DE AMSTERDAMMER, WEEKBLAD VOOR NEDERLAND 20 Dec. '19. - No. 2217 Af s* t, J" ?ft Sf ' * iff INTERNATIONALE CONFERENTIE VAN VOLKENBOND-VEREENIOINOEN TE BRUSSEL door W. VAN ITALLIE-VAN EMBDEN Van 1?3 December kwam deze Confe.rentte bgeen te Brussel'in het wQdsche Pataisdes Académies." Zestien landen waren vertegenwoordigd door ongeveer honderd mannen en acht vrouwen. Dat Nederland van die acht er twee leverde, mag wel door schrijfster deies als een goede aanteekenlng voor haar laad worden opgegeven l De. Centralen waren niet ultgenoodigd; de mentaliteit der geassocieerde volken afwijkend van die der vrouwen allén bij haar waarlQk internationale congressen tfdens de oorlogsjaren in den Haag en Zürich zou hun bijzijn nog niet verdragen hebben. Dize derde Conferentie (vervolg op a te Londen en te Parijs) opende voor het eerst haar deuren voor déNeutralen en deed dus al een w|de golf internationalisme binnenstroomen. Dat de lijnen der Conferentie reeds een dag tevoren waren vastgesteld buiten de Neutralen om heeft dus niets verwonderlrjks voor wie tracht zich in de psyche der gezamenlijke gastheeren in te denken. Amerika ontbrak, om oorzaken die een buitenstaander niet gemakkelijk pellen kan: dat de Conferentie steeds weer werd uitge steld om niet door haar resoluties en wen schen den Amerikaanschen Senaat een duw te geven naar den verkeerden kant, lijkt al lijdt die overweging niet aan zelf-onderschattlng?begrlpeljjkerdan dat deroem volle League to Eaforce Peace moest ontbreken, omdat z|n moederland nog niet geneigd blijkt het vredes-verdrag met al zijn ge volgen goed te keuren. De Internationale Conferentie van Volkenbond-Vereenlglngen voelt zich geheel de .schakel tusschen de volken en de hooge heeren die het Volkenbond-Verdrag hoeden... en schijnt ook als zoodanig door beide par tijen te worden aaagenomen. Z^bestudeertvraagstukken,spreekt wenschen uit, neemt resoluties aan, die door middel van zijn nationale vereenlglngen als door den volken-mond zelf geuit worden, en mogen hopen de luisterende ooren der HoogMogenden te bereiken! Dat zooveel eerste krachten deze conferentie bijwoonden, schijnt die hoop eenplekje werkelflkheids-bodemte verzekeren, waarop haar voet kan rusten. Het noodzakelijk vervolg: een permanente Internationale Commissie, die de voeling naar belde zijden levend zal houden, werd op deze Conferentie ingesteld met zetel te Brussel; ook hiervoor waren de Statuten ontworpen buiten de Neutralen om, maar op het protest van den Noor Frldtjof Nansen, In de alge meene vergadering van den laatsten dag, beloofde het bestuur, als onder een schrik van plotselinge openbaring, dat de regeling nog niet ten volle vaststond en voor ver andering vatbaar zou blijken. ?ut volgende Conferentie zal te Rome worden gehouden, naar den wensch van den Italiaanschen woordvoerder op een kleiner, vast-o mlijnd, en precies aangegeven pro gram". De hoffelijke kritiek in dien vorm van ultnoodlglng verweven, teekende op vele gezichten een begrijpenden glimlach: hét zwakke punt van de Conferentie werd hier als met een fijaen vinger aangewezen. De openings-plechtlgheid in de koud-pompeuse zaal riep toch een moment van ont roering op: toen allen stonden ter herdenking van.de Dooden; twee minuten lang. 't Was of de graven zich openden en al die milioenea gevallenen riepen (de Centralen mé!) Iaat, o, laat 't niet te vergeefs zijn geweest". De Voorzitter baron Descamps sprak .wei-gekozen woorden"; Léon Bourgeois was waarlijk, innerlfk, welsprekend; (rijn uiterlijke welsprekendheid wordt door de knagingen van den tand des TQds, die ook geen menschea-tand ontziet, wel wat gehin derd). Ferrero bleek beangst door den uit slag der Italiaansche verkiezingen, hij riep dea Volkenbond te hulp om de volken van de zuiging van den bolsjewiklschen maal stroom terug te trekken en Paul HQmans, de Belgische Minister