DE AMSTERDAMMER, WEEKBLAD VOOR NEDERLAND 18 Oct. '19. No. 2206 Regeeringsmaatregelen tegen de Duurte De Regeering zendt Commissies naar het buitenland" Teekenlng voor de Amsterdammer" van Jordaan Min. v. Ijsselsteijn: .Eerst eens kijken, wat ik over afmaken van tijgers kan vinden" iiiiiiiiiiiiiniiiiiriiiiiiiiiiiiii figuur in volste aandacht, het verzwakken l of vernietigen van concureerende speel- ? krachten. \ Zonder eene uitspraak over deze misschien zelfs fictieve moeilijkheid te willen doen, heeft het ons als eene onevenwichtigheid getroffen, dat de heer Herman Heijermans zich in de vergadering in American Hotel" aanbood als regisseur zonder meer, in de houding, dat de keuze van hem als leider wel de beste oplossing zou zijn. Tegen de keuze van H. H. bestaat er toch een tot nog toe niet naar voren gebracht bezwaar, dat gelijksoortig is aan dat der Tooneelkunstenaars-Vereeniging met dit verschil, dat het werkt op een belangrijker plan, namenlijk, dat indien H. H. leider zou worden, men dan aan het hoofd van den Stadsschouwburg niet IDU hebben een regisseur-speler, ook niet een regisseur zonder meer, doch een schrfjver-regisseur, dat dan de mogelijk schadelijke toestand geschapen is, dat degene, die de op te voeren stukken te kiezen heeft en de opvoeringen te leiden, zelf schrijver is. Door de bedoelde keuze toch zou eene mogelijkheid tot machtsmisbruik geschapen worden, die verder strekt en sterker fnuikt en belangrijker mogelijkheden vernietigt dan de momenteele spel-mogelijkheden van een acteur. Het machtsmisbruik van een regisseur speler zou zich alleen uitstrekken over de artistieke prestaties van een acteur en dan nog door onderlinge verstandhouding zon der eene dusdanige uitsluiting als een keuze van regisseur zonder meer ongedaan te 1789-1918 Sinds meer dan twee jaren leven wij naast de revolutie, sinds een jaar is deze zeer dicht bij onze grenzen gekomen, een oogenblik scheen het alsof zfl ook hier zou uitbreken. Onmogelik op het ogenblik te zeggen welke de betekenis van deze ge beurtenissen is, maar geweldig als zij zijn, mogen zij niet aan ons voorbijgaan. Zal het nieuwe, waar zo ontzettend velen naar ver langen, komen? Of zal het vergeefs ge streden zijn en gejuicht? Die vragen drin gen zich dageliks op, zonder dat het mogelik is er een antwoord op te geven. Veel ook in het gebeurende is ons een raadsel. Waarom hier geweld en verschrikking, waar bemiddeling ons mogelik schijnt; waarom daar een zo weinig radicale omkeer, terwijl wfj die juist mogelik achten? Wat eigenlik is revolutie, zo vaak gesteld tegenover evolutie? Alleen de geschiedenis kan hier enig licht geven. Uit de grote, franse revo lutie, die de 19e eeuw inluidde, kunnen wij veel leren, wat ons de gebeurtenissen van tans beter doet begrijpen, en vooral hoe de mens zich gedraagt in tijden van om wenteling. Daartoe is het volgende een poging. I. AAN DE VOORAVOND We hebben allemaal gelachen om de revolutie-op-acht-dagen zicht van de S D.A.P. Was dat een revolutie, die zo vooruit werd aangekondigd? Daarmee leek ons het ge heel al vooruit een mislukking. En wat kon het Congres in Rotterdam nog besluiten toen eenmaal een week gepasseerd was, waarin de publieke opinie zich contra had uitgesproken ? Ik was in Rotterdam met de bewakingstroepen". Daar heb ik wel eens rondgevraagd aan deze en gene, maar nie mand die ervór was. Ze lachten allemaal zo eens flauwtjes. De een trok een scheef gezicht. Hij had het wel graag gewild, dat nu eens de hele boel door elkaar gesmeten zou worden, maar