16 Aug. '19. - No. 2199 DE AMSTERDAMMER, WEEKBLAD VOOR NEDERLAND LEONCAVALLO f. Een Reuter-telegram uit Rome, gedateerd 10 Augustus, meldt het overijlen van Leoncavallo, den componist van Paljas". Ruggiero Leonravallo werd op 8 Maart 1858 te Napels geboren. HQ koos zich de piano als instrument, werd, na o. m. de lessen van zekeren Simonetti te hebben gevolgd, tot het conservatorium in zijne geboortestad toegelaten, en studeerde daar piano bfl Beniamino Cesl, harmonie bij Michele Ruta, en compositie bij Lauro Rossl. Deze laatste is bekend geworden als auteur van een paar bQionder goed uitgevallen opera's: I Falsl Monetaril" en H Domino nero", en hQ zou het ongetwijfeld tot eene schitterende reputatie hebben gebracht, wan neer hij geen tfld- en landgenooten had gehad als Rosslni, Donizetti en Belllnl, en later Verdi, en wanneer hfl, in plaats van zich te wagen aan de lyrische tragedie, was blijven werken in het komische genre, dat hem bijzonder goed lag". In ieder geval: hjj was een man van smaak en kende de geheimen van het vak door en door, zoodat de jeugdige Leoncavallo een voortreffelijk leermeester in hem heeft gehad. Achttien jaar oud, verliet Leoncavallo het conservatorium, in het bezit van het diploma van .maestro", en hij begon dadelijk aan zijn eerste opera: Chatteiton", op een eigen tekst, bewerkt naar het bekende drama van Alfred de Vtgny. Het groote belang eener degelijke letterkundige vorming naast zijne mu ikale ontwikkeling best ff-nd, ging hQ In 1877 te Bologna de colleges volgen van den dichter en literator Carducci. Hij maakte er zijn ope ra af en bereidde de opvoering ervan voor. Maar op 't laatste oogenblik girg zijn im presario er vandoor, den ongelukkigen com ponist in de meest benarde fi .anciëele om standigheden achterlatend. Nu werd het den gansenen dag piano- en zangles geven, en 's avonds spelen in een café-concert. Ge lukkig vond hQ spoedig waardiger werk: hl] ging met verschillende kunstbroeders mee op reis als accompagnateur, door En geland, Nederland, Frankrijk en Duilschland, en eens zelfs naar Caïro. Met dit reizen en trekken gingen jaren voorbij; eerst in 1887 vestigde hQ zich weer in Italië. HQ meldde zich aan bij de firma Rtcordl met het scenario eener uitgebreide trilogie, l Medici", waarin de geschiedenis der Italiaansche Renaissance in haar geheel was verwerkt. Rlcordl ging op het aanbod In, en Leoncavallo had in twaalf maanden de muziek kant en klaar. Drie lange jaren wachtte hfj tevergeefs op een opvoering. In arren moede keerde hQ Ricordi den rug toe, knoopte relaties aan met den grooten concurrent, Sonzogno, en voor dezen schreef hQ op bestelling .1 Pagliacci", komische opera" IQ twee bedrijven, waarvan de preFRAGMENTEN DOOR BARTHOLOMEUS DIKKE MAIL Maar balf luisterde ze naar Annie, die zooals eiken avond haar met eentonige dreunstem voorlas uit de krant, de berichten uit Indië, het burgerlijke stand nieuws, de trouw- en rouwadvertenties en tot slot het feuilleton, de rest kon haar niet schelen, daarvoor was ze reeds te veel van de wereld afgestorven. Doch vanavond, het moede hoofd, waarin de glazig-blinde oogen star staarden, wat opzQ voorover gebogen in luistering naar de deur, leefde ze buiten Annie's stem om slechts voor n geluid de schel. Annie, tegenover haar aan de tafel, vroeg oud meisje-vrouw, die nooit iemands liefde bad opgewekt, vereenzaamd in een onbe grepen offering van heel haar leven voor de blinde moeder, wist wel, dat ze nauwelijks naar haar luisterde, maar las toch door, kalm, plichtmatig. Zelfs van moeder, die ze met uiterste toewijding verzorgde, had ze nooit voldoende wederiltfdeterugontvangen, want voor moeder was ze. meer een meid verpleegster dan een geliefd kind, moeders garsche zielelirfde