W. 2308 Zaterdag 18 October A°, 1919 DE AMSTERDAMMER WEEKBLAD VOOR NEDERLAND ONDER REDACTIE VAN Mr. J. A. VAN HAMEL, Prof. Dr. H. BRUGMANS, Mr. E. S. OROBIO DE CASTRO Jr., Dr. FREDERIK VAN EEDEN en H. SALOMONSON UITGEVERS: VAN HOLKEMA & WARENDORF t Prijs per No. f 0.20. Per 3 mnd. f2.50. Abonn. loopen per jaar | | Redactie en Administratie; Keizersgracht 333, Amsterdam | | Advertentiën omslag Ï0.40 p. regel, binnenpag. f 0.50 p. regel | IJfHOtTDi Bladz. 1: De Ernit der Zaak, door T. H. Landbouwzaken: Die Snidafrikaanse LandbonwYoom taigte, door Adam Bcsho*. Buitenl. Overzicht: Tred 11, door dr. W. Q. O. Byvanok. 2: Begeeringsmaatregelen tegen do Duurte, teekening van Jordaan. Herman Hegermans en de Stadsschouwburg, door A. de Fresoe, met Ant woord van H«rm. Herjermans. Erekelzang, door J.H.Speenhofl.?1789-1918 door H.Enno v.Gelder. 3: Feuilleton: De Derde Nacht, door Nico Bost. 5: Voor Vrouwen (red. Elis. M. Bogge). Het Weenen van vandaag en morgen, door Anitta Hui ler. Een dreigend gevaar, door Bertha Ledeboer. Herfstklenren, door AriAtte, met teekeningen van N<-tty Heiligers. Uit de Natnnr: Cultuur van wilde planten, door Jac. P. Thrjsse. 7: 70-Jarig bestaan v. d. MrJ. Apollo", door Top Naef en T., met teekeningen van Is. van Mens. Schiderknnst-Kroniek, door Plasschaert. 8: Hoe men een eenvoudig vliegtuig maakt, door J. N. W.v.d.Menlen.?Het Onbestnu jde Lastdier, teekening van George van Baemdonok. Boekbespreking, door mr. N. Giltay. 9: Aan dr. Fredetik van Eeden, door E. J. Beizig. 10: 't Sohietgat, door Melis Btoke.- Uit het Eladsohrift v. Jantje.?Swean, kleef aen, door F. de Sinclair, met teekeningen van Is. van Mens. 11: D'Annunzio in Finme, teekening van Joh. Braakensiek. Damrnbriek, red. E. Cde Jonge. Bijvoegsel: Fransch-Dnitsohe Handelstoenade. ring? teekening van Joh. Braakensiek. DE ERNST VAN DE ZAAK DE BERECHTING VAN DEN EX-KEIZER Met de eensklaps nabijgekomen ratifi catie van het vredestractaat door drie der groote geallieerde mogendheden breekt ook het oogenblik van de inwer kingtreding der vredesbepalingen tusschen die mogendheden en Duitschland aan. Tot dusverre kon daaraan geen uitvoe ring gegeven worden. Voor ons land zal dit moment in 't algemeen het gelukkige gevolg hebben, dat de chaotische onzekerheid die over de wereld is blijven hangen, eindelijk hare afsluiting vinden kan. Bovendien is er evenwel eene bijzon dere consequentie aan verbonden. Wan neer niet alle teekenen bedriegen, zullen spoedig na die ratificatiën ook de stappen tot de berechting van den ex-Keizer worden gedaan. Slecht ingelicht en een argeloos slachtoffer van allerlei tenden tieuze voorstellingen, gelijk het Neder landsche publiek 't helaas in zaken van de internationale staatkunde te vaak is, heeft menigeen zich in het hoofd gezet dat de geallieerde regeeringen de kwestie van den Duitschen Keizer met opzet op de lange baan schoven en er af wilden. Het is ook zoo gemakkelijk, zich op die manier moeilijkheden uit het hoofd te praten! Toch is niets minder gegrond dan dit. De eenvoudige waarheid is, dat tot dus verre aan die berechtingskwestie niets gedaan is kunnen worden, evenmin als aan iets anders wat de uitvoering van het vredestractaat betreft, omdat de inwerkingtreding van het tractaat nog niet vaststond. Alleen reeds tegenover haar eigen parlementen zijn de regeerin gen verplicht geweest, zich zoolang te onthouden. Daarop stuiten alle zooge naamd slimme onderstellingen, dat