25 Oct. '19. No. 2209 DE AMSTERDAMMER, WEEKBLAD VOOR NEDERLAND N. V. HET TOONEEL:. Paarlen, door Lothar Schmidt. Het goede bloed verloochent zich niet. In NapTs dochter Fientje rien wij de be gaafdste actrice van Nederland verloren gaan, de jonge Jan C. erfde van zfln vader een tooneelstem met het gelukkig woord is van Barbarossa een korrel, de korrel erin, e kleine Lily Bouwmeester, vermits niet verdronken vór ze water heeft gezien, belooft haar naam te zullen eeren, en de zoon van Joh. de Meester en Albertine Obreen toonde zich al met zijn eersten voet op de planken: poëet. Een lyrisch talent, dat, langs meer dan n zijde vermogend, zijn weg zoekt, als Mlchaël (Paust-Proloog) trof door een toon van, in deze mate op het tooneel zeldzame, innigheid, en thans voor Lothar Schmidt's Paarlen" twee décortjes componeerde, die het stuk in een ongedacht zonnetje zetten! De zilte titel zal hem daarbij meer dan de droog-comlsche inhoud voor den geest hebben getinteld, het lieve, roze slaapsalet ware de Musset waardig geweest. In een eenvoudigen kring is de bank directeur Erlch de eenvoudigste. Slechts eenmaal la zijn leven overtrof hl] zich, wel iswaar onder pressie van zijn, naar vrouwen aard asplreerend vrouwtje, maar hij deed het dan toch: hij schonk haar een snoer paarlen. Niet een man die in de liefde of anders zins naar nat essentleele tracht, kon hfj zich veroorloven deze paarlen valsch te koopen en voor echt te laten doorgaan; zfln Jutta is i hem met valsche paarlen even lief als met echte. Een vrouw echter eischt in alle dingen het essentleele, of wat ze daarvoor houdt, en in dit essentleele nog weder het buitensporige; voor Jutta zQn derhalve deze paarlen het avontuur, het eenige waartoe haar middelmatige echtgenoot in staat bleek, het levensgeluk waaraan een vrouw zich klampen kan. Meer dan illusie beteekent dit snoer, het Is de onmisbare schakel tusschen twee echtgenooten, die elkander op een zeker niveau aanvullen en van wie het jammer zou zijn Indien zfj door een mis verstand (de ontdekking dat de paarlen valsch zijn) tot ernstige* oneenigheid werden ver leid, omdat met betrekking tot de evolutie van het huwelijk, louteringen van deze soort monnikenwerk mogen heeten. Alhoewel het er voor de paarlen, door diefstal aan het daglicht blootgesteld en onverhoeds weder, als buiten het huwelfjksverband waardeloos goed, terugbezorgd, nu en dan hachelijk uitziet, blijven wQ gedurende drie bedrij ven overtuigd, dat een hoogere macht, de genius vaa den burgerlijken geestes-stand, over dit huwelijksgeluk waakt, en dat voor deze, en nog vele andere familiëen, Ibsen vergeefs heeft geleefd. Met meesterhand teekent Lothar Schmidt den gemiddelden mensch, angstvallig belet hQ de ziel in ihrem dunklen Drange ook maar een schijn van verheffing, en elke uit spatting Is aan zijn pen vreemd. Wij verPoppentooneel. Raoul Hynckes Japansche fantaisle Poppentooneel. Raoul Hynckes Japansche fantaisie wonderen ons hoe hij zoo, in zuivere naakt heid voortschrijdend, drie witzige bedrijven vol krijgt en in het bijzonder bij een opzet als voor deze Paarlen" (in ,,Nur ein Traum" zingt nog een nachtegaal en werkt de Mei bowl op de tafel min of meer suggestief) met zoo schrale middelen onderhoudend bl(f t. In een Duitsche courant las ik eens om trent dezen tooneelschrij ver: Lothar Schmidt ontbreekt een collaborateur van wlen hij zonder overdrijving zou kunnen getuigen: hij bezit alles wat mij ontbreekt." In Royaards heeft hfj, wat Nederland be treft, dezen collaborateur inderdaad gevonden. WIJ mogen over de kip en het ei praten zoo lang we willen, een feit blijft dat een eerste- rangs auteur, opgevoerd door een tweeden-rangs regisseur, zelfmoord pleegt, en dat een tweede-rangs auteur, zooals in dit geval