DE AMSTERDAMMER, WEEKBLAD VOOR NEDERLAND 29 Maart. 19. No. 2179 DE HONGAARSCHE SOVJËT-REPUBLIEK Teekenlng voor de Amsterdammer" van Jordaan De derde in het Driemanschap Russische Boeken Merejkofski: Tolstoi en Dostojefski als Mensch en als Kunstenaars Merejkofski, de schrijver van eenige veel gelezen en ver verspreide historische romans, beeft o. a. drie studies ui'gegeven over de Russische kunstenaars Dostojefski, Tolstoi en Gogol. De beide eerste zijn onlangs in een Neder landsche vertaling verschenen onder den titel: Tolstoi en Dostojefski als menseden en kunstenaars", blijkbaar ui| het Duitsch vertaald door W. J. A. Roldanus (r. en ver schenen bQ de Haan te Utrecht. Mijn voornaamste grief tegen deze overi gens welverzorgde uitgave is, dat de citaten van Russische dichters, wanneer die in ver zen zijn, In de Duitsche taal tusschen den tekst staan. Waarom niet, indien na-dlchten boven vertalers kracht ging, een prozavertaling in de Nederlandsche taal gegeven ? Nu krijgen we telkens Duitsche vers brokken Van Russische dichters, die bovendien nog zeer vrij zijn, daar de Duitsche vertalers gewoon zijn, vooral passabel Duitsch te geven. Wat Merejkofski's boek betreft, kunnen we hier .een goed gedocumenteerd van eigen visie getuigend mooi stuk biografisch werk bewonderen. Vele. bronnen staan hem iliiilllilliiiliiiiiiMiiiiliiiiiiiiiiiiimiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiimi N. V. HET HOFSTAD-TOONEEL: Lente, door Frank Wedekind. Maart... jubelmaand. En te midden daar van een ernstig, liefst schreef ik, een teeder .huldeblijk want teederheid was wel het kenmerk dezer voorsttlling aan de nage dachtenis van den dichter, aan wien August Strindberg het vaandel overreikte. Niet meer dan vaandrig bleef Wedekind, tot geen verheffing bracht hij het, en geen accoord klinkt op uit dit versch graf. Maar toch, welk een dappere, ook hij, hoe heeft hij gegrepen, gegraaid, in ,de verfoeilijke disharmonieën, alle driften geëerbiedigd, alle schuld van den hartstocht ontketend, gezocht aan den zelfkant onzer aarde naar een plek waar een mensch, mensch zou mogen zijn. En hoeveel poëzie van lief Je loutert rijn excessen, zijn pathetiek en zelfs z(n pole miek! Wat was hij eigenlijk, deze onvol maakte, een zwak poëet, een zwakker psy choloog, een philisoof van geringe diepgang, een unfair strijder, een onredelijk advocaat, aan wien men ongeveer alles ten laste kan leggen, zfln schaamtelooze JndMduai telt Incluis. Maar dien w( desniettemin liefheb ben als weinigen, en om wiens onvoldragen nalatenschap wij thans staan met angstige piëtelt: wat zal er van de teedere loten lyriek, van de, wel classiek genoemde, gro tesken in al dit vormUos, onverantwoord werk gered worden voor het nageslacht, voor de nieuwe jeugd, die, gelijk de oude, IIIIIIIHIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIMIIIIIII iiiiimmiiiiii H. STINIS Haarlem - Kruisweg 23 TELEFOON 15O6 EXPORT IN TABAKSARTIKELEN NAAR ' DE GEALLIEERDE STATEN ten dienste: brieven, dagboeken, getuige nissen van derden, en vooral ook de werken zelf, waaruit hij altijd het juiste woord weet te vinden, ter verklaring van feiten en over wegingen. Hij is geen blind en oordeelloos bewon deraar, weet zoowel in hun menschelfjkheid als in hun werk de zwakke z|den te belichten. Toch een wreed talent," luidt het over Dostojefski, waarom