er iets VREDE! Nog, ofschoon ze in haar geheel niet twijfelachtig is, blijft de eindbeslissing voor de Vereenlgde Staten uit, maar wat Europa betreft, is thans het resultaat bereikt: de volkenbond en de vrede met Duitschland gesloten. Engeland's Koning hscft er zijn zegel aan gehecht, zoo deed Italië's Koning, en in het statutenboek van Frankrijk's wetten is het tractaat ingeschreven. De laatste proef heeft het, een week ge leden, doorstaan in den Franschen Senaat. Clemenceau hield de slotrede. HQ vertoonde er zich in zijn volle kracht en had de be schikking over alle middelen waarmee men een in hoofdzaak gewonnen geding tot een gelukkig einde kan voeren. Het was in de rustige omgeving van Frankrflks hoogste vergadering een gesprek dat hq hield, gekruid door genoegelijke interrupties die met ondeugende zetten werden beantwoord, een gesprek dat zijn natuurlijkheid nergens verloochende, ja, soms accentueerde door het plotseling terugkomen op een afgebroken gedachte, of het herhaalde toelichten van een bekend onderwerp, maar dat ook ernstig, dringend en verheven kon zijn, waar het van de hoogte eener groote levenservaring het lot van landen en volken, met treffende woorden, in een persoonlijk beeld zijn gehoor voor den geest bracht. Dit was wel de echte in ouderdom gerijpte Clemenceau, met nog maar even een her innering aan de scherpe taal van voorheen. Ze zijn ongeduldig," zeide hij van de menschen die dadelijk de uitkomsten willen anders achter zit, af en 't is voor Nederland beter zich daarvan maar rekenschap te geven. Er is nog geene enkele aanwijzing dat de regeeringen, zoodra zij wél tot han delen bevoegd geworden zijn, niet bij hun eenmaal genomen besluit ten aanzien van den ex-Keizer zullen volharden en stappen tot uitvoering ondernemen. Natuurlijk heeft altijd de mogelijkheid bestaan en bestaat die nog, dat ingrijpen de veranderingen in de binnenlandsche toestanden van eenige mogendheid, ook op dit gebied eene verandering doen intreden. Gewichtige vraagstukken zou den de aandacht geheel kunnen beheerschen. Doch voorhands behoeft men daarop niet te rekenen. De bepaling: dat de uitlevering" zal worden aangevraagd, is onverzwakt blijven bestaan, en wanneer het land waartoe die aanvrage zal worden gericht, dit eene moeilijkheid acht, dan doet het wijzer die moeilijkheid nog steeds goed onder de oogen te zien, en zich niet wijs te maken of te laten wijsmaken dat er toch niets meer van zal komen". Nederland heeft er zich dus nog steeds op voorbereid te houden dat van de zijde der Geallieerde en Geassocieerde mogend heden, want hun alleen gaat het aan, en de Volkenbond is er als nog geheel buiten, de aanvrage zal komen om den gewezen Duitschen Keizer in hunne macht te doen overgaan, teneinde hem door een internationaal college te doen oordeelen wegens vergrijp tegen recht en moraal onder de volkeren; in het bijzonder wegens de schending van België's neutraliteit. Het is niet onze bedoeling, de ver schillende punten nog eens ter sprake te brengen, welke deze zaak in zich sluit. Men heeft zich daarover in en buiten Nederland reeds meer dan genoeg uit gelaten, en rijpe en groene, ernstige en scheeve argumentatie is daarover rijkelijk doorheengehaald. Komt het oogenblik der beslissing in derdaad dan zal de regeering hebben uit te maken, welke houding zij aannemen wil. Wenschen wij haar toe, dat zij daarbij de noodige zuiverheid van blik en wijsheid zal weten te vinden, waar