Historisch Archief 1877-1940
DE AMSTERDAMMER, WEEKBLAD VOOR NEDERLAND
29 Maart. 19. No. 2179
DE HONGAARSCHE SOVJËT-REPUBLIEK
Teekenlng voor de Amsterdammer" van Jordaan
De derde in het Driemanschap
Russische Boeken
Merejkofski: Tolstoi en Dostojefski
als Mensch en als Kunstenaars
Merejkofski, de schrijver van eenige veel
gelezen en ver verspreide historische romans,
beeft o. a. drie studies ui'gegeven over de
Russische kunstenaars Dostojefski, Tolstoi
en Gogol.
De beide eerste zijn onlangs in een Neder
landsche vertaling verschenen onder den
titel: Tolstoi en Dostojefski als menseden
en kunstenaars", blijkbaar ui| het Duitsch
vertaald door W. J. A. Roldanus (r. en ver
schenen bQ de Haan te Utrecht.
Mijn voornaamste grief tegen deze overi
gens welverzorgde uitgave is, dat de citaten
van Russische dichters, wanneer die in ver
zen zijn, In de Duitsche taal tusschen den
tekst staan. Waarom niet, indien na-dlchten
boven vertalers kracht ging, een
prozavertaling in de Nederlandsche taal gegeven ?
Nu krijgen we telkens Duitsche vers brokken
Van Russische dichters, die bovendien nog
zeer vrij zijn, daar de Duitsche vertalers
gewoon zijn, vooral passabel Duitsch te
geven.
Wat Merejkofski's boek betreft, kunnen
we hier .een goed gedocumenteerd van
eigen visie getuigend mooi stuk biografisch
werk bewonderen. Vele. bronnen staan hem
iliiilllilliiiliiiiiiMiiiiliiiiiiiiiiiiimiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiimi
N. V. HET HOFSTAD-TOONEEL: Lente,
door Frank Wedekind.
Maart... jubelmaand. En te midden daar
van een ernstig, liefst schreef ik, een teeder
.huldeblijk want teederheid was wel het
kenmerk dezer voorsttlling aan de nage
dachtenis van den dichter, aan wien August
Strindberg het vaandel overreikte. Niet meer
dan vaandrig bleef Wedekind, tot geen
verheffing bracht hij het, en geen accoord
klinkt op uit dit versch graf. Maar toch,
welk een dappere, ook hij, hoe heeft hij
gegrepen, gegraaid, in ,de verfoeilijke
disharmonieën, alle driften geëerbiedigd, alle
schuld van den hartstocht ontketend, gezocht
aan den zelfkant onzer aarde naar een plek
waar een mensch, mensch zou mogen zijn.
En hoeveel poëzie van lief Je loutert rijn
excessen, zijn pathetiek en zelfs z(n pole
miek! Wat was hij eigenlijk, deze onvol
maakte, een zwak poëet, een zwakker psy
choloog, een philisoof van geringe diepgang,
een unfair strijder, een onredelijk advocaat,
aan wien men ongeveer alles ten laste kan
leggen, zfln schaamtelooze JndMduai telt
Incluis. Maar dien w( desniettemin liefheb
ben als weinigen, en om wiens onvoldragen
nalatenschap wij thans staan met angstige
piëtelt: wat zal er van de teedere loten
lyriek, van de, wel classiek genoemde, gro
tesken in al dit vormUos, onverantwoord
werk gered worden voor het nageslacht,
voor de nieuwe jeugd, die, gelijk de oude,
IIIIIIIHIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIMIIIIIII iiiiimmiiiiii
H. STINIS
Haarlem - Kruisweg 23
TELEFOON 15O6
EXPORT IN TABAKSARTIKELEN NAAR
' DE GEALLIEERDE STATEN
ten dienste: brieven, dagboeken, getuige
nissen van derden, en vooral ook de werken
zelf, waaruit hij altijd het juiste woord weet
te vinden, ter verklaring van feiten en over
wegingen.
Hij is geen blind en oordeelloos bewon
deraar, weet zoowel in hun menschelfjkheid
als in hun werk de zwakke z|den te belichten.
Toch een wreed talent," luidt het over
Dostojefski, waarom die scherpe prikkels,
die uitersten...
