20 Sept. '19. No. 2204 DE AMSTERDAMMER, WEEKBLAD VOOR NEDERLAND TOURNOOIVELD PLATS Restaurant-CaféLa Réserve" Rembrandtplein 44 bij de Utrechtschestraat Wat biedt het Villa Park Rjksdorp". Oud en ongerept natuurschoon, zeldzame bosschen, schit terende waterpartijen, heerlijke beplante duinen met prachtig panorama op heuvelachtige terreinen en Xoordzer strand. De ligging a/d. in wording zijnde electr tramverbinding: Delft, Haag, Wassenaar, Scheveningen, a'smede de reeds bestaande plannen tot vestiging van een moderne badplaats a/d. Wassenaarsche slag, de aankoop van 12 Hectare prachtig Bosch en Duin van bovengenoemd Villa Park, voor bebouwing en exploitatie van groot Hotel Restaurant op de hooge klip der Wassenaarsche slag, maken dit oord ongetwijfeld tot een El Dorado" der Rotterdamsche en Haagsche Zakenmenschen. Bouwgrondprijzen thans nog 75 pCt. a 100 pCt. lager dan de bekende villaterreinen 8/d. Parken Groot-Haesenbroek, de Pauw en Backers-Hagen. Voor inlichtingen en kaartjes wende men zich tot de N.V. C. F. A. JONKERS & Co., MIJ. tot Expl. v. Land goederen, Vllla'erreinen, Hulzen, Handels- en Industrieterreinen door geheel Nederland, Kantoor Schouwweg 34, Wassenaar. 500000000000000130131 W B EENIGE SPECIALITEIT in W W m m Huis -van den Eersten Rang _ _ _ _ prima Keuken en Wijnkelder IIIttllllUIIIMI)lltllllHi| |IMIIIIIIMIIIIIIIIIIIHIUIIHIIIIIMII. 5 ?>lllll||IIIIIIIIMIIIIIItlllHtlllllll STARK'S OXYDOL" I (CHLORAS KALICUS TANDPASTA) i g I § Naam). Venn. STARK & Co. Chemische Fabriek ,,'s-HABE", 's-Bravanhaoe f l | StlllllWIHIIIIIIIIIIIIIIIIIUIIItlHIttlMIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIMIMIIinillllMllltflIIIIMMI'llllIiMItlIIIMIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIMIIIIir = '???IIIIIIIIIIIIIIIIIW Eiwit Product Cacao (DE EP. CACAO) is oordeelkundig vervaardigd van cacao poeder met eiwitstoffen van groote waarde voor de voeding, overtreft verder elke gewone cacao. Schrijft, wanneer Uw winkelier geen voor raad heeft met opgav van diens naam aan de E. P. AMSTERDAM Vraagt prijsopgave van Cognac Hennessy* aan Wijnhandelaren. ZWOLLE, fi. SINEMOS LQDSCHESTRAAT 21 AVSTERBAH TELIFVON H. BW HEMDEN Piano'», Vleugels en DE AMSTERDAMMER Weekblad voor Nederland kost slechts f2.50 per kwartaal In eigendom verkrijgbaar, mits drie Jaar afbetaald. Brieven No. 1431, Bureau ven dit Bied. J. S. MEUWSEN HOFLEVERANCIER Amsterdam - Rottofdatn Leldiohettr. 4, Dsmralt 73 - Motteltrap 3 0. Doelen«tr. 20, Oamitr. 2 - Boyntinstrut t JAC. URLUS HAVANA SIGAAR KRlMPVRIjE GEZONDHEIDS ONDERGQEDEREN S Nederlandsch Fabrikaat HET TWCOTHUIS m is AMSTERDAM Reg. Breestraat 35 TEU NOORD 5066. HAARLEM Gr. Houtstraat 143 TELEFOON 1465. l Tot het bouwen van Villa's ea Landhuisen s|n prachtige heuvel achtige BOSCHTERREINEN te koop in HET OOSTERPARK te ?? ??-?**&,*&$ «??..-. > ... . DE BILT Loge prezen, mooie wegen, go», electr. licht, water. "?'? ??»**** Bl»'?»? '»??