Lothar Schmidt, zichzelf overtreft wanneer een groot regisseur zfjn kunstenaarsbloed wil gieten in het skelet eener te ge moedelijke verbeelding. Met virtuositeit, gelijk een concert op de G-snaar, speelde Royaards ons de parelanecdote voor als een vol-levend en bevallig blijspel, voerde ons mee op de lichte cadanzen van een voortdurend vaardige tooneelfantasle. Een knettering van woord en wen ding, waarbij het gespannen samenspel, de gewaagde gratie der vrouwen (mevrouw Royaards, Magda Janssens en, charmant in een.dienstbode-rolletje, mevrouw de|Gruyter) met de doorwerkte karakteristiek der mannen (Saalborn, Berlfjnsch nuchter onder de vlotte charge des benauwden echtgenoots, Gobau, een verrassend origineel exemplaar vaa Duitsch professor) een zeer vermakelijk geheel vormde. *** Poppentheater, bfj tooneelont werpen van Raoul Hynckes. Min of meer marionettenspel blfjft het toch altijd. Het tooneel is iets ongelooflijk onwezenlijks.Degeheeletoaneel-bemiddellng kon daarop worden gericht het publiek los te maken van den (dierbaren waan dat er aan geene zijde ook maar n wet zou gelden quivalent aan de wetten onzer realiteit. Het gaat ook niet op van innelQk en uiterlijk tooneel te spreken, als van kern en schaal, want een regisseur-tooneeldichter, die de levende stof weet te bezielen, maakt ook de meubelen aan menschen gelijk, en het kan gebeuren dat een blonde vrouwepruik de aandoening van een avond wordt. Kleeren, om nog niet te spreken van de wflze waarop ze gedragen worden, hebben, als bloemen, een ziel, en op het tooneel voert deze ziel een hoog woord. Zoomin als een tooneeischrijvereentooneelreglsseurinhoudt, zoomin houdt een schilder of architect een tooneeldécorateur in; regisseur en decorateur brengen een werk op een plan waar dichter noch schilder in den regel meer kunnen volgen en gaven van zeer bijzonderen aard tot nieuwe inspiratie leiden. De onderschei ding: decorateur, van décoier: versieren of stoffeeren, komt mfj met betrekking tot het tooneel altijd te weinig zeggend voor. De coratieve kunst, gelijk we die in het dageIQksch leven vinden toegepast, bezit voor mijn gevoelen een veel minder teer orga nisme dan de dingen die mede-spelen op het tooneel. Onberekenbare invloeden, zooals de toovermacht der belichting, sluiten ver standelijke overweging voor den tooneel décorateur vrijwel uit en zijn kleuren zrjn zoo sterk verdroomde sentimenten, dat hfl inderdaad een geboren dichter moet zijn om het aanschouwelijk complex te scheppen dat, oneindig meer dan: kader, ontroeringen inhoudt van ingrijpende beteekenis voor het volkomen dramatisch beeld. Wat wij van Leo Bakst, wien men dit dichterschap niet ontzeggen kan, dezen zomer mochten zien tentoongesteld, beves tigde in mij de erkenning dat ook ons tooneel over eenige wel zeer begaafde decorateurs", in den hoogeren zin van het woord dan, beschikt. Het is zelfs opmerkelijk zooveel verder", zooveel dieper deze ont werpers reiken dan in het algemeen onze tooneeldichters met de pen. Achter den tooneelarbeid van bijv. een Lily Green (ik denk aan haar Orpheus-ensceneering) voelen wij een levensernst, een moed om over de naaste grenzen van ons bestaan heen te komen, die mij veel meer van dezen tfjd toeschijnt dan de litteralr-dramatlsche pro ductie onzer dagen. Het werk van de Lensvelts, in het bijzonder van mevrouw Lensvelt?Bronger, die, men zou zoo zeggen, maai in de lappen te grijpen heeft om er spelenderwijs een , gedicht" van te maken, is voor ons tooneel van hooge waarde, en herhaaldelijk treft ons bfj vertooningen van litterair middelmatig gehalte de compensatie van deze soort tooneel-poëzie. In den verleden winter ben ik eens, nadat de Nieuwe Rotterdamsche Courant daarvoor met warmte de aandacht had gevraagd, naar den