27 Dec. '19. No.2218 ?'?v DE AMSTERDAMMER, WEEKBLAD VOOR NEDERLAND Nieuwe Fransche Letteren ABEL HERMANT L'Aube ardente, Paris, Lemerre, 1919 Abel Hermant Is een van die schrijvers welke kunstenaar in het kleine weten te zfln, maar wie bet aan de intensiteit van gevoelen en denken ontbreekt, die de ware grootheid uitmaakt. Kunstenaar is hij. Ondernomen hebbende een tafereel te maken van het innerlijk leven dat een jonge, gegoede, intelligente Franschman tusscheo 1880 en 1890 kan geleid hebben, kwijt hij ziel) daarvan met waarschijnlijkheid en kunstvaardigheid. Zijn Philippe is voor dien tijd en voor die soort van jongelieden Inderdaad representatief. Zeer ontwikkeld, daarbij in hoofdzaak literair van geestesvorm, leejt Philippe. intellectueel gesproken, van Plato, Kant, Taine, Stendhal. Deoud-Orleksche wereld van kunst en wijsheid heeft voor hem den rangeeaer persoonlijke herinnering.. Als zoovele zijner tijd- en landgenooten wordt hQ dooi- Engeland aangetrokken; hij brengt een seizoen te Oxford door, verblijf dat door het plotseling gevaar van oorlog met Dultschland in 1887 gewelddadig wordt afgebroken. Hij sluit er vriendschap met een zeer waarschflnlflken Engelschea student: mooi op sympathieke manier stilzwijgend radicaal onverschillig voor ieder intellec tueel debat, ofschoon dichter van Grieksche verzen; daarbij zonder Inspanning tulich l... kulscber dan zijn Fransche vriend. Pailippe's ?vriendschappen zijn spontaan, onweerstaanbaar en getrouw; in haar weflergave is Abel Hermant exquis. Zoo ook is hfl exquis wanneer hij Oxford en zijn oude steeaen beschrijft. Exquis is hij als hij de menschelflke jeugd verrukkelijk prilst, ver rukkelijk omdat lederen ochtend het leven haar volkomen vn l e u w schijnt, omdat zij lederen dag ontwaakt met een geluksverwachting die nooit twflfelt, met een zeker heid' die alle vreugden rustig opeischt Exquis is Abel Hermant als bij dien aardlgen Franscben jongen in zich voelt leven herleven: want in 1887 was hij zelf 25 jaar l ; als hij ons in zQn eerlflken, fieren, fijngevoeligen Philippe het innerlijk doet kennen van een dier slanke jonge Franschen, met hun schoon gelijnde, zoo wel-spre kenden mond en den beweegUken glans hunner oogen een dier epheben wier waardige zoons wij in Parflsche straten nog dagelflks kruisen. Exquis is Hermant als hfl met bescheiden vrooiflkhetd in de Oxfordsche vrienden van Philippe het specifiek Engelsche te verstaan geeft: hun over vloedig gebruik,van het woord really; hun lakonleken aard. Exquis Is Abel Hermant... telkens. Niet eens voortdurend: slechts van tijd tot tijd.. En het woord zegt toch al niet zoo heel yeel. Het duidt een eigenschap van den tweeden rang aan. Beter eigenschappen kan zijn werk ook niet vertoonen Abel Hermant is exquis, maar klein. HQ laat hier een Duitschei op treden die een splonnennatuur heeft, die antichrlstelflk en op hatelijke wijze wetenschap pelijk" is, en hij bedoelt dat de Dultschers zoo zijn. Dat mag soms wel waar zfjn; maar voor een kunstenaar is het klein in zijn kunstwerk zoo iets te zeggen; het is te polemisch. Erger: van zfln jongen Duitscher maakt hij een apostel van Nietzsche en vereenzelvigt diens karakter en denkwijze met den politTeken grootheidswaanzin van zijn land. Nietzsche zou mede verantwoordelflk zijn voor tiet gedrag der Duitsche regeering in 19141 Dit is kortzichtig, on intelligent, dit is klein. Met ontstemming doei het u beseffen dat deze geletterde, fijne, exquise Abel Hermant van Nletzsche's magnifiek en machtig individualisme niets begrepen heeft. Nietzsche en de Duitschers zouden den haat vertegenwoordigen, in tegenstelling tot den genialen Angelsakser Walt Whitman; deze zou, ofschoon ondogmatisch, aan de menschheld de nieuwe les bij uitstek in christelijke charltas geleerd hebben. En ongetwijfeld is Whitman's prediking van menschenmin opmerkelflk en vruchtbaar geweest; maar hij was in dit opzicht niet de eenige en toen zeker in Frankrijk niet de meest bekende: de voorname plaats, die hij, onder den naam van Ashley Bell, in Hermant's