die scherpe prikkels, die uitersten... Wat is dat voor een kunstenaar, die met onverzadigbare nieuwsgierigheid slechts in de ziekten, slechts in de vreeselijkste ge zwellen der menschheid rondploetert... stamt D.'s kracht uit de ziekte of de ziekte uit de kracht..." M. beslist niet. Hij kan dit niet zoo spoedig uitmaken. En inderdaad blijft het voor hen, die, misschien door een modegril alleen, met de Russen en Dostojefski in het blzonder zijn gaan dwepen, een voorloopig onoplos baar raadsel. H(J boeit zooals de geneesheer, die intressante gevallen vertelt. Maar behalve dat blijft Dostojefski als de beelder van al wat een mensch aan angsten en ontzettingen in zich heeft een hard maar grandioos kunstenaar. En dit komt ook in het zorgvuldig bewerkte boek van Merej kofski volkomen uit. Den verafgoden en verguisden Tolstoïweet hij met enkele woorden naar zijn wezen te kenschetsen: H. BERSSENBRUGGE, PORTRETFOTOGRAAF ZEESTRAAT 65, naast Panorama Mesdag, DEN HAAG, Tel. 1538. IIIIUIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII tegen de muren der groote tuchtschool zal opvliegen! Erdgelst, Frühlings erwachen, die Büchse der Pandora? Het Hofstad-tooneel heeft ons, in een slechte vertaling, maar in een bewonderens waardige vertooning, het tweede gebracht. Men kan dit Lente" met evenveel recht een kinder-tragedie" als een satyre" heeten, het valt in twee, elk in zichzelf afge ronde helften uiteen en er is alleen de figuur van mevrouw Gabor, die in het midden staat en de beide deelen verbindt. Om haar zou het dan ook nog ietwat psychologisch mo gen heeten. Tusschen de natuur, de kinderen, die Wedekind liefhad, en het systeem, de opvoeders, die h| haatte, tusschen de lyriek en de caricatuur, is Melchlor's moeder de eenige, die den afgrond onzer conventies en den afgrond der zinnelijke vergetelheid overbrugt met, althans een aanleg van milder menschelQkheld. Zij alleen kan de kinderen, haar gezonden, gretigen Melchior, begrijpen in hun hoogdravend en hulpeloos pleidooi tegen alles wat om ons best-wil", vanaf de schoolbank tot en met onze eer zame begrafenis, met zoo meedoogenlooze ordeiqkheld in elkander sluit, dat het hart om even op te ademen geen andere toevlucht blflft dan bij den dichter (Faust) of b(| llse", het Zigeuner-meisje dat aan het systeem" ontglipte. Het leed van de bewustlevendë moeder, tegenover wie Wedekind de onbe wuste, Wendla's moeder, stelde, Is, drama tisch, het sterkste element in dit drama. Wanneer mevrouw Gabor tegenover den redelijken" vader van Melchior den strijd opgeeft, als een medeplichtige erkent dat haar kind, door onwetend te gehoorzamen aan een ontwakend mannelflk Instinct zonde" bedreef en derhalve onschadelijk moet worden gemaakt voor de maatschappij, voelen wij de klnder-tragedle" voortgezet in den gerfjpten mensch, en het beste, dat gene wat sluimerde in de lieve moeder die de thee bracht, door argumenten van on loochenbare beterkenis, doch tevens van lagere orde, om hals gebracht. Mien SchmtdtCrans, die de rol van mevrouw Gabor ver tolkte, duidde de bedoeling van deze tra gische figuur aan, maar we kunnen niet zeggen dat ze haar ook maar bij benadering vulde. En ook de vader van Melchior, in wien Wedekind, zonder uitersten van haat, het gezond verstand belichaamde, had een iiiiiiiiiiiiiiiiiii Tolstoïis de groote beschrijver van het