Historisch Archief 1877-1940
7
*/
r Maart:'19. Nó. 2175
DE AMSTERDAMMER, WEEKBLAD VOOR NEDERLAND
Bestayraot Je Oude Doelen"
TOURNOOIVELD
DEN HAAG
PLATS DU JOUR
van 12.30 tot 2 uur en van 7 uur tot 8.30
Aanvoer van
COGNAC
MARTELL
wordt spoedig verwacht
door de Agenten
Koopmans & Bruinier
WiJRbandelaren to Amsterdam
School voor
Maatschappelijk Werk
Leiders en Hervormers op
Maatschappelijk Gebied
in zes voordrachten door
Mejuffrouw E. C. KNAPPERT
Aanvang Maandag 24 Febr. te 2 uur.
Voor Toehoorders f 6.?.
AAG
ROTTERDAM
AMSTERDAM
WATERPOMP
aangeboden,
werkt door eigen kracht,
met steenkool, hout of
turf, dus onafhankelijk
van rantsoeneering.
Brieven onder P W K
aan het Weekblad.
DE AMSTERDAMMER
Weekblad voor Nederland
kost slechts f 2.50 per kwartaal
JAC. IIRLÜS
HAVANA
SIGAAR
-iimiiiimiiiiMiiitiiimiiiiiiiiiiiii ..... iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiniiiiiiiiitiiiinii ...... iMiimMinmiiiiMMiiiiiiiimmmimiiiMMii- ||
! STARK'S OXYDOL" II
\ (CHLORAS KALICUS TANDPASTA) = B
|Naaml. Venn. STARK & Co. Chemische Fabriek ,,'s-HAGE", 's-Gravenhage 1 1
== ElllUHtflMlllmlIIIUIIIIMUUMUIIIIIIIIIIIIIIItMIIIIIIt .......... HJIIIIItlllMHIIIItllllll
Grootste Goedkoope
WEEKBLAD
Vraagt GR A Tl f
Proefnummers I
Losse Exempl.
aan alle Kiosken en
Spoorwegboekhandels
a S cis. "^
wr*} lEBEISBIClI 215 - A'dara
TELEF.: 6925 - 6241 N. Telegram-Adres: NEDINBA".
Briefadres:
Amsterdam.
N. V. ALG. NED. ELECTR. MIJ.
V/H GROENEVELD, RUEMPOL & Co.
P. H. KADE 68 - Tel. N. 4826, 4827, 7004.
Electromotoren. Generatoren.
Scha keilessenaars.
Hoogspanningsinrichtingen.
Schakelkasten. Electr. Sirenes.
ELECTRICITEIT OP ELK GEBIED.
JOS. JACQUES
WIJNHANDEL - BREDA
Speciaal adres voor
GOEDKOOPE
CHAMPAGNE
Ingericht voor Wederverkoopers
MEEREN MODE-ARTIKELEN
- HEERENSTRA.AT 12, GRONINGEN
TELEFOON 1083
Piano's, Vleugels en
Kunstspelpiano'&doorHuur
in eigendom verkrijgbaar, mits in
drie jaar afbetaald.
Brieven No. 1431, Bureau van dit Blad,
HEERENKLEED1NG
H.J.LOOR, Utrecht
Deze daad van Wilson wettigt het ver
trouwen dat ook al zal Duitschland zeer
veel moeten herstellen van hetgeen zoo ruw
en onverstandig is vernietigd en vernield
(men denke aan België en Noord-Frankrijk)
en al zal het waarborgen moeten geven
tegen een herhaling dat de vrede te
Parijs niet zal zijn een Machtsvrede (a la
Bresjt-Litowsk) maar inderdaad een
Rechtsvredé.
Ware het anders Wilson zou zijn
eigen werk vernietigen.
De veronderstelling, dat hij om het
zacht uit te drukken, (er Is door onweten
den gesproken van ontrouw aan beginselen;
zelfs krasser woord is gebezigd zoo dom
zou zijn, kleineert niet Wilson, maar klei
neert wel hem, die de veronderstelling zou
durven uitspreken.