behoorde eenander,den verafgoden zoon, en naast dien broer was geen plaats meer voor haar. Annie." Ja, moeder." Hoe laat Is het nou?" Half acht, moeder." Laat vanavond." Zal wel zoo dadelijk komen, wil U nog een kopje thee?" Goed kind." Haar bevende, dikbeaderde handen zochten schuifelend over het tafelkleed naar het theekopje, zelf gaf ze het altijd weer Annie aan, ze wilde zelfs voor haar eigen dochter zooveel mogelijk haar blindheid verbergen. Niet zooveel suiker, kind, het eerste was te zoet." Ja, moeder." In afwachting telde ze de schepjes suiker, wQl ze het gezicht miste waren juist de andere zintuigen meer verfijnd Plotseling schrok ze op, in de gang klingelde de huisschel. mière den 21en Mei 1892 te Milaan plaats had. Leoncavallo's naam wa* gemaakt l Op 10 November 1893 ging nu eindelQk, ook te Milaan, de Crepuscolo", het eerste deel van de trilogie l Medici". Het stuk viel, en de auteur was zoo ontmoedigd, dat hij er voorgoed van afzag, de beide andere deelen, Savanarola" en Cesare Borgia" op 't tooneel te brengen. Chatterton (Rome, 10 Maart 1896) was ook een fiasco, maar met "IaBohème" (Ve netië, 6 Mei 1897) ging het belangrijk beter, althans aanvankelQk; later werd deze muzikale bewerking van Henri Murger's roman overschaduwd door die van Puccini, waarvan TurQn reeds op l Februari 1896 de première had beleefd. Zaza," naar den roman van Berton en Slmon, voor 't eerst vertoond te Milaan, op 10 November 1900, bracht het zelfs tot op voeringen in Nederland en Duitschland, en te ParQs. Doch ook dit stuk vermocht niet blQvend te boeien. De muziek is frisch, maar het libretto beeft lang niet de werking van het origineel, mist geest en geeft niet de gewenschte emotie. Op aandringen van keizer Wilhelm com poneerde Leoncavallo den Roland," op een tekst, getrokken uit den roman van Alexis Willibald: Der Roland von Beilin", die de Inneming van BerlQn door den keurvors' Frederik H behandelt. Het werk ging 13 December 1904 te BtrlQn en 19Januari 1905 te Napels, bileefde nog enkele reprises, en werd opgeborgen. Voorts zag men nog een symphonie ont staan, een ballet (?la Vita d'una Marionetta"), twee opera's: Maia" en gli Zlngari", en twee operetten: Malbrouck s'en va-t-en guerre" en Reglnetta delle Rose". De tweede der nieuwe opera's, gli Zingari", werd geschreven voor Londen en had daar ook succes, maar bQ een reprise te Milaan liet het stuk het publiek absoluut onverschillig. En van de operetten valt de eerste geheel uit het genre, terwQl de partitie der tweede schier op iedere pagina gemis aan inspiratie veiraadt. Men ziet het: Leoncavallo was en is en blijft de componist van Paljas", evenals Mascagnl de componist is van Cavalleria Rusticana" en Blzet de componist van Carmen". Maar Paljas" zal dan ook blijven leven, en mét het werk de naam van den maker. Met de kens van de stof heeft Leoncavallo het veelgeciteerde woord van Goethe be waarheid gezien: hQ nam een brok menschenleven, en zie, het was interessant! S. van Milligen brengt in zQn Ontwik kelingsgang der Muziek" eene belangwek kende mededeeling over van Leoncavallo zelf, betreffende een conflict, dat hfj met Sardou heeft gehad, toen hQ met den Pa-jas" in ParQs kwam. Men maakte zich in die dagen juist gereed om La fille de Tabarin" van Sardou op te voeren, en de tooneelschrQver of de data het vermoeden steunden, meldt het verhaal niet beschuldigde den auteur van Paljas" openlijk van plagiaat. En hQ trok de aanklacht eerst weer in, toen Leon cavallo een schrijven kon | oduceeren van den Paljas, die met 20 jaar - vangenlsstraf een moord boette, door hem te Napels be gaan, onder omstandigheden, aan Leon cavallo medegedeeld door een knecht van diens vader, omstandigheden, in haar ele mentaire