DE AMSTERDAMMER, WEEKBLAD VOOR NEDERLAND töNov. '19. - No. 2212 DOM BRUNO DESTRÉE OS B r door L. A. P. M. VAN DEN BROEKE rtdacteur-secretaris van het dagblad,,de Tijd". De redactie vraagt me een portret van den beteekenlsvollen Benedictijner Belgischen monnik, die dezer dagen zoo plotseling op 52 jarigen leef i ij d overleed. Media vita in moite sumus". Maar ik kon in den korten tijd niet de markante teekenlng achterhalen, welke ik eens van zQn denkers-kop met sterk gewelfd voorhoofd, scherp gett eken den neus en visionaire oogen, aanschouwde. En moet nu volstaan met deze enkele contou-, ren voor een geschreven conterfeltsel. Ik maakte met hem kennis in 1912 tijdens de Nedeilandsche Liturgische weck in de abdij op den Keizersberg te Leuven. Op de Monte Casslno b IJ Rome had men mfl zfjn kennismaking rreds aanbevolen en in Flo rence, waarbij zijn wonderlijke Les Mages" ontwierp ,le poeme ayant Interrompue par notre entree en rellgion" vertelde hl) zelf bad men zich verwonderd, dat iemand uit Holland niet den Leuveoschen bekeerling kende. Later begreep ik de verwondering. Want Dom Bruno Destrée was een figuur die, eenmaal ontmoet, nimmer vergeten kon worden. We zaten destijds als gasten in het groot refertorlum. De abt achter een afzonderlijke tafel aan een der breedtezijden van de mo numentale eetzaal. Links en rechts rijden zich langs de met duurzaam hout beschotte wanden, de monniken. Eerst de priesters, herkenbaar aan hun eigenaardig tonsuur: een dubbele ringvormige haarultsnQding rondom het hoofd. Achteraan de broeders met hun schllderachtigen baardtooi. In 't midden der zaal de gastentafels. Geholpen door zijn medebroeders, ging de novice meester zijn novicen vór in het nederig tafelwerk. De novice-meester: Dom Bruno Destrée. En het maakte je klein, hier be diend te worden door een monnik, onder wiens zwarte kleed der zlch-zelf vergetende onpersoonlijkheid een. diepzinnige geleerde, een sterke denker, een fijnzinnig letterkun dige schuilging. Een aristocraat naar den geest, die als rechtsgeleerde te Brussel naam verwierf, vertegenwoordiger was ge weest der Belgische regeering bij tentoon stellingen en congressen, en onderschelden werd met het ridderkruis der Leopoldsorde... Rank van gestalte, lenig en vlug van be weging wanneer hij ongekunsteld speelde met de jon ge novicen in den grooten kloostertuin, waar een bouwval nog aan de Tem peliers herinnerde, liet zijn verschijning allén al een heugenis achter aan een Karakter. Twee broeders die verschillende wegen gingen. Twee mannen van het ideaal en de Idtëele daad Twee, die in het gebondene van de algemeenheid eener maatschap voor hun leven richting zochten. De een in de sociaal democratie, de ander in de sociale gemeenschap eener kerk, welke voor alle tijden en volken is. Jules Destrée werd de leider der socialisten, Oivier Oeorge, een maal met zfjn geest te Rome, werd volge ling van Benedlctus omdat, naar Henri Br e mond, ,1e benedictiniame est la fleur du ca'hollcisme". Olivier Georges, die denkloostemaam Dom Bruno aannam, was zoeker en denker. Denker over de ecuwigheidsproblemen. Zoeker naar de waarheid. Zooals kardinaal Mercier hem eens schreef, toen Destiée zijn werk ging bundelen: Vous avez eu l'heureuse insplration de recëulllir, dans ie calme de votre mpnaslère, les souvenirs