C. DE VRIES
Socialistische Zielkunde
Ik ben maar een eenvoudig man, heb
VAN HET LICHT DAT U1T-OING
doorFERD. KLEIJN
Ach
Vergeef mij, lezer, dat ik mijne ontroering
niet geheel meester ben, bij den aanhef van
deze regelen. Maar de herinnering dezer
duistere bladzijden uit mijnen voormaligen
en zoo weinig glorieus geeindigden, obscuren
loopbaan, wordt weer levend en ik door
leef weer, mèt-en-voor-u de reeds bijna
vergeten emoties.
Hoe kan Ik de menschen beneden, die,
't zij eigenhandig, 't zij in den vorm van
twee-gesprekken, maar altijd met voldoening,
de feiten te-boek stellen die achter hen
liggen, en die hen in eigen oogen boven de
massa stellen.
Hoe gaarne zou ook ik u, zooals een
rustend impressarlo, of hand-equilibrist, of
courtisane, of staatsman, zér bijzondere
dingen uit mijn verleden mede-deelen,
zoodat ik ervan overtuigd kon zijn, dat ge, op
grond van dezeheel'.halveendubbeleleugens,
in mijne meening zoudt kunnen deelen dat ik
een groot man geweest was...
Helaas..., ik weet het slechts al te goed...
ik was geen groot man, maar een door het
noodlot aanvankelijk aangewezene, vervol
gens gegrepene en eindelijk... geknakte.
Ja, lezer, een geknakte... en toch... indien
dat 1000 X vermaledijde apparaat niet zulke
vervloekte kuren vertoond had... dan ...
wie weet.
Genoeg... ik loop op de geschiedenis
vooruit... en ook wensch ik mi] niet te
laten verleiden tot beschouwingen vol bit
terheid. Neen, het overwegen van voorbij
gegane kansen en mogelijkheden is zwak
heid, en zwak ben ik niet, want in schrille
werkelijkheid zie ik mij zei ven zooals Ik nu
ben... een geknakte.
Hoevelen hebben, zooals ik, te laat onder
vonden, dat de door hen gekozen bezigheden
niet beantwoordden aan hun aanleg of smaak
en hoevelen zfln niet ten gronde gegaan
door deze, aanvankelijk onderschatte, maar
later van zoo oneindig gewicht gebleken
factoren...
Hoe duidelijk staat mij niet de geschiedenis
voor den geest van den Haagschen dichter,
die O! landelijk en onschuldig vermaak
bijen teelde op een platje, hoog
bovenstadstuinen... en hoe ellendig is het hem
vergaan; nog zie ik hem, op zijn rijwiel
snellend langs smalle en volle straten,
achtervolgend de zoemende massa zijner
beschermelingen, die, zooals hunne zeden
dat nu eenmaal meebrachten, aan het zwer
men getogen waren... en, op zijn beurt
weer achtervolgd door eene veelkoppige,
domme, hoonende massa volks.
alleen de lagere school doorloohen en ga
U wat ve,tellen van mijn innerlijke aftake
ling als socialist. Den eersten schok onder
ging ik in Augustus 1914 toen de Duitsche
soc. democraten de Belgische grens over
trokken om daar hun medegenooten te
vermoorden. Dat was verbijsterend en
onbegrijpelijk voor mij ! Twintig en nog
meer jaren was door onze leiders
voorgehsuden: Internationaal Broederschap" en
daar gingen zij: Met bloemen op de
loopen van het geweer. Ansgtig wachtte ik
eenige dagen of zij soms waren
medegetrokken om opstand in de regimenten te
mkaen en te weigeren broedermoord. Hot
is niet zoo gegaan.