zó, dat kon hij zich niet voorstellen. Een ander rilde al bij het voor uitzicht, maar zo eens denkend aan zijn buren en zijn kameraden op de fabriek, was h i] toch heelemaal niet benauwd. D'r zou wel niets van komen, als die het moesten doen...!" Het Congres heeft zich warm gemaakt, heeft getwist en gejuicht en gemaken zijn, de door een schrijver uitge voerde macht zou niet alleen niet meer te ver nietigen zijn, maar daarbij nog fnuikend zijn voor belangrijker mogelijkheden, voor de bron der tooneelspeelkunst en, zulks althans gedeeltelik, voor de maatschappe lijke levensmogelijkheid van andere schrij vers. Het is een bekend feit, dat de Tooneelvereeniging" (Dir. H. H.) zoo langza merhand eene Naamlooze Vennootschap tot exploitatie van stukken van Heijermans" geworden is. Hebben wij evenmin als C. J. A. van Bruggen aan wlen die N. V. op vatting ontleend is iets tegen die spe cialisatie in het Grand-Theatre, wi] zouden eene dergelijke exploitatie-maatschappij met zetel op het Leidscheplein en met de Ge meente als eerste vennoot een volstrekte onbillijkheid ten opzichte van andere schrijvers vinden. Klaarblijkelijk is de heer H.H. de GrandTheatre-onderneming begonnen teneinde het zeggingschap te hebben over de opvoeringen zijner eigen stukken. De koopman Heijermans schiep den schrijver gelegenheid. En indien nu H.H. leider zal zijn van den gemeentelQken schouwburg, zal hf dan in staat zijn het voordeel te ontberen, ontberen ter wille van anderen, dat hQ zich thans verschaffen kan door stukken van zichzelf op tooneel te brengen, die zeker niet in het huidige aantal vertoond zouden worden, Indien ook h IJ evenals anderen een goed keurend leider voorbij moest? Hoe zullen tooneelstukken, die mogelijk met zijn werk kunnen concurreeren, door hem liiiiiitilliliilltllllllllllliililiiiiiiiiiiiitiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiniiiiiiiiiiiiiiiii dreigd, maar het verschilde in niets van elke andere vergadering. In Duitschland, had men daar de revo lutie verwacht? Er dreigde wat, er moest iets gebeuren, er waren er, die aan de mogelikheid als zeer groot en steeds groter wordend dachten, die maatregelen namen om het gezag omver te werpen, en die er voor werkten, samenspanden, confereerden. Maar zfj begrepen het wezen van de revo lutie zelf: er moet een ogenblik komen, waarop bij allen het besef wakker wordt, dat het zo niet langer kan en die gedachte moet zich plotseling verharden tot de daad. Genoeg gemord en geklaagd, tans gegrepen en geslagen! Snelheid van verandering en htftigheid zijn het kenmerkende van de revolutie. Heeft niet in 1566Barlaymont de landvoogdes gerustgesteld met de historiese woorden: Madame, ce ne sont que des gueux?" Dat was de rustige optocht der smekende edelen", waarop in enkele maanden de ge weldige uitbarsting van de Beeldenstorm volgde. Zoo ook in Frankrijk bij de grote" revolutie. Bij een van de eerste oplopen in Parijs moet Lodewijk XVI gevraagd hebben, terwijl hij uit het venster keek: Qu'est-ceque c'est, cette révolte?'' waarop een hove ling hem antwoordde: Ca, c'est la r volutlon." Dat tekent de plotselinge overgang van ontevredenheid tot omwenteling. In Mei kwamen de Staten-Generaal bijeen en 14 Julie bestormde het Parijse volk gewapend de Bastille, die citadel van het absolutisme! Dumont, een der afgevaardigden vertelt het in zijn dagboek, uit de maand Juni: Alles was in beweging in Parijs. De koelste kop pen deden mee met de hartstocht van het ogenblik. De gehele massa was opgewon den," en hij voegt daar deze