des jours o votre a m e i n q u i t e, e rrant par les chemins, cherchait a se fuir elle-m me, mals ne sava i t oit aller. Les rues de la ville se croisaient devant vous, en tous sens: vous les suiviez a droite, i gauche; vous a va nciez, vous reculiez". Destrée hoorde toen de stem die riep: Ah! viens,pauvre pèlerln, poutquoi languir encore en ce pays oütu t'attardcs? N'est-tu point fatigcéde marcher en valn, et de fouter des routes qui ne conduisent a nuile ville, et de passer des mers au de a desquelles ne s'ouvre aucun port?" En de stem des pelgrims heeft geantwoord: ,0 voix dlvine, je veux te suivre...."!) Was het zijne eigene conversie niet, die bfj neerschreef in een zijner schoonste poe mes religieux et symboliques? Je suis venu vers vous, un bandeau sur les yeux, j'avais des chatnes aux mains, des chatnes autour des pleds. J'avais longtomps erré. Je me suis repenti, et comme autrcfols, lor? que j'étais enfant, je suis venu prier dans une de vos maisons. Et la confiant enfin, obélssant votre voix, j'al soudain arrachéIe voile ténébreux qul m'avalt si longtemps empechéde vous voir. Alors, o mon Dleu je vous al vu. J'ai vu votre bonté, votre misérlcorde, et penitent, confus, baissant les yeux, je me suis vu aussi dans toute ma misère." HQ was kunstenaar, dichter. De onrust van zijn zoeken, de hunkering naar waarheid, het fel-brandend verlangen naar het oneindige, de rust van het eindelijk gevondene, heeft hij neergelegd in een gerhythmeerd proza-dicht zoet, als de taal, welke van zijn lippen stroomde, ontstuimig als de innerlijke drang van zijn wezen, beheerscht toch en waardig als heel zijn verrassende verschijning. Mon a me vous a desirédans la nuit." ZQne Poèmes sans Rime", Au milieu du chemln de notre vie. Poèmes légendaires, symboliques et religieux" 2) en zijne Impresslons et souvenirs" zijn de voornaamste werken. Ongerekend zijn tijdschrift artikelen. Enkele reizen maakte hij door Italië Oosten rijk, Duitschland en k Holland, (waar hQ Toorop bezocht en onze moderne kunst bestudeerde,) om een groet geïllustreerd werk over de christelijke kunst te schrijven. Maar het bleef helaas bij een conceptie en detailwerk. Denker, dichter en kunstminnaar was hl bovenal de priester. ZQn beschrijving van Les Bénédlctins" getuigt ervan. Dit leerzame boek over de Benedictijnen schreef hQ niet alleen om de buitenstaanders met hen in kennis te brengen maar k en waar schijnlijk vófal om zijne novicen tot waar achtige volgelingen van Benedlctus te maken Mals il' s' adresse aussi aux moines, et son but secondaire est de leur faire apprécler avec plus de reconnalssance la beautéde leur vocatlon, en voquant sommalrement en même temps que la mission provldentlelle de l'ordre Bénédlctin, les services qull a rendus dans ie passéa l'Egllse, et l'importance des oeuvres entreprises par lui de nos jous". (Uit de voorrede.) Benedlctus' ideaal stond hem voor oogen: Opus del" Nihil operi Dei propanetur". Gods verheerlijking l Geen liefde voor kunsten of wetenschappen mag dan ook den oblaat naar deze kloosters van wetenschap en kunst lelden. Want hij heeft op de vraag: Wat zoekt t ij?" alleen te antwoorden: God l" Maar juist deze kracht, en dit maatschappe lijk voelen, bannend het subjectivisme, heb ben geleid tot een sociale activiteit, die landen en volken tot