noch physieke, noch geestelijke, van het uitdrukkelijk psycho-physiologische leven, van die zijde van het vleesch, welke naar den geest, van die zijde van den geest, welke naar het vleesch gericht is, van dat mysterie-volle gebied, waarin de strijd tusschen het dier en den God wordt uitge vochten. Dit is de tragedie vau zijn eigen wezen: hij zelf is vooral een psychisch mensen, geen heiden, geen volmaakt christen, maar een zich veranderende half helden, half schristen, die niet kan .opstaan' en tot het christendom terugkeeren." (pag. 130). L. ANDREJEF, De Zeven Gehangenen. Em. Querldo. Een Nederlandsche uitgaaf van dit wrange werkje dient onder reserve aangekondigd. Ik kom hoe langer hoe meer tot de over tuiging, dat men hier in Nederland Rusland maar Rusland moet laten. ledere .intellectueel" beduimelt Rusland, praat over Russische Ziel, weet over Rusland. Grilllg-modieus is dat veel-begrijpend" knip-oogen met donker Moedertje Rusland. Weerzinwekkend bet we t ei i g al die zoete troostjes en literaire teederhetdjes voor lij dend Moedertje Rusland. Ergst van al het dik-doenig bewierooken door intellectueel anarchis-ten-gepeupel van Ruslands wan hoopsdaden in dezen tijd. De geest, die de laatste gedachte van het leven, den dood, beeldend durft te klampen aan de menschenzlel, kan nog niet bloeien in een land, waar familie-romans en wel doorvoede koffiehuis-cynismen in de tijd schriften, kwasi-levens-en-letterkundig den boventoon voeren. Overigens: wat de Russische schrijvers de laatste kwaiteeuw hebben begrepen, wordt langzamerhand werkelijkheid voor het overige Europa en diepe dingen werken zich reeds in moderne Duitsche kunstenaarsgeesten, omhoog. Harde woorden slaan op smart-doortrokken zielen en nieuwe kunst wordt geboren. AR N. SAALBORN immiiiiiii Querido's Oude Wereld EEN RECTIFICATIE Ik schreef de vorige keer in mijn aan kondiging van bovenstaand boek: Het blijf t respectabel, dat een letterkundig kunstenaar, die de handen vol had aan het schrijven van doorwrochte aankondigingen en critleken over de litteratuur van den dag, zoo maar eens even in verloren oogenblikken zich In die mate inwerkt in de historische litteratuur over volken, die voor eeuwen onder gansch andere luchten leef den, dat" etc. Gehefl te goeder trouw en misleid door verschillende werken, die in de laatste ja ren van Querid's hand zijn verschenen, maar veel vroeger geschreven waren, heb ik, zoo als uit een mededeeling van Querido zelf blijkt, een geheel verkeerde voorstelling van zijn voorstudies gegeven. Querido heeft vijf volle jaren onafgebro ken en uitsluitend gewerkt om tot de beheersching der stof voor rijn machtig epos te komen en het eerste deel ervan in elkaar te zetten. Ik heb te groote eerbied voor de werk kracht en het werk zelf van Querido om onwillens oorzaak te mogen zijn, dat iemand uit mijn woorden eenige geringschatting voor zijn werk of werkwijze zou mogen lezen. Hoofdzakelijk blijft echter ook voor mq zijn werk als kunst, als geniale schepping. Hoe en hoelang hij er aan gewerkt heeft, krijgt litteraruur-historische beteekenls voor nu en later. J. PRINSEN JLzn. Illllll III II IHII machtiger vertolking moeten vinden,waartoe Henrl Poolman, indien hij zich rekenschap geeft, wellicht nog In staat zal blijken. Tegenover een leger van verbitterde charges, houden deze ouders" de eer