mede zij in dezen voor het Nederland sche volk opkomen moet. Want daarvan zij men zich wel be wust : het geldt een geval waarbij ten slotte het werkelijke karakter van dit volk in zijn geheel betrokken is. Wie in eene natie ook een zedelijk in de historie levend wezen ziet, en wie innig hoopt dat de Nederlandsche natie als zoodanig steeds een verheven figuur zal weten te bewaren, is zich van het gewicht van de van regeeringswege aan te nemen houding ten volle bewust. Beide beslissingen: de weigering, zoo wel als de medewerking tot het ver zoek, zal Nederland zoowel met eer als met oneer kunnen nemen! Het komt er slechts op aan, door welken gedachtengang het zich zaltoonen bezield te zijn. Daarop, veel meer dan op de beslissing zelve, zouden wij thans den nadruk willen zien gelegd, omdat daarmede het grootste innerlijke belang is gemoeid. Wanneer maar goed wordt gevoeld, dat het geen vraagstuk is voor de ge wone positief-rechterlijke rechtsgeleerd heid van eiken dag, teveel reeds hebben de juristen van achter pleitbank of katiiiiiiiiiiiiimiiiiiiiiiii iiiiiiiiiiiiiiiiii imiiiiiiiiiiiii zien van voorgestelde maatregelen, .zooals wij Franschen het allemaal zijn, zooals ik ook ben geweest en misschien nog dikwijls ben." Nieuws was er over het verdrag niet meer te zeggen. Wanneer zooveel oogen over een stuk zijn gegaan en zooveel handen het hebben gehanteerd, dan ziet het zooveel maal besproken en behandelde arme ding er ten slotte uit vol leemten en gaten, en ' wie tot de vaders van zulk een ontwerp behoort, moge hij ook al zijn best doen om de wereld en zichzelf gelukkig te prijzen met de geboorte van iets nieuws en orgekends, zijn gelukwensch krijgt, onwillens wellicht, iets van een apologie voor het onvolmaakte wicht. Maar dat alles neemt niet weg dat in deze laatste rede, na zooveel reden gehou den, Clemenceau redenen in het midden heeft gebracht, ter verduidelijking van het kader van het tractaat, die een gezette over weging verdienen en een ter hartenemlng. Waarom is het vredeslnstrument in dien hevigen mate geattakeerd geworden? Men heeft het ten laste gelegd dat het de nheid van Duitschland heeft bevestigd, l'Allemagne had weer, zooals in de 17e eeuw, les Allemagnes moeten worden, en dat het als een onder-onsje door drie mannen in de stilte en af Bescheidenheid van het kabinet was samengesteld... Hoe heeft Clemenceau die beweringen in hun nuchtere naaktheid ten toon gesteld I Alsof het nationaal gevoel door een para graaf in een internationaal wetboek kon worden afgedamd, het gevoel tot n volk te behooren overstroomt, op een gege ven moment, alle schriftelijk gestelde bepa lingen, alsof het zoo hoogst noodzakelijke onderlinge vertrouwen en de samenstemming der beschikkende mogendheden bewaard hadden kunnen blijven, indien hun nood zakelijk verschil van opvatting der gezamenheder gemeend zich de kwestie te mogen toeeigenen en met de redeneering van paragraaf zooveel een vanzelfsprekende oplossing te geven. Het is toch reeds de vloek van veler rechtsgeleerdheid, dat zij zich daarin verliest! Van eenig zoeken naar een recht naar den geest, dat in eengansch andere wereld dan die van de letter leeft, is dan geen sprake meer. Vooral op intern ationaal-rechterlijk ge bied heeft dit Nederland reeds kolen gestoofd. In hoe menig geval zijn in Den Haag nog gedurende den oorlog de kwestie's opgelost op eene wijze, die naar letter en paragraaf van tractaat of auteur