Christus, en door Hem tot de beschaving ophief, die de inwendige hervorming aandoist en tevens een maat schapskunst in onze dagen laat opbloeien welke in Beuron haar basis vond. Want de strenge scheiding tusschen actie en contem platie kent de Benedictijn niet, omdat vol gens Benedictus' geest voor hem slaat neer geschreven : Ut in omtnibus glorifietur Deus l In dezen geest was de convertiet 3) vol groeid en is hj gestorven en aan dien geest van hoogeren socialen gemeenschapzin mocht de broeder Jules Destrée onwillekeurig bij de doodsbaar eere geven door zijne tegen woordigheid. 1) .Au Milieu du chemln de notre vie. Poèmes légendaitessymboliquf set rellq'eux". 2) In Nederlandsen veitaald door Mr. H. van Haastert. 3) die de droeve dagen van het brandend Leuven heeft gekend, maar ook het zoo onverwacht en plotseling gespaard blijven der, met petroleum reeds gedrenkte abdgkerk. Liefdes dood Nu ligt de stilte tusschen ons En is jouw liefde doodgebloed, Nog leeft in m( de hope zoet, En 't Is of jij weer komen moet, Zoo klopt m'n hart met wild gebons. 'k Doorleef de dagen van geneucht Van toen we gingen aan het strand, En lagen in het rosse zand, Wen stond de zee in avondbrand, En in ons harte laaide vreugd... Nu schrei ik om mijn eenzaamheid En of m'n weenen al niet baat, Nu 't stervensuur der liefde slaat, Jouw beeld nog voor mijn oogen staat, In ongekrenkte teederheid. GEKARD VAN VELTHEM ?, * De Stadsschouwburgkwestie De geschiedenis van onzen Stadsschouwis opgeleid van lot wissel en menigerlei geval. Na den strijd tusschen classlek en romantisch zegevierde Vondel eenlge jaren met het bQbelsch-classieke treurspel, dat sedert 1641 langzaam maar zeker wijken moest voor den goddeloozen bombast van den schreeuwerlgen glazenmaker Jan Vos. (Werd zijn Aran en Titus zelfs niet bewon derd door de vrienden van den Muiderkrlng ?) Maar de mannen van Nil Volentlbus, Meijer en Pels herwonnen het tooneel voor den geest der fransch-classieken en Corneille, Raclne, Crébillon es. heersenen in hunoverzetters, navolgers en epigonen langer dan een eeuw. In het laatste kwart der 18e eeuw breekt het burgerlijke tooneelspel zich baan, de tranenstukken als van der Wlndens Vriendschap, waar snoodheid, deugd en kin derliefde in onverdunde essences den volke worden ingegoten, met tranenzei en tot ge volg. De historische helden-op-cothurnen maken plaats voor goede huisvaders, gemeene verleiders, onschuldige meiskens, alles uit den burgerstand. Graven en gra vinnen verschijnen nog slechts om de ver dorvenheid van hun stand en geslacht te manifesteeren. In de 19e eeuw komen Hugo, Iffland, Kotzebue met hun roovers- en gevoelsromantlek. die de menschen en gelukkig hun koffie, cultuurstelsel en Belgische kwesties doen vergeten terwllle van dubbele wanden, geschaakte jonkvrouwen en ver dorven intriganten. Dan is er een tijd van historische treurspelen en wanneer ook die niet meer smaken, wint het realistische too neel meer en meer veld, dat op het eind der 19e eeuw hoogtij viert op alle schouw burgen van Europa. Daarbij wordt ook de acteur een ander wezen. HQ declameert niet meer met breed gebaar zijn rol, maar speelt haar en tracht de figuur, waarvoor hij staat, ook te zijn. Van uiterlijke wordt hQ innerlflke held. Niet meer om de uitwerking van gebaar en woord is bet te