'W.-* No. 2213 DE AMSTERDAMMER, WEEKBLAD VOOR NEDERLAND TOURNOOIVELD Restaurant-CaféLa Réserve" Rembrandtpleln 44 bij de Utrechtschestraat AMSTERDAM Huls van den Eersten Rang Prima Keuken en Wijnkelder Amsterdam N. V. ALG. NED. ELECTR. MIJ. V/H GROENEVELD, RUEMPOL & Co. Briefadres A.N.E.M. - Tel. N. 4826, 4827. 7004 Electromotoren. Generatoren. Schakellessenaars. Hoogspanningsinrichtingen. Schakelkasten. Electr. Sirenes. ELECTRICITEIT OP ELK GEBIED. VERHUIZINGEN ONDER GARANTIE BERGPLAATS VOOR INBOEDELS Amsterdam, Frans van Mierisstraat 90. Telefoon Zuid 822 DEN HAAG ARNHEM YioBioIndo 4-8 Parkstraat 52 Vraagt prijsopgave van Cognac Hennessy' aan Wijnhandelaren, ZWOLLE, BiiiiiniiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiniiiiiiiiiiiiiiflDiiiiiiiiuiiiiiiiiiiiiiiiiiiiii! HEEREN MODE-ARTIKELEN - HEERENSTRAAT 12, GRONINGEN TELEFOON 1083 UUIUUIUUUUUUIUUUU iiiminuuiuiiuiiiiiiinnniiiiiiiiMiiiiHiMiiiniui Spoors WA.spoorjr. Culemborq FJORD-LEVERT R A AM Prima Medicinale Noorsche Levertraan zonder vlschsmaak Is ver krijgbaar bij H. H. Apothekers en Drogisten tot den prijs van f 2.75 per halve Literflesch. Deze traan voldoet aan de elschen der Nederlandsche Pharmacopee en wordt gegarandeerd door Dr. J. BLOMBERG, Apotheker en scheikundige, Den Haag, Holland Import: HandelsTcreenlglng FJORD", Den Haag. aaa SPECIALITEIT IN ECHTE BROMZEfl Efl i -.MIlltlllllllM)UIIIIIIIMMIIIIIIIIIMIIIIIIIIIIIIIIMllllllJM(tllllllllll»*tlHHillllllNIIIIIIJIIIIIIIIIItM»ll|IIIIHIIII*milKIIIIIHII*| 11 STARK'S OXYDOL" ? " (CHLORAS KALICUS TANDPASTA) Ij jiNaiml. Venn. STARK & Co. Chemisch! Febrlek ,,'s-HABE", 's-Brmnhige | iminmiiiHiiiKHi»miH»i>HH immMiiiitiiiiiiHiiiimiiimHiiiniiHiiiitniniiimmimiiii immuun: i Gefrankeerd als brief te verzenden BON voor gratis monster E. P. cacao in te zenden aan de E. P. Amsterdam Naam Woonplaats De Amsterdammer Le COGNAC MARTELL est garanti commeétant Ie produit naturel des vins récoltés et distillés dans larégiondeCognac. Koopmans & Bruinier Wijnhandelaren te Amsterdam P. M. BROEKMANS & VAN POPPEL M U Z l E K H A N D E L Van Baerlestraat 92 Amsterdam Specialiteit in: Moderne Fransche, Russische en Italiaansche Muziek Alleenvertegenwoordiging der firma J. W. CHESTER te Londen en van de Monde Musical te Parijs ROTTERDAM AMSTERDAM Piano's, Vleugels n Kunstspelniano's door Huur in eigendom verkrijgbaar, mits in drie jaar afbetaald. ? ? Brieven No. 1431, Bureau van dit Blad Stenografle ZL*m Riënts Balt Zelfond. 9O Ct. In den Boekhandel en na postwissel bij RIËNTS BALT, Den Haag, bij wlen ook mond. en schr. ond. ,,Bijna den geh. dag krijg ik op kantoor brieven in stenogr. op. Mfln Patroon is over mijn opnemen tevreden." f».g.) Mej. W. te R. JAC. URLUS HAVANA SIGAAR ?llllllllltlllllMtllllllllltllllllllHIIIII minimum minimum miiinmmmimmmimmmiiiiii n m iiiinii nu i miiimimimi iiiimmiimmiiimmiimmi i ?miiiniminiiiiiimiiiiimnniiininnmmniiiiiinmi m iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiminimiiiii FERDINAND DOMELA NIEUWfcNHUIS f (31 Dec. 1846?18 Nov. 1919) door Jos. LOOPUIT Wat men ook moge zeggen van de resul taten van den jarenlangen, onvermoeiden en moedigen arbeid van den heer F. Domela Nieuwenhuis, hoe men ook moge staan tegenover de inzichten, die door hem zijn verkondigd geworden, ontkennen kan nie mand dat de naam van dezen man een tijdperk vertegenwoordigt zoowel in de geschiedenis van de arbeidersbeweging ten onzent in het bizonder als in die van onze politiek In het algemeen. Een tijdperk inderdaad en wel dat van de opkomst van de socialistische beweging hier te lande, door slechts weinigen voor bereid, door Domela Nieuwenhuls voortgezet tot grootere beteekenis. Een tijdperk waarin, zQ het dan ook onvolkomen en zonder sterken, innerlflken, geestelijken samenhang, een deel van de arbeidersklasse tot politiek bewustzijn is gebracht; waarin zijn denken en weten op politieke en sociale doeleinden gericht zijn geworden, verzet Is geboren tegen de verouderde politieke instellingen, strijd is gevoerd voor de groote hervor mingen op maatschappelijk gebied, waarvan de verwezenlijking zeker In die dagen nog als iets onbereikbaar