13 Dec. '19. No. 2216, DE AMSTERDAMMER, WEEKBLAD VOO R NEDERL AN D Shakespeare's Hamlet, opgevoerd door de Kon. Ver. Het Nederlandsch Tooneel" Tcekcntngen voor ,at Amtterdammer" van Is. van Mens Hamlet (Ed. Verkade) De Koning (Van Dalsum) De Geest (Henri Eïrens) De Koningin (Fle Carelsen) Hamlet ontmoet den Geest K. V. HET Hamlet. NEDERLANDSCH TOONEEL Van de, door Verkade in de laatste tien Jaren opgevoerde, tooneelstukken zijn er t wee, van beteekenis, gelukt:. Professor Bernhardi," waarvan in dit seizoen de reprise, en .Een doctor's dilemma," van Shaw. De drie door hem ondernomen Shakespeare-voorstellingen zijn niet gelukt, dat wil zeggen, ze zijn niet levend geworden op het tooneel. .Romeo en Julla," de slechtste, want een volstrekt ondichteilfke wedergave van het wereldpoëem; .Hamlet," problematisch, en lichter met begrippen te omspelen dan de beide anderen, die bloed eisenen, als tooneelontweip opmerkelijk. Enkele onderdeelen, die ieder zich herinnert, kregen relief, de duizendvoudige bewogenheid van den Hamlet-mensch echter, waarin elk een deel, het rijkste en zwaarste deel, van zichzelf herkennen kan, Het niets in ons na. Voor tooneelkuDst is dit, de blijvende Indruk, het criterium. Intusschen is het oppervlakkig succes van een Hamlet-voorstelling, van elke Hamletvoorstelllng, vrijwel verzekerd. Zoo .ondank baar" als Nathan der Welse was, zoo dank baar is Hamlet. Al vervullen de vertolkers geen tiende van Shakespeare's beloften in dit werk, dan nog bl|ft er genoeg over om een publiek van alle rangen te boelen; als speelstuk doet het voor een detectivedrama niet onder. De bekende Hamletvertolker Macredy, dezelfde die bekende eerst op zijn een-en-vfjftlgste jaar dit .groote mengchelflk natuurwonder" te hebben door grond, getuigde, ervan: Een acteur met middelmatige uiterlijke gaven, oogenblikken van bezleldheid en eenige kennis van tooneeltechnlek, kan niet licht in de rol van Hamlet volkomen schip breuk lijden." Wat voor de rol geldt, geldt voor het geheele stuk. Er is bovendien geen terrein zoo vrucht baar voor theorie en discussie als Hamlet, de citaten om stelling en tegenstelling zaakkundig te bepleiten, liggen in den overvollen tekst voor het grflpen. Het programma, en ook de vertooning van het Ncd. Tooneel legt thans den nadruk op de handeling, in het bijzonder op het intrigue-spel: Koning Claudius contra Hamlet. Er is m.i. nooit aanleiding om de handeling in een Shakespeare-stuk te veronachtzamen, en het vlak reciet der vorige Hamlet-vertooningen, bij gebrek aan spelers met uit beeldend talent, heeft dan ook weinig weer klank gevonden. Om van dezen eenvoudigen elsch: dat de rollen er zijn om gespeeld te worden, nu weer een .beginsel" temaken, oom en neef, als de spil van het daadwer kelijk booze en de spil van het steriel-goede tegen elkaar uit te spelen als een in het dieper wezen van den Hamlet ingrijpend conflict, lijkt mij weinig belangwekkend. Dan houd ik mij maar liever aan de stelling, die o.a. Julius Bab in zrjn schoone bespiegeling: .Fortinbras oder der Kampf des 19 Jahrhunderts mit dem Geiste der Romantiek", voorstaat, n.l. Hamlet en Fortinbras de polen, het goddelijk negatief en het menschelijk positief, de beide machten die, via Goetbe en Novalis, door de eeuwen heen op alle gebied om de opperheerschappij kampen. Dit is de geestelijke waarde van Hamlet; het aanknoopingspunt met de dichterlijke grondgedachte ligt in het eerste optreden van Fortinbras (4e bedrijf, 4e tooneel). Dit tooneel werd door Verkade... ge schrapt. De man, in wien wij, eiken keer wanneer hij beneden zijn opgave blijft, een martelaar van de moderne idee moeten zien, verloochende het, door alle modernen hoog gehouden geestelijk erfdeel van den dichter, terwille van een poging tot romantisch rea lisme, waarvan een Koning, in den tradltioneelen schurkenstijl, het