roman inneemt, dankt hij, naar ik vrees, vooral hieraan dat Engeland in 1915, toen het boek voltooid werd, Frankrijk's bondgenoot, en Amerika Frankrijk's moreele steun was... In organisch verband met het boek of met den hoofdpersoon Philippe staat hij tenminste niet. Philippe is een gevoelige jongen, maar hij blflft een intellectualist en een raisonneur; Ashley Bell daarentegen is een oerkracht van gevoel en van niets dan gevoel. Men ziet wel dat Philippe door Bell wordt aan getrokken, maar men ziet niet voorlooplg althans, er komen vervolgen dat Philippe innerlijk ook door Bell wordt ge wijzigd. Men begrijpt niet wat die twee met elkaar te maken hebben; hun verhouding doet u niet aan. De geheele Ashley Bell doet u niet aan, hoe uitvoerig ook geteekend. GQ verneemt wel dat hij het sterker wordea der nationaliteitsgevoelens, samen gaande met toenemende wereldvriendschap; dat hfl ook de Fransch-Engelsche kame raadschap sch|nt voorspeld te hebben; maar het gaat u het andere oor weer uit. En hier ligt het bewijs bij uitnemendheid dat Abel Hermant intensiteit van gevoelen en denken te kott komt. Een zoo machtige, magnetische persoonlijkheid als Whitman hangt men aan met geheel zijn hart; men viert hem, met eerbied en ontroering of men Iaat hem ongemoeid. Wie op niet meer dan keurige wijze, voor zulk een kolos, van waardeering en instemming getuigt, moge een exquis verteller, een gevoelig man, een intelligent en geestig pelntre de mcears zijn, een groot schrijver is hfl niet. Laurent TaHhade is overleden, 65 jaar oud. Hfl was bekend als schrijver van eenige prachtige verzen en van curieuse, woordkunstig zeer verdienstelijke, daarbij vaak geestige scheldpoësle. Ook zijn meest polemisch proza was bijzonder rijk, zui ver en inslaand. Een durver, een dichter en een dandy. Het Théatre du Vieux Colombier wordt in Januari 1920 heropend. Kort vór den oorlog door Jacques Copeau en zijn vrien den opgericht, voerde het met groeiend succes de ware meesterstukken van binnenen buitenlandsch tooneel op en reageerde KERSTMIS 1919 Teekenlng voor mde Amsterdammer" van fordaan Als de vredesklokken luiden . . . .1 lliHiiliiiiiiiiiiliiiimiiiiiiiiilllliimiimiiiimiiiiiiiiii aldus op gelukkige wijze tegen het boulevard-theater, waar steeds opnieuw monsieur, madame en de derde hoofdgegevens waren. Parijs JOH ANN ES TIELRO o Y ONZE HOLLANDSCHE ARTIESTEN IN TROPISCH NEDERLAND I De laatste jaren is de stroom van Nederlacdsche artiesten naar Indië buitengewoon groot geweest. Na het succes van Verkade en van Louis de Vries in het eene genre en dat van Pisuisse en Blokzfjl in het andere, die wel niet nagelaten zullen hebben met de bekoorlflke overdrijving welke over het algemeen ook de ware artiest niet laten kan en die hem bovendien ook niet misstaat, Indië te- schetsen als het land, waar de kunstenaar goud tegen hier koper kan ver dienen, is het aantal Nederlandsche artiesten, tourneerend door onzen grooten archipel legio geworden. De meesten keeren thans onvoldaan en gedesillusioneerd terug. De oorzaken van deze decepties zfln velerlei en het loont zeer zeker de moeite, waar immers nog vele artiesten in elk genre met plannen rondloopen door Indië een kunstreis te ondernemen, ze hier eens in beknopten vorm na te gaan. Indië is op elk gebied Biet meer het gouden land van belofte, dat het tien jaar geleden was. De sociale verhoudingen bebben zich, den laatsten tijd vooral, aanzienlijk gewijzigd en de kunstenaar, die vroeger als een soort profeet uit het Westen naar het verre Oosten kwam, vindt daar nu een maar weinig gemakkelflker strijd om het bestaan uit te vechten dan in het eigen moederland. Daarbij komt, dat de groote wereldoorlog oorzaak is geweest, dat Indië werd overstroomd door Russische en Australische artiesten, door Russische musici van goeden naam vooral, terwijl Java reeds lang werd opge nomen In de route der groote artiesten van hun wereld- tournée's door Amerika, Australië en verder naar Japan en China. Zoo kwam In Indië een artieste met een wereldnaam als Katherine Goodson, zoo