* * *
In Rusland kwam de socialist Kerenski
aan het bewind. Een lichtende schittering
in zwarten nacht. Doch ook daar geen
socialistische eenheid. Met geweid nam
Lenin bezit van de regeeringsmachine en
handhaafde zich met de wapenen der bar
baren, waarvan zij hadden gezongen dat
llllltllllllllllllllllMllllllllllllllMtllllll
Hoe weinig werd ook hij, in zijn edel
pogen begrepen, toen hij, op zeker druk
kruispunt, en gewapend met een kussensloop
in een lantaarnpaal klom, om de bijen, zijne
vrienden, die daar een rustplaats gezocht
hadden, op te vangen... ach... hoe onnoodig
was het conflict met politiemannen, slagers
jongens en gillende vrouwen en kinderen,
die, bedekt met builen en sttekwonden zich
stortten in de naburige stegen, of op den
dichter-imker zelven... den ongelukkige...
Hoe weinig Is ook deze, het groote en goede
in allen eenvoud begeerende, begrepen,
en hoe pijnlijk was zijne afstraffing toen
hij tenslotte met verscheurde kleeren, bont
en-blauw gemept, naar het naast b q zijnd
arrestantenhok gesleept werd... beroofd niet
alleen van zijne bijen, die hem dierbaar
waren, maar eveneens van zij n rij wiel (waar
een der omstanders op was weggereden,
van zijn hoed (dooreen juffrouw ontvreemd),
van zijn bijen (die omkwamen in de
bloemlooze straten)... en van zijne illusies... die
ook verstrooid waren over het der en kil
plaveisel waarop onze samenleving vegeteert,
als een cactus in het droge zand...
Hij was een slachtoffer van zijn eenvoud
en, lezer, zoo ben ik er een...
Ik was verlofs-officier, en doordrongen
van den modernen geest". Dit was ik
niet zooals helaas mijne superieuren dat
waren, t.w. naar den letter der aanschrij
vingen, neen, ik had alleen maar het besef
dat er, in het afgelegen kamp op de heide
iets gedaan moest worden, om de man
schappen afleiding te bezorgen.
En, aangezien, ik maar tot zekere
practlsche grenzen idealist ben, arrangeerde ik
geen lezingen op aethisch of sociaal gebied,
doch ontbood een ander voort
voor-denmalhouderij, en wel een, dat niets anders
dan dat pretendeert te zijn, namelijk eenen
goochelaar.
De goochelaar had aanvankelijk danig
succes, maar werd alras doorzien en ge
hoond, zoodat ik, mij niet langer verant
woord gevoelend in verband met
moogelijke gewelddadigheden, den goochelaar
verwijderde.
Vervolgens kwamen er achtereenvolgens
een man met gedresseerde kanarievogels,
iemand die de Krulssprook" vanMuliatuli
voordroeg, een tweetal salon"-gymnasten,
tevens Romelnsch-worstelaars" een harmo
nicavirtuoos met acht-en-zestig
buitenlandsche ridderorden.
Al deze menschen verkeerden echter zon
der dat zij daarvan intusschen door hun
eenvoud, verblindheid of ijdelheid door
drongen waren vooatdurend in een dus
danig levensgevaar, gezien de wisselvallig
heid der luimen van onze jongens", wier
kunstwaardeering er allereerst op gebaseerd
was, zich niets op de mouw te laten spel
den", dat Ik mij niet langer verantwoord
achtte voor hun aanwezigheid.
En uit deze overweging kwam de groote
verandering voort die mijn carrièrre onder
zij nooit gehanteerd zouden worden. Wij
lazen daarna de massa-actie vau mevrouw
Roland?Holst en putte daaruit opnieuw
moed dat het niet algemeen zou worden,
de vernietigings-theorie; want alleen door
liefde kan het socialisme haar tegenstanders
tot zich trekken. Toen kwam de Duitsche
omwenteling, onbloedig verliep zij. Weer
popelde ons hart van vreugde totdat
Liebknecht en de zijnen hun niet te verdedigen
actie voerden van haat en vernietiging. Een
bloedige vlek was er reeds gekomen op het
socialistisch kleed door het vermoorden der
Czarenfamilie en nu voltrok zich de bloedige
streep tusschen de deelen der arbeiders
bewegingen, die te samen toch n doel
hadden.
