Historisch Archief 1877-1940
25 Jan. '19. No. 2170
DE AMSTERDAMMER, WEEKBLAD VOOR NEDERLAND
Opvoering van Verdi's Othello door de Nederlandsehe Opera
Teekeningen voor de Amsterdammer" van Is. van Mens
Othello (J. Moes)
VERDI'S OTHELLO
Arrigo Boito moge met zijn bewerking het
klassiek model in menig opzicht onrecht
hebben aangedaan, wat hij als librettist
voor den dag heeft gebracht dient ten
slotte toch te word n geprezen. Het tekort
aan fijnere overgangen blijft hinderen ; het
proces, dat zich in Oihello's innerlijk af
speelt, ontwikkelt zich In rare sprongen,
en vooral de figuur van Jago is verre van
compleet; maar in groote lijnen is alles
toch wel raak neergezet, de indeeling is
vrrj evenwichtig, en met het bijweik wordt
handig omgegaan. Deze tekstdichter had
kijk op het tooneel, en, zelf componist,
wist hij de muzikale mogelijkheden bij
voortduring in 't oog te houden. De zeer
eigenaardige muzikale mogelijkheden l
Verdl, zei men, was op zijn ouden dag
Wagneriaan geworden. De uitdrukking is,
dunkt mij, verre van juist. Zeker, er. had
zich In hét werk van den maestro, te be
ginnen met Aïda", een buitengewoon
opmerkelfjke omkeering voltrokken, en aanlei
ding daartoe was o n getwijfelde een gezette,
wellicht door Boito aangemoedigde kennis
making met Wagner's kurst. Het is uit
met de oude indeeling in op zich zelf
staande, afgesloten geheelen, er wordt
doorgecomponeerd", het dramatisch element
wordt eensdeels krachtiger aangezet, ander
deels ondergaat het een fijnere uitwerking,
en het orkest krijgt meer te doen. Dit
laatste vooral is van betetkenis. Hit
orkest bepaalt zich niet langer tot be
geleiden, het gaat tcekenen, schilderen,
maar... Verdi blijft in dit voorname deel
der techniek toch zichzelf, al neemt hij wel
bewust het een en ander over. Motievenen
thema's gaan een draad slingeren door het
geheel, een expressief kleurenspel wordt
in 't leven geroepen, er wordt belangrijk
meer dan vroeger gewerkt met orkestrale
groepen af zonderlijk, de menging der timbres
geschiedt naar modern recept, doch en
hier komen we op 't gewichtige punt bij
alle verandering in het optreden van het
orkest blijft het toch in hoofdzaak een se
cundaire rol vervullen. Het wezen van het
Wagner-orkest is een heel ander dan dat
van het orkest van den gemoderniseerden
Verdi. In technisch opzicht verdient vooral
te worden opgemerkt, dat de polyphonie,
waarmee Wagner den klank van het orkest
tot ongekende hoogten hteft opgevoerd,
vrijwel vreemd blijft aan het verjongde
Verdl-orkest. Verdi geeft in zijn instrumen
taal ensemble overal veel rauwer aaneen
sluiting met de zangstemmen op het tooneel.
En dat kan ook onmogelijk anders: voor
Verdi blijft de zang alles! Hij mag zich
dan op Wagner's voorbeeld wat meer aan
de melodie van den gesproken zin laten
Jago (Van Htlvoirt P J)
Montano (A. Span)
Cassio (J. R. Schulze)
IIIIIIIMIlIIllllliilIlllllllllllllllilll
GEEF* DEN KUNSTENAAR WAT
DES KUNSTENAAKS IS
Het groote kenmerkt zich naar de mate
van weerstand die het ontmoet; het is het
natuurlijk streven van den zwakkere zich
van den sterkere onafhankelijk te betoonen;
het in zich zelf machtige vindt bezwaarlijk
burgerrecht. En niets is welsprekender dan
het zwflgen, het angstvallig zwijgen, om
een naam van voldragen klank. '
Le moment psycholog'que in de Neder
landsehe tooneelkunst wordt door dit zwijgen
grootsch, als het oogenblik waarop de mu
ziek verstomt voor de salto-mortale. Aller
oogen richten zich . . .
Ik moet bekennen, dat dit oogenblik mQ
voor onze, gedurende vele jaren roekeloos
en onverschillig bejegende, tooneelkunst een
voldoening schenkt, die uitrrjst boven alle
005TER5EEK
MEUBILEERINÖEN
gtlegen liggen, de natuur blijft hem sterker
dan de leer: in elke der zijn eeuwij-jonge
hart ontstroomende melodieën
isdezuivermuiikale wending hoofdzaak ....
