8210 Zaterdag l November A 1919 DE AMSTERDAMMER WEEKBLAD VOOR NEDERLAND ONDER REDACTIE VAN Mr. J. A. VAN HAMEL, Prof. Dr. H. BRUGMANS, Mr. E. S. OROBIO DE CASTRO Jr., Dr. FREDERIK VAN EEDEN en H. SALOMONSON UITGEVERS: VAN HOLKEMA & WARENDORF j Prijs per No. f 0.20. Per 3 mnd. f 2.50. Abonn. loopen per jaar | | Redactie en Administratie; Keizersgracht 333, Amsterdam | [ Advertentiën omslag f 0.40 p. regel, binnenpag. f 0.50 p. regel OfHODDi Bladl. 1: Letter of Beoht, door v. H. Buitenl. Overzicht: Walter Bathenan, door W. G. C, Byvanok. Een Jaar Dnitsche Omwenteling, door Jos. Loopnit. 2: Soylla en Oharibdes, door Jordaan. De Discussies" in den Amsterdamschen Baad, door dr. J. A. Sohiöeier. Helene Swarth, door dr. Frederik van Eeden. Krekel zang, door J. H. Bpeenhofl. 3: Feuilleton: Lonk n, door Nioo Bost. 5: Voor Vrouwen (red. Elia. H. Bogge) Het Studentenhuis voor Vrouwen ts Berlijn, door Th. Kenn van Hogerwoerd. Van Vroaweljjk Doen en Deuken, door E. C. v. d. M. Het Qroote Plan", door Th. M. Ketelaar. 7: Padvinderswerk, door dr. O. P. Gunning. Dramatische Kroniek, door Top Naefi. 9: Boekbespreking: De Herinneringen" van Eismarok, door Wtnzel Frankemdlle. Gedenkschrift der Deli-Maatsohappy, door v. D. Allerzielen, teekening van George van Baemdonok. Invloeden op Java, door mr. H. Haten, 10: Financiën: De Ge dwongen Leening. De Indische Zilverbons, door J. D. Santilhano. Uit de Natuur: Guyana, u, door Jac. P. Thflsse. 12: Hofstad en Hofgtedelingen, door Nnohterling. Bare Gevallen en Zondeilinge Brieven, door J. H. Speenhoff Onze Pnzzle. Leekenspiegel. Uit het Kladohrift van Jantje. Het Imprimatnr van den MinUter, door Max Wegener. 13: Het Geschenk van Amsterdam aan Botterdam, teekening van Joh. Braakensiek. Boyal Auction Bridge, door Bridger. Spreekzaal: Wijsgeer en Socialist, door mr. H. Giltay. Een Militair Telepath, door Reykes. H. Heijermans en de Stadsschouwburg, door A. Defreene. Nedeil. Opera. Byvoegsel: De Onthullingen in de Centrale Bijken, teekening van Joh. Braakensiek. LETTER OF RECHT Het zou de moeite iconen eens een uitvoerig overzicht te geven van de beteekenis der regels: nulla poena sine lege," die nu in de Nederlandsche rechts geleerde wereld van sommige zijden met zooveel als-van-zelfsprekendheid wordt aangevoerd, teneinde de uitlevering van den ex-keizer voor onmogelijk te ver klaren. Zoo iets zou alleen mogen ge schieden, heet het dan, wanneer er vooraf, dus vór 1914, door een uitdrukkelijke wet in was voorzien. Praktisch is daar mede natuurlijk tevens gezegd, dat zoo iets nooit plaats hebben kan. Want 't is voor elk duidelijk dat op het stuk van dergelijke geweldige uitzonderings gebeurtenissen nimmer van te voren wetten zullen worden gemaakt! Wij komen op de ex-keizerkwestie niet meer terug, 't Geen wij voor eenige weken daarover schreven, heeft merk waardige reactie's tengevolge gehad. Van sommige zijden heeft men zich tot onze voldoening geheel bij onzen gedachtengang aangesloten. Enkele onzer dagbladen hebben getoond dat in Neder land waarlijk ook het gevoel voor de diepere ,,beteekenis der dingen zich gelden laat. Verscheidene persoonlijke brieven deden 't evenzeer. Aan den anderen kant is in de juridische wereld de onverbiddelijke eisen van den letter nog omhooggeheven; en wij kunnen niet anders zeggen, dan dat dit oprecht te betreuren en ernstig te ontraden valt. Wanneer men haar met andere landen vergelijkt, heeft onze rechtsgeleerde wereld in de laatste eeuw een bijzondere