Wat is dat voor een kunstenaar, die met
onverzadigbare nieuwsgierigheid slechts in
de ziekten, slechts in de vreeselijkste ge
zwellen der menschheid rondploetert...
stamt D.'s kracht uit de ziekte of de ziekte
uit de kracht..."
M. beslist niet. Hij kan dit niet zoo spoedig
uitmaken. En inderdaad blijft het voor hen,
die, misschien door een modegril alleen,
met de Russen en Dostojefski in het blzonder
zijn gaan dwepen, een voorloopig onoplos
baar raadsel. H(J boeit zooals de geneesheer,
die intressante gevallen vertelt.
Maar behalve dat blijft Dostojefski als de
beelder van al wat een mensch aan angsten
en ontzettingen in zich heeft een hard maar
grandioos kunstenaar. En dit komt ook in
het zorgvuldig bewerkte boek van Merej
kofski volkomen uit.
Den verafgoden en verguisden Tolstoïweet
hij met enkele woorden naar zijn wezen te
kenschetsen:
H. BERSSENBRUGGE,
PORTRETFOTOGRAAF
ZEESTRAAT 65, naast Panorama Mesdag,
DEN HAAG, Tel. 1538.
IIIIUIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII
tegen de muren der groote tuchtschool zal
opvliegen! Erdgelst, Frühlings erwachen,
die Büchse der Pandora?
Het Hofstad-tooneel heeft ons, in een
slechte vertaling, maar in een bewonderens
waardige vertooning, het tweede gebracht.
Men kan dit Lente" met evenveel recht
een kinder-tragedie" als een satyre"
heeten, het valt in twee, elk in zichzelf afge
ronde helften uiteen en er is alleen de figuur
van mevrouw Gabor, die in het midden
staat en de beide deelen verbindt. Om haar
zou het dan ook nog ietwat psychologisch mo
gen heeten. Tusschen de natuur, de kinderen,
die Wedekind liefhad, en het systeem, de
opvoeders, die h| haatte, tusschen de lyriek
en de caricatuur, is Melchlor's moeder de
eenige, die den afgrond onzer conventies
en den afgrond der zinnelijke vergetelheid
overbrugt met, althans een aanleg van
milder menschelQkheld. Zij alleen kan de
kinderen, haar gezonden, gretigen Melchior,
begrijpen in hun hoogdravend en hulpeloos
pleidooi tegen alles wat om ons best-wil",
vanaf de schoolbank tot en met onze eer
zame begrafenis, met zoo meedoogenlooze
ordeiqkheld in elkander sluit, dat het hart
om even op te ademen geen andere toevlucht
blflft dan bij den dichter (Faust) of b(| llse",
het Zigeuner-meisje dat aan het systeem"
ontglipte. Het leed van de bewustlevendë
moeder, tegenover wie Wedekind de onbe
wuste, Wendla's moeder, stelde, Is, drama
tisch, het sterkste element in dit drama.
Wanneer mevrouw Gabor tegenover den
redelijken" vader van Melchior den strijd
opgeeft, als een medeplichtige erkent dat
haar kind, door onwetend te gehoorzamen
aan een ontwakend mannelflk Instinct zonde"
bedreef en derhalve onschadelijk moet
worden gemaakt voor de maatschappij,
voelen wij de klnder-tragedle" voortgezet
in den gerfjpten mensch, en het beste, dat
gene wat sluimerde in de lieve moeder die
de thee bracht, door argumenten van on
loochenbare beterkenis, doch tevens van
lagere orde, om hals gebracht. Mien
SchmtdtCrans, die de rol van mevrouw Gabor ver
tolkte, duidde de bedoeling van deze tra
gische figuur aan, maar we kunnen niet
zeggen dat ze haar ook maar bij benadering
vulde. En ook de vader van Melchior, in
wien Wedekind, zonder uitersten van haat,
het gezond verstand belichaamde, had een
iiiiiiiiiiiiiiiiiii
Tolstoïis de groote beschrijver van het
noch physieke, noch geestelijke, van het
uitdrukkelijk psycho-physiologische leven,
van die zijde van het vleesch, welke naar
den geest, van die zijde van den geest,
welke naar het vleesch gericht is, van dat
mysterie-volle gebied, waarin de strijd
tusschen het dier en den God wordt uitge
vochten. Dit is de tragedie vau zijn eigen
wezen: hij zelf is vooral een psychisch
mensen, geen heiden, geen volmaakt christen,
maar een zich veranderende half helden,
half schristen, die niet kan .opstaan' en tot
het christendom terugkeeren." (pag. 130).