wonderschoon leek, doch tegen over het gewone besef van recht of billijkheid veel minder goed stand hielden. De Nederlandsche rechtsgeleerdheid maakt aanspraak op algemeen respect. Wanneer zij dit soms maar gedeeltelijk deelachtig wordt, is het wijl zij zich te moeilijk in de waarachtige diepten van de vraag naar ware rechtvaardigheiden zedelijkheid begeven heeft. Nergens zou dit ook weer treffender, killer, benepener, onbevredigender aan den dag kunnen komen dan in de be handeling der vraag omtrent den exkeizer, wanneer daarbij 't door verschei dene deskundigen en organen gegeven advies gevolgd wordt. Daar zou geen hoogheid en geen echtheid aan zijn, en men zou er het Nederlandsche volk te kort mede doen. (De door de regeering zelve aangezochte raadslieden zullen de zaak wel dieper hebben weten te bezien). Begrepen moet worden, ook, ja, k door juristen, dat een zaak als deze niet naar de regelen kan worden afge past, die voor geheel ander sferen neer geschreven zijn. Dat hier een geweldig historisch en zedelijk vraagstuk aan de orde is, dat voor millioenen menschen weegt: de vraag van de aansprakelijk heid van eenen heerscher, van eenen heerscher als Wilhelm von Hohenzollern ook tegenover de aardsche gerechtigheid der volken, voor al het leed dat de we reldoorlog met zich heeft gesleept, en het onrecht waarmede hij opgezet en aangevangen is. Dat ook de vraag naar die persoonlijke aansprakelijkheid er een is, die men niet met een medelijdend gebaar over de zwakke figuren" des keizers afdoen kan, maar die het sym bool raakt van een geheel systeem, dat door het onbevangen menschtnverstand uit de publicatie's als van Ludendorf, Tirpitz, Leichenfeld en Bethmann Hollweg kan worden gekend. En waarin oppervlakkige pleidooien ten gunste van een individu, niet af doen aan de ver antwoordelijkheid van hem die nu een maal, en dit ook metterdaad, aan het hoofd van het stelsel heeft gestaan. Dat ten slotte niet straf, of wraak, of vernederig de dingen zijn waarom het gaat; maar vór alles berechting. In dezen gedachtengang zou men de zaak ook door Nederland beoordeeld en behandeld en beslist willen zien. Want dan alleen zal het op de hoogte toonen te staan van het historische moment. Dan alleen zal het ook kunnen verwach ten, waarlijk door de anderen te worden gewaardeerd als datgene waarvoor het zoo gaarne wordt geacht: het land dat vóraan staat in den dienst van het recht. Want ook daarvan zij men zich bewust: alleen die dienst van het recht is waardevol die zich wijdt aan lijke aangelegenheden dadelijk het onder werp waren geworden van algemeene dis cussies buitenaf! Ik zeg niet dat dit nieuwe opmerkingen waren, speciaal aan Clrmcr.ceau toebehoorende, maar men overdenke de gemoedelijk welsprekende manier waarop die argumenten aan 't licht kwamen, zij waren recht menschelfjk natuurlijk en direct op het hart afgaande, gelijk ze direct uit den geest waren voortgesproten. Dit is niet de groote oratorie, maar dat is het geniale woord. Wij moeten waakzaam blijven zoo was het besluit van Clemenceau's Senaats rede. Hier ook wederom niets nieuws, hij tracht de uitdrukking te varieeren dat vrede geen bezit is, maar vooitdurend moet worden veroverd, desnoods door oorlog en hij vindt niet anders als opschrift voor dit vredes verdrag dan dat hf] waarlijk niet weet of in deze wereld altijd de oorlog is afgewisseld door vrede, dan wel vrede met regelmatige afbreking door oorlog. Maar hij voegt er