gehechtheid aan den letter, eene schuw heid tegenover den geest van het recht ontwikkeld. Men behoeft bv. slechts de positie die het Fransche Hof van Cassatie WALTER RATHENAU ,;;; Nu naderen wQ het tijdperk der verant woording. De groote gebeurtenissen zijn afgeloopen, de gevolgen zijn verschenen, de nasleep vertroebelt den voortgang; de roes is voorbfj, het oogenblik is aangebroken van de be zinning en van het oordeel. De mecschen die deel aan het werk hebben gehad, stellen hun herinneringen op en leggen hun ver klaringen af. Niet alleen in Duitschland, ook In Frankrijk gevoelt men de behoefte zich te rechtvaardigen daar de verkiezingen voor de nieuwe Kamer aanstaande zQn; In En geland is het een napleiten en in andere landen gaat het evenzoo; maar de Duitschers treden vooraan. Wat al mémoires van de Bethmann-Hollwegs, Jagows, Helfferichss, Tirpitzen, Ludendorffs, zelfs van de Hertllng'sl en graaf Czernin en de Oostenrijkers niet te vergeten en de afgedwongen bekente nissen van Bernstorff voor de Commissie van Onderzoek! Onder al die gewichtige schrifturen en opteekeningen loopt gevaar vergeten te worden de Apologie, onlangs in 't licht gegeven door Walter Rathenau, den zoon van Emil Rathenau, den stichter der algemeene Electrische MaatschappQ te BerlQn en zelf, na den dood van zijn vader, president van dat lichaam. HQ heeft zQn bewonderaars, Walter Rathenau, en zijn naam is ver buiten Duitschland bekend; maar een meerderheid kan hem niet uitstaan. Men hetft tegen hem wat men verwijt aan menschen die zijn opgekomen en dien men en het Duitsche Reichsgericht, zoowel als de lagere jurisprudentie in die landen, voor de ontwikkeling van het recht buiten den letter, hebben weten in te nemen, te vergelijken met wat in dit opzicht in Nederland is gepraesteerd. Van de ontzagwekkende rechterlijke vrijheid in 't Angelsaksische systeem van Engeland en Amerika spreken wij nu niet eens. De Nederlandsche praktijk der rechtsgeleerdheid heeft te lang den cultus van het recht absoluut met den cultus van de wet vereenzelvigd. Zij heeft daardoor noch zichzelve, noch het nationale rechtsleven, noch de plaats der Nederlandsche wetenschap in de wereld goed gedaan. Hierin is ongetwijfeld een voorname reden te zoeken, waarom van de glorie der oud-Hollandsche rechts school zoo bitter weinig is overgebleven. En het noodlot wil, dat met de keizer kwestie Nederland dan in dit opzicht nog eens voor het geheele forum van de wereld zal worden gesteld. Voor de vraag: wat is u het recht? is het voor u verschaald tot de leven loosheid van wetsbepaling en geschreven woord ? of is het u nog, zooals 't een maal was, een wellende, zedelijke kracht? Daarop, zeiden wij, komt het aan, en lieten de oplossing der kwestie verder voor 't oogenblik ter zijde. Maar dit staat dan ook op het spel, wanneer de legisten in dezen een beroep zouden doordrijven op den regel, die ook de ernstigste zedelijke vergrijpen rechtens voorbijziet, wanneer geen artikel van wet of tractaat er op slaat. Die dus weigert uit te spreken dat er handelingen kunnen zijn die van zelf sprekend met het brandmerk der afkeurenswaardigheid worden getroffen en aldus ook door de aardsche gerechtigheid kunnen worden in rekening gebracht. Toch heeft de regel nulla poena sine lege" dit beginsel nimmer en nergens te niet kunnen doen. Zeker, zij is een beschavingsbeginsel. Het is een beschavingsbeginsel, dat ook de misdadiger zijn magna charta vindt, zijn grondrechten waarop hij zich be roepen