* N«**M* Tel. lat 38 & 48 IIIIIIIIIIIIIIMIIIIIIIIIIIIIIIIII1IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII llliilliiiiiiN iiiiiiiiiillMlllllliliiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiii - MICHELIN Rijwielbanden Buitenband f9. Binnenband 5.25 bij alle goede Rijwielhandelaren I wij blijven richten naar de intuïtie goed kwaad, en het kwade uit alle macht be strijden. Zoo alleen is de ethische strijd te vereenigen met het zich voelen aan ge vlij d tegen oneindigheid"(Henriëtte Roland Holst.) Ex-Pacifist echter meende het wezen van den oorlog wetenschappelijk te kunnen doorgronden en wel met behulp van de Darwinistische evolutie-theorie. Toch mengt hQ in de leer van den strijd om het bestaan en zijn resultaat: the survival of the fittest" verwarring-stichtende teleologische elemen ten. Lrerde toch de oude evolutie theorie, dat de soorten ontstonden als gevolg der natuurlijke en sexueele selectie en was de evolutie-wet niets dan de formuleering van dit onderstelde natuur-proces, Ex-Pacifist spreekt van de evolutie-wet, welke sedert millioenen jaren werkzaam is, en welke aan al wat leeft de verplichting oplegt (ik cur siveer) om door strijd tot evolutie te komen." Men voelt dat dit geen zuivere wetenschap is; het begrip verplichting" behoort In de sfeer van biologische wetten niet thuis. Maar bovendien is het niet geoorloofd het voor te stellen alsof de Darwinis tische voorstelling van de evolutie-door-strQd als wetenschappelijke waarheid onaangetast daar staat. Men denke aan de Neo-Lamarcksche School, aan de nieuwere theorieën van Prof. Hugo de Vries, van Dr. Lotsy en ook aan de onderzoekingen van Prof. Bolk, welker uitkomsten in zijn Hersenen en Cultuur" zQn neergelegd en waardoor op de algemeene evolutie-theorie een allermerkwaardigst licht valt. In het genoemde werk toch stelt Prof. Bolk de hypothese op*, dat bij de evolutie der organische wezens een inwendige factor een zeer groote rol speelt, terwijl hij aan de uitwendige invloeden, den strijd om het bestaan enz. een ondergeschikte plaats toe wijst. Hier vindt dus, wat altijd de intuïtieve overtuiging van vele dichterlijke denkers was, in de uitkomsten van wetenschappelijk onderzoek bevestiging. Prof. Bolk beschouwt de evolutie der levende wezens als iets gepraedestlneerds, zoodat in het oorspron kelijke oer-organisme de noodzakelijkheid der menschwording reeds besloten lag. Zoo zouden dan de begrippen evolutie" en creatie", die zoolang door een onover brugbare kloof waren gescheiden, door we tenschappelijke uitkomsten verzoend worden, indien blijkt, dat evolutie is een scheppings daad, die nog steeds voortduurt. Een zoodanige verzoening moet Frederlk van Eeden voor den geest hebben gestaan, toen hij in de Broeders" Adam in gesprek met Darwin ten tooneele voerde, als verte genwoordigers der creatie- en evolutie theorie. Daar vraagt de Menschenvader ontzet aan den wQsste van het jongst geslacht": -Das gS ontkent mffn wezen, mijn beslaan, mijn hell'ge herkomt? Maar Darwin antwoordt rustig: Ik ontken niets, maar ik speur na de vegen van Uwen Maker stil en aandachtsvol. Hij schiep u door Zijn Woord, maar op vervlochten en wonderbare wijze, niet als 't ons in onzen eenvoud scheen. Maar is daarom uw herkomst minder heilig? Ook het dier is de adem Gods in slijk, wat zijl g meer? Nu diene men in het oog te houden dat de evolutie der levende wezens nog steeds een mysterie is, en dat ook Prof. Bolk aan zijn beschouwing niet meer dan hypothethische waarde toekent. Maar in elk geval blijkt wel dat de Darwinistische bewering dat strijd de eenlge factor tot evolutie is, in geenen deele een algemeen