van Bultenlandsche Zaken, vertelde ons dat de vrede bewaard zal blijven door den wil van de volken"... welke uitspraak met een ingewijd ja-knikken don de hoofden van een bepaalde delegatie bevestigd werd l Hiermee was het werk van den eersten dag ten-einde. De tweede bracht ons het belangwek kendste: het werk in de secties. Er waren er vier: over de samenstelling van de ver gadering van den Volkenbond (pres. Sir Dicklnson K. B. E,); over ontwapening (pres. Léoa Bourgeois); over vreedzame beslechting van geschillen (pres. de Portugees Costa) en over sociale vraagstukken In verband met den Volkenbond onder presidium van Albert Thomas. BH de laatste sectie was ook ik ingedeeld, en alleen van naar kan ik dus iets vertellen, voor zoover uit «en niet openbare bQeenkomst verteld worden mag. De leiding was voortreffelijk (wat, naar men mij meedeelde, niet van alle secties kan getuigd worden). De oogen van den voorzitter als scherp electrlsche lichtjes waarden langs den kring der afgevaardigden; de vingers in voortdurende rythmlsche be weging trachtten de nervositeit te bedwingen die enkele te lange, te ver-afdwalende rede voeringen in hem wakker riepen. Een enkel maal gaf een kwinkslag lucht aan zij a over peinzingen als deze: komt, mijne heeren, laten we een onnoozel restje initiatief gunnen aan die arme scheppers van den Volkenbond". Was dat dezelfde man die zich niet meer onder den zelf dwang van het voorzitterschap den volgenden morgen tot ziedende drift opwond bij de behandeling van't vraagstuk der ontwapening? Zuidelijke natuur l 's Middags daarna was hij weer de vol komen gemoedelijkheid en gaf als oorzaak van zijn driftbui op, wat ook in de sectie soo hinderlijk bleek: het niet beheerschen van de twee talen, zoowel door de Engelschals door de Fransen-sprekende afge/aardigden. De scherpzinnigste opmerkingen In de Engelsche taal (door Engel jchen, Scandina vië rs, Japanners) botsten tegen de gesloten gezichten der onvoldoend begrijpenden van de andere groep; de warmste Fransche peroraties (van de Latijnsche volken) koel den ontijdig af tegen de nier-meelevende oogen der wederpartij; en probeerden ze uit hoffelijkheid elkanders taal over te nemen, d in wisten in die al te vreemde klank-uitstortingen ook de meer lingulstlschaangelegden moeilijk bescheid. Tenslotte werd iedere redevoering zeer verkort even teruggegeven in de tweede taal, wat wel zoo ongeveer de beteekenis der woorden redde, maar 't eigen aroma, de schijnende ziel vervluchtigen deed. Eén wereldtaal voor internationale bijeenkomsten l een natuurlijkgegroeide, of een kunstmatige, als het er maar a mag zijn en die de bezoekers beheerschen. De 41e Sectie sprak den wensch uit dat naast de reeds bestaande permanente internat. Commissie voor den Arbeid (die de Conferentie van Washington tn November organiseerde) eveneens door den Volkenbond dergelijke Commissies zouden worden opgericht voor handel, voor volksgezondheid, en voor onder wijs en opvoeding. ' B(| de besprekingen over dezen laatsten N.V. PAERELS Meubileering M". ? COMPLETE MEÜBILEERING BETIMMERINGEN : Rokin 128 Telef. 4541 N wensch had ook 't vrouwelijk Inzicht gelegen heid zich te uiten, toen dat waar mannen voornamelijk meer en beter onderwijs verlangden, door alle graden heen, voor alle bevolkingen de overtuiging uitsprak, dat verruiming van kennis, verscherping van intellect... waardeloos is voor 't geluk van de menschheld, ja erger, rechtstreeks gevaar lijk, wanneer het niet onder bewust toezicht staat van sterke, zedelijke krachten, en dat In de eerste plaats die, op vele wijze en langs alle lijnen, de opvoeding internationaal moeten regelen en beheerschen. De uiting werd warm ondersteund, en ten slotte opge nomen in n van de resoluties, zij het in een beseheiden onderdeel en in slechts enkele aanduidende woorden. Den deiden dag werden in een algemeene