L. ANDREJEF, De Zeven Gehangenen.
Em. Querldo.
Een Nederlandsche uitgaaf van dit wrange
werkje dient onder reserve aangekondigd.
Ik kom hoe langer hoe meer tot de over
tuiging, dat men hier in Nederland Rusland
maar Rusland moet laten.
ledere .intellectueel" beduimelt Rusland,
praat over Russische Ziel, weet over Rusland.
Grilllg-modieus is dat veel-begrijpend"
knip-oogen met donker Moedertje Rusland.
Weerzinwekkend bet we t ei i g al die zoete
troostjes en literaire teederhetdjes voor lij
dend Moedertje Rusland. Ergst van al het
dik-doenig bewierooken door intellectueel
anarchis-ten-gepeupel van Ruslands wan
hoopsdaden in dezen tijd.
De geest, die de laatste gedachte van het
leven, den dood, beeldend durft te klampen
aan de menschenzlel, kan nog niet bloeien
in een land, waar familie-romans en wel
doorvoede koffiehuis-cynismen in de tijd
schriften, kwasi-levens-en-letterkundig den
boventoon voeren.
Overigens: wat de Russische schrijvers
de laatste kwaiteeuw hebben begrepen,
wordt langzamerhand werkelijkheid voor
het overige Europa en diepe dingen werken
zich reeds in moderne Duitsche
kunstenaarsgeesten, omhoog.
Harde woorden slaan op
smart-doortrokken zielen en nieuwe kunst wordt geboren.
AR N. SAALBORN
immiiiiiii
Querido's Oude Wereld
EEN RECTIFICATIE
Ik schreef de vorige keer in mijn aan
kondiging van bovenstaand boek: Het blijf t
respectabel, dat een letterkundig kunstenaar,
die de handen vol had aan het schrijven
van doorwrochte aankondigingen en
critleken over de litteratuur van den dag, zoo
maar eens even in verloren oogenblikken
zich In die mate inwerkt in de historische
litteratuur over volken, die voor eeuwen
onder gansch andere luchten leef den, dat" etc.
Gehefl te goeder trouw en misleid door
verschillende werken, die in de laatste ja
ren van Querid's hand zijn verschenen, maar
veel vroeger geschreven waren, heb ik, zoo
als uit een mededeeling van Querido zelf
blijkt, een geheel verkeerde voorstelling van
zijn voorstudies gegeven.
Querido heeft vijf volle jaren onafgebro
ken en uitsluitend gewerkt om tot de
beheersching der stof voor rijn machtig epos
te komen en het eerste deel ervan in elkaar
te zetten.
Ik heb te groote eerbied voor de werk
kracht en het werk zelf van Querido om
onwillens oorzaak te mogen zijn, dat iemand
uit mijn woorden eenige geringschatting
voor zijn werk of werkwijze zou mogen
lezen.
Hoofdzakelijk blijft echter ook voor mq
zijn werk als kunst, als geniale schepping.
Hoe en hoelang hij er aan gewerkt heeft,
krijgt litteraruur-historische beteekenls voor
nu en later.
J. PRINSEN JLzn.
Illllll III II IHII
machtiger vertolking moeten vinden,waartoe
Henrl Poolman, indien hij zich rekenschap
geeft, wellicht nog In staat zal blijken.
Tegenover een leger van verbitterde charges,
houden deze ouders" de eer van het
conventioneele menschdom op. In de vertooning
waren zij het zwakke punt. Zoodra het om
de uitersten ging, werd er veel meer bereikt.
