'V. 8198 Zaterdag 9 Augustus A°, 1919 D E AMSTERDAMMER WEEKBLAD VOOR NEDERLAND dNDER REDACTIE VAN Mr. J. A. VAN HAMEL, Prof. Dr. H. BRUGMANS, Mr. E. S. OROBIO DE GASTRO Jr., Dr. FREDERIK VAN EEDEN en H. SALOMONSON UITGEVERS: VAN HOLKEMA & WARENDORF Prijs per No. f 0.20. Per 3 mnd. f2.50. Abonn. loopen per jaar | ( Redactie en Administratie: Keizersgracht 333, Amsterdam | | Advcrtentitn omglag f 0.40 p. regel, blnnenpag. f 0.50 p. regel BERICHT Men wordt beleefd verzocht adresveranderingen zoo vroeg mogelyk op te geven en zoowel het oude als het nieuwe adres te vermelden. Adresveranderingen welke ons na Donderdag bereiken, kunnen niet meer voor liet eerstvolgend nummer behandeld worden. INHOUD t Bladz. l: President en Senaat, door r. H. Boitenl. Overzicht: Menseden en Gene raals, door dr. W. G. O. Byvanok. De Protestdag tegen de Pogroms, door prof. mr. D. Simons. 2: Da Jodenvervolging in het Oosten, door oppetrabijn A. 8. Onderwijzer. Erekelzang door J. H. Bpeenhofi. De Bohepenrequireeiing, door G. 8. Vlieger. 3: Reorganisatie van het Onderwijs, door Ir. H. Enno van Gelder. 5: Voor Vrouwen (red. Elis. H. Rogge) Bijeenkomst v. d. Intern. Vrouwenraad (I. C. W.) te Londen, door mr. E. O. van Dotp. Woningbouw, door 8. P. Hefboom. Van Vrouwelijk Doen en Denken, door E.C. v. d.M. Zy gaan examen doen, door P. van Ingen. Uit de NatüunTcnjouraChampignons.doorJao.P.ThlJBse. 7: Nieuwe Dnitsohe Boeken, door Herm. Wolf. Op de E. L. T. A., teekening van Qeorge van Raemdonck. Feuilleton: De Typiste, door D. Hans. 3: Het Gevaar voor da oogen bij het liggen in de felle zon, door dr. G. J. Sohonte. Kwatrijnen, door mr. J. I. da Haan. 9: De Weg door de Lucht: Londen-Amsterdam, door Van Biemsdp. 10: Politieke Liedjeszanger. Verstoppertje spelen, door Mien Vermeulen, Uit het Kladschrift van. Jantje. De Viering van den Vrede, door Melis Stoke, met teekeningen van Is. van Mens. Prof. Fabins rerlaat den Baad van Amsterdam, ieekening van Joh. Braakensiek. Sohaakrnbriek, red. dr. A. G. Ollani. Bijvoegsel: De Val van het Communisme, teekening van Joh. Braakensiek. PRESIDENT EN SENAAT. Er wordt op 't ooger.blik in Washing ton en omstreken" een belangrijk krachtspel gespeeld. President Wilson staat met het door hem genegotieerde Vredestractaat, het Volkerenbondsverdrag inbegre pen tegenover een vijandig gezinde meer derheid van Senatoren. De wending, welke de, over het vór en tegen gevoerde, strijd ten slotte nemen zal, is van over wegend gewicht voor de wereldgeschie denis. Er hangt van af of Amerika een medewerkende factor van rust en orde zal willen blijven in de constitutie van het Europeesche statenstelsel, dan wel of de Vereenigde Staten zich daarvan weder los zullen willen maken. Waar schijnlijk is dit laatste niet, en sluit Amerika zich ten slotte bij de door Wilson aanhangig gemaakte vredes regeling aan: Maar ook afgescheiden van den afloop, is de krachtproef, die op 't oogenblik ginds wordt genomen, van groot belang. Zij is van belang voor allen, die zich bezighouden met het vraagstuk van 't iimiiniiiiiiiiiiiiMli Menschen en Generaals. II. Hen moeten wfj herdenken. Wanneer wij nu na het einde van den strijd de groote oogenblikken in onze her innering willen herleven van de worsteling voor de vrijheid van Europa, dan mogen wij ons niet tevreden stellen met enkele namen, geographische en andere te noemen en in onze gedachte eenige lijnen te trekken die bewegingen van troepen moeten ver beelden. Wat beteekent toch voor ons, leeken, eigenlijk het schaakspel van den oorlog, al willen wij met onze kennis ons ook gewichiig maken? Neen, wij verlangen de menschen te zien. Sla een dik militair boek op dat de eerste krtjgsgebeurtenissen van het jaar 1914 uit legt, en op den marsch naar Charleroi worden wfj door een netwerk van plaatsen gesleept, in verband met allerhande cijfers van compagniën die w| niet dan met groote moeite volgen; maar hoe wordt dan op eenmaal onze aandacht gespannen