moest schijnen, terwijl een begin zoo bitter noodlg was. In het tijdvak dat met de beginjaren van 1880 in de geschiedenis van ons politiek en sociaal leven aanvangt en dat hierna ruim een tiental jaren heeft geduurd, was de Invloed van den heer F. Domela Nieuwenhuis op een goed deel van ons volk buitengewoon groot; wat grootte aangaat is deze invloed op een belangrijke periode in de ontwikke ling van ons politieke leven, enkel door die van Dr. Abraham Kuyper geëvenaard. Ferdinand Domela Nieuwenhuls is, zooals leder wel weet, zijn loopbaan als predikant begonnen en is van theoloog, eenmaal twijfelende aan de juistheid van zijn gods dienstige overtuiging, vrijdenker geworden ; een van de voorgangers zelfs onder diegenen die zich in dien tijd van zijn afscheid aan MIIUIIllllnlIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIHIIIIIMIIIIIIIIIIIIMIIIIIIMIIIIIIIII l n valid-Portwij n DE BESTE MIDDA8DRANK l 2.50 p. flescfe Wfjnbudei de Barbanson, 51 Anutel, Amsterdam de kerk" rondom de bekende vereeniglng De Dageraad" hebben geschaard. Vervolgens heeft Domela Nieuwenhuis zich gelijk meerderen onder de predikanten uit die dagen, op het terrein van den poli tie ken strijd begeven, aanvankelijk naar uit zijn geschriften duidelijk genoeg kan blijken, als de voorvechter van dtmokratlsche her vormingen, waaronder die van het Algemeen Kiesrecht niet de minst belangrijke is geweest. De evolutie zijner denkbeelden ging snel haren loop, Domela Nieuwenhuis ontpopte zich spoedig als socialist, als bestrijder van de kapitalistische inrichting onzer Maat schappij, in welk doel hij zijn gansene persoon heeft gesteld, voor welken strijd bij vele persoonlijke offers heeft gebracht, een geweldige propagandistische arbeid heeft weten te ontwikkelen, breede scharen van ons volk, hoofdzakelijk arbeiders en kleine burgers, met enthousiasme en strijd lust heeft weten Ie vervullen, hen mobiel heeft weten te maken tegen de bestaande staatsinstellingen en de verwaarloosde eco nomische verhoudingen. Als agitator bezat Domela Nieuwenhuis ongetwijfeld geen groote talenten, als de bater was hij middelmatig. Wat hem als spreker in volksvergaderingen vooral in zJJn groote jaren in het bijzonder kenmerkte, datwas het bijtend sarkasme waarmede hij politieke en sociale Instellingen ten onzent heeft weten te geeselen, personen en zaken van dien tijd heeft vermogen te critiseeren op een wijze, die zijn grhoor in een stem ming van bitterheid wist te brengen, de gemoederen vaak tot kookhitte kon doen stijgen. Zijn propaganda voor het socialisme was in die dapen uiterst eenvoudig, zelfs sim plistisch. Een leermeester van het volk, In den zin waarin dit vór hem een Ferdinand Lassalle, in zijn tijd August Bebel. er n Wilhelm Liebknecht, later een Jean Jainès dit waren, is Domela Nieuwenhuls nooit geweest. Theoretisch miste hij hiertoe dan ook nagenoeg, zoo goed als lederen aanleg. Op het terrein van de socialistische weten schap heeft hl] slechts enkele, povere beglnstudies weten te leveren, waarin bovendien duidelijk genoeg aan het licht kwam, dat de gedachtenwereld waarin Marx en Engels de schaal van het moderne soc alisme ge grondvest hadden, hem vrijwel vreemd was gebleven. Hij was allesbehalve een systematlcus en zQn geestelijken band deed hem reeds te midden van zijn arbeid als sociaaldemokraat, waarmede hij zijn groote agitatorische loopbaan was aangevangen, mér tot Bakoenine dan naar Marx overhellen. De geestesrichting van Domela Nieuwen huls kan, voor wie hem in zijn poli tieke ontwikkeling en de betrekkelijk snelle wijzigingen van sociaal-demokraat tot anarchist goed gevolgd heeft, als een sceptisch idealisme worden aange duid. Hij behoorde tot die geesten, die zoodra zij in zekeren zin het Ideaal bena deren, dat zQ zich hebben gesteld, praktisch terugdeinzen voor iedere, stapsgewijze ver wezenlijking ervan. Dit was het, naar ik meen, wat hem ten slotte van de politieke demokratle afkeerig deed worden, waarvoor hij toch als een der rsten dapper heeft gestreden. Dit was het, wat hem van het terrein van den politieken strijd en der sociale hervormingen, naar dat