dramatische kracht zótreffend, dat de tekstdichter-componist er gemakkelijk en met schitterend gevolg op kon voort borduren. Wat de muziek betreft, het zQn volstrekt niet alleen de prachtig melodisch-stroomende Proloog en het hartstochtelijk Smartlled", die een kijk geven op de brillante zangrQkheid van het werk. Deze twee zQn populair geworden tot wee-maken s toe, maar ernaast staan in de tintelende partitie een pansche reeks van pakkende melodieën, die i;i c:e techniek van haren bouw vaak Annie!" Ja, moeder, ik hoor het," zei Annie, al bQ de kamerdeur. TerwQl ze zat te wachten op Annie's terugkomst verfrommelden haar handen ze nuwachtig den zakdoek op haar schoot, ze wist het, 't moest zoo zQn, 't was de dag, 't had in de krant gestaan, en toch wachtte ze als telkenmale opnieuw in heftige span ning. Scherp luisterde zQ naar alle geluiden, Annie's neerdalen langs de trap, het ge klepper van de brievenbus, Annie's naar boven komen, haar stap in de gang, op den drempel. Is 't ... ?" Mail," sprak Annie emotieloos. Zfj nam met gretigen greep de enveloppe van haar dochter aan, bevoelde met liefkoozende vingers den postzegel, het lak op de achterzijde. Dan glimlachte ze, die jongen was altijd zoo secuur, alsof hij staatsge heimen aan zijn moeder had te berichten, altijd dat lak, dezelfde grootte, het bekende stempel met zijn initiaal-letters, ze had het lief, omdat hij daar verweg het er had in geprent. Haar trillende rechterhand zocht naar het kleine, grijze haarknoetje achter op haar hoofd, ze peuterde een haarspeld los, en voorzichtig, bang de enveloppe te zullen beschadigen, scheurde ze haar met de speld open. TerwQl een glimlach haar wat strak gelaat verinnigde, nam zQ het velletje mailpapier, altijd hetzelfde, twee blaadjes aan elkaar, twee blank, twee beschreven. Veel schreef hQ nooit, maar trouw en geregeld, 't was ook een heel ding voor een jongen, die zoo'n hooge positie in de maatschappij bekleedde, om elke week een paar miruten van zQn kostbaren tijd af te nemen, en te schrijven aan zQn oude moeder in Holland. Even bracht zQ het papier aan de dorre lippen, en kuste het. Annie, aan het andere einde der tafel, keek toe, star, onbewogen. Kind wil je lezen?" Met een h»astige armbeweging reikte ze Annie over tof l heen den britf aan, dan behagelijk in haar leun stoel achterover zinkend, de handen ineen geslagen op haar schoot, wachtte ze af. Annie las: Weltevreden, 12 Januari 19..." O!" onderbrak zQ, van den twaalfden Januari " Ja, moeder." Toen kon hQ jouw brief over mijn ziekte al hfbben ontvangen." J», dat staat er." Schrijft hQ er al over?" Ja, luister u dan .... liefste moeder." Haar hoofd, alsof ze den jongen zelf de woorden hoorde zeggen, knikte mee op de cadans van Annie's stem. ; Wat ben ik geschrokken van dien brief t van>Annie, wat ga Je nou beginnen?" den kenner in verrukking brengen. Ik wil in dit verband slechts wQzen op de phenomenale werking van het motief van den marsen de eerste acte, dat eerst een halven toon en vervolgens een kleine terts omhoog springt. Hoe eenvoudig het middel, hoe machtig'-doordringend, hoe krachtig-levend het effect! Harmonisch is deze muziek al zér weinig merkwaardig; van zelfstandigheid in de be geleiding vrijwel geen spoor! Een nieuwen overtuigend bewijs voor de macht eener melodiek, als waarvan het hier den auteur gegeven was, zich te bedienen. Modulatortsch evenwel biedt de partituur schitterende détails, en op 't punt van in strumentatie scheen mij bQ iedere opvoering de Paljas" het van Mascagni's trouw voorafgaande Cavalleria" verre te winnen. Voorwaar, de schepping van Paljas" heeft Leoncavallo's leven ten volle waard gemaakt, te worden geleefd, zQ het dan ook voor een zeer groot deel in vruchteloos pogen, om