woorden aan toe, die de revolutiemakers in 't oor mogen knopen: Het is belachelijk aan samen zweerders te denken om zulk een drang te verklaren, zo plotseling, 10 uitgestrekt als die van het franse volk in deze tijd." Dit alles was echter geenszins aangekon digd, noch verwacht, noch gewenst. Dat leren ons de cahiers". Lodewijk XVI had, overeenkomstig het advies van zijn minister Necker, die geen uitweg meer zag uit de geweldige financiëlenood,besloten deStatenGeneraal bijeen te roepen. Ijverig werd in Frankrijk voorbereid; het moest snel ge beuren: men had slechts van December 1788 N.V. PAERELS Meubileering M". COMPLETE MEUBILEERING -: BETIMMERINGEN : Rokln 128 Telef. 4541 N iniiiniiiniiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiii ontvangen worden ? Hoe zal hfj de regie van deze verzorgen? Zal hfj deze spelen genoeg aandacht kunnen geven? Door welke over wegingen zal het aantal opvoeringen van met leiders producten wedijverende spelen bepaald worden, zal het al of niet op het repertoire blijven besloten worden? Zullen deze gepousseerd worden of niet ? De omstandigheid, Heijermans als regis seur aan den Stadsschouwburg brengt de mogelijkheid mee, dat de onderhavige be noeming vervormd wordt tot eene subsidleering van Heijermans als schrijver. Het feit, dat door de keuze van H.H. eene mogelijkheid tot machtsmisbruik wordt ge schapen, komt ons als onoverkomenlQk be zwaar tegen deze benoeming voor. Door den heer H. H. in bovenbedoelde functie te benoemen zou een alleszins voor den goeden gang der tooneelzaken en ver houding der toch al krakeelerige letterkun digen schadelfjken toestand geschapen wor den. Er bestaat onder de literatoren geen mercantiele concurrentie en de aan deze uit hoofde der menschelfjke onmacht verbonden gevoelens afgunst, spijt, nijd, jalousle en haat functioneeren niet. Dit komt doordat de quallteit van het werk van den een geen mercantiele schade doet aan de marktwaarde van het voortbrengsel van een ander, aan gezien de equatie- waarde voor allen bepaald wordt door de domme kracht, het publiek, waar allen in gelijke mate maatschappelijk nadeel van ondervinden. Indien men nu echter de werken van een schrijver, doordat men deze ten opzichte der anderen in eene strikt bevoordeelde positie plaatst, hoogere marktwaarde verstrekt, moet noodzakelijker wijs een gewrijf en valsch gewedqver ont staan. Indien men een schrfver in een der gelijke omstandigheid plaatst, dat hij de vaststelling der algemeene equatiewaarde ontglipt, moeten noodzakelijker wijs krakeel en heftig getwist, gedreven door de gevoe lens afgunst, spijt, nijd, jalousie en haat geboren worden. Wij erkennen aanstonds de onredelijkheid van die drijverij. Maar der menschengevoelssamenstelllng is niet beter en van een staats lichaam is het de hoogste plicht, teneinde de samenleving in redelijke banen te leiden, rekening te houden met der menschen onredelijker! aard en zeker niet tot redeloos heid aanleiding te zijn, door daar, waar thans iedereen haakt naar democratischer verdeeling n schrijver onder de weinigen tot letterkundig kapitalist te maken. Aan de officieele speelgelegenheid behoort iedere letterkundige richting vrijen toegang te hebben, teneinde door verwerkelijking van demonstratie-mogelijkheid in eerlijken kamp den prijs der letterkundige overwinning te behalen. Dientengevolge dient een leider boven de literaire richtingen te staan en alle gelijke zorgzame aandacht te geven. Uit hoofde van boven omschreven eisen is het schadelijk iemand als leider te kiezen, die