kan. Haar beteekenis is vooral staatkundig en historisch te zien. Zij richt zich tegen de willekeur van den dagelijkschen magistraat tgenover den burger. Zjj bindt de overheid in de maat schappij aan regelmaat en beperkingen. Zij wraakt de terugwerkende kracht der wetten. Zij beveiligt de burgers in hunne handelingen, tegen onzekerheid en twijfel. Zij heeft de waarde van door de volks vertegenwoordiging geproclameerde wet ten bevestigd. Zij heeft de strafwet trach ten te maken hier is het bij trachten gebleven tot een uitdrukkelijke lijst van waarschuwingen tegen alle kwaad. Zij heeft een groote rol gespeeld in den strijd tegen tyrannie en machtsmisbruik. Maar daarom moeten ook twee dingen goed worden verstaan. Zij is gén axioma, gén beginsel, dat alles omvat. Zij drukt slechts de verhouding uit van den gewonen burger in zijn gewone dagelijksche maatschappelijke samenle ving, tegenover de gewone rechtspleging. Zij mag niet doodend zijn voor het werkelijke, zedelijke recht wanneer dit in gevallen van volkomen ongewonen aard er door zou worden ondermijnd. imiiiimiiiimimiiiiiiiiiiiiiiimmiitiiiimmiiiiimmuiiiiiiiiiiiiiiiiiiiii het recht niet toekent om vooraan te wezen. ZQn persoonlijkheid staat in den weg. De vader, Emll Rathenau, behoorde in het kader van het moderne Berlijn dat na den oorlog van 1870 is geworden wat het is, of liever nog zoo kott geleden was. Als een verstandig zakenman die de lessen van de ondervinding niet versmaadde, wist hQ van de omstandigheden gebruik te maken en zijn primitieve kleine fabriek tot een maatschappQ uit te breiden, die in Duitschland bQna het monopolie bezit van de levering van alles wat verband houdt met de electriciteit. De A. E. Q?de Allgemelne Electrische Qesellschaft, was zQn schepping, zooals de Hapag, de HamburgAmerika Pak. Act. Gcsellsch., de schepping was van Ballin, dien anderen energieken Israëliet, die den val van het Rijk niet heeft willen overleven. De groei van Rathenau's firma ging natuur lijk vergezeld met een hardnekkigen kamp; wat minder krachtig was moest het hoofd buigen voor het grootere doorzettingsver mogen van de jonge maatschappij. Maar het waren echte faculteiten die den doorslag gaven in den strfld: echt overleg, echte geest van opoffering waar het persoonlijk moest ach terstaan bQ het meer algemeene belang, een echt vasthouden aan de beginsels waarop de gezondheid rust van groote zaken. De jonge Walter Rathenau is van den beginne af zijn eigen weg gegaan. HQ heeft er niet van willen weten dat hij een erfgenaam was, bestemd om de millioe nen te plukken waar ztjn vader had geplant; en hQ heeft het als den hoogsten band tusschen zichzelf en dien vader erkend dat hij hem vrijheid heeft gelaten zijn keus te volgen. De menschen beweren van m|, heeft hQ gezegd, wanneer Ik het woord neem over de economie der toekomst, dat ik niet kan oordeelen over arbeiderstoeslanden, omdat ik de dingen uit de hoogte bezie van een die tienduizenden en tienduizenden aan 't werk stel. Alsof ik niet kind ben geweest in nog kleine omstandigheden en riet dikNooit of door niemand is die starre en dorre beteekenis er aan toegekend. Ja, in ware gezonde democratien is zij niet eens als dagelijksche regel erkend geworden, en heeft men steeds aan het geweten der volksrechters hooger pres tige toegekend. Historisch is zij ontstaan in de landen waar dwingelandij en auto ritarisme hadden postgevat. Maar zelfs in die orde is de zedelijke onaandoenlijkheid van het recht niet absoluut doorgevoerd. De recta ratio, het zuivere zedelijke besef, is zoolang de rechtspleging zich ook nog op rechtswijsbegeerte baseerde, als grond voor schuldigverklaring en aansprakelijk stel lig erkend. 