van het indivi dualistisch socialisme deed overgaan, wat ten slotte een grenzelooze verwarring moest brengen, juist in de gelederen van die massa van arbeiders, die hem om den politieken strijd en om dezen strijd, dien hij voor hun stoffelijke verheffing zoo moedig had begon nen, met zooveel liefde waren gevolgd. Dit was in den grond ook de oorzaak, waarom het lidmaatschap van de Tweede Kamer, iimmiiiimiiiiimi DEN HAAG WARMOND PADOX HOUTBOUW ^ LEVERT DE/VERLANGD IN ZEER KORTEN TUD ALLE HOUTCON/TRVCTIEX AL/ -"' VLIECTUIGHALLEN ij " TENTOON/TELLING/BOUW | /CHOOLCEBOÜWEN ZIEKENHUIZEN CATALOGU/OP AANVRAAG indertfjd toch zeker met overtuiging door hem begeerd, na vrij korten tijd reeds tot een groote deceptie voor hem is geworden. Dat deel van het proletariaat in ons land, dat hij eenmaal met een zoo onvergelijkelijk agitatorische kracht heeft opgewekt uit den politieken slaap, is hem b l Q v e n liefheb ben en eeren, niet omdat hij anarchist was geworden, maar ondanks deze politieke frontverandering. De tradities die omtrent Domela Nieuwenhuis over het algemeen genomen, in het volksleven zijn bewaard, waren herinneringen aan zijn besten tijd, aan dien waarin hl] groote massaas van on wetenden en politiek onbewusten het rst heeft leeren begrijpen en beseffen onder welke politieke en sociale toestanden zij leefden. Hierom vooral is zijn gedachtenis in het proletariaat zoo sterk blijven voort leven, k toen hij-zelf tot een geheel andere socialistische denkrichting practisch reeds was overgegaan. De neiging die Domela Nieuwenhuis ten slotte tot het anarchisme bracht, was naar mijne overtuiging volstrekt niet een die veroorzaakt werd door een zucht naar de toepassing van materieel geweld in den klassenstrijd. Ik heb in Domela Nieuwenhuis nooit dien revolutionair gezien.dien menigeen in hem zag en hèb in zijn evolutie tot scherp sociaal Individualist veel meer het gevolg gezien van zijn oorspronkelijken geestesaanleg en van het reeds hierboven kortelQk geschetste scepticisme. Degenen die Domela Nieuwenhuls misschien thans zouden willen voorstellen, als een voorlooper van het Bolsjewisme vergissen zich heel stellig in hem. H| haatte lederen dwang en zou zonder eenlgen twijfel, de dictatuur van een groep, zooals de politieke idee van het Bolsjewisme die beoogt, hebben verfoeid, zoodra hij daar maar eenmaal praktisch tegenover was komen te staan. Zijn opkomst als strijder voor de ver heffing van het lijdende volk en voor het socialisme, kenmerkte een tijdperk van ge brek aan innerlijke samenhang van die klasse die hij opriep tot eigen politieke en sociale werkzaamheid en dat bovendien voor ons land, met zijn toen nog achterlijke positie op economisch gebied, zijn kleinburgerlijke verhoudingen en zijn grooten hang het volk naar alle mogelijke sectarisme, bizonder moeilijk was. Hij is de geweldige moeilijkheden die dat SPAAMSOH, CMOCLSOH, FRAMSOH, OUITSOH oio. Borlltz-School Hoofongi'moht 4-81 - H. 3886 Prtct. OnderwQs door bulten), loereren iiiiimimimmmiimimiiiii iniim iiiiiiitimiiiin door hem gedurende eenlge jaren politiek mede beheersen te tijdperk, ntet te boven kunnen komen; ten slotte is hij van dit in onzen volksaard zoo diep gegrifte sectarisme, zelf het slachtoffer geworden. Toch zal men in hem altoos 'moeten blijven eeren den onmiskenbaren moed, waar mede hij tegen miskenning en vervolging, vooroordeel en haat in, veertig jaren geleden in ons land den strQd heeft aangebonden, oor delverheffing van de arbeidersklasse, ??aar verzet en haar organisatie. Levensverzekering Maatschappij H A A R L E M" Wilsonsplein 11 DE VOORDEEUOSTE TARIEVEN Goedkoope Volkseditie Zoo juist verschenen de 4e druk van GUSTAV FRENSSEN's WERK HILLIGENLEI In geïllustreerd omslag gebonden Prijs f 1.25 'i Uitgave van VAN HOLKEMA & V J. WARENDORF, Amsterdam J. Het verblijdende feit blijft spreken uit elk werlc van dezen schrijver: dat GUSTAV FRENSSEN de goede verteller is, aan welk soort de litteratuur de gronte behoef e heeft. G. v. LISSA In Het Handelsblad. Wat is het toch een heerlijke gave om te kunnen vertellen, ongekunsteld en eenvoudig als Frenssen. N. Rt. Crt.