een les bij: Laat Frankrijk zorgen voor aanwas van bevolking. Het moet zijn kapitaal van men schen vernieuwen en vermeerderen. Want het moet een ruime en gezonde keus kun nen doen, wanneer het krachtig; de klassen wil opbouwen die richting en persoonlijkheid zullen geven aan het geheele volk. Les classes dirigeantes, daar komt het voor een land op aan. Dit gaat tegen de anarchie. Daar ligt een groote liefde voor Frankrijk ten grondslag aan deze uitingen, en even zeer een groote bezorgdheid. De wond die Frankrijk werd geslagen door de verwoesting van zijn Noordelijk gebied, de wond ook d<e het had kunnen treffen, zoo het onheil verder was gegaan en Parijs het slachtoffer was geworden, das Recht das mit u n s g e boren i s t". De bemoeiing met: Gesetz und Rechte, die sich als ëin ewige Krankheit fortschleppen",mo ge eene nuttige en onmisbare bezigheid zijn, er steekt geen hoogere waarde in. Het eenvoudige verstand zegt nu een maal, en met juistheid, dat bij de ge weldige verandering die in dezen tijd over zooveel van de wereld gekomen is, ook de aansprakelijkstelling van den gewezen keizer een rechtsvraag is, die alleen kan worden bezien volgens het recht dat mét ons, met dezen tijd, geboren is. Dit is het eenige, wat men ook van de Nederlandsche regeering vragen wil, dat zij de zaak zoo wete te bezien, en zich los te maken van alle motieven en ongevraagde adviezen, die haar in ver keerd zog zouden kunnen drijven. Hoe de beslissing dan ook uitvalle, die kan altijd slechts eervol zijn. Zij zal ook alom zoo worden aangezien. Men kan er van op aan, dat de volle vrijheid daartoe door niemand wordt misgund. Wordt ook van dit standpunt bezien het asylrecht door Nederland toch nog overwegend geacht; rekent men de ge boden v/aarborgen, de voorgestelde vor men onvoldoende, kent men den be paalden rechters het recht niet toe; moeten andere voorwaarden worden ge steld ; gelden overwegingen" van menschelijkheid (mits men hierbij zorge dat deze enkel niet tot dekmantel worden ge bruikt voor de bescherming van laffe persoonsbelangen) of dient op andere gronden eene definitieve afwijzing ge formuleerd, dit blijve hier verder alles ter zijde. Op eene beslissing daarom trent gaan wij niet in. |>* «! Een wensen slechts moet ieder die het wél met Nederland meent, koesteren. Het is deze, dat niet latere geschiedannalen kunnen vermelden dat Holland, waarheen Wilhelm van Hohenzollern on der wiens regeering de oorlog ontketend en het kleine België onder den voetgeloopen werd, na de nederlaag zijn land en leger had weten te ontvluchten, om redenen van formeel-juridischen aard er toe heeft medegewerkt dat de gewezen vorst zich aan zijne verantwoording voor een vierschaar des volk is kunnen blijven onttrekken". ?::.:- ._-,?? **?«%? :'-^«:-" ??? ? v. H. imiimumiMi iiiiiiiiiiiiiiiiiiimiiiiiitiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiii _DIE SÜIDAFRIKAANSE LANDBOUWVOORUITSIGTE Naar aanleiding van die artikel van meneer Marcus o'er die landbouw-vooruitsigte in die Verenigde State, sou ik graag die aandag van uw lesers wil vestig op wat Suidafrlka In daardie opsig aanbied. "? Sedert die wapenstilstand word daar in Engeland en ook in Engelse kringe in Suid afrlka heel wat gedaan om engelse soldate naar mijn land te lok als landbouwers. Die Boere volk werk die instroming van dergelike boere" tege omdat hul van die landbouw hoegenaamd niks weet en dus nie op die land lang sal blij nie en, omdat