* * *
En nu ons land. Toen Troelstra in de
bekende Novemberweek te Rotterdam zijn
redevoering hield kwamen de hartstochten
al oplaaien toen Heykoop sprak van de
bek" van den burgemeester. Zou het volk,
eenmaal ontkomen aan den wettelijken band
ging. ..en waardoor deze doodliep in duis
ternis en nacht... van caféconcert-directeur
werd ik bioscope exploitant; ik meende
dat dood-materiaal en schQnleven door het
volk meer gewaardeerd zou worden dan
het leven zelf dat, vooral in hun eigen
ervaring, toch maar weinig nuancen kent
tusschen ellende en glorie.
Dus kocht ik een allerliefst
bioscopetoestel van bescheiden afmetingen; de
verkooper demonstreerde het in zijn kamer:
gordijnen werden neergelaten en
dichtgespeld, en bij gebrek aan een doek, werd
het beeld tegen den wand geprojecteerd.
Met overweldigende realiteit zag ik de
voorstelling: een dame, die door een park
wandelde. Feitelijk wandelde zij over een
tafel, kronkelde zich om een boekenrek,
klauterde tegen en over een buffet, en ver
dween tenslotte in de plooien van een gordijn.
Maar dit, lezer, herhaal ik, was alleen
te wijten aan het ontbreken van een
wit scherm, dat door het achterwege
laten van al dit hinderlijk huisraad, de illusie
volkomen gemaakt zou nebben van een dame,
die vriendelijk lachend door een park wan
delde.
Ik stelde mij bfl voorbaat het genoegen
van onze jongens" voor, en kocht het toestel.
Twee dagen later richtte ik, met behulp
van een 20-tal soldaten (die daardoor vrij
van excercitie waren) mijn bioscoop-theater
in. Het was waarlijk hél mooi.. wel niet,
en dat geef ik onmiddellfjk toe, zófraai
als de film-comedies in een wereldstad, maar
toch zoo goed als zulks maar mogelijk is
in een barakken-kamp op de heide. Et wa
ren 200 zitplaatsen, tegenover het doek dat
in een zwarten Hst zat. (Later heb ik ge
merkt dat planken en verf aan andere nood
zakelijke doeleinden onttrokken waren].
Weliswaar was de cabine niet geheel brand
vrij, maar toch keurig getimmerd van latwerk,
overspannen met grijs linnen. De verkooper
had mij een proeffilm medegegeven, voor
stellende: Londen in oorlogstijd.
HU had mij verzekerd dat dit een zeer
bijzonder nummer was, en, op een bijge
voegd papierije las men:
Men ziet de krioelende menigte in
de straten, de wandelaars In het bosch...
dan plotseling Alarm l De brandweer
snelt overal rond. Zeppelins! Het geschut
vuurt... een bom valt (het volgende
gedeelte is door de censuur geschrapt).
Dan een huiselijk tafereel:
minutiearbeidsters aan hun middagmaal, ver
volgens het uitgaan van een schouwburg,
eindelijk... enz. enz. enz. (teveel om op
te noemen).
Met dit nummer zouden wij proefdraaien.
Dit gesch edde in den nacht van den derden
op den vierden dag.
Een soldaat, die van z'n vak operateur
was, altijd geweest hoor", bevond zich in
de cabine (tusschen het besoannen latwerk)
en ik zelf zat, omgeven door mijn helpers",
wier aantal inmiddels tot 60 was aange
groeid, in de zaal.
niet in Bolsjewistische ontaarding losbars
ten ? Wij gelooven van wel. Het schijnt het
noodlot der soc. democratische propaganda
te zijn, dat, eenmaal opstand aan den gang,
zij niet binnen eenige perken ie houden is.