doen, maar om den indruk, die de intensiteit-van-werkelijkheid moet wekken. In dit teeken staat Op Hoop van Zeeën, Nachtasyl, De Macht der Duisternis, Oerhart Hauptman en Ibsen. En aan dezen steen toetsen onze kenners en tooneelgenieters feitelijk nog aHijd hun kunstgenot. Het Neerlands" de Tooneelvereeniglng", de eenige goede, stabiele gezelschappen omstreeks 1900 zochten daarin hun kracht, De laatste vond die ook. De eerste helaas niet. Want hoe doodsch en doodelQk de geest was op het Leidoche plein onder het oude regiem, is bekend genoeg- Toch zat de Koninklijke Vereeniging vast in den zadel en hoe rustig was die tQd, vergeleken bQ het zoeken, zwerven, omverhalen, ver breken en probeeren van tegenwoordig. Ja, zoo vast zat het Neerlandsch, zoozeer was het Neerlandsch vereenzelvigd met den Stads schouwburg, zoo een veilig bestaan hadden de leden der Vereeniging, zulk een patriar chale zekerheid en gemoedelijkheid ging er uit van de directie, dat men nog altijd wennen moet aan het denkbeeld, dat die Koninklijke Vereeniging eens niet meer zetelen zou in de Marr.ixstraat over Americain l En toch, menig steunpilaar, menige ster heeft sedert vrijwillig de zoete banden verbroken om daar bulten in het ongewisse een ander bestaan te vinden. Niet alleen avontuurlust zeker dreef velen het warme nest uit, maar misschien ook wel de nieuwe leider, die door edele voornemens en nieuwe denkbeelden bezield, echter een verkeerd gebleken methode volgde: de protectie n.l. van dillettanten. Evenwel, ook vór diens optreden bestond er op het Leidscneplein reeds sedert lang, ten spijt van de Bouwmeesters, Chrisprjn Sr., de Vos, Poolman, Schoonhoven, Schulze e. v. a., geen bezield kunstleven meer. En waarom niet? Omdat de leiding ontbrak en nog ont breekt, de leiding, die intellectu eel en kunstzinnig hoog genoeg staat om te scheppen wat de kunst, wil zij werkelijk leven en verheffend werken, noodlg heeft. Laat ons een oogenblik bedenken dat Royaards en Verkade ia den tQd hunner samenwerking de eerste omverwerpers waren van het verouderde tooneelgedoe: zQ tracht ten de l d e e te belichamen: de primitieve, romantische, classleke of religieuze. Maar terwijl na de scheiding Verkade den Haegschen weg opging van engelsche salonsi n U ken met komkommersandwichts, vatte Royaards het wezen et tooneelspeelkunst in zijndiepitebeteekenisen bouwde levende kunstwerken als Lucifer, Adam in Balling schap, Driekoningenavond, Faust, Doodendans, de Heks van Haarlem. En hoe deed hij dat? Niet uitsluitend zeker door de kunst der bekorende mise-en-scène, maar vooral door het diep-in-dringend be-grijpen, dat een tooneelwerk in al zijn mogelijkheden omvat en vooral die mogelijkheden den passenden en meest-sprekenden vorm vindt. Niet alleen in het doode, maar vooral In het Ie ? ende ma teriaal dat de tooneelspelers zijn. Groote namen en indrukwekkende tradities hebben geen weikelQke beteekenls: afzonderlijk zijn lij niets en in samenspel alleen, zoodra een groole en wetende leiding hen dwingt persoonlijkheid" te offeren voor den geest van het geheel. En dit is vooral Royaards arbeid, zooals die uit al zijn wei ken spreekt: het doen doorleven van den geest van een kunstwerk door alle medewerkende krachten met gelijke intensiteit, met gebruik maken van en even tueel genadeloos op te heffen