naast het ne overweldigende succes een tweede te zetten als pendant. H. J. DEN HERTOG IIIIIIIIIIIIIIIIIIIMIIIIIIIIIIIIIIMIIIIIIIIIIIIIIIIIHIIIMIIIIIIIIIIIIIIIII Illll De Winkelier Aon J. H. Speenhoff Wie is het die met moei'e en zorgen Zijn klein bedrijfje gaande houdt? OD wien is 't spreekwoord meer toepasselijk Al wat er blinkt is nog geen goud?" Wie zijn het meest in 't nauw gedreven? Wie zijn de slaven van het leve-n? Wie werkt er nQver als een mier? De Winkelier. Wie zaten in de oorlog-jaren H't allerm este in hrt nauw Wie zwoegde het allerhardst voor efen Voor zijn kinderen en zijn vrouw? Wie zitten op de hoogste lasten? Wie zQn de meest bedrukte kaste? Wie werkt voor andermans pleizier? De Wir keiier. Voor wie is een werkdae van acht uren Een onbereikbaar ideaal? Wie luistert uren in de houding Naar oue-dames-klets-vrrhaal? Wie is er, sinds hij werd geboren Geen minuut van *fl Hirg beschoren? Wie heeft geen oogenblik vertier? De Winkelier. Wie is h't die zich wil beroepen Op 't algemeen gevoel van recht? Wie komt op tegen de ideeën In Speenhoff's ver?je uitgezegd? Wie beidde er met groot verlangen De wekelijksche krekeUangen, Doch bromt nu nijdig als een stier?... Een Winkelier! * * * Het Verhoogde Posttarief Bij een beschouwing over het verhoogde posttarief stelt de heer de Booy tegenover elkaar den staat, die als rijk cliënt voor het verzenden zijner brieven niets betaalt en den armen drommel, die welhaast voor een brief anderhalf en voor een briefkaart tweemaal zooveel zal moeten betalen, dan tot nu toe het geval was. Wil men den staat voor die dlenstbrieven laten betalen en in het algem-en zou dit wel juist wezen dan mag ik er misschien op wijzen, dat het postbedrijf behalve den Meelevend, schudde ze zacht lachend ont kennend met haar hoofd. Ziek zijn, foei! Gelukkig schrijft Annie in den zelfden brief, dat je weer beterende bent. Een volgende maal verwacht ik dus weer een brief van jou." .J», ja, jongen," prevelden haar lippen. Van hier, zooals gewoonlijk, weinig nieuws, 't is erg warm de laatste dagen, maar dat is het hier feitelijk altijd. Verleden Donder dagavond naar een mooi concert in Concordia geweest. Ik maak het goed, hoor. Nu liefste moeder, beterschap! Groeten aan Annie en een kus voor jou van je je liefheb benden zoon Wim." De eentonige stem zweeg, even zal de oude nog na te soezen, bepelnzend het voorgelezene, toen sprak ze, half vragend: Nou heeft hQ toch mijn brieven al weer?" Zeker, moeder." Dan weet hij nu, dat ik weer beter ben, maar ik zal het hem toch weer eens schrijven/' Dat zou ik maar doen, er raken tegen woordig wel brieven weg " Hij is altijd zoo bezorgd over me, hékind." Dat is hq." Ach, dat hij nu toch nog niets over een nieuwe promotie schrijft." Dat kan immers nog niet, hij is al hoog voor zijn jaren." Maar hij is nu al zeven jaar weg." .Nou ja, maar hoe lang doen anderen er wel over om te bereiken, wat hij reeds heeft bereikt. Ja," beaamde de moeder trofs, ja kind, ik ben ondankbaar, maar zie je, feitelijk dacht ik zoo, als hQ nu van dit jaar geen promotie behoeft te maken, dan zou hij toch wel eens kunnen oveikomen, met verlof, weet je." Anriff wist het, 't was de zelfde wensch, die telkens werd uitgesproken na lederen ontvangen mailbrief. Ja maar moeder, het kan altijd onver wachts gebeuren, een promotie bij ktuze bijvoorbeeld." Dat is het juist, kind, en daarom zal ik " de matte stem aarzelde even, hem er maar niet over schreven, over dat verlof naar Holland, wat du'k je?" Moeder, u wet t *el, daarin raad ik u niet." N en, neen ki'd, daar heb je g lijk in, maar, zie je, Ik mort sterk zijn, *an als ik hem schrijf over dat verlof naar Holland, dan komt hij. dan komt hij sullig, de li?ve jongen. En stel eens