middelpunt is! De apotheose Fortinbras aan het slot, het natuurlijk herstel van het evenwicht, dat wij Shakespeare's kracht en pracht is zijn strenge objectiviteit door het geheele werk bedreigd, doch nimmer verloren ge voelen, miste volkomen doel doordat ons het begrip Fortinbras, de keerzijde van Hamlet, wiens naam niet om-niet al in het eerste too neel wordt genoemd, niet was bijgebracht. Deze twee tegenstanders, de verst-reikende Doodgraver (Hunsche) x ? Gedeelte van het Orkest Ophelia (Else Mauhs) imiiiiiiliiiilliilliifiiiiiilillHlliiiimi illllllfiliiliiiliiiiiliiiliiillll gedachte n de verst-strekkende daad, vor men te zamen de ideale gestalte, welke Shakespeare ons in den Geestvan Hamlet's vader voor oogen stelt. He was a man, take him for al in all, I shall not look upon hls like again." Van dezen vader is de jonge Hamlet de decadent, gelijk Fortinbras van den ouden, verslagen Fortinbras de wrekende voltooiing is. Twee kinderen van den overgang, van de eene overheerschlng in de andere, in wier vereenigd beeld we den mensch van hoogere bestemming erkennen. Ook de monoloog na dit korte optreden van Fortinbras en zQn hopman, welke de kentering beteekent in Hamlet's gemoeds toestand, was geschrapt. Het oogenblik dat de edele geest, louter door tegenstelling met den koenen hopman, die om n nietig plekje gronds" aarzelloos twintigduizend levens in de waagschaal stelt, voor den gemeenen soldaat in het stof buigt: .Heer, nederig dank", houdt de hooghartige wan hoop in van de tweede helft van het drama De onverschrokkenheid, die een totale vernietiging van den geest zou zijn, indien hfj niet, door den dood verlost, vermocht te stijgen naar een hoogeren dan den aardschen troon, vliegt op uit deze tooneelen; in al het voorafgaande overheerschte nog het sarcasme van den onverslagen, bezonnen geest. Hoe kan men meenen een taak te ver vullen wanneer men er de edelste waarden aan onthoudt ? De Hamlet-rol, om de zwaarte kracht der gedachte, beslissend over de geheele vertooning, moet falen wanneer men aan de figuur van Fortinbras op het andere plan geen gelijke waarde toekent en het tegenwicht gaat zoeken in een middelmatig koning en een zwakke koningin, in een verhaal van moord en overspel, waartegen het edel probleem van de rede verbleekt. Over de verdere opvatting kan men tot in het oneindige van meening verschillen, een maatstaf bestaat daarvoor niet. Wie het voorrecht hadden Forbes Robert son deze rol te zien spelen, weten dat ze van de luidruchtige analyse tot bezonken syn these is te herleiden. Forbes Robertson bezat bovendien de majesteit van den denkenden mensch zoo volkomen, dat hij als vanzelf boven de feitelijkheden, welke ook hQ niet versmaadde, ultzweefde. En daarmee is eigenlf k alles gezegd. Tot vergelijking is hier geen aanleiding. Verkade speelde de rol van het begin tot het einde als een onstuimige knaap. De vertolking (van Looy spreekt zelfs ergens van fut!") maakte het geval van den Deenschen prins huiselijk, en Verkade stond er als het ware met zijn handen in zijn broekzakken bfl. Onbezonnen en handtasteIQk hij ontzag zich zelfs niet een Guildenstern spelenderwijs bij den halsketen te vat ten verviel de afstand, die Hamlet van zfln geheele omgeving, zelfs van Horatio, scheidt. Het overwicht van den vorstelflken, den dichterlijken geest, die o.a. het onder houd met zijn moeder in haar kamer (waar was die kamer?) trots het snerpendst ver wijt tot een tooneel vol noblesse kan maken, ontbrak; tegenover Claudius, die hem zfln verbanning naar Engeland meedeelt, stond hfl als de schoolknaap, die zich met een brutaal gezicht de les hoort lezen en een onbekookte pret had hij nog in het laatste bedrijf, wanneer hij Horatio de poets kan vertellen, op de zeereis aan Guildenstern en Rosencrantz gespeeld. Aan genomen dat elke geestelijke