't Is in verband met de kwestie waar door dit geheele onderwerp weer eens ten toetse komt b.v. opmerkelijk weer eens aan te halen dat het veejgevierd Pruisische Landrecht, dat nog onder en na Frederik de Groote in groote eereis geweest, als vooropstaand beginsel ver kondigde dat ook door de Natürliche Gesetze zekere gedragingen tot misdaad werden gemaakt". En een Tittman, auto riteit aan 't begin van de 19e eeuw, die strafbare schuld overal daar aannam : wo Unrecht dem gemeinen Menschenverstande von selbst einleuchtend sein musz". Nog dichterbij vindt men hetzelfde uitgesproken door rechtsgeleerden onder de grootsten van het nieuwe Duitsch land. Door eene Ihering, die in zijn Zweck in Recht als bezwaar van den absoluten regel noemt: een beletsel voor de ontwikkeling der rechtvaardig heid". En von Binding, die aan den rechtsnorm, niet aan de uitdrukkelijke strafbepaling, het hoogste gezag wilde zien toegekend. Wij moeten het bij deze enkele grepen laten. De waarde van den regel nulla poena sine lege" voor het dagelijksche rechtsleven in de burgermaatschappij wordt ook onzerzijds allerminst ontkend. Wij zeiden het reeds. Ook die waarde is overigens overschat, en de nieuwste rechtsontwikkeling laat ontegenzeggelijk ook in de gewone rechtsopvattingen van eiken dag veel grooter vrijheid van het geweten van den rechter, dan waarvan de legisten hebben ge droomd. De redactie der strafwetten wordt elastischer, het zedelijke oordeel krijgt meer beteekenis, de rechtswaar borgen, door den regel verschaft, worden sceptisch bezien, zijn geestdoodende werking erkend. De waarachtigste waar borg voor de vrijheid des burgers ligt niet in den letter der wetten, maar in den geest der rechten. Het bedoelde rechtsbeginsel heeft dan slechts betrekkelijke waarde. Maar geheel bezijden de kwestie staat het in historische rechtsvragen, als waar voor Nederland nu kan worden gesteld. En Nederland moge wel bedenken, dat zijn gevaarlijke adviseurs" in dezen staan aan den kant van hen, die 't in de richting van het legisme willen drijven. Het moge de uitlevering afslaan, doch nimmer zij het op letterknechtigen grond. Zeer juist is dit ook geschreven door Prof. Taverne, in het Weekblad van het Recht, No. 10432. En de hooggeschatte redacteur van dit weekblad, Prof. Simons, die ook weer in deze zaak zoo sterk wqls in vertrouwen werd genomen door de werklieden van de kleine fabriek van mQn vader! Alsof ik in het leven het niet dikwijls hard heb te verduren gehad! Neen, ik heb geen werkelfjken nood gekend, maar ik was soms wel op den rand van het gebrek. Zijn jeugd is een strijd voor hem geweest. Er was een aanleg In hem die hem dreef naar de richting van de kunst; zijn ambitie een schilder, dichter of musicus te zijn; hij wou artlst worden; en een ander instinct voerde hem de werkelijkheid tegemoet, hQ verlangde macht en de middelen tot macht. Dan bestond er nog een strijd in zijn binnenste. Hij bezat een diep gevoel voor wat hem, als Jood, scheidde van de gewone wereld in Duitschland. In zijn eerste boek, dat hQ heeft geschreven toen hQ reeds vrijer stond tegenover zichzelf het is opgekocht, onderdrukt en niet meer erkend, leest men: Wie het Jodenvraagstuk wil begrijpen, ga op een BerlQnschen Zondagavond in den schouwburg. WonderlQk visioen l Te