concerteerden in Java's hoofdsteden de Czernlawsky's en anderen. Het nationaal sentiment is intusschen onder het Indisch-Ncderlandsche publiek wel van dien aard, dat aan Nederlandsche kunste naars van goeden naam, wanneer het op een keuze aankomt, de voorkeur wordt gegeven. Dit ondervond vooral in zeer sterke mate mevrouw Anna Klaasen, die op het oogenblik nog met haar begaafde, muzikaal fijn gevoelige accompagnatrlce, Jeanne Coeterier, in' Indië de Nederlandsche levensliederen van Mevr. de Wijs Mouton, van Dirk Witte, Leo Lauer en anderen brengt. Herhaaldelflk kan de laatste twee jaren worden geconstateerd, dat artiesten uit Hol land, in Indië aangekomen, zeer slecht in Nederland bleken ingelicht omtrent het uit gaande publiek in Indië en de financleele condities waaronder zij hun kunst in tropisch Nederland zouden moeten brengen. De ver onderstelling is gewettigd, dat eenige Nederlandsche artiesten, uit Indië teruggekeerd, wellicht geleld door een verkeerd begrepen gevoel van angstvalligheid hun reputatie van kunstenaar te schaden, wanneer zfl anders over Indië zouden spreken als gewoonlijk, uit een soort traditie wordt gedaan en waarbij Indië het goudland is, voor koffieboeren en suikerplanters evengoed als voor de priesteressen en priesters der kunst , van hun bevindingen ia het rijk van Insulinde hoog hebben opgegeven. Wfl konden dat dezer dagen nog constateeren uit de mededeelingen van den heer Van Helvoirt Pel, die eenige weken geleden met de Patria in Rotterdam arriveerde en die in een interview wilde doen uitkomen, of Indië ook voor hem een land was geweest, waar met de Kunst goud te verdienen was. W| hebben dit in Indië anders gezien; het valt te betreuren als, misleid door dergelflke informaties, argelooze artiesten in het moederland beslui ten een, in haar voorbereidingen reeds kost bare kunstreis door Indië te ondernemen. Het Nederlandsche literaire trio, gevormd door mevr. Roelofzen, mr. Jaap Kunst en den heer Wagenaar, volbrengt met moeite zfln tournee en de financieele resultaten zijn miniem. Freddy Lado kon meermalen, door gebrek aan belangstelling, haar soirée's niet laten doorgaan; mevrouw Anna Klaasen is evenmin enthousiast over de financieele resultaten, ofschoon haar artistiek succes zeer groot is. Ook zfl is al spoedig tot de trieste erkenning moeten komen, dat men haar in Holland een absoluut overdreven voorstelling der Indische honoraria en gemid delde recettes had gegeven. De avonden gunstig voor een optreden in Indië en vooral in Java's binnenlanden, zijn zeer beperkt in aantal. De besturen der meeste sociëteiten in de binnenplaatsen engageeren slechts voor den Zaterdagavond en de meeste besturen geven tegenwoordig, wat vroeger nog wel het geval was, geen garantiesommen meer of zoogenaamde uitkoopen. Daarbij komt, dat het hótelleven aanzienlijk duurder Is geworden, dat het dlllettantlsme in Indië vrfl welig tiert en ten slotte, dat de smaak van het Indische uitgaande publiek verwend is en hooge eischen stelt, omdat bet door zfln min of meer cosmopolltiscn karakter in de Europeesche hoofdsteden, op zfln verlofreizen, het beste heeft gezien. In hun Indische verwachtingen teleurge stelde artiesten, zfln geneigd het Indische publiek gebrek aan kunstzin te verwijten, maar de klacht over het gebrek aan kunstzin bfl het publiek, is al even oud als de kunst en het publiek zelf. Een dergelijk verwijt is in hooge mate onbillijk en het is de groote verdienste van den bekenden en begaafden Bataviaschen kunstcriticus, den beer Hans Van de Wall geweest, in een artikel over muziek en tooneel in Het Indische Leven, het Indische publiek tegen de aanvallen van dergelijke gedesillusioneerde kunstenaars in bescherming te nemen. De artiesten behooren zich, aldus merkte de heer Van de Wall op, in het algemeen naar de massa van een Indische stad te regelen, zich vooraf een beetje op de hoogte van de plaatselijke toestanden te houden ; zfl moeten niet zoo maar pardoes ergens binnenvallen, zonder eenigszins publiek en plaats te kennen. Een Indisch