van het conventioneele menschdom op. In de vertooning waren zij het zwakke punt. Zoodra het om de uitersten ging, werd er veel meer bereikt. Sterk gevoelig voor de lyrische zijden van het drama, bleek de regisseur, van der Lugt, nochtans niet terug gedeinsd voor den, het wezen van Wedekind stellig niet minder karakteriseerenden, tegenkant. Niet met het fanatisme van den scnrijver zelf, het rauwste was eraan ontnomen terwijl toch de kwet sende bedoeling duidelijk bleef, zette hij ons de wreede caricaturen voor. Er werd daarom nogal eens gelachen, er werd zelfs gelachen bij dat schokkend begrafenis-tooneel, wanneer de rector van het gymnasium den onbewusten" vader van den knaap die door zelfmoord zich van den levcnslast bevrijdde, tot zijn troost toevoegt: dat Moritz, indien hij was blijven leven toch met de vacantie niet over" zou zijn gegaan." Doch de rpgle, die met groote tact in al deze korte tafcreelen, waarin gruwel en innigheid elkander als roofdieren bespringen, aesthetisch evenwicht heeft willen brengen, mag men niet ver wijten dat zij den polemist Wedekind in deze achter den kunstenaar stelde. En wanneer wij de geniale gtbreken van den mensch, die op zijn 28ste jaar dit, in zijn soort, eenig werk schiep, erkennen, hoeveel lof komt dan toe aan de leiding, die de talrijke bezwaren (onverteerbare brok ken theorie, welke zelfs de extaze van Wendia's sterfbed onderbreken: moeder, waar om hebt u mij niet beter ingelicht!", wist op te lossen zódat er maar weinig stoor nis ontstond. Van het laatste, door hen die niet den geheelen chaos Wedekind aan vaarden kunnen, fel bestreden tafereel wanneer op de grens van leven en dood de vermomde heer den verslagen jongen mensch (Melchior) den weg wijst naar de maatschappij, waar men, zij het ten koste van zijn hartebloed, altijd nog wel een warm maal en een paar vrouwenarmen vindt zou ik wel erns gaarne een m-er fantas tische opvatting zien. Dere was tamelijk negatief en niet zeer indrukwekkend. In de beide Duitsche vertooningen die ik van Frühlingserwachen" zag, in OSCAR B. TOURNIAIRE 1894?1919 r (Teekening voor de Amster dammer" van Is. van Mens.) Dit is Jonker Bibberwang, Vijf-en-twintig jaren lang, Stond Tourniaire op de planken, wie hem rögmaals wil bedanken na de Amsterdamsche hulde, (die zijn tjart met vreugd vervulde.) is daar alsnog toe in staat want zijn feest-gebibber gaat te Rotterdam en 's Gravenhage en te Utrecht dezer dagen, Zij die zich daarvoor interesseeren, kunren even telefoneeren naar de N. V. Het Tooneel Zend uw giften! (liefst heel veel). * * * Bibber, beste Bibberwang, nog een menschenleeftijd lang. MELIS STOKE iiitiiiiiiiiiiin iiiiiiimiiiiMiiiiiiiiiiiiiiuiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiMinmiiiiiiiii RIJM-KRONYCK Moscou, Buda-Pest (vice ver sa) Tusschen Buda-Pest en Moscou zweven groeten door het zwerk, Daar zijn Lenin en zijn vrienden telegrafisch aan het werk. Even draadloos als hun seinen op de vleug'Ien der techniek is hun werk voor 't heil der menschheid, is hun wilde politiek. Lenin" davert 't door de luchten, Lenin is aan 't toestel, hooit!" Hier is Bela-Kun collega, wordt er stevig doorgemoord? Hé, hallo! 