En de Anarchistische elementen die zij jaren
lang bekampt heeft moet vrij laten opnieuw
gedoemd wordt tot bloedige onderdruk
king. Zoo weifelt er in mij, is de propa
ganda van onze leiders niet altfjd misleidend
geweest? Heeft zij de massa niet gebruikt
om volgens enkeier meening te marcheeren
naar verkiezing In Revalutionalr of
Democratisehen weg?" Het is wel pijnlijk te
bukken voor wat men de wil der bezittende
klasse" noemt, maar zou het niet eerlQk
zijn te bekennen: wij.zijn op den verkeerden
weg. Moet het niet worden inplaats van
Soc. Democratie, Democratisch Socialisme ?
Daarmee was voorgoed ve-laten den weg
van geweld, dat zoo vloekt met het Socia
listisch ideaal.
Loopuit betoogt in Stad en Land'! tusschen
de regels door dat alles herzien moet worden.
iiiiiiliiiiiiiiimiiiiiimiiiii ii
Toen het heelemaal donker was, verscheen,
tamelijk onverwacht, een witte lichtplek
van grillige vorm op het doek en tegelijk
weerklonk een luide gil; toen was alles
weer donker, en, van achter het doek,
klonken rauwe vloeken.
Wat Is d'r Kees? ' riep ik op goed geluk.
M'n vinger zit er tusschen, verdikke",
was het antwoord.
Inderdaad, op het moment dat wij allen
in spanning wachtten op de verandering
der grillige Hchtvlek in Londen in Oor
logstijd", had het ingewikkeld mechanisme
Kees' vinger gegrepen, en bijkansvermorzeld.
De tweede proefneming gelukte beter.
Er begon iets te ratelen, en tegelijk zagen
wij... ja ,.. wat het was begreep niemand,
maar zeker niet Londen in Oorlogstijd,"
Het stelde blijkbaar een optocht voor,
tenminste, men zag een straat, en daardoor
bewoog zich, blik-emsnel, en met vreemde
rukken, achterwaarts, een dikke zwarte slang.
Het bijgevoegd programma vermeldde kri
oelende menigte" maar ik, en ook mijne
helpers, hadden nog nimmer een menigte
op dusdanige wijze zien krioelen. Toen
werd het donker, maar het geratel duurde
voort.
Kees, riep het publiek, zit je vinger d'r
nou wér tusschen?"
Wacht maar" riep Kees triomfantelijk.
Inderdaad, er kwam weer iets, maar dit
maal zózonderling, dat wij er allen stil
van waren, men zag kanonnen en bedie
ningsmanschappen, en zij vuurden ook, maar
rst zag men een schok, waarbij het stuk
een massa rook naar binnen zoog, en ver
volgens werd het stuk ontladen; dit ge
schiedde 3 of 4 maal.
Wat doen die, luit.?" vroegen de 60
helpers.'
Ik bromde iets van een nieuwe militaire
uitvinding, maar reeds was het beeld weer
veranderd, een groote brandweerwagen
schoot bliksemsnel... achterwaarts aan onze
verbaasde blikken voorbij.
Ho-Ho" riepen we nu allen tegelijk,
Kees draait 'm verkeerd om, stommerdl"
en een heel brutaal soldaatje dat bestemd
was als Ouvreuse" In de comedie dienst
te doen, krijschte malicieus:
De militaire uitvinding is zeker van
Kaisl
Tegelijk werd alles donker. De lamp
was stuk.
* * *
Twee dagen later hadden wij een nieuw
lampje, en, voor een uitgelezen publiek van
officleren-invité's draaiden" wfl Londen
in Oorlogstyd".
Ditmaal raakte Kees' vinger nergens tus
schen, en tevens was zorg gedragen, dat
het stuk niet aanving met de verwarrende
staart van enz. enz. enz. teveel om op te
noemen, doch bij het begin.
Tot ieders genoegen krioelde de
Londensche menigte, en wandelde In Hyde-Park...
brak de brand uit... vielen de
Zeppelinbommen en schoten de kanonniers.
Laat ons duidelijk zijn en den eenvoudigen
arbeider niet met Marxisme om de ooren
tuiten dat zij toch niet begrijpen maar een
voudig het socialisme van liefde verkondigen
en zoo dat niet gaat, dan liever gén
socialisme!