overwinning den machteloozen Hamlet de vluchtige vol doening van een snedigen zet op het schaak bord geeft, diep over deze vluchtige opleving heen drukt, ten allen tijde de wanhoop der gedachte: dat daar geen mensch geboren is, ook hij niet, to set it right. Juist zooals de hoofdrol, heeft de ver tooning ditmaal geleefd. Een leven van louter realiteit, dat geenerlei verband hield met het wezen van den dichter. Shakespeare is verheerlijkt leven, bij hem is elke schurk, nog eenigermate een verheven schurk, en alles naar verhouding. Zoo lang men noch deze verheerlijking, noch de verhevenheid, niets van de gemoedswarmte van den dichter, waaruit elk woord opbloeit, speurt op het tooneel, blflft het visioen, en daarop alleen komt het aan in een voorstelling, die als kunstwerk tellen wil, uit. Wie zijn toch die .jongeren", die zich in een dergelijke vertooning onder leiding van Verkade zouden openbaren ? Versmaadde hij ooit de .ouderen", die hij krijgen kon ? Jan Musch, losgemaakt van de N.V. Het Tooneel, Van der Lugt en Mien Duymaer van Twist van de Rotterdammers, Herman Schwab, die de steunpilaar is van het be wonderenswaardig Bernhardi", of Elsa Mauhs, de geroutineerde ster vanhetHofstadtooneel ? Dat men mevr. Mann zou aanzoeken om Ophelia te spelen, verwachtte niemand. De dames en heeren die in deze Hamletopvoerlng optreden zijn acteurs en actrices die wij nu eens bij het eene, dan bij het andere gezelschap op meer of minder geluk kige wijze rollen zien vervullen. Van Dalsum, dien wfj als .Adam in Ballingschap", als Othello", en thans als .Koning Claudius" mochten waardeeren, liet in deze laatste rol de compensatie, de liefde van dezen Koning voor zijn gemalin ongebruikt, zoodat zijn .schurk" niet anders dan een schurk, en te massief voor een Shakespeare-werk werd. Fle Carelsen, in plquant modern werk op haar plaats, doch niet tot haar voordeel in classieke rollen op den voorgrond ge schoven, (de prinses van Eboli ligt ons nog versch in het geheugen), was een vale Koningin. In Reule vonden wij den gerenommeerden Shakespeare-.vriend" bij het Nederlandsen Tooneel terug, nochtans was zijn Horatio, in wien wij de kiem van een Hamlet Senior mogen vermoeden, niet zfjn beste. Ontroering bracht Elsa Mauhs een, wel heel vroeg geknakte deml-vierge, in de waanzln-scène. Paul Huf, inderdaad een minder geschoold acteur, maakte van Polonius een onbeduidende charge. En Henri Eerens, de jongere, deed ons als de Geest, den ouderen Hisslnk niet vergeten. Telt er ooit iets anders in Kunst dan talent? De Hamlet van Forbes Robertson had bfj zrjn afscheidsvoorstelling sterk grijzend haar en een ongeschmlnckt, doorgroefd gelaat, en toch was deze in zijn bezonkenheid werkelijk geen dag ouder dan Verkade. Willem Kloos heeft naar aanleiding van den zestigsten verjaardag van Helene Swarth, een woord gesproken, dat de aandacht verdient: Het is maar al te veel in onze dagen de gewoonte geworden in een gedeelte van de pers, waar enkele zich noemende .jongeren", of ook een minder crltisch begaafde oudere het woord voeren, om af te geven op het werk van voorgangers, die nog altijd onze, in hun volle kracht staande tfldgerooten zrjn. Want deze periode is nu eenmaal een tijd van woeling; de hoofden van tamelijk velen, minder geëqullibreerden, zrjn eeniger mate onrustig geworden, omdat zrj de onrust van alles, van het groote beweeg om zich heen zien, en zich nu na ie vel ij k gaan ver beelden, dat er een toekomst aanstaande is, waarin alles, zonder uitzondering, hemelhoog verheven boven het verleden zal zijn'." TOP NAEFF ?liimiiiiliiiiiiiiiiiiiiiimiiiiiiiiiiiiiiiiimiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiimiiiiniiiM NAAMLOOZE VENNOOTSCHAP MotordienstvanTetenbiirg DAGELIJKSCHE MOTORDJENST UTRECHT LEIDEN DEK HMt DELFT Vliotitiifami. ItrichticbivwU. Frijéki*!. fcitMml VIOI- VIISA