'k ben afgesneden! neen, collega, niet m'n nek, die is goed bewaakt door Letten, ik bedoelde het gesprek! Bela-Kun is nog aan 't toestel, zeg, hoe leg je het toch aan om zoo'n brandkast te forceeren? dat vervloekte telegrafeeren... ik kan alweer niks verstaan! Lenin is nog aan het toestel, Bela, hoor je me nou weer? Invalid-Portwijn OE BESTE MIDDA80RANK f 2.50 p. flesch i»?arhauao, BI Amstol, Ajutonkm iiiiiiiiiiiiiiitiiiiiiiiiiiiiiiiiiimiiiiiiiuiiiiiiim ....... iiiiMiiiiiiiiiiiiiimm de eene waarvan Wedekind persoonlijk de rol van den vermomden Heer vervulde had men zich tot schrik aanjagend realisme bepaald, maar ik stel me toch voor dat hier in het belang der geheele voorstelling, het droombeeld te heffen zou zijn op een ijler plan, waar ook de Wedeklndsche moraal minder aanstoot zou geven. Het is nog niet zoo heel lang geleden, dat in ons land een tooneelstuk, waarin een klnderrol voorkwam, bijna tot de on mogelijkheden behoorde. Thans, na de vertooning van Lente" bleef er in onze her innering een tooneel vol jeugd. Geen dezer spelers tn speelsters heeft de illusie: dit zijn kinderen, in ons ver stoord. Een pracht-fxemplaartje was Nelly Ferguson. Aan het sptl van Annie van Ees (Weudla) was soms nog even merkbaar welk een inspanning het deze, doorgaans met geheel tegengestelde middelen berei kende, actrice kostte dit aandoenlijk figuur tje, een Gretchen in den dop, volstrekt zui ver en onbevangen te houden. Toch deed ze het. En welk een glans gaf ze aan de rol l In haar stem juichte en bruischte het ongebreidelde leven, ióals Wedekind het afgodisch heeft liefgehad, en in elk ge baar was bloei. Het zwoele dat de Duitsche vertooningen beklemmend maakte (Frleda Heiszier e . CimillaElbenschütz als Weudla, waren blond en al rijper vrouw dan de, van alle sentimentaliteit warfche Annie van Ees) was in de Hollandsche voorstelling niet. De zoo kiesch mogelijk uitgewerkte tooneelen onder den boom en op den hooizolder dedfn het gevaar van dezen kinderlijken omgang nochtans vol doende beseffen en het nootlottig toeval van de daad, behoort in dit werk aller minst als de kern van het cor,flict naar voren te woiden geschoven. De jongens, Melchior (Tonny Stevens) en Moritz (Jan van Ees) waren voortreffelijk. Het tooneel op het bankje, wanneer zij tusschen de algebra- bezwaren door, het le vensraadsel zotken op te lossen, was iets prac tigs, mede door het decor dat met een warreling van bloesemtakken onrust en bloei suggereede. Jan van Ees, die al reeds in L«vensstroomlngen" de belofte voor deze rol bracht, gaf de, zichzelf ten doode aftobbende levensscholier met die Levensverzekering Maatschappij H A A R L E M" Wilsonsplein 11 DE VOORDEELIGSTE TARIEVEN 't gaat het beste met een steekvlam. och, nou hoor ik hem niet meer..." Boeven in hun nauwe cellen, wisselen kloppend van gedachten, draadloos seinen bolsjewieken hunne groeten, door de nachten, van het angstige Europa, en de donkere wolken dragen, wilde woorden door de wereld ... Wanneer zal de morgen dagen...?... MELIS STOKE II11IIIIIIIIIIIIIIMII1II SCHOONHEIDSWEDSTRIJD IN T CENTRAAL THEATER Ijdel is de lieve wereld Al van af 't begin geweest; Ijdelheid viert al sinds eeuwen 'n Eeuwigdurend jubelfeest. Ijdelheid der ijdelheden! Waar blijft net gezond verstand? N«t als vroeger bij Sneeuwwitje: Wie is de schoonste van het land?" Ha, nu gaan we concurreeren Met ons uiterlijke schoon! We gaan voor de fi m flaneeren 't Corpus stellen we ten toon. Fel, geraffineerd beschenen Door het meest flalteuse licht, Dertien