vergadering, resoluties in de ver schillende secties tevoren aangenomen door rapporteurs voorgelezen, toegelicht, en ten slotte in stemming gebracht. Aan de gedachtenwlssellng namen de Neutralen geen deel (behalve Nansen in het reeds genoemde, bfj zondere geval); gepaste bescheidenheid was zeker de inwendige drijf/eer tot deze houding, maar ook uitwendige omstandig heden: het uitreiken van n exemplaar der resoluties aan een geheele delegatie en op 't oogenblik van de behandeling zelf, de ellendige accoustlek In At,S ille des Marbres", smal en lang, met 't licht geconcentreerd op de bestuurstafel allén ... lokte niet uit tot actieve deelname. Op dit oogenblik is, ondanks vele pogingen, de volledige resolutie-reeks nog niet in mijn zelfs maar tijdelijke bezit; een vrlendelflke hand verzamelde de meeste, een zeventiental uitspraken en wenschen. De voornaamste zijn de volgende: De Conferentie besluit, dat een Commissie door haar aangewezen in den kortst mogelijken tijd, in den geest van 't verdrag van Parijs, en rekening houdende met de reeds in deze richting gesloten Conventie en ver richten arbeid een ontwerp zal uitwerken van een organiseerende conventie in zake de rechtspraak tusschen de natiën, welke door haar text het recht om oorlog te ver klaren geheel en al zal uitsluiten. Hierbij als aansluitend: De Conferentie acht het nuttig een bijeonder orgaan van verzoening op te richten, met het oog op de geschillen bedoeld in artikel XV van 't Verdrag van Parfls. De Staten, leden van den Volkenbond, verbinden zich om al hun geschillen, welke langs juridlschen weg kunnen worden ge regeld (en welke zQ niet langs diplomatleken weg of langs dien der verzoening hebben kunnen oplossen) aan een arbitrale recht spraak te onder werp :n. De Conferentie besluit, dat een ontwerp no pens de rechten en plichten der naties zal worden voorbereid door een door 't bestuur te benoemen commissie, en dat dit ontwerp bij de eerstvolgende Conferentie zal worden ingediend. Van een andere orde: Het is gewenscht, dat de Volkenbond worde ultgenoodlgd zoo spoedig mogeHJk de principes te formuleereo, die aan de na tionaliteiten binnen het grondgebied van eiken, staat... burgerlijke gelijkheid, godsdlenstvrfheld en vrij gebruik van hun taak zullen verzekeren. Over ontwapening (I): Overeenkomstig de zienswrjze van de geassocieerde regeeringen moeten onverwijld maatregelen genomen worden om de gelei delijke vermindering van alle bewaplngen te verwezenlflken (artikel VIII Volkenbond verdrag), ledere vereeniging zal bij gevolg in haar land een campagne moeten onder nemen, die kan bijdragen deze ontwapening tot stand te brengen en den steun van de openbare meening te verschaffen aan ieder voorstel, dat in deze richting door den Vol kenbond wordt gedaan. De Conferentie acht 't wenschelijk, dat alle parlementen een motie aannemen, die de regeering ultnoodigt haar gedelegeerden naar de eerstvolgende bijeenkomst van den Volkenbond af te vaardigen, om een onder zoek voor te stellen van praktische maat regelen, die, langs den weg van geleidelijke vermindering van bewapening, gelegenheid bieden om tot algeheele ontwapening te komen. Over opvoeding en onder wfls. De Volkenbond slreve er naar het minimum-onderwijs en opvoeding vast te stellen, dat voor elk menschelfjk wezen onmisbaar is om zijn taak van burger in een demo cratie te vervullen. De Volkenbond verzoeke daarom iedere natie, zulk een minimum ver plichtend te maken door middel van een doeltreffend stelsel van wetgeving. Dat in 't bijzonder voor de kladerbescherming en ten einde een betere sociale productie te verzekeren, de Volkenbond zal voorstellen den schooltijd uit te breiden en verplichtend te stellen tot 14 jaar (hetgeen reeds door bijna alle staten in Europa en Amerika is ingevoerd) en yoorts te verzekeren: Ie. minimum van vakonderwijs voor de jeugd (de tijd hiervoor noodig moet van de vak-arbeidsuren worden afgenomen). 