Sterk gevoelig voor de lyrische zijden van
het drama, bleek de regisseur, van der Lugt,
nochtans niet terug gedeinsd voor den, het
wezen van Wedekind stellig niet minder
karakteriseerenden, tegenkant. Niet met het
fanatisme van den scnrijver zelf, het rauwste
was eraan ontnomen terwijl toch de kwet
sende bedoeling duidelijk bleef, zette hij ons
de wreede caricaturen voor. Er werd daarom
nogal eens gelachen, er werd zelfs gelachen bij
dat schokkend begrafenis-tooneel, wanneer de
rector van het gymnasium den onbewusten"
vader van den knaap die door zelfmoord
zich van den levcnslast bevrijdde, tot zijn
troost toevoegt: dat Moritz, indien hij was
blijven leven toch met de vacantie niet
over" zou zijn gegaan." Doch de rpgle, die
met groote tact in al deze korte tafcreelen,
waarin gruwel en innigheid elkander als
roofdieren bespringen, aesthetisch evenwicht
heeft willen brengen, mag men niet ver
wijten dat zij den polemist Wedekind
in deze achter den kunstenaar stelde.
En wanneer wij de geniale gtbreken van
den mensch, die op zijn 28ste jaar dit, in
zijn soort, eenig werk schiep, erkennen,
hoeveel lof komt dan toe aan de leiding,
die de talrijke bezwaren (onverteerbare brok
ken theorie, welke zelfs de extaze van
Wendia's sterfbed onderbreken: moeder, waar
om hebt u mij niet beter ingelicht!", wist
op te lossen zódat er maar weinig stoor
nis ontstond. Van het laatste, door hen die
niet den geheelen chaos Wedekind aan
vaarden kunnen, fel bestreden tafereel
wanneer op de grens van leven en dood
de vermomde heer den verslagen jongen
mensch (Melchior) den weg wijst naar de
maatschappij, waar men, zij het ten koste
van zijn hartebloed, altijd nog wel een
warm maal en een paar vrouwenarmen vindt
zou ik wel erns gaarne een m-er fantas
tische opvatting zien. Dere was tamelijk
negatief en niet zeer indrukwekkend.
In de beide Duitsche vertooningen die
ik van Frühlingserwachen" zag, in
OSCAR B. TOURNIAIRE
1894?1919
r
(Teekening voor de Amster
dammer" van Is. van Mens.)
Dit is Jonker Bibberwang,
Vijf-en-twintig jaren lang,
Stond Tourniaire op de planken,
wie hem rögmaals wil bedanken
na de Amsterdamsche hulde,
(die zijn tjart met vreugd vervulde.)
is daar alsnog toe in staat
want zijn feest-gebibber gaat
te Rotterdam en 's Gravenhage
en te Utrecht dezer dagen,
Zij die zich daarvoor interesseeren,
kunren even telefoneeren
naar de N. V. Het Tooneel
Zend uw giften! (liefst heel veel).
* * *
Bibber, beste Bibberwang,
nog een menschenleeftijd lang.
MELIS STOKE
iiitiiiiiiiiiiin iiiiiiimiiiiMiiiiiiiiiiiiiiuiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiMinmiiiiiiiii
RIJM-KRONYCK
Moscou, Buda-Pest
(vice ver sa)
Tusschen Buda-Pest en Moscou
zweven groeten door het zwerk,
Daar zijn Lenin en zijn vrienden
telegrafisch aan het werk.
Even draadloos als hun seinen
op de vleug'Ien der techniek
is hun werk voor 't heil der menschheid,
is hun wilde politiek.
Lenin" davert 't door de luchten,
Lenin is aan 't toestel, hooit!"
Hier is Bela-Kun collega,
wordt er stevig doorgemoord?
Hé, hallo! 'k ben afgesneden!
neen, collega, niet m'n nek,
die is goed bewaakt door Letten,
ik bedoelde het gesprek!
Bela-Kun is nog aan 't toestel,
zeg, hoe leg je het toch aan
om zoo'n brandkast te forceeren?
dat vervloekte telegrafeeren...
ik kan alweer niks verstaan!
Lenin is nog aan het toestel,
Bela, hoor je me nou weer?