met hart en ziel eene literaire richting zou voorstaan en volstrekt af te keuren is het, iemand met dit ambt te bekleeden, die HOEKER & ZOON -ar mmmm 435-437 Paarlen - Briilanten Goud- en Zilverwerk IIIIIIIItlllllllllllllllllllllllllllllllUIIIIIIIIIIIIIIMIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII tot l Mei 1789 de tijd. In die enkele maan den moesten adel en geestelikheid persoonlik hun 561 afgevaardigden aanwflzen, terwijl de burgerij, de derde stand zooals men zei, grondvergaderingen moest verkiezen, die op hun beurt 557 depute's moesten afvaardigen. Aan de eerste verkiezingen moest elk mee doen, die lezen en schrijven kon, belasting betaalde en 25 jaar oud was. De StatenGeneraal waren bovendien niet bijeen ge weest sinds 1614 en de reglementen dus wel wat verouderd. Toch is het gelukt, en 5 Mei zijn de Gedeputeerden van de drie Standen, waarin officieel nog steeds de onderdanen van de tegenover allen even onbeperkt regerende vorst waren verdeeld, in VersaHles samengekomen. In die enkele maanden heeft men nog meer gedaan De koning had gelast, dat in de grondvergaderingen der burgerij, in de samenkomsten van adel en geestelikheid, dus in bijna alle districten van het rijk cahiers de doléances" zouden worden op gesteld. Men zou zijn grieven en wensen formuleren en dat aan de gekozenen als instructie meegeven. Wonderlike staatsstuk ken, deze cahiers", opgesteld door die duizenden, die na anderhalve eeuw politieke winterslaap, door deze oekase uit VersaHles werden gewekt en, terwijl zij hun ogen nog uitwreven, een politiek programma moesten opstellen! Men vindt er dan ook wel van zeer eigenaardige redactie, niet alleen van de onmondige" tiers ëtat; ook de geeste likheid van het platte land is niet altijd geletterd. Het cahier van de laatste uit Torez, verlangt eerst de verzorging van de visvijvers en in het daaropvolgende artikel la libertéindividuelle"! Vele zijn woordelik overgenomen uit de brochure van de een of andere politicus, andere blijkbaar door een zeer heterogene vergadering opgesteld, vol gens het bekende protocolrecept: om de beurt een regel. Maar wat hier het belangrijke is, is de geest van rustig overleg, 't aangeven van hervormingen geheel langs evolutinaire weg. Zeker, er is ontevredenheid. Wie was er eigenlik wei tevreden in Frankrijk, behalve een enkele edelman of goed doorvoede bis schop ? Het bestuur deugt niet, de recht spraak wekt verontwaardiging, de belasting pachters halen de armsten het ve! over de oren. Dat wordt dan ook algemeen geuit. De steden en ook de landadel eisen bijna niet alleen voorstaat, maar door eigen werk zelf vertegenwoordigt en in de gevolgde richting is onwrikbaar vastgewerkt. Door H. H. als leider te kiezen zou het gevaar ontstaan, dat de in leder opzicht de kunst knechtende toestand der 17e en begin 18e eeuw, welke in de 18e en 19e eeuw slechts met moeite vernietigd werd, te leven gebracht zou worden, de toestand van gees telijke overheerschlng en tyrannie. De toen plaats gehad hebbende tooneelstrrjden zfjn ieder bekend. Het regisseur zfjn was geen ambt, in het begin der 17e eeuw zelfs geen taak soms. Men was verplicht als eenig candidaat schrijvers tot leider te kiezen. En het eindeloos gekrjf en getwist van 1613 af tusschen Bredero, Coster en Re denburg, Coster en Herman Krul, Jan Vos (1647-1665) en Vondel, Lodewijk Meijer, Vallan en Engelbrecht en Koenerdings, tus schen de schouwburg-partij en het genoot schap Nil Volentibus Arduum, enz. enz. vond zijn oorzaak in een toestand, zooals thans