en hoe straalt er n onbeduidend plaatsje als Saint Vincent Rosslgnol voor ons op wanneer het eentonige labyrlntische verhaal ons zegt: Daar Is Psichari gesneuveld. Of, niet waar", wij hooren uit die eerste tijden van den oorlog hoe Joffre tot be scherming van Parijs een Vle leger vormt van troepen die plotseling van Lotharingen worden weggeroepen, en wfj doen ons best die strategische beweging te bewonderen, to'dat wij lezen: Bij een van die com pagniën staat als luitenant Pëguy; in een van de gevechten van het Vle is Pé«uy ge vallen (5 September 1914), dan tintelt de belangstelling. medezeggenschap der Volksvertegenwoor diging in het buitenlandsche beleid. Want dit geheele beginsel treedt thans daarginds ten tooneele, en vraagt de aandacht van elk ander land. *** De Senaat te Washington is het voor beeld van de wetgevende vergadering, aan welke een direct medezeggenschap gegund is in het beleid der buitenlandsche zaken. In een zoo parlementair ge zind land als Engeland, men heeft het weer dezer dagen waargenomen, is nog de regeering eigenlijk almachtig in het sluiten van tractaten. Zelf s voor het vredestractaat met Duitschland was de sanctie van 't Lagerhuis eigenlijk niet vereischt en van de triple Alliantie evenmin. De hoofdzaak blijft daar de aansprakelijkheid der re geering, voor wat door haar reeds afge sloten is. Alleen door bijzondere omstan digheden is ditmaal ook een votum van het Lager- en Hoogerhuis gevraagd. De Amerikaansche Senaat evenwel is door de Grondwet der Unie aangewezen als het lichaam onder en met welks advies en toestemming" het hoofd van 't uitvoerend gezag, de President, alleen tractaten ratificeeren mag. De Senaat, het beste en meest prestige genietende deel van de Amerikaansche Volksverte genwoordiging, is voor dat geval tot deel van het uitvoerend gezag gemaakt, en 2/3 der senatoren moeten met den Pre sident instemmen, zal een tractaat te sluiten zijn. Dit is zoo geweest van den aanvang af der Unie. De tegenzin welke de vrije mannen aan de overzijde van de Atlantische Oceaan steeds tegen bindende tractaten in het algemeen hebben ge voeld, deed hen reeds in de oude Con stitutie schrijven, dat slechts in samen werking met een deel der volksvertegen woordiging verdragen kunnen worden tot stand gebracht. En George Washington, toen hij als eerste President voor 't eerst een tractaat zou afsluiten, met de Zuidelijke Indianen, trok in plechtige optocht naar 't Senaats gebouw en vergaderde daar om te be ginnen twee dagen lang achter gesloten deuren, teneinde een tekst voor 't tractaat vast te stellen. Blijkbaar was toen het idee, dat ook de geheele redactie van 't verdrag door 't uitvoerend en 't ver tegenwoordigend gezag te zamen moesten worden ontworpen. * * * Welk een verschil tusschen de methode toen, in 1789 gevolgd en die van Woodrow Wilson, in 1919. Ondanks alle aanzoeken om Senatoren mede te nemen naar Parijs, heeft hij daar met zijne ambtenaren geheel zelfstandig tot de vaststelling van het wereldtractaat medegewerkt. De volksvertegenwoordi ging van zijn land bleef er geheel buiten. Zij staat nu voor een kant en klaar ge heel, a prendre ou a laisser. En wanneer er een tastbare reden is, waarom de heer Wilson thans het vuur zoo na aan de schenen wordt gelegd, dan is het zeker wegens dit gebrek aan een taktisch tegemoetkomen aan samenwerking met de senatoren, die nu machtig op de teenen zijn getrapt. De Muze der militaire historie moge het mij verge/en, ik wil op 't oogenblik niet anders zien van het begin van den oorlog dan dien aandrang van den keur van Frank rijk om zich in den strijd te storten en de eer van hun geslacht, hun vertrouwen op F;ankrijks toekomst te zegelen met hun levensblocd. Hen moeten wij gedenken. De vredesaanvang is nergens zoo heel mooi geweest, hij hetft overal teleurstel lingen gebracht, laat ons oproepen de bloedgetu'gen der geboorte van de groote vrijheidsoorlogsbewegirg van Europa, toen Frankrijk zijn