schilder Hynckes gegaan, die in deze benarde tijden een schouwburg heette te be zitten, onbetwistbaar en voor privégebruik. Ik vond deze oase op een zolder in een mooi oud buurtje van Amsterdam en zat er een avond fauteuil d'orchestre, zonder mat, als eenige toeschouwster in een hartstochtelijk bewogen wereld, en genoot er, moet Ik be kennen, inniger dramatische voldoeningen dan bij menig gala-voorstelling. Het was een maquette, ik geloof van een groste kist ge maakt, een stemmig vergulde schilderij-lijst diende tot tooneel man tel, daarin hingen de fluweelen gordijnen statig neer en een rij voetlichtjes, witte en gekleurde electrische balonnetjes, sprong op, toen deze vaneen weken voor het aspect van een zwoelen Venetiaanschen nacht... Er stond een keurcorps van honderdc, uit karton gesneden, artiesten gereed om op het wachtwoord van den Inspiciënt op te treden en voor mijn oogen ontstond, zwijgend, doch duor de expressi viteit der uitbundige nguunjes n.ettemin boekdeelen sprekend, nu het cene dan net ar.dete diama; donker flankerend van Oostersche geheim ' innighrid, bevallig als een ga volte, of geraffineerd Müachener sezes jion. Een bundel decors stond tegen den zolderwand, de schilder voerde ze mfl voor met een merkbare voorliefde voor het over vloedige en weelderige, weelde van louter kleur en licht, tot ik op dien kalen, ij«kouden donkeren zolder blikte in een perspectief van zon, en het leven een feest geloofde. Onwezen lijkheid, weldadig, en voor dat oozenbllk niet minder reëel dan de kreupele stoel waarop ik zat. Ik vroeg den, in het normale leven landschapschilder, waarvoor hij zich deze wonderbare wereld geschapen had? Voor mijn plezier," zei bfj. Of hijerdan niets mee oeoogde voor het" hier weifelde ik even wérkelijke tooneel " Hij nam een fraai miniatuur brocaat-kussen, zelf genaaid uit een op de markt gekocht lapje, en streek er met muslcale vingers overheen, terwijl hfj de schouders ophaalde. En liet mfj eenigszins onthutst tegenover een illusionist die in de Sturm- und Drangperiode van het Materialisme dit al-oud kunstenaarsprivilege aan zich gehouden had: Iets moois maken alleen voor je eigen plezier... In hoever deze tooneelarbeid dienstbaar te maken zou zrjn aan het officlëele tooneel, zou ik ook niet durven beslissen, het is wel mogelijk dat Hynckes' fantasie, die van een stemmig achterdoek niet weten wil, het levend spel zou drukken of te buitensporige eischen zou stellen aan spelers, die maar menschen zijn. Nieuwe oplossingen, de,constructie van een voor de praktijk bruikbaar tooneel be treffende, leek hij mfj ook niet te openen. Maar als kunstenaars-uiting op zich zelf beschouwd, zou het mfj toch ook spijten wanneer dit kleine, bloeiende theater het geheim van dien afgelegen zolder bleef, en Ik vraag me af waaraan het liggen zou dat in ons land, waar zoo overstelpend veel comedie wordt gespeeld, nog niemand tot de exploitatie van een poppen-tooneel op artistieken grondslag gekomen is. In München zag ik eens zoo'n klein Künstler-theater, waar... Schnltzler werd gespeeld naar alle eischen der verfijndheid, en gedurende den oorlog reisde men in Duitschland rond met een, door den litterator Harry Kahn gesticht miniatuur-tooneel, dat tooneelen uit Cervantes tot het publiek bracht, werk van von Kleist vertolkte en een zoo bezwaarlijk met menschen te bena deren dramatisch gedicht als Hugo von Hofmannstal's Vor Tor und Tod" tot zfjn recht bracht o. a. door de figuren, die de geestverschijningen verbeeldden, uit glas te snijden. Ook op dit oogenbllk biedt Berlijn be langwekkende marionetten-spelen, herinnert door de vertooning van Dr. Faust, gelijk Goethe het omstteeks 1800 in de poppenkast zag venoonen, aan de kleine oorzaken, die groote gevolgen kunnen hebben. O