ontstaan zou, als H.H. leider van den Stadsschouwburg werd, kwam per slot van rekening hierop neer, dat de een de stukken van den ander niet opvoerde. En de vragen doen zich op: Zal Helermans met zfjn sterk uitgesproken letterkundig streven, stukken van andere richtingen willen en kunnen regisseeren. Zal zfjn regie van stukken, wier literair beginsel het zijne vijandig is, dien recht doen wedervaren, of zullen de hem zelfs letterkundig aanvallende tooneelspelen den invloed van zfjne beginselen moeten ondergaan ? Zal hQ, ten einde zijne richting te sparen, andere niet aan de officieele speel-gelegenheid af houden en zullen wij dan weer niet opnieuw vervallen in 17e eeuwsche wantoestanden? Een dergelijke achteruitgang zou thans te meer onredelijk zijn, aangezien de combinatie schrijver leider door het beschikbaar zfjn van uit nemende regisseurs niet tot de onvermijdeIfjkheden behoort. Wie de vrijheid der scheppende kunst aanrandt, wie die belemmert is een vijand van het beste deel der altijd evolutioneerende menschheid. Wfj hebben de god delijke taak de vrijheid der Kunsten te beschermen" aldus Herman Heyermans in zijn rapport als Lid van de Rijkscommissie voor de Dramatische Kunst. Wijders beantwoordt hij de vraag: Mag de overheid bij haar steun voorwaarden stellen, die het innerlijke der Dramatische kunst zouden kunnen be lemmeren?" zoo volstrekt mogelijk ontken nend. Maar wfj vragen ons af, zou de benoeming van H. H. als leider van den Stadschouwburg iets anders zijn dan een realistlsch-naturalistischen voet zetten op een pot waar allerlei planten in groeien moeten? En zal het niet censuur worden, willekeurige strikt tyrannieke censuur, indien de leider alleen te hulp kan komen stukken: A. die rechtstreeks noch zijdelings aan zetten tot ongehoorzaamheid aan de wet, of openbaar gezag (van den realist Heyer mans) ; B. die noch in geheel, noch in onderdeden de zedelijke grondslagen, waarop onze maat schappij (van den realist Heyermans) steunt, aantasten; C. die noch de wijze, waarop daarin gods dienstige vraagstukken worden behandeld, noch door afzonderlijke uitingen het gods dienstig gevoel (van den realist Heyermans) kwetsen ?" (Aangehaald bovenbedoeld rapport vraag II). De heer Heyermans als letterkundige zelf is een dergenen, die de draagkracht van onze argumenten als zwaar zal erkennen, en wij vragen ons af: zal de nobele letter kundige terwille der letterkunde den nobelen koopman de candidaatstelling niet verbieden?" A. DEFRESNE Antwoord Ik dank de Redactie ten zeerste, dat zij me, ongevraagd, in staat stelt het belang wekkend stuk van den heer A. Defresne te beantwoorden. Ik weet niet of de heer A. Defresne waarlijk bestaat of onder pseudo schrijft *), maar in ieder geval uit hQ sappig en smakelijk den in tooneelkringen gangbaren laster betreffende den koopman" Herman Heijermans en acht ik het niet on eenstemmig een constitutie, de Staten-gene raal moeten periodiek bijeenkomen, de be lastingen door hen vastgesteld worden, enz. Men vraagt individuele vrijheid, opheffing van de censuur en wil staatkundige gelijk stelling van allen. Maar meer niet. Geen republikeinse geest, de koning wordt zelfs alom geëerd wegens de bijeenroeping van de Staten-generaal; ook de adel blijft ge respecteerd, alleen over opheffing van de geestelikheid als stand wordt gesproken. Niemand wil plotselinge omkeer, slechts hervormingen, geen omwenteling, en de ver gadering van Auxerre staat geheel alleen met zijn eis van un coup d'autorltë" om alle aanmatigingen der bevoorrechten te