zonen voorop zond, als tot een kruistocht. Want zoo hebben zij het gevoeld, die officieren, die soldaten, zij waren gebonden door een vrij gegeven gelof'e, zQ hebben beloofd aan de wereld.. Een verheven, maar een eenvoudige, bijna zou men zeggen een sobere belofte, zooa's ze trouwens past aan het genie van Frankrijk. Toen, 2 Augustus 1914, eenlgen die onder de voorst rijders waren van de inteliectueele wereld, voor dat zij naar het leger vertrokken een gezamenlfliren afscheidsbrief aan hun vrienden opstelden, plaatste degeen die de woorden opschretf, als een persoonlijke toevoeging daaronder met groote letters: Vive la Francel Maar een ander trok daar door met zijn blauw potlood een zwaren streep. Wat 'n idee, zeide hij, dat spreekt immers van zelf". De ma-i die dit kleine feit ons vertelt, heeft er een commentaar bij gegeven. Van den beginne af heeft er in dit soldatenleven een toon geklonken, zooals men hem riet zou veiwachten bij een volk met militaire eigenschappen. En alles heeft gestrekt om die nederige stemming, die ingehouden aandrift te versterken en dieper te maken. Geen ophef over wapenfeiten, geen uiterlijke voldoening, gren gerucht van woo'd.*n, zelfs geen kUur! Niets dat romantisch aan 't licht komt, alles geschiedt van binnen, onder den grond, in 't hart van den mensen. Péeuy, de jingen van boerenafkomst, in het Parijs tfeptaati-t van de uitgaande 19e eeuw, waar allerlei gedachten en belangen en beginsels zich kruisten, en waar zij in Voor een deel is deze karakterkwestie, de groote eigengerechtigdheid, den democratischen President eigen. Voor een groot deel is dit waar schijnlijk echter ook : staatkundige opvatting. Kan een land het opstellen en onder handelen van tractaten toevertrouwen aan eene vertegenwoordigende vergade ring, zij mag dan grooter of kleiner zijn ? De man in Washington heeft den vraag beantwoord met: neen. Het voorbeeld, door zijn grooten voor ganger Washington gegeven, heeft niet tot navolging gelokt. Washington zelf is, naar de mémoires vermelden, ontevreden en onvoldaan over de samenwerking met den Senaat weggegaan", zeggende dat hij verd?d mocht zijn als hij 't ooit zoo weer zou doen". En sindsdien zijn in de Vereenigde Staten de tractaten door den President tot stand gebracht en pas vervolgens aan den Senaat ter goedkeuring voorgelegd. * * * Maar dit heeft allerminst meegebracht, dat de Senaat daarom de sluiting van tractaten ook als een doetje is gaan behandelen. Verre van dien! De Sena toren zijn steeds gewoon gebleven, van den President alle toelichting en moti veering te vorderen. Herhaaldelijk hebben zij zich ook reeds tijdens de onderhan delingen over tractaten in de zaken gemengd. De Senaat heeft resoluties aangenomen om den President tot 't sluiten van over eenkomsten aan te manen, (ofschoon dit niet regelmatig noodig wordt geacht), of van sommige onderhandelingen af te houden. Door verschillende Presidenten is voorafgaand advies aan de Senaats vergadering gevraagd. Zij heeft zich soms de grondslagen laten voorleggen, waarop de President onderhandelingen dacht te voeren. Een Lincoln, een Johnson, een Grant hebben met den Senaat overleg gepleegd. De beroemde Alabama-overeenkomst van 1874, waardoor aan de praktijk der arbitrage zoo'n geweldige dienst bewezen is, was vooraf door den Senaat behan deld. De instructies van door den Pre sident aangewezen onderhandelaren zijn niet zelden .eerst aat\de goedkeuring van den Senaat voorgelegd. Een enkele maal zijn bepaalde onderhandelaren door den Senaat ongeschikt verklaard. Ook heeft de vergadering herhaaldelijk amende menten doen aanbrengen. Kortom, in tal van vormen ziet men, hoe zich hier het recht van medebestuur van een tak der volksvertegenwoordiging heeft gehandhaafd, en met kracht. En herhaaldelijk heeft de Senaat dan ook de sluiting van internationale over eenkomsten verhinderd. Een arbitrale uitspraak van onzen koning Willem I der Nederlanden, om een eigenaardig