as land l ij a t onder een o vermatige t ooneelproductie en ia! van dramatisch-hunkereaden wacnten hun kans. Misschien zou men zich in de richting van de geclvilizeerde poesje nellen kunnen speclanzecren. In Hynckes vonden we al vast cn .decorateur" die be halve het toegewijd geduid ook de gevoelige fantasie voor het alleronwezenlijkste bezit. TOP NAEFF A.SORMANI&*/hA.W.VANDELDEH, Kleodermakers Rokin 24-26 - Tel. N. 905 - A'dam l Poppentooneel. Raoul Hynckes Scène uit de fantaisie de Minnezanger" Poppentooneel. Raoul Hynckes Scène uit het Derde Bedrijf van A. W. Stellwagen's Kitty Speelman" iiiHiiiimiiiiiiiiiiitiiiiiiiiiiiiiwiiiiiiiiiiiiiiini i min minimi NAAMLOOZE VENNOOTSCHAP MotordienstvanTetenburg DAGELIJKSCHE MOTORDIENST UTRECHT LEIDEN DEN IM DELFT Vlllitintthiweg. Utriclitsclieveer28. FynjékadeG. Houttuimnb VICE'VERSA iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiimiiiiiiiiiiiiiiin i i i Dr. Karl Muck Nog geheel onder den indruk van de eerste daad" van Mengelberg en zijn orkest in dit seizoen: de grandiose uitvoering van Mahler's Zesde, hebben we op een tweetal concerten dr. Karl Muck zien optreden. Het was niet oninteressant. Muck's ver schijning imponeert, door eenvoud en cor rectheid, door zekere gereserveerdheid en iets zeer bezonkens. Uit de manier, waarop hfl de volle zaal tegemoet trad, viel reeds op te maken, hoe hij zoo dadelijk het orkestspel zou leiden. Onjuist vond ik, dat h| het niet geheel stil Het worden, alvorens de Ouverture Egmont" In te zetten. We zijn dat hier anders gewend. Mengelberg zorgt steeds van het begin af voor spanning, niet alleen b| het orkest, maar ook onder het publiek. Eenmaal begonnen, pakt Muck het auditorium, en wel door de uiterst sobere w|ze, waarop hij de rhythmlsche waarden aanscherpt. Zflne ihythmiek is hem alles en het is een zuivere, een levende, maar zoo nu en dan voor mfjn gevoel wel wat overscherpe, iiiiiiiniiiiimiiliiiii iiliiiiitiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiniiiiiiiMiiiinitiiiii zelfs ietwat stugge rhythmiek. De uiterlijkhe den zijner directie zijn zeer weinige. De rech terhand slaat duidelijk en rustig, soms forsch, maar nooit uitbundig; de linkerhand, te zamen met den llnker-arm, blfjft als regel onbewogen; een enkele maal wordt ze, als tot afweer van te sterken klank, een weinig opgeheven. De inzetten worden precies aangegeven, veelal echter zonder dat de dirigent den speler of de groep van spelers aan k Q kt. De slag beperkt zich tot accentueeien, kent geen breed, deinend legato. De directie als geheel heeft zeker veel sug gestief 3; toch blijft ze voortdurend eenigermate gereserveerd. Het resultaat is uit deze gegevens te be rekenen. Het orkest men weet, wat het uit zichzelf kan, men weet ook, hoe het reageert het orkest geeft zich in volle voornaamheid. Maar het klinkt toch niet zooals het klinken kan. De lijnen zijn er, maar ze kunnen zich nog gevoeliger afteekenen, de helle kleuren presenteeren zich, en de halftinten, en de glimlichtjes, maar het wil met hun spel zoo nu en dan toch niet recht vlotten. Ik vond Muck het best in Strauss' Domestica". In een zoo gecompliceerd stuk alles keurig op zfjn plaats zetten, de tempo modificatie minutieus regelen in overeen stemming met den veeleischenden compo nist, de solisten in vrijheid laten gaan, maar alles toch goed beheerscht houden, ziedaar een taak, die wonderwel met de routine en den aanleg van dezen gastdirigent strookt. Er zit echter mér In het stuk. Er is onder de constructieve uiterlijkheden dezer com positie meer muziek" latent, dan wfj nu tot leven voelden wekken. Een zeer goede reproductie heeft Muck ook gegeven van Brahms' Vierde, maar zijn Beethoven heeft me teleurgesteld. De Egmont-ouverture behoort tot het alleredelste, dat