erkend axioma is. En daarmede verliest het verdere betoog van Ex Pacifist, dat de oorlog te beschouwen is als voortzetting van den struggle for life, en dus onmisbaar is, alle overtuigende kracht. Maar gesteld eens dat alle biologen een stemmig verklaarden: er is geen vooruit gang mogelijk dan door oorlog", dan nog zou dit ons niet verplichten elkaar te blijven vermoorden, want: Wanneer uw verstand u een daad voorhoudt, die uw toestand schijnt te kunnen verbeteren, terwijl uw ge weten de daad niet sanctioneert, laat haar na; want het verstand ziet nooit de wereld in haar geheel, en de middelen die het dicteert in de richting van het begrensde In 'toog gevatte doel, zullen langs ondoor grondelijke wegen aan bet geheel slechts schade doen. (L. E. J. Brouwer: Leven, Kunst en Mystiek, pag. 9). Ex-Pacifist echter is bang, dat er geen nieuwe, hoogere soorten uit ons zullen ont iiiitnlillllllluiiiiiiilllliiiiiiliiliiiiMiiiiiiiiiiiiiMiiliini iiiiimiilluiir gedaan... Maar hQ heeft eigenlijk met mQn geschiedenis te maken. Je weet dat ik een velen zeggen over dreven hang heb naar het verleden en de dingen van het verleden. Het zal je dus niet verwonderen dat ik voor den ouden man, en eigenlijk voor zijn huls nog meer, sympathie opvatte. Een voorwendsel om hem weer te bezoeken was niet moeilQk te vinden. Hij verkocht tabak en ik kwam van tijd tot tijd bij zijn bovenburen. Heb ik al verteld dat de moeder voor meneerKröger" kookte en het huls schoonhield ? De oude man had niet veel aanspraak. HQ had geen J familie, uitgezonderd een broer, die in zijn jeugd naar Indië gegaan en om gezondheidsrederen teruggekeerd, in den handel veel geld moest hebben verdiend. Ze hadden elkander in geen dertig jaar gezien of ge schreven. Contrasten, begreep ik. ZQn eenige vriend woonde aan de overzQ. een grutter in een grijs pak, en met dikke grijze haarvlokken die onder een wit bemeelden pet uiikwamen. In die grutterswinkel staande, had je na tuurlijk een prachtig gezicht op den ouden gevel, en op een Zondagmorgen ze waren niet kerksch maakte ik er een schets van; als de straatjongens te belangstellend wer den, liet ik een gordijn zakken. Die schets liet ik den ouden Kröjer zien en hQ was in de wolken, vroeg of ik dat nu zoo, uit mQn hoofd, afmaken kon. Ik vertelde hem dat dit wel ging, maar dat het natuurlijk beter lijken zou als (k bijvoorbeeld achter den winkel, op de opkamer waar goed licht was, werken kon en dan telkens, als ik het noodlg vord, eens overwlppen bQ den grutter.... HQ gaf mQ de beschikking over die kamer. Toen de schilderij klaar was, ik had geprobeerd om bij een eerlijk weergeven van de realiteit de innerlijkheid van het huis naar buiten te brengen, en was nogal tevreden was de oude man «r over opge togen. Ik laat in het midden of hQ dat ook niet geweest zou zijn als ik romantische trucjes had toegepast, misschien wél, laten we niet al te vél vragen, maar zijn waar deering zooals die dan was, deed me ge noegen. Je wordt soms beu van de tech nische dieventaal, en hij vond het eerlijk mooi, en meer niet. Ik gaf het hem, ik wou het toch niet verkoopen, ik hing het zelf op in de opkamer boven een oud bureau, waar het waarachtig niet eens misstond..." Toen de Veere's verhaal tot zoover was gevorderd, hij had met halve stem, zonder