Invalid-Portwijn
OE BESTE MIDDA80RANK f 2.50 p. flesch
i»?arhauao, BI Amstol, Ajutonkm
iiiiiiiiiiiiiiitiiiiiiiiiiiiiiiiiiimiiiiiiiuiiiiiiim ....... iiiiMiiiiiiiiiiiiiimm
de eene waarvan Wedekind persoonlijk
de rol van den vermomden Heer vervulde
had men zich tot schrik aanjagend realisme
bepaald, maar ik stel me toch voor dat hier
in het belang der geheele voorstelling, het
droombeeld te heffen zou zijn op een ijler
plan, waar ook de Wedeklndsche moraal
minder aanstoot zou geven.
Het is nog niet zoo heel lang geleden,
dat in ons land een tooneelstuk, waarin
een klnderrol voorkwam, bijna tot de on
mogelijkheden behoorde. Thans, na de
vertooning van Lente" bleef er in onze her
innering een tooneel vol jeugd.
Geen dezer spelers tn speelsters heeft
de illusie: dit zijn kinderen, in ons ver
stoord.
Een pracht-fxemplaartje was Nelly
Ferguson. Aan het sptl van Annie van Ees
(Weudla) was soms nog even merkbaar
welk een inspanning het deze, doorgaans
met geheel tegengestelde middelen berei
kende, actrice kostte dit aandoenlijk figuur
tje, een Gretchen in den dop, volstrekt zui
ver en onbevangen te houden. Toch deed
ze het. En welk een glans gaf ze aan de
rol l In haar stem juichte en bruischte het
ongebreidelde leven, ióals Wedekind
het afgodisch heeft liefgehad, en in elk ge
baar was bloei. Het zwoele dat de Duitsche
vertooningen beklemmend maakte (Frleda
Heiszier e . CimillaElbenschütz als Weudla,
waren blond en al rijper vrouw dan
de, van alle sentimentaliteit warfche
Annie van Ees) was in de Hollandsche
voorstelling niet. De zoo kiesch mogelijk
uitgewerkte tooneelen onder den boom en
op den hooizolder dedfn het gevaar van
dezen kinderlijken omgang nochtans vol
doende beseffen en het nootlottig toeval
van de daad, behoort in dit werk aller
minst als de kern van het cor,flict naar voren
te woiden geschoven.
De jongens, Melchior (Tonny Stevens) en
Moritz (Jan van Ees) waren voortreffelijk.
Het tooneel op het bankje, wanneer zij
tusschen de algebra- bezwaren door, het le
vensraadsel zotken op te lossen, was iets
prac tigs, mede door het decor dat met
een warreling van bloesemtakken onrust
en bloei suggereede. Jan van Ees, die al
reeds in L«vensstroomlngen" de belofte
voor deze rol bracht, gaf de, zichzelf ten
doode aftobbende levensscholier met die
Levensverzekering Maatschappij
H A A R L E M"
Wilsonsplein 11
DE VOORDEELIGSTE TARIEVEN
't gaat het beste met een steekvlam.
och, nou hoor ik hem niet meer..."
Boeven in hun nauwe cellen,
wisselen kloppend van gedachten,
draadloos seinen bolsjewieken
hunne groeten, door de nachten,
van het angstige Europa,
en de donkere wolken dragen,
wilde woorden door de wereld ...
Wanneer zal de morgen dagen...?...
MELIS STOKE
II11IIIIIIIIIIIIIIMII1II
SCHOONHEIDSWEDSTRIJD
IN T CENTRAAL THEATER
Ijdel is de lieve wereld
Al van af 't begin geweest;
Ijdelheid viert al sinds eeuwen
'n Eeuwigdurend jubelfeest.
Ijdelheid der ijdelheden!
Waar blijft net gezond verstand?
N«t als vroeger bij Sneeuwwitje:
Wie is de schoonste van het land?"
Ha, nu gaan we concurreeren
Met ons uiterlijke schoon!
We gaan voor de fi m flaneeren
't Corpus stellen we ten toon.
Fel, geraffineerd beschenen
Door het meest flalteuse licht,
Dertien posticheurs bewerkten
't Wedstrijd-fahige gezicht.
Strakjes zal de jury komen
Met een strengen kennersblik:
Die daar heeft te korte armen,
Die haar neus is iets te dik.