voor, dat hij hier was en juist daardoor een promotiekans verspilde, zoo iets mag ik niet vergen, dat mag ik niet eischen van mijn kind." Neen, dal moogt u niet, moeder." Niet w.4ar, A nlellef." klemde zij zich om s eun te vinden vast aan de overtuiging van haar dochter, hij zal Immers zelf het l ? ? TANTALUS-KWELLING Teekenlng voor de Amaterdammet" van George van RaemdoncK Jammer dat ik niet kan meedoen'* staat nog meer zulke klanten" heeft, die nagenoeg niets in ieder geval veel te min, betalen voor de hun bewezen diensten. Zoo werden in 1907 vervoerd (en thuis bezorgd) ruim 212 millioen dag- en week bladen waarvoor gemiddeld werd betaald 0.67 cent per stuk. Men bedenke daarbij dat die bladen voor 067 cent ook op op de meest afgelegen boerderij moeten worden besteld, dat de bezorging in de steden,welke minder kostbaar s, om verschillende redenen niet door de post geschiedt en men zal wel willen aan nemen, dat die 212 mill oen bladen niets anders dan een grooten debetpast opleveren. Ik wil hiermede shchts te kennen geven, dat het niet juist is, wanneer men het ver lies dat de posterijen opleveren tracht of hoofdzakelijk tracht te verklaren uit de gratis behandeling der dienstbrieven. Het staat trouwens vast, dat alleen de brieven en briefkaarten voor het bedrijf winst opleveren op alle overige dier sten en werkzaamheden wordt verlies geleden. Wilde men dus zuiver commercieel te werk gaan, dan zal er, behalve de opheffing van den portvrijdom, nog meer moeten worden herzien en zullen zeer belangrijke tariefsverhoogingen moeten volgen. Of dat nu evenwel weer zuiver commerc'ëele gevolgen zou hebben, is m.i. zeer te betwijfelen. S., Directeur Postkantoor iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiuim Inhoud van de Augustus-Tijdschriften De Gids: J. de Meester, Walmende Lam pen. - S. Pinkhoff, Verzen. Frank Geticke, ijiimmiiifiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiHiiHiiiiiitiiimiiiii minimi m beste weten, wanneer het voor hem de geschikste tijd is om over te komen." Natuurlijk weet hQ dat zelf het beste, moeder." Even was het stil tusschen de twee vrouwen, de moeder, het gelaat in heftige aandoening vertrokken, in zichzelf, voortzettend in haar geest het gesprek met geluidlooze woorden, waarmede ze zich bestreed en zelf verde digde, de dochter keek met een blik vol weemoedige verinniging droef naar het oude, afgetobde gelaat tegenover zich. Annie." Ja, moeder." Geef me den inkt en het papier eens, kind." De oude vrouw beantwoordde eiken Indischen brief altijd dadelijk na ontvangst, Annie moest dat antwoord dan onmiddellijk gaan posten. Zwijgend zette de dochter schrijfgereed schap gereed, legde een velletje 'mailpapier op een vloeipapieren schrijfmap. Voor de blinde was het schrijven van de korte mailbriefjes de inspannendste arbeid, dien ze op haar ouden dag nog verrichtte. Tastend over het papier moest ze de woorden op het gevoel neerzetten, eerst gaande vol gens e n vrij rechte lijn, maar weldra op en neer, schots en scheef door elkaar de zinnen tieeikladdend en vlekkend met haar tigen handen; toch weigerde ze hardnekkig de brieven aan haar jongen met potlood te schrijven. Amsterdam 20 Februari 19 , schreef ze. en dan met krom-kronkelige beef-letters: L'eve Wlm! Dank j- jongen voor j« lieven brief van 12 Jinuari j.l., ik ben weer beter lieveling, ik schreef je al vele keeren, dat het slechts een verkoudheidje was. De gure winter hèl Niet ongerust zijn hoor jongen, moeder houdt zien goed. Dag jongen, vele groeten van Annie en een stijven zoen van je je zoo innig liefhebbende Moeder. Het duurde ongeveer een uur eer zij met het briefje klaar was, zwijgend zat Annie s'll tegenover haar, en toen ze met een zucht van verlichting de pen