voorbeeld te noemen, is in 1831 door den Senaat te Washing ton geweigerd, wegens overschrijding van de opdracht. Andere, beroemde, voorbeelden zijn de verwerping van de visscherijen-conventie met Engeland in 1888 en de actie van den Senaat inzake het Hay-Paunceforthun pnderlingen strijd elkander uitputten. Die jongen, zijn bestemming zoekend, en gretig naar een taak voor zijn onvervalscht verstand, gesproten uit den echten boerengrond van Frankrijk. Nu eens grijpend naar het recht in de Dreifuszaak, dan weer ge dreven naar de arbeidersbeweging, maar teruggestooten door ik weet iiiet welke be klemming, en gedrongen als een laatste toevlucht tot eigen innerlijke kracht. Hij heeft de wereld om zich heen gevoeld als een gevangenis, hij leeft daarin verne derd, verminderd, omlaag gedrukt, en 't is hem alsof de tijd minder is gewotden en hem tot zijn laagheid wil brenger.. H| kon zich zijn gemoedsstemming niet anders voorstellen dan onder het bewustzijn tot een geslacht te behoortn dat de nederlaae had geleden. Wfj zijn overwonnenen, dat was zijn over tuiging, het onheil van 1870 bekoelt ons. Men mag doen wat men wil", zoo drukt hij zich uit, men kan zich alles wijs maken, maar een r,ë;rlaag smaakt niet zooals een victorie smaakt. L)e ntérlaag verwekt de neêrlaag. Het is niet alleen het flinke woord naar buiten waarvan een overwonnen volk zich moet spenen, maar ook de gemeen schap onder elkaar, met zichzelf. Het woord aan den hoek van de haard, de simpele, intieme, echte vrijheid; het ongedwongen woord om den schoorsteen. Bij den ouden schoorsteen van ons volk. Waar ons wapen bord hangt, en zoo'n wapenbcird! En zelfs de alleenspraak in de stilte van het hart, want de neêrlaag dringt door tot de binnenste stem, zij brengt een wangeluid den weerklank van de geheimste innerlijke taal". Totdat Péguy, achter en boven de eigen mokkende stem, heeft vernomen de stem van het vaderland. Waar en wanneer kwam zij tot hem ? Het was onveihoeds op een morgen van het jaar 1905, toen daar ren bedreiging kwam van den kmt van Duitschland, en aan Frankrijk halt werd geboler. in Muokko. Het was geen nieuws," zegt Féguy in Notrc Patrie, «dat van den ern aan den ander werd meegedeeld, vaa mond tol mond, tractaat betreffende de vrije handelsvaart door het Panamakanaal. ** * Vraagt men, wat in Amerika zelf van deze medewerking van de volksvertegen woordiging in de buitenlandsche politiek wordt gedacht, dan ontmoet men heel wat kritiek! De beslissingen zijn te vaak ingegeven door partij belangen door het streven om den President tegen te werken", ver neemt men uit beschouwingen die lang vór 1919 verschenen zijn. De Senaat is onbekwaam om over zulken zaken te oordeelen". Wat doet de opmerking actueel aan! Er is geen twijfel aan, of op 't oogen blik beleven wij weer een zeer groot voorbeeld van den invloed, die in zulke zaken door partijberekening uitgeoefend wordt. De actie, door de republikeinsche Senatoren thans tegen den democraiischen President gevoerd, dient voor een groot deel uit inwendigen partijstrijd verklaard. Natuurlijk heeft het Vredestractaat zijn onvolkomenheden, zijn zwakke punten. En 't is volstrekt niet noodig, dat men deze onder stoelen of banken steekt. Maar ailes komt er ten slotte op aan, welke consequentie's men aan dusdanige kritiek hecht. Zou 't zijn, zooals som migen verkondigen, dat de Vereenigde Staten daarom het met zooveel moeite tot stand gebrachte tractaat onmogelijk maken of machteloos, dan ware dit een uitvloeisel van partijpolitiek in den slechten zin des woords. De zaak wordt dan niet naar hare mérites behandeld, doch omdat de eene partij de andere het succes van een bepaald verkregen resul taat'misgunt. Dit is zeker altijd een ontaarding van het partijwezen, welke een ramp voor eene natie wordt. Zij wordt dit echter in 't bijzonder in de zoo nauwluisterende aangelegenheden van buitenlandsch be leid. Daar moet ten slotte het nationale belang geheel den doorslag geven. 