publiek is heterogeen en dus anders dan een Europeesch publiek. Hun fout is voorts, dat zij, op grond van hun min of meer grooten naam, eischen, be zocht en gevierd te worden, ongeacht den tfld van hun optreden, terwijl juist die tfld van belang is voor hun succes. Immers, hfl bepaalt het moment van malen der fabrieken in de binnenlanden, van de races en vacantles in de steden, altemaal dingen die van invloed zijn op de vulling van schouwburg en con certzaal, en alweer niets hebben uit te staan met den kunstzin van het publiek. In den regel nemen de artiesten niet eens de moeite zich vooraf te vergewissen om trent den aard, den smaak en de gezindheid. der omgeving, welke zfl met hun kunst wenschen te begenadigen. Zfl vallen ergens maar ongegeneerd binnen, vergen dat ieder een voor hen klaar staat en naar hun pijpen danst en zfl slaan een toon aan dien zfl wel laten zouden in Europa te doen hooren. Het Indische publiek heeft steeds getoond, ware kunst te kunnen en te willen waar deeren, mits zfl te rechtertfld kome. Was dit niet het geval, Premyslav, Eva Gauthier, Mirovisch en Plastro zouden in Indië niet herhaaldelijk terugkeeren. Louis Bouwmees ter brandt van verlangen weer eens naar Indië te trekken, dezelfde droom dien Louis de Vries nog dagelijks droomt. En Cor Ruys, die vroeger ook in Indië geweest is, zou zfln geluk niet opnieuw in de tropen beproeven, Indien de kunstzin van het Indische publiek in Holland in een kwaden reuk zou staan. * * Het bovenstaande behoef t intusschen geens zins de leden van de Nederl. artisten-wereld af te schrikken eens bfl tijd en wflle naar het zonnige rijk van Insulinde over te steken, maar het is in hun eigen belang, dat zij daarbeen trekken zonder te hoog gestelde verwachtingen en vaische voorstellingen om trent hetgeen hun daar te wachten staat, wat toch tot decepties van allerlei aard moet leiden. Zij zullen, mits goede kunst brengende, in Indië hartelijk welkom zijn; zfl zullen er, indien althans hun rondreizen behoorlijk worden voorbereid, ook geld verdienen in ruimere mate dan in het moederland moge lijk is, maar men kome vooral niet naar Indië met de gedachte er In luttele maanden :en stam-kapitaal voor den ouden dag of de koopsom voor een villa in Zeist of Water graafsmeer te verdienen. Er zfln er, die met die gedachten uitsluitend, de laatste jaren naar ons warme tropenland zfln afgereisd.... Uit de bevindingen van Cor Ruys, van mevrouw Anna Klaasen en van nog eenige anderen thans in Indië rondreizende Neder landsche artiesten, waarover in eenvolgend artikel, zal men kunnen zien, dat Indië ook voor de kunst en de goede Nederlandsche kunstenaars een goed land kan zijn, mits men het zonnige Oosten waar onze driekleur waait, niet exotisch en mystiek alshetrflke gouden land van Belofte beschouwt. Dat tijdvak zijner geschiedenis heeft Indië gehad. J. KONING Een Vleugje Haagsche Wind ONZE POSTKANTOREN Elk Haagsen postkantoor heeft zfln eigen karakter, zfln ziel zou men haast zeggen. Tot de karaktervorming schijnen het publiek en de omgeving mede te werken. Voor wie ze geregeld bezoekt, krijgen ze iets menschelijks en er zfln er met aangename en met onaangename menschelflke eigenschappen. Het groote postkantoor heeft iets druks en geaffaireerds, iets van een zakenman, die zfln balans opmaakt. De beambten werken er gehaast en hebben geen tfld, noch voor vriendelflkheden, noch voor onvriendelijkheden. Ze willen opschieten. Ze mopperen op een juffrouw, die het geld veor een postwissel in opgevouwen papiertjes voor ze neerlegt.. Ze betalen er je met de vlotheid en zekerheid van greep in het geldbakje, als van geroutineerde bedienden van een bank. Ze kflken hun publiek nauwelijks aan en in hun stilzwijgendheid raadt men de gedachte: doorschuiven", tot het file-makend publiek. De zaalwachter leidt de verschil lende kudden naar de loketten, en stelt de files op. Oude juffrouwen, die waarschijnlijk ook wel valsch spelen, als ze zitten te kaarten, probeeren steeds er tusschen te dringen. Maar men tracht er ernstig de band aan te