mij veel aan te zien, stil voor zich uit zitten spreken richtte hij de oogen op mij en zei: Ik verveel je toch niet? Dan zeg je het maar. Ik zit, geloof ik, mezelf wat te ver tellen. Dat komt omdat dit gedeelte voor mij het aardigst is. Wat nu volgt, en waarom ik je eigenlQk de heele geschiedenis vertel, is voor jou interessanter. Luister maar: Op een morgen vond Ik mijn ouden vriend in de opkamer, bij het geopende bureau, ver diept in een gedrukt stuk. Hij hoorde me eerst niet binnenkomen, schrok toen hij me zag en was tegelijk blij. Met eene stem, die zijn gewone stem niet was en waarin schrik, woede en hulpeloosheid beefden, bracht hij uit dat hij een rare boodschap bad gehad, die hij niet ia kon denken, waar hij niet bij kon. Hij herhaalde dat verscheidene malen. HQ kon er niet bij, hij kon het zich niet Indenken. Toen ik hem wat gekalmeerd had, kreeg ik er uit dat hem de huur was op gezegd. En toen Ik de reden vroeg ik kon er zèif niet bjj en was haast even erg geschrokken, deed hij een verhaal: het huis zou worden afgebroken, de halve straat werd afgebroken, voor een bioscoop die er komen zou. Hij werd zoo woedend, dat ik bang voor hem was, hij zag vuurrood in z'n gezicht; dan zakte hij neer op een stoel en schudde een poos droevig het hoof J, om plotseling weer uit te schieten en leelQke noten te kraken over den eigenaar, en diens recht, en de wet, waarover die zeker wel sprekend was geworden. Ik besloot den eigenaar zelf te gaan spre ken. Hij woonde op de Brouwersgracht, een timmerman-en-makelaar van een dikke veertig, die me in zijn voorkamer liet en gedu'idig hoorde wat ik te zeggen had. Je begrijpt ^lat ik niet repte van een mooi oud huis, zonde om af te breken, dat had ik ged ian als ik twintig was geweest, maar van oen oud respectabel man, door de héle buurt geëerd en waarvan het onmenschelQk zou zijn te vergen dat hij het huis, waarin z'n grootvader geboren was, voor zïjn oogen moest zien afbreken. Ik had mooi praten. De timmerman zweeg me eerst dood en toen ik letterlijk was leeggepraat zei hij dood kalm?hij sprak ongeveer zooals een olifant zou doen, als-ie praten kon : Hoor eens, mijnheer, u spreekt voor dien ouden man, en dat is mooi van u, al was het uw vader, dan kon u niet beter voor hem praten. Hij gaf me vanmorgen leelijk mijn vet, nou dat Is tot daaraan toe, het is natuurlijk niet aangenaam voor 'm. Maar gaat u nou es na, op zijn leeftijd neemt ieder, die het een bétje kan doen, rust. Hij heeft nog wel wat losse centen, hij hoeft het armenhuls niet in. En nou zal ik open kaart met u spelen. Ik kan die ouwe kast kwijt met een dikke duizend gulden winst, tenminste daar schat ik het op, buiten de kosten. Nou was ik toch wel gek als ik het liet om, ja eigen lijk om een gril van een ouden man. Daar mag ik toch mijn huishouden i\iet om be stelen. We moeten toch verstandig blijven, zegt u nou zelf..." Ik voelde me licht belachelijk daar in die voorkamer met de roodtrijpen stoelen, en moest toegeven de genius van de plaats deed zich gelden dat hij, van zijn stand punt, gelijk had. Ik stond op, kreeg e:n vette hand, en was al in de $;ang toen ik plotseling een inval kreeg. Gevoels argu menten golden hier niet, zaken zou ik hier kunnen doen. Dus u denkt," zei ik, me omdraaiend, dat u 'n