midden van het Duitsche leven een aparte vreemde menscnenstam, schitterend van glans en op vallend van stcffage, met heetbloedig, be wegelijk gebaren. Op het zand van de Mark een Aziatische horde! Achter de gedwon gen vroolQkheid van deze menschen, ver schuilt zich de onverzadelQke haat die hun schouders neerdrukt." Walter Rathenau heeft den kamp met zichzelf tot eene beslissing doorgevoerd. Het was niet zijn wil alleen, maar de intieme kern van zQn persoonlijkheid, een macht achter den wil, die een verzoening gebood van zfjn tegenstrQdigen aard. Hfj studeerde om meester te worden van het vak der electro-chemie, hQ legde zich op het bank wezen toe dat een vrQer en ruimer vlucht aan de industrie kan verschaffen, hij ver richtte practlsch werk, ondernam reizen, vestigde fabrirken in verre landen, werd toen lid van het bestuur der A. E. G , scheidde daaruit en wijdde zich aan zaken die het i bestuur van het land betrtffsn, om later j opnieuw van de directie deel uit te maken ! en zijn vader als hoofd der maatschappij op i PRIJSOPDRIJVING Meermalen bereikt ons de klacht, dat hier en daar, in café-restaurants, hotels, koffiehuizen en lunchrooms buitengewoon hooge prijzen worden berekend voor levensmiddelen. Men schroomt niet voor een klein broodje, belegd met nog kleiner plakje ham, en een slecht kop koffie n .gulden en meer te vragen. Aan enkele stations-koffiehuizen wordt de prijs op een schreeuwend ongemotiveerde wijze opgedreven. Temeer komt ons dit een wantoestand voer, waar de reizigers van thans, tengevolge van de hooge prijzen die voor de plaatsbewijzen moeten worden betaald, nu niet voor hun pleizier" reizen, doch voor zaken of voor familieomstandigheden. Wij hebben gemeend te moeten trachten aan dezen wantoestand een einde te maken door het publiceeren van de namen der inrichtingen waar de hooge prijzen worden gevraagd en daarnevens de verschillende prijzen, die men voor noodzakelijke levensbehoeften laat betalen. Daartoe roepen wij de medewerking van ieder in, en verzoeken hen ons onmiddellijk met de door hen ondervonden overvraging in kennis te stellen. Daarna brengen wij den belanghebbende in kennis met de ingekomen klacht, en zullen hem verzoeken zijn prijzen tot meer normale terug te brengen. Blijkt de klacht juist en wenscht den betrok kene geen verandering aan te brengen, dan zullen wij publiciteit aan de zaak geven. Is de betrokkene bereid zijn prijzen te herzien, dan volgt geen publicatie en schrijven wij slechts de zaak in een daartoe bestemd register in, teneinde bij eventueele nieuwe klacht te kunnen nagaan of reeds eerder prijsverlaging was toegezegd. Voor de vaststelling van een normalen prijs zullen wij ons door eenige deskundigen doen bijstaan. Met het veranderen van omstandigheden, waaraan aankoop enz. onderhevig zijn, zullen wij natuurlijk rekening houden. De namen der inzenders zullen geheim worden gehouden. Het is niet de bedoeling de, zij-het-dan-iets-meer-dan-behporlijk-te-vragen prijzen te gispen, doch onbehoorlijke, ongemotiveerde prijsopdrijving, het systeem van te halen wat te halen valt, tegen te gaan. lllllttlllllMIIIIIIIIIIIIIIIIMIIIIIIIIIIIIIlll iiiiiiiiiiiiiiiiiliimtmi naar de formalistischen, wettischen kant dringt, schept daarmede voor Nederland's waarde als rechtsland een niet te onder schatten gevaar. Reeds meerdere malen heeft hij voor het wettische beginsel gepropageerd. Wat heeft de werkelijk heid daarvan geduld ? Wij denken b.v. aan den strijd voor de enge en