hul vlr Suidafrika g'n aanwins sai wees nie. Daar is voldoende boere in ander lande wat oer i»> i m minimi i m iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiniiiiiii die wond wil zich nog niet sluiten. Frank rijk kan niet met een gerust hart denken aan de uitbreiding van zijn naam en zfjn luister in de wereld, zoolang het voelt daar op wacht te moeten staan aan zijn Oostgrens. Engeland, zfjn bondgenoot in den oorlog, lijn bondgenoot thans ook in den vrede, dat Engeland, geïsoleerd door het omringende water en beschermd door zfjn vloot, heeft het goed. Het heeft zich heel moeieUJk te dragen opofferingen getroost, daarvoor echter heeft het zijn wensch verkregen en zijn buit dadelijk binnen gehaald. Het heerscht op zee, zijn mededinger is verslagen, het wapen waarmee hij dreigde is hem voor goed uit handen gerukt. Engeland mag er zich toe voorbereiden om zijn macht over de oude wereld tot een overwegende macht te maken. Geen mogendheid staat het meer in den weg om de verbinding tusschen de Kaap stad en Cairo te verhinderen, en al heeft Frankrijk ook door Engeland erkende aan spraken op een uitgestrekt gebied in Syrië, den toegang van Egypte naar Azië wist het open te houden, het heeft daar zijn vassallen onder de nieuwe Arabische machthebbers. In Azië zelf is het een centrale macht geworden door zijn veroveringen In Mesopotanië en z^n onlangs gesloten verdrag met Perzië. De rivaliteit met Rusland behoort tot het verleden, de Noord-Westgrens van Voor-Indië is gedekt, en Engeland verwierf de gelegenheid om van den kern van Azië uit, van de hoogvlakte van Perzië j, f, de om liggende landen der Kaspische zee te be reiken en zijn invloed te doen gevoelen waar vroeger de macht van Rusland gold. Weldra, zoo is het uitzicht, zal de landroute vrij zijn die van Lorden over Bagdad in tien dagen naar Calcutta voert. In het Zuiden van Europa heeft Engeland zijn stations aan de Middellandsche Zee behouden, in de Baltische golf, de MiddellandscheZee van het Noorden, bewaart zfjn vloot de orde... kapitaal bet kik wat hardwerkend is en hul ernstig op die landbouw sal toelê, dat daar wie die minate noodsakellkheid bestaat dat engelse soldate vir die doel ingevoer moet word. Nederland is een van die lande waarvandaan ons graag settelaars sou wil trek en ik hoop dat hierdie brief iets sal bfjdra om die vooruitsigte van mijn land meer algemeen bekend te maak in Holland. Die Verenigde State bied ongetwijfeld uitstekende geleenhede aan maar ik is nie bereid om toe te gee dat die land van die magtige dollar" vlr die hollanse boer verkiesliker is boven Suidafrika. Dis mij onmóclik om in 'n nuwsblad artikel grondig op die kwessie In te gaan ik is besig om 'n brochure te skrfjf waarin al die voor dele uiteen geset sal word en ik moet mfj dus net bepaal tot enige feite: Suid afrika bied uitstekende kanse aan vlr die tele van: Rundvee, pèrde, skape, angora bokke (geitè) Boer bokke, sttuisvogels en varkens, en vir die aankweke, met of sonder be sproeiing van: mielles (mals) kafferkoren koren, aardappels, katoen, lucern, haver, teffgras, tabak in alle soorte vrugte, tropiese sowel als andere. Grond is nog buitengewoon goedkoop. Die regering verkoop nie alleen grond op 'n lang termijn van uitstel maar gee ook voorskotte in kontant vir die doel. In geen ander land (behalve Indië) is daar minder gebrek aan landarbeiders en word geringer lone betaal als in Suidafrika. Dit is 'n voordeel waarmee