ooit voor orkest geschre ven is, Het is een stuk, dat zuiver-tcchnisch iiiiimiiiiiiiiiiiiiuiiiiniiiiiiniiiiiMill iMiimiimiiiiiiiiiiiiimuiiii iintmii iliimillllllllliliiiiii ^jllliiiiiininiiiiiiiiiiH^^ f F IS K" l zQn binnenkort weer in alle ff courante maten voorradig. Gen. Agentuur v. Nederland | N.V. R. A. M. l". | Rijwiel-, Automobiel-, Motorrijwiel industrie S V.H. FIRMA NAUTA. Leeuwarden. =. Tolegr. Rami. Tel. 232. J= ^'iliiiiiiiiiniiiiiiiiniiiiiiiiiiiiiiiiiiiiirMiiraiinniiiiiiiiiiiiiHiiiiiiiiiiiill1^ llmilllllllllIlmlIlllllllllllMIIIIIIIIIlmlIlllllllllIlMIBI eenvoudig volmaakt mag heeten, en daarbij is het een model van uitdrukkingsvermogen. Muck het is duidelijk wil deze ouver ture geheel voor zichzelf laten spreken, en hij onthoudt zich daarom consequent van alles, wat hem onder de verdenking zou kunnen brengen, de expressie te willen forceeren. Er mag ook niets geforceerd worden, maar er is een subjectiviteit van interpretatie, die het natuurlijk complement vormt van wat we hier door Beethoven's hand vinden opgeteekend. En deze subjec tiviteit wil ik in de vertolking van dit meesterstuk van instrumentale zeggingskunst niet missen. CADILLAC Het Meesterstuk der Autotechniek Importeur: K. LANDEWEER, UTRECHT Poppentooneel. Raoul Hynckes Scèae uit het Eerste Bedrfjf van A. W. Stellwagen's Kltiy Speelman" iiifiiiiiiiiiitiiiiiiiiiiitiiiiiiiiiiiiiiMiiiitiuiiiiiiiiiiiiiiiiittiiiiiiittntiiiiiiitttiii HOEKER & ZOON -sr MEEREN!»435-431 Paarlen - Brlllanten Goud- en Zilvorwork iiiiiiiiiiiiiiiiMiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiittiiiiiiiiiiiiiininiiiiiiiiiliiiiHllliiii genoegens der pauze of huiswaarts zich spoedende juffrouwen. Het orkest bewees hem alle eer, en leek bijzonder met hem ingenomen. Daartegen over deed het wel vreemd aan, dat de be roemde gast geen enkele maal behoefte bleek te gevoelen, het orkest in 't openbaar de hulde te brengen, waarop het zich zeker alle recht verworven had. H. J. DEN HERTOG Beethoven's Achtste..., zeer gesolgneerd, allereerst weer rhy thmisch, ook van den klas sieken geest dooitrokken, voornaam, m lvoornaam, maar veelal toch wel wat droog, vond ik. Wat Mozart's Jupiter" betreft, ik denk er niet aan, er aanmerking op te maken, dat Muck bï] de uitvoering van deze symphonie der symphonieën het strfjkers-ensemble, zooals het nu is uitgebreid en zich in onge kende heerlijkheid doet gelden, op volle sterkte liet meespelen. We zijn bij onze overwegingen ten aanzien dezer veelbehandelde kwestie gebonden aan de afmetingen der zaal. Het is niet juist, in de groote Con certgebouw-zaal te willen gaan werken met een beperkt strijkers- corps. Er is niets anders mee te verkrijgen dan een schijn van intimiteit en een zeer reëel tekort aan homogeniteit in den strijkersklank. Voorts is van flagrante onjuistheid de bewering, dat de weinige blazers, In de symphonieën van Haydn en Mozart voorgeschreven, enkel- bezet en zich vrijhoudend van forceeren, te kort zouden schieten tegenover de veie strijkers. Zij handhaven zie i schitterend, alleen reeds door hun afwijkend timbre. En ook waar ze vulstemmen geven, is hun klank nergens onvoldoende. Maar de strijkers moeten spelen onder voortdurende beheerschlng van den dirigent. En daar liet Muck het aan ontbreken. Muck had overigens veel succes, en de ovaties zouden nog nachhaltigei" zijn ge weest, wanneer hfj niet telkets eenlgszins overhaast zich teruggetrokken had achter de koperen leuning, tusschen de naar de Invalid-Portwijn DE BESTE MIODABDRANK f 2.50 p. flMCb Wfjnhandtl t»Birbanaon, 51 Anutil, Anuttrdin DEN HAAG WARMOND nouTbouw 85 07 LEVERT DE/VERLANGD IN ZEER KORTEN TUD ALLE HOUTCONSTRUCTIE/ AU/ -'", VLIEGTUICHALLEN ' TENTOON/TELLING/BOUW /CHOOLCEBOUWEN ZIEKENHUIZEN CATALOGU/ OP AANVRAAG