duizend gulden schade zoudt hebben als u het huls niet ver kocht?" Ja zoo ongeveer." En u stelt," ging ik voort, geen bqzonder belang in de bioscoop." Neen, dat deed hij niet, hoewel, staan, zoo wQ het (bloedige!) pad der evolutie" verlaten. Maar de zuiver voelende mensch ziet liever van die toekomstige soorten af, dan dat hQ het pad der menschelijkheld verlaat. Maar Ex-Pacifist heeft nog meer pijlen op zijn boog. De oorlog alleen is in staat de technische evolutie tot zulk een volmaakt heid op te voeren, dat het menschdom tegen alle gebeurlijkheden gewapend is. Maar wat zijn dan deze gevaren, die het voortbestaan der menschheid bedreigen? hoor ik al vragen. Voedselgebrek ? Neen, lezer, schrik niet, want wat nu komt is erger nog dan het bolsjewisme, Ex Pacifist verwacht.... een luchtaanval wn bewoners van een ander hemellichaam, die door de wereldruimte naar onze planeet komen vliegen ten einde die te koloniseeren. Daartegen moeten wQ gewapend zQn, want bedenkt welk een monsters dit kunnen zijn l Ik vrees dat menigeen bQ het lezen der bovenstaande regels in den lach is gescho ten. Ex Pacifist was daar bang voor, en deed daarom het uitdrukkelijke verzoek zQn hypothese niet belachelijk te maken, voor men er ook twee jaar over nagedacht heeft l Daar deze termijn mij wat lang is, zal ik volstaan met de enkele weergave van ExPacihst's tweede bezorgdheid aangaande den pianetarlschen ouderdom", die ook onze aarde dreigt, wanneer de temperatuur een maal zoo sterk zal zQn gedaald, dat de mogelijkheid van organisch leven ophoudt. Moet de menschheid zich, zoo vraagt de schrijver, aan dit doodvonnis op langen termijn onderwerpen ? En hQ antwoordt: neen, want door het oorlogvoeren zal onze als hij het huis niet gaf, kwam van dat plan niets, want het hoekhuis dat van een ander was en dat ook zou worden gesloopt, was alleen niet groot genoeg, maar dat kon hem niet schelen. Wilt u me dan," vervolgde ik, drie dagen tijd laten, en als ik u dan binnen die drie dagen duizend gulden breng, wilt u me dan op schrift geven dat u zoolang de oude KI eer leeft, hem in zijn huis zult laten wonen ?" HQ stemde toe. Er was kans dat hQ meer dan duizend gulden zou ver dienen b< den verkoop, en er wat kans van minder, maar duizend gulden was een ronde som. Als de oude Ktöger het er voor over had, den voet dwars zetten deed hQ iemand niet graag... Weet je wat ik gedaan heb? De oude man had het natuurlijk niet, en als hQ het al had, kon hQ het niet missen, want zQn winkel bracht zoo goed als niets meer op. Ik kon een stuk of wat doekjes verkoopen, ik had het geld toch niet noodlg. waar kon ik het beter aan besteden dan om den ouden man, ik mag wel zeggen: aan het leven terug te geven? Gezwegen nog van het feit, dat ik er een daad van vandalisme mee verijdelde. Je kunt je het gezicht van den ouden Kiöger, toen ik met de blijde boodschap terugkwam, voorstellen, of neen, dat kun je niet. Eerst wilde hQ er niet van weten, dan drukte hij me wel vijf minuten lang de handen, terwijl de tranen langs z'n wangen rolden, en eindelijk haalde hQ een formaatzege'tje het moest direct gebeuren en ging aan zijn bureau een schuldbeken tenis zitten schrijven, van duizend gulden, af te betalen in tien termijnen van honderd gulden. Tien jaren hoopte hQ, zooals hij met