Men mag Koopman werkelijk dankbaar
zijn voor het ondernemen dezer
Otheiloopvoering. Het werk reeds trekt, en het
wordt buitengewoon verdienstelijk gegeven.
Willem Harmans is ditmaal de aanvoerder,
en hij steunt daarbij allereerst op zijn routine.
Er zal hem niet gemakkelijk wat ontgaan.
Hij beschikt in ruime mate over tegenwoor
digheid van geest, hij gaat met koelbloedig
heid te werk, terwijl hij toch op de hoogte
punten, die hij met zorg onderscheidt, de
gewenschte warmte zeker niet mist. Toch
kon hij in sommige accenten nog wat vuriger
zijn, en de détails in het orkestspel kon hij,
zonder schade toe te brengen aan de groote
lijnen, nog wel wat beter, wat liefdevoller
verzorgen. Ik zie stellig niet laag neer op
zijn kapelmeesterskwaliteiten, ik acht hem
in verscheidene dingen bepaald knap, maar
hij is er de man niet naar, om te koesteren
wat zonder koesteren nooit tot volle heer
lijkheid gedijt. En dit blfift jammer.
Over het orkest zelf kan overigens met
lof worden gesproken. Het koper kwam,
j dank zij de dispositie zijner partij, dezen
1 keer niet zoo vaak storen; de houtblazers
blijven veel goeds praesteeren en het strij
kerskoor heeft ook zij T verdiensten, hoewel
soms in een enkel speciaal onderdeel
be| paald te kort wordt geschoten, gelijk nu in
j den beroemden contrabas-solo bij het op
komen van Othello in het 4e bedrijf; door
rhythmische slapheid en gebrekkig
intoneeren ging hier alle karakteristiek te eenen
male verloren.
Qroote bewondering heb ik voor Jules
Moes, n als zanger, n als speler. Zijn
opmerkelijke intelligentie is hem overal een
betrouwbare wegwijzer. Zijn gemakkelijke
en steeds goed-klinkende zang wordt ge
sierd door een voortreffelijke uitspraak.
Althans ditmaal in 't bijzonder frappeerde
mij zijn duidelijke dictie. Hij had zich een
mooien kop gemaakt, en zijn spel vertoonde
alle gevergde contrasten. Dat hij in 't harts
tochtelijke een enkele maal wel eens wat
plotseling deed en wat ver ging, mo»t, vind
ik, voor een deel op rekening van den niet
geheel gaven opzet zflner rol worden ge
noteerd. De Jago van Richard van Helvoirt
Pel kan bij beter doordenken der figuur nog
aanmerkelijk winnen. Er werd hier met sul
spel zeker niet gewoekerd. Doch er waren
in actie en mimiek van dezen zanger toch
ook wel heel goede dingen, sobere aan
duidingen vooral van artistiek zeer gelukkige
weiking. En bovendien ik heb het al meer
gezegd -- Pel's waarlijk prachtige stem
biedt tegenover menige tekortkoming een
krachtig tegenwicht.
Hele e van Raalte-Horneman was
Desdemona, en een ieder moet ook van deze
verEerste Acte
iiiiiimiiiiiiiiniiiiiiimi iiiiimiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiii iiniiim
nooden". Gewis, een fooneelkunstenaar be
hoeft een schouwburg, gelijk een wande
laar een parapluie, maar meer toch dan
dit vriendelijk dak moet hem waard
zijn: de aandacht van den tijdgenoot,
de warmte voor het werk van illusie,
dat in, en uit, en door hem leeft. Deze be
zinning, de erkenning, de onderscheiding,
ze zijn, zoo niet alle teekenen bedriegen,
opweg. En in haar gevolg: de eerbied van
het Nederlandsehe volk voor een kunst, die
slechts van het alom doorgedrongen besef:
daar staat iets groots op het spel!, van ons
aller liefde, kan bestaan. Niet alleen het
volk der kunstmatig gekweekte volksvoor
stellingen", cadeautjes aan den minde
ren man, maar het volk, dat Burgemeester
en Weihouders en u en mij omvat, zal deze
kostbare kunst bestendigen, door een ge
stage, gezonde wisselwerking tusschen een
lavend tooneel en een mede levende zaal.
Op a Ie speelavonden. Want wij vragen allen
hetzelfde: een zoo hoog mogelijk opgevoerde
tooneelkunst, die wij gezamenlijk zullen ge
nieten, voor zoo min mogelijk geld. Gelijk
wrj een goed boek gaarne nog eenmaal lezen,
zoo zullen wfj een goede tooneelvoorstelling
voor de tweede en derde maal gaan zien
om in haar fijnste geledingen, nieuwe schoon
heden te ontdekken. Zoo zullen wij het
standaard-repertoire een misschien rog
belangrijker bezit dan een stadsschouw
burg onderhouden, het bedrijfskapitaal
uitbreiden met onze natuurlijke belangstel
ling. Het tooneel moge geen vermaak zijn,
het is evenmin een systeem, en in elk geval
is het iets feestelijks.