posticheurs bewerkten 't Wedstrijd-fahige gezicht. Strakjes zal de jury komen Met een strengen kennersblik: Die daar heeft te korte armen, Die haar neus is iets te dik. Nee, dat oorlel hangt te slordig, En dit been is ietwat krom, Deze heeft te zwakke enkels, Nummer drie, draai U eens om l Als U straks den eersten prijs krijgt Maakt U 't in de krant bekend; 't Is dan ook wél een prestatie, Dat U zoo geschapen bent. Toe, bewaar Uw prijs toch zuinig! Minstens nog een twintig jaar, Kfjk er, na die twintig jaren, Nog eens zonder blozen naar. Als U straks den eersten prijs krijgt, Wat een glorie in 't gezin! Ziet, men haalt de prijsgekroonde Met een hulde liedje in. Slechts Flcièl, de kleine kef-hond, oet heel koeltjes, eigenwijs, Denkt: w/»t maak je toch een drukte l Ik heb k een eersten prijs. Ginder in 't Centraal Theater Stelt men trilbeelden ten toon; Waarom liever niet een wedstrijd Om het innerlijke schoon ? Max van Gelder fxplolteert daar 'n Veifilmde menschengril, 't Eéiig goede is de datum: Het geschiedt op n April. CLINQE DOORENBOS Nieuwe Uitgaven Bij Martinus Nijhoff te 's Gravenhage verschenen: C. A. DE JONS VAN BEEK EN DONKKLUYVER, Het Ontwerp- Volkerenbond van de Vredesconferen/ie te Parijs. Dr. A. A. BEEKMAN, ' Nederlandsch of Belgisch? (met 2 kaarten). Dr. A. A. VAN SCHELVEN, Omvang en invloed der Zuid-Nederlandsche immigratie van het laatste kwart der 16e eeuw. Dr. S. VAN HOUTEN, The Way Out proposals submttted to President Wilson by. l Illllllllll l UMI strak-beheerschte, schijnbare jongens-onverschilligheid in zijn houding, en een stem vol angstige innigheid. Doch niet minder voldeed het sterk, ge stopt figuurtje van Tonny Stevens, een man en nochtans een kind, met op zijn zacht gezicht dat eigenaardig mengsel van branie en verlegenheid, en het luidruchtig aplomb eener vitaliteit, die de geesten verjaagt, welke het vriendje met zijn stille groote ooeen lokt. Uit het kader, vooral ook uit het decor, viel Vera Bondam, als Ilse. Ook deze rol, (zij vertegenwoordigt de wereld der ultgestooter.en, waar bloemen bloeien voor elk graf) is belangrijk. Mevrouw Kleij, als Wendia's moeder typeerde te zwak, zij maakte geen milieu. Met dehtf'igheidvandenschoolmaniak, leidde van G.steren de leerarenvergadering, die, de stoelen benauwend dicht op elkaar gedrongen, kenschetsend geënsce neerd was. Zooals trouwens elk tafereel door een gelukkige tooneelschikking terstond het juiste beeld gaf Bij de eerste voorstelling van Lente" heeft de leider verteld dat het zijn streven is geweest de vereischte atmospheerin deze beeldenreeks te brengen. Wij kunnen be vestigen dat hem dit gelukt is. Maar in welk land, behalve misschien in het onze. is het noodig dit a b c van alle regie" als een bijzonderen, zichzelf gestelden eisen aan te merken! Een regisseur, die een re gisseur is, doet het vanzelf, juist zooals een dichter dicht, en een die er zich voor uitgeeft zonder het te zfjn, brouwt met al zijn moeite enkel ijle lucht. Van der Lugt dan, heeft met deze ver tooning van Lente" verheugend bewezen een regisseur voor moderne tooneelkunst te zijn. TOP N A E F F iniiiiiiiiimiii tiiiiiiiiiniiiiiiiiiiiiiiiiiiiimiiiiiiiiiiiiitfiiiiiiiiiiiiiiiiiiiii NAAMLOOZE VENNOOTSCHAP MotordienstvanTetenburg DAGELUKSCHE MOTORDIENST UTRECHT tEIDa DEN HUi KLFT WnelrticbmwH. Friittibl. ÏHttofuil VICI.VERSA