2:. aan eiken volwassene het leeren van een vak of een bedrijf. Dat de Volkenbond een voortdurend be roep zal doen op de moreele krachten zonder welke het onmogelijk zal zijn de levens voorwaarden ook der lagere klassen van alle naties te verbeteren. En ten laatste: ledere staat, die verlangend is tot den Volkenbond toe te treden en die de waar borgen aangeduid in ait. I van 't Volken bondsverdrag kan geven, moet tot den Volkenbond worden toegelaten. Alleen al door aanneming van deze laatste uitspraak (voor velen na z waren zelf strijd) heeft de Intern. Conf. haar levenskracht bewezen. Het algemeene werk mag zeker niet volmaakt worden genoemd, ware deze Conf er. de nlge... pover zouden de resultaten zijn: als derde uit een reeks die wordt voortgezet, toont zij een stijgende lijn, die bij vasten wil en sterke overtuiging kan leiden naar een betere toekomst. Wanneer ik niets meer vertelde van de 3 volle dagen In Brussel zou ik misschien 't waardevolste vergeten: den omgang met de afgevaardigden buiten de werk-uren om, op de vele feestelijke bijeenkomsten. De ZuidelQk-LatQnen vol brio met een verwonderlijk jong gebaren ook in deouderen van jaren; de Japanners als menscbjes in verkleind formaat, popjes-achtig-fij i in hun Europeesche avondkleedfj. Hoe veel schooner zou hun nationale dracht hen omkleurd hebben! een oudere Chinees wijs en hoog als een Boeddha-beeld; een jong Chineesje, verkleumd-in-elkaar met koortsige spleetoogjes, als een ziek exotisch wezentje, In EEN KEET Wat een leuke bittertafel Is de Amsterdamsche Raad, Vindt men ergens een Gemeente Waar het zoo krankzinnig gaat Hoort ze jouwen, tieren, razen, Hoort ze schelden op elkaar Voor Jezüt, voor ?dief en lafaard, Tellegen voor moordenaar; Zoover zal 't nog wel komen Dat ze spuwen op den grond, Om de lol erin ie houden Gaat de bitterflesch er rond, Nu nog vuile moppen tappen Om maar erg komiek te zijn, Als ze dan nog buik gaan spreken Hebben ze de grootste gein; Bij de ernstigste belangen Van het Proletariaat Zitten ze zich krom te lachen In den Amsterdamschen Raad, Zelfs bij onrein kindervoedsel Spelen ze nog voor komiek, Enkel om succes te hebben Bij het galerij-publiek. Maar het moet nog erger worden, Nog meer laf revue-gepraat, Tot de kalme Amsterdammers Walgen van hun eigen Raad, Bij een volgende verkiezing Passen ze wel beter op, En ze kiezen flinke mannen Die niet azen op een mop. Is er wel een leuker troepje Dan de Raad van Amsterdam, Nergens hoort men op een Raadhuis Zooveel burgerlijk gezwam, Weldra huren ze den Schouwburg, Gaan ze naar het Leidsche Plein, Zoodot elke Amsterdammer Bij de poppenkast kan zijn. J. H. SPEENHOFF lllilllllllilllll IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIHIIIIIIIIIIIIIIHIIIIIIII DEVO Geurige Sigaar FABRIKANTE N.V. DIEVENBACH'8 Holl. Sigarenfabrlik UTRECHT iimmiiiiiiimimiiiii IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIHIIII hun correct Engelsen spraken ze beleefde zinnetjes, gaven op vragen geduldige in kijk j es in hun gewoonten en zeden. De Belgen wel het onverzoenl|kst van allen tegen den verraderlrjken vriend van eertijds, den wreeden overheerscher, door wien nog zooveel- meer verwoest werd dan land en lijfelijk leven alleen, dat zich nu eerst volkomen doet gevoelen; de Franschen Teekeningen voor de Amsterdammer" van Is. van Mens INTERNATIONALE CONFERENTIE VAN VOLKENBONDVEREENIGINGEN TE BRUSSEL Min. Paul Hymans (België) Gugllelmo Ferrero (Italië) A. Costa (Portugal) Slr Willinghby Dickinson K. B. E. (Engeland) L. Bourgeois (Frankrijk) baron Descamps De président (Frankrijk) llllllllllllllllllllllltfllllllllllllll iiimimmiiiiifiiiiiiiiiiiiniii i iiiiiMiiiiuMiiimliiiliMiliitiiiiMiiiiiiiiiiiimiimiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiitiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiMiiiiililiimii iliiiiiiiiiiiiiii ANTWOORD AAN Dr. TH. H. VAN OPPENRAAY Een schrijven als het uwe, zoo welwillend en zoo vertrouwend op mijn oprechtheid, kan mQ niet anders als hoogst welkom zijn. H et geef t mq de geleegenheld sommige dingen wei-bepaald te zeggen, welke geleegenheid ik gestadig heb gezocht. Een theoloog ben ik in 't geheel niet. Maar juist de grondslagen waarop de waar heid, goddelijkheid eener leer berust, die heb ik rusteloos onderzocht. O3ver dat ge weldige vraagstuk heb ik gesprooken in de taal die behoort tot mijne blzondere bevoor rechting de dramatische taal. In hettooneelspel de Heks van Haarlem" is de kwestie zoo scherp belicht als mij moogelQk Is. Qrj stelt het gezag van God" teegenoover het innerlijk waarschijnlijkheids-gevoel. Maar ik zou gaarne nauwkeurig willen weeten hoe g(i het aanlegt om het gezag van God" te onderscheiden van al het andere gezag, zonder bemiddeling van uw waartchlinlijkhelds-gevoel. Er zijn illuzles, suggesties, hallucinaties, er zijn gezaghebbende leugenaars, impostors, valsche profeeten en krankzinnigen. Ze kunnen zich allen goddel|k gezag toe schrijven. Maar wij weeten, gij en ik, dat zrj dit ten onrechte doen. Hun gezag is niet uit God. Ons waarheid-, en waarschljnlljkheids-gevoel zegt ons, met het meest dwin gende gezag, dat sommige gezags-uitingen waar en goddelijk zijn, en anderen niet. Maar kunnen w| nu, bij het bepalen van wat wfj goddelijk gezag noemen, ons waar schijnlijkheids-gevoel uitschakelen ? Onmoogelijlc 11 Dat gevoel, de arbiter bij onze vrije keuze, verricht dan juist zQn hoogste functie, n.l. het onderscheiden van goed en kwaad, waar en onwaar, recht en onrecht, valsch gezag en goddelijk gezag. Dat gevoel kunt ge nooit ontbeeren ook niet in de beslissing Wie onder de menschen de waarheid beeter kennen dan gij. Ziedaar de moeyelijklieid zonder twijfel door God gewild om onze vrijheid te vol maken, en onze liefde te beproeven maar een moeyelflkheld die zich niet zooals dat In uw schrijven wordt getracht met een woord en een gebaar laat ter zijde schuiven. Het gezag van God" is een woord dat klinkt, en u en de uwen misschien vol doet, maar de vuurlge God-zoeker blflft vragen: waaraan herken ik God en Gads gezag? en wat waarborgt mij dat ik niet b| den Bx>ze ben beland? - zooals de arme Frans Biltens in de Heks van Haarlem. Gij zegt dat God die alwetend is en niet bedriegen kan, ons het Credo openbaart". Miar ik vraag u: als God ook al niet be driegen kan, zoo kunnen andere weezen?, menschen en dingen wél bedriegen. Wie zegt u dat het Credo dat u wordt geoopen baard, van nlet-bedriegelrjke zijde komt? Andere menschen, niet-Katholieken, zeggen zeer stellig dat het van wèl-bedrlegelijke zijde komt. Wie zegt u welke gezag hier Goddelijk en niet bedriegelrjk Is ? Altijd weer die vrije arbiter... die niet anders is als ons gevoel van Waarschijnlijkheid en Waarheid. Eenen anderen grondslag ka a geen leer hebben,ook de Katholieke leer niet. En die grond slag Is dan ook niet anders dan God, maar... God in om, a en Identiek met ons diepste. Zelf, door Jezus, naar mijn verstaan van zijn woorden, zoo geoopenbaard, maar door de Katholieke kerk - die geen nheid of n wording van schepper en schepsel erkent of tegemoet ziet niet aan/aard. Gij zegt: Wat God u te gelooven voor stelt, moogt ge niet als onwaarheid ter zijde stellen." Mijn antwoord op dit gebod is deeze vraag: Als gQ morgen een stem uit de wolken hoordet zeggen ik ben God," zoudt ge het als waarheid gelooven, en zoo neen, waarom niet? En al verbood u die stem ten strengste als onwaarheid ter zijde te schuiven wat zij zelde, gij zoudt het toch moeten doen, als uw innerlijk waarheidsbesef deeze oopenbaring als onecht, en ongoddelijk deed gevoelen. G;en macht in heemel of aarde zou u dan tot geloof kunnen noodzaken, niet waar? Omdat die