Een democratische kunst," wat kan men
daar onder verstaan, mér dan een wacht
woord pour Ie besoin de la cause, nfeer
dan een misplaatst saluut aan de godin van
den dag? Innig en vertrouwelijk hange het
tooneel samen met het volk... Welnu, dat
doet het, zoodra een schoone geest spreekt
door den mond van een geroepene De kunst
alle kunst, is aristocrate, zij daalt niet af,
zij verheft tot zich. Den acht-urlgen werk
dag ... geen kunstenaar die er genoegen
mee zal nemen, aangezien hij juist van het
negende uur zijn inspiratie, en van het
tiende zijn victorie verwacht.
Achter de schermen (Pages en koristen)
lllllliiiiiiilillillllllililiiiiiiiiiiiiiill
Neder l. Munt
Holland* moomt j?0nr//ato &lg»*r
lllllllmlIimilllllMIIIIIIIIIMMIIIlmillMMIIIIlmillllMllllllMMIHIIJIIIIIIII
Nach vol endeter Demokratie werden sie
(die Künstter) die lettten Köiige sein", voor
spelde een maal dr.Eloesser, leider van het
Lessingtheater. Noblesse oblige...Den kunstenaar
tot een inspanning, een toewijding die geen
grenzen schuwt, den toeschouwer tot een eer
bied, ook aan deze toewijding verschuldigd.
Wie durft, terwijl de muziek zwijgt,... nog
fluisteren van een schouwburg verhuren",
van een tooneelleider aanstellen", hem,
als gold het de putjesman, laten
solliciteeren", van een kunst die wel eens
gemeentebedrijf' kon worden ? Deeerbied..
zij schenkt de schoonheid een huis, zij zoekt
den kunstenaar aan, en ztj acht het evenmin
waarschijnlijk, dat een Gemeente tooneel
zal kunnen bedrijven, als dat zij haar in
staat gelooft romans te schrijven. En ook
al ware het kunstbelang, beschouwd als
gemeentezaak, tot op zekere hoogte te
vergelijken met het btlang van een
uitgeversfirma, die een tijdschrift wil uitgeven, dan
zal de gemeente toch evenmin als zij kunnen
gaan zitten afwachten tot de man, die er
zijn gevtsiigden naam, zijn gaven en zijn ziel
aan zal moeten geven, om het bij het publitk
ingang te doen vinden, het tot iets van
waarde te maken en het met al zijn onbetaal
bare krachten op peil te houden, zich met
den hoed in de hand op de stoep vertoont.
Op deze, noch op geene voorwaarde" van
ook maar eenigermate in zijn kunst ingrijpend
belang, zal ooit een waarachtig kunstenaar
dingen naar een positie, die uitsluitend
haar beteekenis ontleent aan de persoon
lijkheid en het gezag van den man die
haar bekleedt. Bekleedt, en vult. Tooneel
leider aan bijv. den Stadsschouwburg... hoe
velen zijn het n alreeds geweest, met meer
en met minder succes, edoch als positie"'
heeft ons dit ambt tot heden nooit meer
gezegd, dan bijv. directeur van de N.V.
Het Tooneel. Eerst in dit oogenblik, nu
aller oogen zich richten, opent zich de
mogelijkheid, dat wellicht in de toekomst
deze post zich behalve in materieel, ook in
artistiek opzicht, gunstig zal onderschelden.
Wij stellen ons dan ook niet voor, dat
eenig gemeentebestuur zich jegens eenig
kunstenaar als werkgever zal doen gelden,
noch dat het zal afwachten tot gegadigden
komen opdagen, noch dat het in hoogste
instantie op iets anders zal bouwen dan op
het beproefd en doorslaand talent.
De Heer Kleerfkoper - enqueteur sprak
een gevleugeld woord: Een kunstenaar
knoeit niet voor zijn plezier", zei hij.
Inderdaad, niets handhaaft den roem eens
kunstenaars dan zijn eigen kunnen, met elk
woord, met elk gebaar, getuigt hij, met elk
gebaar en elk woord verraadt hij, wreeder
en meer opzienbarend dan in welke
burgerbetrekking ook, zijn genade en zijn
onmachtigheld. Het aanzien van een bestemd
gebouw hangt onverbrekelijk met dit ge
tuigenis, met dit verraad te zamen. En de
vreemdeling, die ons land bezoekt, zal de
geestelijke gesteldheid onzer natie niet
aflezen van den gevel alleen, hij zal haar
peilen aan de hoedanigheid van hetgeen
daarachter, ook op naam zijner eigen
dichters, met Nederlandsehe krachten wordt
bereikt.