van alle zoo genaamde persoonlijke inzichten en ijdel heden. Hierdoor krQgt de opvo'ering van een tooneelstuk al zQn dimensies, iets wat overal ontbreekt behalve b ij Royaards. De een is oppervlakkig van toets, bij den ander wordt slecht gesproken, een derde zocht het In modernismen, kunst-van-én-dag en steedsche amoraUtertjes. Van der Lugt bij voorbeeld, die voortdurend flirt en doet flirten met zijn publiek. Hefleimans heeft veel goeds gegeven. Boven MenschelQke Kracht, Krelis Louwen, Klein EQolf waren modelopvoeringen. Maar meestal is de geste van Herman HeQermans minder die van den kunstenaar, dan die van den polemlschrn, zakelQk-nuchteren, al te realistischer! tooneeldirecteur". De adel van de kunstenaars ziel schijnt hem te ontbreken. Bi] Louis de Vries is van geest niet veel sprake. Maar hQ zal wel tevreden zQn met zQn schouwburg, zQn publiek en zQn joodsch-temperament. Ten slotte: ieder denkt zQn uil een valk te zijn en strijdt met den moed der ver twijfeling voor zijn bestaan, En wellicht zouden wQ dien wedkamp met minder levendige belangstelling volgen, Indien het niet om de toekomst onzer geheele tooneelcultuur ging. Er is maar n Sladrschouwburg en door den onedelen koopmansgeest van café-chantant en bioscoop-exploitanten eigenlijk geen enkele andere goede Schouw burg In onze stad. Buitendien om het euvel nog te vergrooten, werpen zich jaarlflks nieuwe directeuren op, die door ijdelheid of machtsbegeerte gedreven, niet tevreden zQn met hun plaats van eersten acteur, maar ook als directeur met een sleep van aanhangers hun plaats onder de zon komen opeischen. Dit alles maakt de toestand diep bedroevend en als daar niet de eenige juiste man op de juiste plaats wordt ge roepen, zal het historisch-groote tooneelleven der hoofdstad .versnipperen en ver wilderen. Die eenige man nu, die 12 jaren lang reeds bewezen heeft, de tooneelspeelkunst door en door te begrijpen, te kennen en te kunnen verheffen tot een waarlQk grootsch plan, is Dr. Willem Royaards. Dit is mQn over tuiging. Laat men daarom onzen kunsttempel niet verkwanselen aan zakenmenschen en halfheden, maar aan een kunstenaar en een groot artistiek leider als Royaards. ARNOLD SAALBORN Speenhoff en de Winkeliers Landgenooten In uwe bladen gewijd aan de belangen van den Middenstandsbond" wordt mQ zeer kwalijk genomen dat ik met een Kre kelzang in den Amsterdammer" het gevaar lijke gedrag afkeurde van een tiende uwer handelsgezellen, terwijl ik daarmede toch het wel beoogde van ons geheele Volk en ook het uwe. Inmiddels stonden en staan in vele dag bladen klachten over prijsnpdrQving en woekerwinst van uitgeperste verbruikers, richtte men tallooze vereenlgingen voor zelf-inkoop op en bereidt onze regeeiirg een wet tegen den woeker voor. Wel een bewijs dat ik de waarheid schreef en niet de bedoeling had u, de welmeenende koop lieden, te belasteren of te bcleedigen. Tot mQn groote verbazing gaat ge nu in uwe eigen bladen, waarin ge zelf de handdelingen van dat tiende deel afkeurdet, het verdedigen en ge maakt mQ den zondebok van negen tiende van ons geheele Volk. Ge gaat ze aap zetten tot w ra»k op mQ met allerlei onheusche middelen. Ge neemt lieden in bescherming die ge zelf uwen stand on waardig achttet en die aanleiding gaven tot de kreet van woede die door ons geheele land