't Nut van 't stelsel der staatkundige partijen, is, dat daardoor 't regeeringsbeleid steeds onder krachtige kritiek wordt gevoerd. Maar dit voordeel wordt een vloek, wanneer de kritiek berekende tegenwerking en bedoelde verijdeling wordt, wanneer de oppositie haar succes boven het algemeen belang doet gaan. Dit bezwaar doet zich in de moderne democratiën, met haar felle hartstochten en partij-propaganda, reeds te vaak voelen. Een ongebreidelde doorvoering der oppositie tegen Wilson's beleid te Parijs, zou de meerderheid van den Senaat der Vereenigde Staten zeker ook aan dit verwijt blootstellen. Reeds daarom dan ook kan worden voorspeld, dat het ten slotte zoo'n vaart niet loopen zal. Wilson heeft waar schijnlijk in den eersten tijd den Senaat meer dan noodig was genegeerd. Hij had zich door eene delegatie van repu blikeinsche Senatoren kunnen doen bij staan. Veel tegenwerking ware daardoor zeer zeker voorkomen, en in waren zin meer democratisch, meer parlementair zooals gewone nieuwtjes; wat de menschen die elkander tegenkwamen, den een aan den ander, vertelden, was niet het nieuws, maar alleen de bevestiging voor ieder hunner van wat hij reeds wist in zijn hart, het was in zichzelf dat elk van ons de totale, directe erkenning vond van het dreigend gevaar boven ons hoofd. Verbreidde zich het nieuws, werd het zooals de gewone nieuwstijdingen bij ge deelten en stukken stolh'4 uitgestrooid? Neen, het was veeleer voor allen gezamenlijk het weerklir.ken van eenzelfde geluid ; bij de eerste aanraking van de toets, bij de eerste intonatie hoorde iedereen hf.t in zijn bin nenste als een bek nde stem, die stem die niet van buiten kwam, die stem van heuge nis welke daar bedolven lag en in de diep ten begraven was, niemand wist wanneer en waarom". Pc,>uy wilde niet langer van de overwon nenen zijn. Hij voelde zich soldaat. De sol daat, dat werd zijn overtuiging, en daar was niets aan te doen, is de maat van de hoeveelheid la d waar de ziel kon adem halen. Wanneer een groote oorlog uitbreek;, dan is het omdat een groot volle, een groot ras, de behoefte hetft naar buiten te komen. Toen de oorlog uitbarstte, stord hij da delijk gereed. Wie zegt dat wij gelukkig zullen zijn'', was zijn wachtwoord. Maar klein zullen wij niet wezen". Hij hteff zijn manschappen in 't gevecht gevoerd. Zijn compagnie, de 19j, is ver smolten. Van 250 is zij tot vijftig, tot der tig gezonken. De mannen konaennkt langer marcneeren. Onder een pauze vielen zij in slaap. Kom, 19i, vooruit, op marsch", wekte hen de luitenant. Esn guitige Parijsche stem antwoordde op zijn appèl: Er is geen 19s meer." Zoo denk je dat?'' kwam het er dadelijk op, neen, vriend, zoo lang ik er ben, i* er een 19e'. Kom, Kameraden, voorwaarts." En hij brengt zijn troepje in den slag, hij rechtop staaiid, het vuur dirigeererrt, door een kogel in het voorhoofd getrcfkn, op slag dood. Ernest Psichari, kleinzoon van Ernest Rcnau, bthoott tot cztlfae generatie. gehandeld. Als straf en waarschuwing worden hem en zijnen medestanders nu de dampen eerst aangedaan. Doch de resultaten door den President verkregen, zullen niet gemakkelijk wor den verbeterd. Zij zullen daarom, wanneer de Senaat zijne reputatie wenscht hoog te houden, waarschijnlijk ook moeten worden aanvaard. Het aanbrengen van veranderingen zal denkelijk moeilijk gaan. Alleen n wensch, dat daarnaar zal worden gestreefd, dan als clausule aan 't goedkeurende besluit toegevoegd wor den. Maar dan zal men zich toch ook op andere punten werpen als op de Shantoengzaak, waarbij de Japanscne positie lang niet zoo in 't nadeel van China, en zeker niet van de geheeleOost-Aziatische politiek is, als nu hier en daar wordt voorgesteld. In elk geval is n ding zeker, dat wij in deze discussies tusschen President en Senaat weder een van de belang wekkendste levensuitingen van het volksbestuur in actie zien. En wanneer de teekenen niet bedriegen, dan zal het ten slotte in deze