vernietigen." Hoe snel zou deze stemming van enkele geïsoleerden zich verbreiden over geheel Frankrijk, zooals Dumont bevond in Juni en die nog zou toenemen in intensiteit tot dat op een enkel woord van de geestdriftige advocaat uit de Provence, Camille Desmoulins, de in het Palals Royal samengekomen AAN DEN SCHOEN Zijn we minder letterkundig Als we dichten op een broek; Op een pannekoek of leunstoel Of een sober koopmansboek ? Rembrandt schilderde wel hoeden Kanten kragen of een jas Zou men na niet mogen schrijven Over knoopen en een das? Laat ons Krekelzanger blijven En eens dichten op den Schoen; Op de roosjens en de wolkjens Mogen anderen dat doen. Laat ons zér nauwkeurig zeggen Zoo dat iedereen het voelt; Zonder uit te pluizen zinnen, Wat men zér bepaald bedoelt. Is een schoen niet even noodig Voor bescherming van den hiel, Als een innige vermaning Voor het welzijn van de ziel? Ziet daar vaart een gansene lading Van het Jankees-land naar hier. In zijn stille achterkamer Zucht en tobt de winkelier. Twintig, dertig, veertig gulden Vraagt hij voor een schoenenpaer; In de zaak van de Gemeente Is men voor een tientje klaar. Werk ik daarom als een ezel Voor mijn bankbiljetten-tasch? Heb ik daarom grijze haren Voor mijn welgevulde kas? Dok ik daarom mijn belasting Voor mijn licht en winkelhuur; Om te moeten concureeren Met mijn eigen stadsbestuur? Plats! daar fietst hij naarden drukker. Hij bestelt hem een biljet, Waar hij, om zich duur te wreken, Prijsvermindering" op zet. En zijn klanten zijn gered. De heer Willy Mullens, directeur der Eerste Nederlandsche Filmfabriek Haghefilm," elgenaar-explixateur van de Residentie Bioscoop te 'sGravenhage verzoekt, naar aanleiding van Speenhoff's K re kei tang De Kunst," mede te deelen, dat hfj n i e t is eigenaar vanhetGtand-Theatre te Amsterdam. J. H. SPEENHOFF G&urige Sigaar FABRIKANTE N.V. DIEVENBACH's Holl. Sigarenfabriek UTRECHT l?' pleizierlg dezen laster met een paar woorden toe te lichten. Mag ik even dit verklaren: A. Uit Berlijn, waar Ik een niet ganschelijkIIIIIHIIIIIIIIIIIIIIIIIIHIIIIIIIIItlllllllllllllllllllllllllllllllllllltllllllllllllllH nieuwsgierige menigte naar de Bastille zou oprukken. In de Cahiers" wordt zelfs de wens niet geuit, dat alle voorrechten van andere standen worden opgeheven; de be roemdste van alle brochures uit dat beroemde voorjaar van 1789, Qu'est-ce que Ie Tiers Etat?" vond wel, dat het antwoord moest zijn, Tout." maar zou toch zeer tevreden zijn met Quelque Chose." En 4 Augustus 1789, als eenmaal een enkele van zijn prlvileges afstand heeft gedaan, rust men niet voordat zij alle zijn afgeschaft. Het feodale stelsel is de boeren tans een oppressie ge worden, maar in hun cahiers spraken zfl er nog van als van de natuurlike eigendomsvorm. Dan vraagt men geen opheffing, slechts verzachting, zoodat men wat minder slaaf is l Heeft ook zulk een omkeer niet plaats gehad in de dultse geesten, die van verering tot in 't ondenkbare van hun keizer in enkele maanden kwamen tot diens vergulzing en verjaging, zodat niet anders dan een soclalisties ministerie mogelik was? Ir. H. A. EN N o VAN GELDER HYG eerste tage vier liften ? ENiSCHE ARTIKELEN Vingerlingen ...... Fieschspeenen Catheters Neus- en Oorspuiten. . . Irrigatorslang Borstpompen Operatie Handschoenen . Clysteerspuiten IJszakken (in alle maten) Hospitaallinnen .... vanat (per nieter) Vrouwendouches Warmwaterkruïken . Warmwatervoetzakken. . vanaf per meter per paar vanaf Al deze artikelen zijn van Prima Amerikaansch Gummi. DE BIJENKORF