een glimlach zei, nog wel te leven, en al stierf hij eerder, dan kreeg ik mQn geld ook wel terug. Maar al werd hQ honderd jaar, nooit zou hij mQn vriendelijkheid ver geten, enzoovort... Ik raakte zelf onder den ir druk en toen Ik door de straten naar huls liep, had ik een sterk gevoel van dankbaarheid voor het lot, techniek zoo geperftctionneerd worden, dat ook wQ tegen dien tijd vliegtuigen kunnen construeeren waarmede wij van de onbe woonbaar wordende aarde kunnen weg vliegen en andere hemellichamen gaan koloniseeren. De oorlog mag daarom nooit verdwijnen, maar wél zal hQ van karakter veranderen. Vermoorden de menschen elkaar thans met gevoelens van haat, In het vervolg zal men. zoo Ex-Pacifists inzicht algemeen wordt, oorlog voeren in het troostrQk besef, dat men, al moordend, mede-arbeidt aan het zelfde groote doel der Evolutie. Toch pleit Ex Pacifist niet voor onafge broken oorlogvoeren; hQ geeft toe dat dit <èinspannend" is. Men moet hier met wQs overleg, door een doeltreffende afwisseling van oorlog en vrede, de evolutie der aanvals- en verdedigingstechniek tot den hoogsten trap opvoeren. Maar genoeg. Men ziet tot welke dwaas heden de mensch komt, als hQ bQ het zoeken naar de oplossing van een probleem van wereldbeschouwing aan zijn rede de alleen heerschappij toekent en de diepere gevoelsgronden verwaarloost. Want in dit geval is ten volle toepasselijk het woord van Luther: Jede Consequenz führt zum Teufel." H- GlLTAY Illlllllllltllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllll SPAANSGH, ENGELSGH, F RAM S O H, DUITSOH o t o. Berlitz-School Heofongi*»oht 4-B1 H, 3286 Prict. Onderwijs door buiten), leereren IIIIIIIUIIIIIIIII IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII of het toeval, of waarom niet de Voor zienigheid, woorden zQn woorden die me indertijd dien kant uit had geleid, en me in staat gesteld iets ergs te voorkomen, dat anders zeker zou zijn gebeurd". Daar de Veere hier zweeg, en naar het me voorkwam, niet zonder bedoeling, meende ik te moeten zeggen: Daar had je, dunkt me, gelijk in". Dat dacht ik toen ook," hernam mQn vriend, maar je zult schrikken als je hoort wat ik nu zeggen ga: nog geen veertien dagen later was de oude man dood! Aan een longontsteking, plotseling... En om er maar verder om heen te draalen: het huls werd ook niet veikacht, het staat er nóg, maar ook daarvoor was mQn tusschenkomst niet noodig geweest, want toen ik bij den huisbaas kwam met het geld, nam die het niet aan, eerlijk was hQ wel , omdat het bioscoop-plan niet door ging...." We zaten een poos zwijgend in het nu geheel duister geworden atelier. Dan stond de Veere op en stak een kaars aan, op een koperen kandelaar. Ik nam afscheid, het was later geworden dan ik dacht. Weet je waar ik aan denk ?" zei ik: aan de oude spreuk: de mensch wikt en God beschikt". Ja," antwoordde mQn vriend, en Thomas a Kempis zegt, dat wij onze hoop niet mogen bouwen op eenlg ding dezer wereld, wat het ook zQ. Wat me niet beletten zal, toch maar lid van die jury te worden." WQ glimlachten beiden. De dagen van Thomas a Kempis," zei de Veere, zQn voorbij." IIIIIIHIflIIIIMMIIM NNAMLOOZE VENNOOTSCHAP MotordienstvanTetenborg DAGELUKSCHE MOTORDIENST UT1ECHT IDDU DEI MIE KIFT ftntkticliiTMrZI. r>ij<ki*l. hittBëut VIOI-VIRSA