formalistische interpretatie van 't begrip onrechtmatige daad" in het burgerlijk recht, waardoor de onbillijkheid en de rechtsvervreemding in de hand gewerkt werd. Heeft ook daarvan de Nederlandsche Jurisprudentie zich ten slotte niet moeten afwenden, den weg der natuurlijke rechtvaardigheid op? Is het aan de oppositie tegen vele ruimere redactie van wetsbepalingen niet evenzoo vergaan? Ook in zoo gewichtige volkenrechte lijke vraagstukken als dat, 't welk ons aanleiding is tot de bespiegeling van heden, rade men Nederland, zijne be slissing, hoe die ook moge zijn, te baseeren op de wezenlijke rechtvaardig heid en niet op de dorheid van het wettisme, gedachtig dat alleen de geest levend maakt, doch de letter doodt. v. H. iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiitiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiii EEN JAAR DUITSCHE OMWENTELING Het is nu precies een jaar geleden dat de revolutie in Duitschland, op onbloedige wijze verloopen, aan het heerschende systeem een einde maakte. Zonder slag of stoot kwam de macht in handen van de groote politieke partijen, die als min of meer uitge sproken volksparken, de demokratische ideeën nastreefden, wier verwezenlijking in het Dultsche rijk steeds was afgestuit op de scherpe tegenkanting, van de vertegen woordigers van het gemaskeerd halfabsolutisme. De revolutie had een einde gemaakt aan te volgen. Met andere woorden: hij verwierf zelf standig een rijke machts-en levenservaring. HQ gebruikte haar om aan de zaken der firma een krachtiger toon en een moderner aantlen te geven: de gebouwen werden in nieuwen stijl opgetrokken, de betrekking met de werklieden onderging een verandering, de relaties breidden zich uit. Maar wat hij misschien als het beste resultaat van zijn werkzaamheid beschouwde, dat was de in nerlijke harmonie welke hij verkreeg. Van zichzelf zegt h i]: Twee zielen leven in mQ. Ik ben een Dultscher van Joodschen stam. Mijn volk is het Duitsche volk, mijn land het Duitsche land, mijn geloof het Duitsche geloof dat boven eiken bepaalden godsdienst uitgaat. Maar de natuur, met haar dwingende goedheid en haar grilllgen lach heeft de twee bronnen van mijn bloed in een bruisend mengsel samen laten vloeien: De drang naar de wer:ld der werkelijkheid en de liefde voor de wereld van den geest. Mijn wil is niet gebroken, maar gebrei deld, en mijn werk in het practische leven gaat door, maar zonder dat het doel waar voor ik wetk, een persoonlijk doel kan wor den genoemd. En soms schijnt het mij dat uit mijn werk mijn gedachte vrucht heeft gedragen, en dat de natuur in mQ de proef heeft willen nemen in welken mate het leven der beschouwing zich kan vereenigen met het leven van den wil tot n geheel, het een met het ander." De Jood in hem Is geest, de hardnekkige wil de Dultscher. Voor Walter Rathenau is de mensch geen uiteinde der schtppfng, maar een overgang, hQ staat aan de grens. Tot op hem is de schepping een drang naar het leven en heerscht de strijd om het leven, maar de mensch, wanneer hij van zich bewust wordt, opent de wereld van dun geest; daarin hirerscht de liefde en het vertrouwen. Die wereld komt plotseling bij htm voor den dag, wanneer hij over het gewoonste van de volkshuishouding der toekomst aan den onderdanen-staat", die zich vooral waar nederlaag en nood het volk tot verbittering en vertwijfeling voerde, in al zijn innerlijke voosheid heeft doen zien. Hij zakte ineen, zonder door n groep ook maar een oogenblik ernstig te zijn