Nee, dat oorlel hangt te slordig,
En dit been is ietwat krom,
Deze heeft te zwakke enkels,
Nummer drie, draai U eens om l
Als U straks den eersten prijs krijgt
Maakt U 't in de krant bekend;
't Is dan ook wél een prestatie,
Dat U zoo geschapen bent.
Toe, bewaar Uw prijs toch zuinig!
Minstens nog een twintig jaar,
Kfjk er, na die twintig jaren,
Nog eens zonder blozen naar.
Als U straks den eersten prijs krijgt,
Wat een glorie in 't gezin!
Ziet, men haalt de prijsgekroonde
Met een hulde liedje in.
Slechts Flcièl, de kleine kef-hond,
oet heel koeltjes, eigenwijs,
Denkt: w/»t maak je toch een drukte l
Ik heb k een eersten prijs.
Ginder in 't Centraal Theater
Stelt men trilbeelden ten toon;
Waarom liever niet een wedstrijd
Om het innerlijke schoon ?
Max van Gelder fxplolteert daar
'n Veifilmde menschengril,
't Eéiig goede is de datum:
Het geschiedt op n April.
CLINQE DOORENBOS
Nieuwe Uitgaven
Bij Martinus Nijhoff te 's Gravenhage
verschenen:
C. A. DE JONS VAN BEEK EN
DONKKLUYVER, Het Ontwerp- Volkerenbond van
de Vredesconferen/ie te Parijs.
Dr. A. A. BEEKMAN, ' Nederlandsch of
Belgisch? (met 2 kaarten).
Dr. A. A. VAN SCHELVEN, Omvang en
invloed der Zuid-Nederlandsche immigratie
van het laatste kwart der 16e eeuw.
Dr. S. VAN HOUTEN, The Way Out
proposals submttted to President Wilson by.
l Illllllllll l UMI
strak-beheerschte, schijnbare
jongens-onverschilligheid in zijn houding, en een stem
vol angstige innigheid.
Doch niet minder voldeed het sterk, ge
stopt figuurtje van Tonny Stevens, een man
en nochtans een kind, met op zijn zacht
gezicht dat eigenaardig mengsel van branie
en verlegenheid, en het luidruchtig aplomb
eener vitaliteit, die de geesten verjaagt,
welke het vriendje met zijn stille groote
ooeen lokt.
Uit het kader, vooral ook uit het decor,
viel Vera Bondam, als Ilse. Ook deze rol,
(zij vertegenwoordigt de wereld der
ultgestooter.en, waar bloemen bloeien voor elk
graf) is belangrijk. Mevrouw Kleij, als
Wendia's moeder typeerde te zwak, zij maakte
geen milieu. Met
dehtf'igheidvandenschoolmaniak, leidde van G.steren de
leerarenvergadering, die, de stoelen benauwend dicht
op elkaar gedrongen, kenschetsend geënsce
neerd was. Zooals trouwens elk tafereel door
een gelukkige tooneelschikking terstond het
juiste beeld gaf
Bij de eerste voorstelling van Lente"
heeft de leider verteld dat het zijn streven
is geweest de vereischte atmospheerin deze
beeldenreeks te brengen. Wij kunnen be
vestigen dat hem dit gelukt is. Maar in
welk land, behalve misschien in het onze.
is het noodig dit a b c van alle regie"
als een bijzonderen, zichzelf gestelden eisen
aan te merken! Een regisseur, die een re
gisseur is, doet het vanzelf, juist zooals
een dichter dicht, en een die er zich voor
uitgeeft zonder het te zfjn, brouwt met al
zijn moeite enkel ijle lucht.
Van der Lugt dan, heeft met deze ver
tooning van Lente" verheugend bewezen
een regisseur voor moderne tooneelkunst
te zijn.
TOP N A E F F
iniiiiiiiiimiii tiiiiiiiiiniiiiiiiiiiiiiiiiiiiimiiiiiiiiiiiiitfiiiiiiiiiiiiiiiiiiiii
NAAMLOOZE VENNOOTSCHAP
MotordienstvanTetenburg
DAGELUKSCHE MOTORDIENST
UTRECHT tEIDa DEN HUi KLFT
WnelrticbmwH. Friittibl. ÏHttofuil
VICI.VERSA