wel terdege rekening gehou moet word Die Hollander wat naar Suidafrika gaat blijf nie alleen vir s'n vaderland behou'e maar hij is ook 'n aanwins vir die stamgenote daarginds. Waar hij sig ook al vestig, kan hfj veriekerd wees van die hartelike sympatie en steun van die Boere, wat nie die geval is in andere lande. Binne enkele weke sal ik 'n aanvang maak met lesinge in verskillende dele van Holland waarin Ik sowel die landbouw als andere S a. toestande sal bespreek en ik is o'ertuig dat ik daardeur honderde hollanse boere naar Suidafrika sal lok. Als daar Intussen van uw lesers is wat verdere informasie daaromtrent wil hè, dan sal 't mij 'n genoege wees om hul per brief die nodige inligtinge te verstrek. ADAM BOSHOFF iiiiiiiiiimiiiiiiliiiiiiimiilillltllllllllliiiiiiiiiiiiiliiiiiiililiilinillllllllllll Herman Heyermans en de Stadsschouwburg Onlangs woonden wij in den Stadsschouw burg de opvoering van Op Hoop van Zegen" van Herman Heyermans bij. Aan den toe stand : Herman Heyermans in den Stads schouwburg associeerden wij in verband met de aanstaande kiezing van een leider dier inrichting eenige overwegingen, welke wf} ter kennis van belanghebbenden brengen. Eenigen t(d geleden, toen over de onder havige beslissing een groot aantal artikelen geschreven zijn, toen ter vaststelling der meening van zekere groepen belanghebben den vergadering na vergadering gehouden is, toen bleek van de zflde der spelenden, vertegenwoordigend in de Tooneelkunstenaars-Vereeniging", een voorname vraag te zijn: Is het geoorloofd, dat de te kiezen leider tegelijk speler is ? Men merkte op, dat er bij een leidend acteur mogelijkheid tot machtsmisbruik bestond in den vorm van het kiezen van stukken met voor hem passende rol, het reserveeren van de beste rol voor zich, het leiden der regie met zijn "«ni in mini i IIIIIHIII i mm»niimiiiiiiimi Welke macht weerstaat Engelands grootheld ? Van de twee mannen die met Wilson samen over het lot van de wereld beschik ten over Wilson spreek ik nu niet, niet omdat ik zou meenen dat hij voor de toe komst heeft afgedaan, maar omdat hij voor zich een eigen hoofdstuk verlangt, van die twee mannen is zeker Lloyd George de man wiens stem het verst over de wereld reikt en wiens actie het krachtigst ingrijpt. Zoowel in Engelandalsin het wereldgebeuren. Richard Cobden, de groote staatshervormer, was in zfjn tijd trotsch op zijn werkzaam heid als commls voyageur. Zou men, zonder in iets te kort te willen doen aan het res pect voor de ongelooflijke geestkracht van Lloyd George hem ook niet mogen noemen den commls-voyageur in groote politiek, hem die altijd levendig en opgewekt zfjn positie weet te handhaven, opportunistisch nu, doordrijvend dan, een leider voor die Engelschen, terwijl zij zich toch als zijn meerdere gevoelen? Maar voor het hart van Europa geldt Frankrijk en de man van Frankrijk meer; de Engelschman staat toch altjd ietwat daarbuiten. In de cht-Europeesche landmassa, in Frankrijk even goed als in Duitschland, de grensstreken van Rusland en het Zuiden, daar liggende groote vra gen, politieke, economische en intellectueele die over den wereldvrede beslissen. Clemenceau, of wie zfjn opvolger is, heeft aan de blootgestelde Fransche grens niet alleen te waken en zijn oogen open te houden, maar hf] moet ook in zijn geest ontvankelijk zij n voor ruime, verzoenende scheppende gedachten... Maar dit onderwerp vereischt een nieuw chapiter. W. G. C. B Y VAN c K