verdedigd. Dat het grootste deel van de politieke macht daarbij der sociaal-democratie toeviel, was natuurlijk niet te verwonderen. Ztj was de eerste om onder de groote democratisch gerichte politieke parijen in Duitschland den volksgeest te leiden, zooals hQ zich met elementair geweld in de omwenteling van het oude stelsel had geuit en die omwenteling had voltrokken. Dientengevolge moest de omwenteling van het vorig jaar wel den schijn wekken, alsof zfj mér was dan de ineenstorting van het politiek half-absolutlsme, dat de ontwikkeling van het Duitsche staatsleven steeds had gestuit, het in een politiek en sociaal-patriarchalisme had doen ver starren. Inderdaad was het niets meer dan schijn. Die omwenteling, gelijk iedere politieke omwenteling in de geschiedenis, kon niet verder gaan dan hare grenzen eenmaal reikten, het scheppen van wezen lijk modern democratische mogelijkheden, het leggen van positief democratische grond slagen tot verdere en vrQere ontwikkeling van het volksleven. Nu toonden zich echter die grenzen op zlch-zelven aanstonds weer te eng voor de eischen, die mede tengevolge van ver bittering en den nood, die zich in al de vier ontzettende oorlogsjaren hadden opgehoopt, door een hartstochtelijk dringen en willen van millioenen eensklaps in het leven waren geroepen. Een nieuwe tegenstelling deed zich gevoelen: er ontstond ontevredenheid over de resultaten van de omwenteling. Een deel van hen die het meest geroepen waren om de groote massaas te leiden in de banen eener polltlek-democratlsche ont wikkeling, meende aan die ontevredenheid dadelijk de scherpste uitdrukking te moeten geven, doordien zij de revolutie verder wilden drijven" tot de consequentie" van haar doel zooals zij dachten, namelijk tot de socialistische omwenteling, die niet enkel het spreken is. Dit boek," zegt hQ van Die neueWlrts c haf t, handelt over materleele dingen, maar het is om der wille van den geest." Rathenau spreekt als een profeet, verheven boven het gewone. Het is toch een geweldige trots die hem bezielt, de voorname trots van den Jood die zich meester rekent in het gebied van den geest. Hij streeft, evenals Faust aan het eind van zijn loopbaan, wanneer hQ de schoonheid en de harmonie in Helena heeft genoten, naar de macht om de wereld tot een nieuwen staat te kunnen voeren. Een oogenblik het f t hQ haar dan bezeten, zoo niet de macht dan toch den voorsmaak van die macht. Het was in het begin van den oorlog, toen hem op eigen initiatief.de taak werd gesteld om alle krachten van het land te organlseeren tot samenwerking, zoodat, ondanks de blokkade, Duitschland de beschikking zou hebben over alle materiaal voor de krQgvoering. Ik voelde mQ," zegt Walter Rathenau van die dagen, alsof die opdracht mQ de geheele wereld van arbeid en inspanning in mQn machtsbereik gaf om haar in den dienst te brengen van den oorlog, haar een enkelen wil op te leggen, en al haar menigvuldige strijdige krachten bijeen te roepen voor de verdediging van het vaderland." De dictator Rathenau onthult daar zijn geheime gedachte. Het is die dictator wel ken ztjn vijanden in hem vreezen. Maar zijn dictatuur heeft slechts enkele maanden ge duurd. Men wilde niet langer de samen werking van den Israëliet. Thans is het vaderland in zQn vernede ring dat hQ door zQn profetentaal tot inkeer zot kt te brengen. Het moet worden tot een republiek die van haar verantwoordelijkheid is bewust. En zelf geeft hQ het voorbeeld van ver antwoording. W. G. C. BYVANCK