arbiter die In ons allen is, Gid zelf Is, en nooit of nimmer kan worden uitgeschakeld of weerstaan. Hoe kunt ge het dan verkeerdelQk gemeend'' noemen als ik het innerlijk waarschQnlijkheidsgevosl identiek noemt met ons innigste Weezen, een oopenbaring van God in ons? Dit; besef acht ik het allergewigtigste in Jezus leer en ik zie dat oudere ChlstelQke mystleken Ik denk aan Eckhart, Tauler, Böitne, Angelus Sllesius e. a. het hebben verstaan als ik. Als Silesius zegt dat hij niets is zonder. God, maar G )d ook niets zonder hem, dan klinkt dat als hoog moed, maar ik voel er juist deemoed, en een verheeven waarheid in. Nu wil ik gaarne de moogelijkheld aanneemen dat Ik opdoolweegen wandel, maar dan zou ik u willen vragen: waar staan de merkteekens aan den weg, en hoe zal Ik ze ontcijferen? Of gij mij met groote machtwoorden wilt dienen, dat baat mij niet. Of gij het woord GOD ZELF met hoofdletters schrijft, dat kan mij niet de oovertulglng geeven dat hier een broa van gezag is, onafhankelijk van mijn waarheids-en wauschQnliJkhelds-besef. Waaraan ontleent gQ de oovertulglng dat uw Gods-besef stelliger, mér waar en mér goddelijk is dan hetgeen Protestanten, The osofen, Boeddhisten en Mohamedanen voe len ? Kunt ge iets anders aangeeven dan ik n.l. Innerlijke gevoelsoovertuiging? Ik tracht nu teegenoover de Katholieke Kerk zoo eerlijk en oprecht moogelp te staan. Haar waardigheid en schoonheid erken ik, maar mijn innerlijk gevoel van waarheid verbiedt mij haar credo als het mijne uit te spreeken. Wat ik in het boekje oover Jezus leer en verborgen leeven in 't licht gaf, dat neem ik aan, omdat het mQ aanneemelijk voorkomt, en harmonisch stemt met mijn innerlijk godsbesef. Veel is er ook in, eeven als In de Katholieke leer, waarop ik geen ja en geen neen kan of mag zeggen uit Slgnifijch begrip van de gebrekkigheid der woorden. En veel is er, dat Ik teegen al het gezag van de machtige Kerk moet blijven handhaven, al stond ik gansch onverzeld tegenoorer al haar prelaten. Ik weet wel dat de pauselijke onfeilbaarheid maar zeer zelden te pas wordt gebracht, maar het gezag der pauselijke woorden blijft niette min enorm. En dan is het droevig en erger lijk voor mij te zien hoe een geschrift als Rerum novarum, zoo vol holle machtwoor den, zoozeer getuigend van onverstand en onweetendheid in praktische en ook in geestelijke zaken, als een leiddraad moet dienen voor de christelijke sociale actie. Paus Leo XIII mag een goedhartig weimeenend man zijn geweest, dat zijn geschrift vol verwarring en onjuistheden is, dat neem ik gaarne aan zoo noodig grondig uiteen te zetten. En hij is toch een ziele-herder, wiens woorden ontzaglijke werking uit oefenen. Ik heb aan de Katholieke kerk verweeten dat zij in sociale hervormingen achteraan is gekoomen en zich tot dienaar heeft verlaagd van de waereld, en tot onderge schikte van de machtigen der waereld, gekroonde koningen en geld-vorsten. Met de gewigtigste hervormingen, drank-bestrQding; anti-parasitisme, komt zij achteraan. 74 deed veel goed, maar eerst toen haar vijanden haar dwongen, door hun voorbeeld, waar zij zelve had behooren vooraan te gaan. Zrj is nog bevangen in misverstanden en kent niet de waarde en noodzaak der Significa. Dit en meer wat ik in geschrifte heb gezegd, kan ik niet terug neemen. De arbiter la mij verbiedt het. Men zegt mij dat er is een Genade, die een verzoening zal moegelijk maken die m|, gedachtig aan eigen feilen, zou in staat stellen alle gebreeken der moederkerk te dulden en te vergoelijken. Niemand kan zeggen: dat zal mij niet gebeuren. Ik zeg dat ook niet. Maar Gods stem en waarheid naar buiten te ver plaatsen, als iets wat teegenoover mq en gescheiden van m) blijft, dat acht ik de uiterste onmoogelijkheid. Het zou van den Leevenden God in mij een dood gedachte spinsel maken. FREDERIK VAN EEDEN Walden, Bussum, 15 Dec. 19