klonk en klinkt. Dat ge mQ op de meest wreede wQze wilt benadeelen, terwijl ik uw voordeel be oogde, heb Ik in het algemeen belang te dragen. Ik neem de gevolgen op mQ die ik steeds voorzie wanneer Ik opkom voor de rust, de gezondheid, de welvaart rn de vooruitgang mijner Landsgenooten. Dit is slechts geldelijk naderi en geen moreel, want dat te treffen, daartoe is u niet In staat. Maar onbegrijpelijk is 't voor mQ datgQ: de billijke, verstandige en vaderlandslievende winkeliers met uw hoon tegenover mQ, lieden verdedigt die ge zelf glsptet. Dat is zeer bedenkelijk voor ons geheele maatschappelijk samenzijn. Dat is ons Volk brengen tot oproer. In plaats van me te helpen den woeker handel te vernietigen, gaat ge dien aan wak ke ren door werkzaam bQ te st«an. Aangezien mijne laatste ormeikingen niet in uwe bladen geplaatst worden (waarom toch niet?) bereik ik u In den Amsterdammer. Wreekt u zooveel ge wilt op mij alleen, maar niet op uwe klanten: de arbeiders en middenstanders waar ik zelf ook toe behoor. Ook voor uw belang sta Ik waar het pas geeft, dat bewees mfln Krekelzang: Winkel klanten vereenigt u l" , Met achting, ~"*?, "^ J. H. S HEEN;HO r f iiiiiiiiiitiiniiiiiiilii Miilimuiiillllllliiiiiiiiiiiuiiiiiiiiiimii KV.nEUBELFflBRIEK.LEI[?EM C?,K.rt5TEE_RT. J' TOFEL5, BESPREKEN VAN PLAATSEN IN TREINEN EN VAN KAMERS IN HO TELS EN LEVERING VAN REISBIL JETTEN NAAR WINTERSPOKTCENTRA, ZUID-FRANKRIJK, AL GIERS, SPANJE ENZ. COURIERS VAN VAST BE REISD PERSONEEL VOOR GELEIDE NAAR DE RIVIERA, ZWITSERLAND ENZ. BESCHIKBAAR. MOS. COOK & SON, VIJGENDiM 10, AMSTERDAM. DEBONT&LEYTEN'* FIJNE CHOCOLADE EN SUIKERWERKEN H. P. PIETERSE Diergaardelaan 20C ROTTERDAM biedt uit voorraad aan: Kwikvermiljoen Borax (poeder en kristal) Kalium Bichromaat Natrium Sulfiet Natrium Bisuifiet Kalium Bicarbonaat Natrium Nitrit 96-98% Chloorzink 98-100% Koolzure Magnesla Waterstofsuperoxyd 3% Aceton (chem. zuiver) Parad chlorbenzol Bromkali Bromnatrium Kalium Permanganaat Loodsuiker AnticMoor Gom Traganth Am. Hars Zuringzout Chloras Kalicus Bruinsteen 85-90% Zwavel (bloem- en pijp-) Salmiakzout metaalvrij Wasscherij Het Noorden" TIMORPLE N 15-16 (Indische Buurt) Droog toe en spec. voor het opmaken der wasch. Vraae prijscourant B, C. KOK UILTJE " XKXXKKXKXX DE AMSTERDAMMER Weekblad voor Nederland kost slechts f 2 50 p. kwartaal HXXXXHXXXX Geïllustreerd Satyriek-Humoristisch-Weekblail, gewijd aan wat belangstelling verdient. Sport Finantiën Schoone Kunsten Wereldgebeuren Tooneel Politiek, enz. Verschijnt eerstdaags ELKEN ZATERDAG. Vaste medewerkers: JOH. W. BROEDELET, HERM. VAN DEN EERENBEEMT, JAN FEITH, L. J. JORDAAN, KRIS KRAS, IS. VAN MENS, HERM. MOERKERK, ORION (PATRICK KROON), IS. QUERIDO, J. SPEENHOFF, Uiltje", voorheen van de Telegraaf", enz. enz. | Prijs per nummer f 0 15 Bij abonnement . 7.50 per jaar. Idem idem ..... 3.90 per half jaar. Verkrijgbaar bQ den Boekhandel, Kiosken, Stations en bij het Uitgevers- en Advertentie-Bureau Algemeen Belang", N. DE HARTOGH & Co., Heerengracht 244, Amsterdam Telefoon Centrum: 861 en Noord 679. ELECTRISCHE GEEN KOLEN EEN ROOK-GEFN JEUK'GEEN ÏIOET ABSOLUUT BETROUWBAAR S15ÏEEM LAGE STROOMPRYS GEEN EWTSOENEERING AANLEGROSTEIV GRWTI5 PRYSOPGAVE N. V T3CKNISCH BUREAU V/H SCHADD 6 KElZUiSGIWCHT SU TEUN.O197 VTflECHT N. GRACHT 4 TEL. N. 3335