Internationaal was ik vór den oorlog,
nu ben ik nationalist geworden. Dat
geparadeer van broeders over de grenzen is
uit, dat voel ik en velen met mij, die zich
niet weten te uiten. Bange twijfel aan alles
is in ons hart. Reikhalzend grijpen velen
naar de gedachten van Frederik van Eden
Het Godshuis In de Lichtstad." Hij met
zijn mooie taal zegt het en wfl voelen het!
De menschenziel heeft behotfte aan reine
idealen. Waar het Christendom mooi was
maar niets werd en het Socialisme ns even
mooi en dierbaar was en ons gaat teleur
stellen, wat nu? Zoo golf t er door de massa
een trilling van goed en kwaad, het
kwaad mag niet komen en aan het goede
twijfelen wij.
A.
Maar toen werd het, onder geweldige
consternatie mijner helpers (wier aantal
inmiddels tot 96 was aangegroeid) stikdonker;
juist ging het kanonschot bijna af l
Ik snelde naar de cabine, en, een half uur
later, ging de rest van het kanonschot
prompt af.
Maar de zaal was verlaten. Ik dacht da
het uit was, zeide mij de eenige invite dien
ik later nog niet te bed en in de cantlne
vond ... ik zag tenminste niets meer...!"
Nooit zal ik den eersten avond vergeten,
die ik voor de soldaten gaf. Onder
oorverdoovend geweld nam het publiek z'n plaatsen
er in, en na 5-minuten hing een dikke
tabakswalm boven de stalles.
De melkboer, die 's morgens altijd de
fleschjes bracht zat (stakkerdl in het
stikdonker In z'n beste pak) voor de piano,
en speelde: Püppchen, du bistmeln
Augenstern", zoo goed als zijn bij voorbaat in
genever omgezette honorarium dat toeliet.
Het eerste nummer was Londen in
Oorlogstijd".
Het eerste nummer was, Londen in Oorlogs
tijd" Aangezien deze wereldstad geen ge
heimen of verrassingen meer verborg of
naar menschelrjke berekening beloofde aan
mij en m^ne (thans 116) helpers, konden
wij al meer tijd benutten tot in bedwang
houden van het publiek.
Dit floot naar de wandelaars, en riep
onzedelijke woorden naar de
dineerendearbeiders... maar het gehoon ging over in
geweld toen deze zich in een nevel gingen
hullen... als van schaamte... en andermaal
het licht uitging.
De lamp was stuk. Tegelijk vloog een
steen door het doek, die beschadigde de
cabinev toen het licht opging was de zaal
leeg... en een ruïne. De meesten mijner
helpers waren min-of-meer toegetakeld ...
Lezer,... Ik zal u de rest van mijn verhaal
sparen. Nog 3 X vertoonden wij, telkens
met nieuwe lampen, Londen in Oorlogstijd"
totdat ik missslfjk was van alle wandelaars,
zeppelins en munutie-arbeiders. Ik kreeg een
maand kamer-arrest, omdat ik gednrende
2 weken 2 compagnlën (helpers) aan
den dienst onttrokken had.
En telkens had Londen, deze onuitputte
lijke metropool, nieuwe verrassingen... en
opstanden dientengevolge. Telkens ging
het licht uit... eens toen een Indiaan juist
bijna een meisje ging schaken... eens toen
Charly Chaplin haast iets grappigs deed en
eens toen de boosdoener bflna gegrepen
werd door 20 detectives ging het licht uit.
Het toestel weigerde juist op alle critieke
oogenblikken, en veroorzaakte daardoor
werkelijk ernstige ongeregeldheden In het
kamp
Het werd verkocht
Ik, de exploitant... overgeplaatst met
een persoonlijk schrijven aan mijn nieuwen
chef, waarin iets gestaan moet hebben over:
Niet voor den taak van officier berekend.
Veroorzaakt door gevaarlek initiatief, rel
letjes."