neerlegde, reikte de dochter haar een enveloppe en een pastzegel. Zij nam ze aan, zelf plakte zij altijd den post zeg'l op de enveloppe. Zit de zeg'l goed, Annie?" Ja, moeder." In den hoek. en recht?" Ja, moeder." Ze glimlachte voldaan. Wil jij even het adres schrijven, Annie ?" Het adrrs durfde ze niet te schrijven, dat moest Annie steeds voor haar do^n. Snel verrichtte de dochter haar bescheiden taak. Daa nam de oude de enveloppe weer van haar aan, langzaam vouwde ze het briefje Tropheeën. W. E. Cramer, Verzen. Em. de Bom, E-n Romance. J. C. van Eerde, Koloniaal Beleid.?Dr. J J. Salverda de Grave, Dante en de Islam. H J Wester ling, De Oudste Amsterdamsche Opera. Dr. H. T. Colenbrander, Het Boek van Bethmann Hollweg. Aanteekeningen en Op merkingen. Buftenl. Overzicht. Bibliograohle. Vragen van den Dag: W. N. F. Sibmacher Zijnen, Bayreuth. Dr. H. J. Lulofs, Ethiek en praktijk uit de school van Hippocrates. C. van der Pol, Batavja. H. J. van der Munnik, Het slechthoorende kind. J. Brandt. Over de onsterfeiQkheid van eencelllge organismen. Wordt de leer, dat macht ook recht is, alleen in Duitschland gehuldigd? Bibliographie. Het onbereikbare (slot), door Elisabeth Zernike. Uit het oude NQdal, door dr. E Slijper. Achab en Izebel, door dr. P. A. Dietz.?Verzen, door Edward B. Koster. Aanteekeningen op de wereldgebeurlenissen (XiV, De feesten der overwinning), door mr. J. C van Oven. Reizen In Japan, door H. S. M. van Wickevoort Crommelin. Leestafel. iiiiiiiMiimiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiimiiiiiiiiiimiiiiiiiiiiiilin saam, drukte een langen, innigen kus op de plek, waar naar ze dacht Moeder" stond geschreven, stak het papier in de enveloppe, likte langs de lijmstrook, plakte haar zorg vuldig dicht. Hier kind." Annie had haar mantel reeds aangetrok ken, een hoed opgezet. Nou hoor. goede reis," sprak de moeder tot den brief. Annie, zal je nog eens na voelen aan de bus ?" Ja, moeder." In stille luistering leunde zij weer achter over in haar armstoe!, de doffe oogen thans omkringd door giimlachrlmpeltjrs, starend, starend verweg, hem voor h»ar geest ziende, zooals ze hem met haar toen nog goede oogen had gezien in zijn wit pak, dat hQ vór zijn vertrek naar Indië thuis eens had aangetrokken. Zeven jaar geleden ! Wanneer zou hQ terugkomen, wan'eer? De slag van de huisdeur beneden schrok haar op. Nu liep Annie naar de post, en straks ging de brief nog verder, veel verder, over zee, verweg. En daar in dat verre land, waar haar jongen woonde, lag ze een postbesteller ioopen, bruin was die, wat vreemd, ja bruin, en die zei, niet in hrt Hollandsen, maar in het Maleisch natuurlijk, doch dat verstond haar jongen wel, die zei: hier mijnheer, weer een britf van je ouwe moeder . . . Buiten stapte Annie haastig voort, langs de brievenbus op den hoek, een zijstraat in, naar de gracht. God, die angst, die ze versmoorde achter uiterlijke kilheid, de angst eiken keer opnieuw, dat de comedie niet tot het einde toe zou worden uitgespeeld, de angst om het stuk l*k in het kastje boven op haar kamertje, waarmee ze telker maal den brief met het stempel, dat ze had laten nasnijden, ver zegelde, de angst, als de oude dm door haar geschreven brief mrt bevende vingers betastte. Met wilde rukken scheurde ze moeders brltf in vele kleine stukken, liet de snippers neeifladderen over de brugleuning in het donkere gracht water. Schuw keek ze rond zich, de brug was eenzaam, lantaarns pinkten in den mi-iigen avond, geen geluid klonk, roerlooze stilte heerschte rondom. Nooit had ze het moeder durven zeggen, nooit zou ze het haar durven zeggen, nooit, want moeder zou het niet overleven, als ze de waarheid ooit vernam Al ruim twee jaar lag hij daar verweg in Indië begraven