Het groote bleek hier mogelijk, trots on
gerief en overbelasting. De grondvesten
zijn gelegd.
Een en ander indachtig, hoop ik, dat op
Lodovico (H. Bloemgaiten)
Othello en Desdemona
tolking hebben genoten. Zij gaf, zpoals wij
dat van haar gewend zijn, heerlijk-klaren
zang, een zang, waarvan de technisch
zorevuldig- gelegde ondergrond zich verraadt,
zonder ook maar een oogenblik 's hoorders
aandacht af te leiden van datgene, waarin
alle zangtf chniek zich behoort op telossen :
de muziek zelve. En de figuur leefde ,
waarmee echter niet gezegd wil zijn, dat
het overbodig zou mogen heeten. hier en
daar te blijven streven naar verfijning in
het bijwerk.
Edith Buyens moet als eerste worden
genoemd onder de spelers van het tweede
plan. Voorwaar, zij verstaat haar vak! De
stem is mooi donker en spreekt uitnemend
aan, en het spel is sober en beschaafd.
Henri Bloemgarten (Lodovico) haalde uit
zijn kleine partij, wat er voor een goed
zanger uit te halen is; Schulze-Cassio leek
nog al eens met zijn figuur verlegen en had
daar als zanger nu niet zoo heel veel tegen
over te stellen; de Montano" van Andr
Span had althans als uiterlijke verschijning
zijn verdiensten, en voor Iwan Monasch
ware het brj de vervulling van een rolletje
ais dat van Rodrlgo toch wel te wenschtn,
dat hij wat beter zingen kon.
Het koor hield zich ditmaal vrrj goed en
het was kleurig en fleurig in 't pak gestoken.
Ook de aankleed ing van het tooneel bleek
uitmuntend verzorgd.
Koopman's gezelschap heeft nu al een
gansche reeks van veristische opera's
gegever. Othello" neemt daaronder een eerste
plaats in, n als werk, n als opvoering.
Ik hoop voor allen, die tot dit mooie geheel
hebben samengewerkt, dat het publiek in
ruime mate van zijn belangstelling moge
doen blijken.
H. J. DEN HERTOG
IIHIIII ..... mi. iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiniiiiii
RACE-AUTO
Aangeboden 2 a 3 pers. race auto
OPEL", torpedo-boot carrosserie,
geblindeerde wielen. Zeer elegante
wagen. NIEUW. Te bezichtigen bij
Firma Ge.
Filiaal AMSTERDAM, 26 Jacob Obrechtstraat.
dit oogenblik, rien ne va plus... de Raad van
Amsterdam, gehoord alle commissies, zich
met onderscheiding zal wenden tot den kun
stenaar, wiens naam ik duidelijkshalve, en
met den moed mijner overtuiging, ook hier
verzwijgen zal, en voor wiens werk ik op
deze plaats, op grond dezer overtuiging,
immer uw aandacht heb gevraagd.
Niet om dien kunstenaar op een presenteer
blad een nieuwen schouwburg aan te bieden,
maar met de eenvoudige vraag: wat kun
nen wij thans doen om u uw taak te ver
lichten, uw gaven en uw arbeidsvermogen
zoo vruchtdragend mogelijk te doen zijn?
Wij behoeven daarbij niet te wijzen op de
reeks van dichters vanaf P.C. Hooft tot en
met Wolfgang von Goethe die gij tot
ons volk bracht, zij spreken voor u tot op
dezen dag. Zonder aan iemands verdiensten
te kort te doen, mogen wrj vaststellen, dat
de verheffing van het Tooneel In Nederland,
in het bijzonder uw werk is, en dat er tot
heden geen tooneelleider ten onzent is op
gestaan, die als dichterlijk aanschouwer,
bezield en bezielend tooneelmeester. tot uw
schouders reikt. Daarom vragen wij in deze
ingrijpende tooneelzaak in de eerste plaats
thans uw advies. Het is onzen wensen uw
kunst te behouden, voor onze stad en voor
ons land. Want het in zich zelf machtige
heeft recht en reden van bestaan.
TOP N A E F F
AB^ABM.ABM.ABM.ABM.ABM.ABM.ABM.ABM.AB«.ABM.ABM
i A
B
'M
eire h
D
M
A
B
M
M EERE.N-ARTI KELEN,
UITRUSTINGEN.
g
M
A
B