ook weer niet een enkeling, of een bepaalde groep, of een zekere partij, of een op zich zelf staand lichaam zijn dat daarginds den doorslag geeft, doch het overwegende t gevoelen van eene gansche natie. v. H. iimiiiiiiiiiiiiiimiiiiiiiiiiiiiiHiiiimiiiiiiiiimiiiiiimiMiiii DE PROTESTDAG TEGEN DE POGROMS door Prof. mr. D. SIMONS Navolgende het voorbeeld, in Amerika, Engeland en andere landen gegeven, heeft het Nederlandsche Jodendom op Zondag 27 Juli zich in rouw vereenigd over hetgeen aan de Joodsche bevolking in het oosten van Europa werd en wordt misdaan en mede zijn stem verheven tegen die geweld daden en gruwelen tegen de bevolking ge pleegd. De vergadering heeft onder algemeene instemming hare verontwaardiging en afschuw uitgesproken over de mishan deling, berooving en verdrukking, waaraan de Joden in Polen blootstaan. Bestond er tot die uitspraak voldoende reden, was zij gerechtvaardigd? Wie met nauwkeurigheid wil bepalen, waarin de mis handelingen hebben bestaan, die tegen de Joden in Congres Polen en Galicië zijn ge pleegd, wie de juiste getallen wil kennen van hen, die vermoord zijn of wier have en goed is geplunderd; wie met volstrekte preciesheid Oe verantwoordelijkheid wil be palen voor hetgeen gebeurd is en wil vast stellen wat de overheid al of niet heeft bevorderd of toegelaten, in hoeverre zij Is tekort geschoten in haar plicht tot bescher ming van de Joden, tot handhaving van orde en rust; wie geen oordeel wil uit spreken, voordat hij de oorzaken van al wat gebeutt heeft nagegaan en bloot gelegd om daarnaar de schuld te meten en te bepalen, hij zal over al die punten twijfel niet kunnen uitsluiten en elke uitspraak voorbarig heeten. Bij de zoo verwarde toestanden in het Oos ten van ons werelddeel zijn de bronnen te troebel dan dat een eindoordeel over han delingen, schuld en verantwoordelijkheid zou geoorloofd zijn. Doch moet, mag tot zoolang worden ge wacht, eer een protest als hier werd verheven, wordt uitgesproken ? Alle berichten, berichten van onbevooroordeelde en ernstige onderiiiniiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiDiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiii Uit het verfijnde, sceptische leven van Parijs dat dreigde voor hem een valstrik te worden, is hij in militairen dienst naar Afrika getogen. Tegenover de eenzaamheid van de woestijn heeft hQ zichzelf gevonden. Hem drukte het verleden van zijn huis, het was hem alsof de groote man die luister aan de familie had geschonken, door zijn ongeloof zijn plicht had verzaakt jegens zijn volk; zijn tijdgenooten deelden de schuld. Hij, de kleinzoon, had goed te maken. Een of twee generaties," schreef hij, mogen wellicht de Wet vergeten en de schuld van ondank op zich laden. Maar op htt gezette uur wordt de band weder aan geknoopt, en het flikkerende lichtje brandt opnieuw in het huis. Op ons geslacht komt het neer, daarvan hangt het heil af van Frankrijk en van de beschaving. De jongeren voelen onbestemd dat zij groote aingen zullen zien en dat groote dingen door hen zullen geschieden. ZIJ zullen geen dilettanten en geen sceptici zijn. Zij zullen geen touiisten door het leven worden. Zij weten wat men van ben verwacht." Een jongen Moorschen krijger wees hij eens in Marokko de installatie voor draadlooze telegrafie. Hoe wilt ge, zeide hij hem, zulke machtige menschen als de Franschen weerstaan ?" Gij, Franschen, was het antwoord, bezit het r ij k der Aarde, maar wij, Mooren, nebben het rijk van den Hemel." Dat gezegde heeft een diepe impressie op Psichari gemaakt. Hij werd bevestigd in zijn gevoel voor de eenheid van het Franscne en het Katholieke leven. Dien smaad kon hij niet verdragen, dat het hoogere te loor zou gaan. Hij, als geen andere, heeft den ooilog opgevat als een kruistocht. Voor zijn vaderland heeft hij, de mysticus, zijn leven ten offer gebracht. Laat ons de beiden gedenken, maar alleen als sprekende toonbeelden van hun geslacht. W. G. C. BYVANCK