houden, aan de goede orde. Er is ernst bfl de beambten en bfl het publiek. Men hoort er nooit over het weer spreken. Heel anders gaat het toe op een bijkantoor in de villawijk achter het Park Zorgvliet. Daar wordt men behandeld met de egards, waarmede een winkelier, bfl wie je vaste klant bent, je bedient. Als je er in lang niet geweest bent vraagt de beambte of je wat hebt gemankeerd. Ik heb er eens een tele gram naar den Balkan verzonden en mocht dat den volgenden dag betalen. Een aangeteekend stuk, dat ik niet tfldig kon afhalen, kwam een der heeren bij me thuis brengen, en ir,formeerde of mijnheer ziek was. Ze hebben e,r medelijden met de ongelukkigen, die niet kunnen inpakken, ze doen een beter touwtje om een slecht geslaagd paket en plakken er een beter adres op. Ze helpen je er met brieven te lakken. Ze zfln er zoo voorkomend en welwillend, dat het lijkt, of ze vreezen je klandisie kwflt te raken. Zoo stel ik me voor, dat de verhoudingen tusschen de post en bet publiek zfln, op riante villadorpen, waar de directeur zoo wat een halve kennis van je is. Het minzaam karakter moet dunkt me ook verklaard worden door de riante omgeving en de vriendelijk rentenierende bevolking. Een onaangenaam, barsch en norsch post kantoor is dat in de nieuwe buurt waar de woningen voortdurend, bfl drieën op elkaar gestapeld, bfl straten tegelijk opschie ten, en waar tot verre weiden en diep in de onvruchtbare duinen, de woningnood wordt bestreden. Daar hebben alle ambtenaren achter de loketten iets vijandigs en slecht gehumeurds, iets van oude beren achter de tralies in een dierentuin. Ze verkoopen je er de postzegels met dat zure gezicht, waarmede een kapper een scheermes verkoopt aan een klant, die zich dagelflks bij hem laat scheren. Ze willen er nooit geld wisselen en als ze het doen, doen ze het met een gepruttel, als van iemand, die in de kou vroeg moet opstaan. Ze snauwen en grauwen om kleinig heden. Een jong meisje, dat misschien voor het eerst van haar leven, een postwissel afhaalde, vond nergens op het kantoor een penhouder, en vroeg er een aan het loket. De ambtenaar met het gewenschte artikel achter zfln oor, antwoordde, dat hfl zich daar niet mee bemoeien kon, en ze thuis haar postwlssels maar moest afteekenen. Ze volgde dezen raad op en kwam bfl een ander mopperend ambtenaar, die achter zfln loket zat te loeren. Deze vroeg of ze niet wist, dat de handteekening in tegenwoordigheid van den postbeambte moest worden gezet. In deze nieuwe buurt heerscht de moderne tijdgeest van den mopperenden ambtenaar. Dan is er nog een postkantoor, waar het overigens heel gezellig toegaat. Daar zitten altijd meisjes te giebelen met de stiekeme pret van ondeugende schoolkinderen, die een grapje onder de les hebben uitgehaald. De jongste van de dames loopt er voort durend met theekopjes te rammelen. Iedereen snoept er of kauwt er een boterham. Je wordt er lachebekkend van je postzegels of wat je noodig hebt voorzien. Een der amb tenaren schflnt heel veel moppen te kunnen vertellen. Je krijgt den indruk, of je op een school bent, in een klas, waar de leeraar geen orde kan houden. De kinderen praten en roepen zelfs onder de les. Maar met al deze genoegelijkheid en de weinige ernst, heeft het postkantoor een zonderlinge eigenschap. Het is een wantrouwig postkantoor. je krijgt er geen postwissel uitbetaald zonder de meest serieuze Identiteitsbewijzen. Je moet om 25 gulden af te halen minstens een geboorteacte of een trouwacte bfl je hebben. Van achter het postwisselloket gilt de juffrouw telkens naar een wlllekeurigen collega. Zeg, ken jfl dien mflnheer? Moellflk valt dit wantrouwen te verklaren. Er kunnen twee redenen voor zfln. Het kantoortje is gelegen op een pleintje waar verschillende bankinstellingen zfln, en misschien dat de aanwezigheid daarvan het goede vertrouwen der buren bederft. Verder is er naast een bioscoop, waar de gruwelijkste schelmenstreken op het doek worden gebracht, en dit kan mogelijk van invloed zfln op de moreel van het klnderlflk luidruchtige personeel. AR i