17 Jan. '20. No 2221 DE AMSTERDAMMER, WEEKBLAD VOOR NEDERLAND IN HET MAURITSHUIS I. Etn Madonna van Murillo Onder de nieuwe brulkleenen, sinds kort In het Mauritshuis tentoongesteld, trekt een schilderij van Murillo, voorstellende de Madonna met het Christuskind en de H. Anna en toebehoorende aan den vorst van SalmSalm, bizonderlflk de aandacht. Ofschoon er ontrent de dateering van Murlllo's wer ken weinig zekers bekend Is, schijnen er termen te zijn, om het ontstaan der zich in het Mauritshuis reeds vele jaren bevindende Murillo (de zoogenaamde Maria In de wolken", een van zijn allerbeste werken) in de periode van omstreeks 1655?'60 te stel len en dat van het pas verworven bruikleen ongeveer een tiental jaren later, ofschoon hlerbfl vermoedelijk eenlge réserve is in acht te nemen. Gewijde onderwerpen werden door Murillo in tegenstelling bijv. met Rafaël min of meer genre-achtig opgevat. Naar het dramatische of devote reikt hij Biet; WJ geeft veeleer een bUJmoedig-lyrische verwerking van het bijbelsche thema, die denken doet aan een (soms wat zoete) idealiseering van de werkelijkheid. Zoo lijken zijn heiligen-ensemble's, inzonderheid zijn komposities van Maria met het kind, al of niet met meerdere heiligen, vaak op tafereelen uit het gewone menschenleven, even wel zonder dat Murillo daarin ook maar iets legt van die aangrijpende, diep-Innerlijke menscnelQkheid, waarmede Rembrandt zijn levensvolle heilige families bezielde. Murlllo's Madonna-type is dan ook geen boven het aardsche verheven heilige, maar slechts een aanminnige Spaansche vrouw van gezonde, rustige moedernatuur, gekomen uit het volk en uit de dagelfjktche realiteit en tegelijk zeer wel op haar plaats in de beste gezelschappen. Dit dekoratleve en eenigszins salonachtige kenmerkt eigenlijk ook- zfjn smulpapende straatjongens. Zijn kleuren (zfjn wit vooral) hebben niet zelden, bfj een zekere bontheid, een grauwigen, naar 't groezellg gestemden toon, die dan vaak tegenover een uitermate donkeren achtergrond een zekere blankheid behoudt. In zijn streven naar sterke Hchtdonkereffekten, die een gansch andere geestelijke waarde hebben dan Rembrandt'sclair-obscur, herinnert Murillo soms aan Caravagglo, soms aan Tlntoretto. Wat die lichtwerking betreft, vormt de aan het museum toebehoorende schilderij, met haar van lichtdoorvloelden achtergrond, een kontrast met het thans geëxposeerde stuk. Op dit laatste ziet men Maria, in rood bovenkleed, terwijl zQ met haar blanke, fijn-geaderde, sierlijk zich ron dende rechterhand onder het spartelend knaapje een grauwachtlg lijnwaad luchtlgjes vasthoudt. De daaronder liggende dlep-blau we doek valt over haar linkerarm, waarop het blonde jongenskopje rust. Typeerend voor Murillo is deze combinatie van rood en blauw; in lichter en matter toon vindt men ze terug in de kleeding der Maria in de wolken", wier warm-blozend, blank ovaal gelaat met het donkerbruin haar bovendien veel overeenkomst met het kopje van deze en andere zijner madonna's vertoont. Even zeer MurlIIo-achtig is de strak-donkere ach tergrond van het bruikleen-stuk, dien men wel volstrekt niet op alle, maar toch op zeer vele zijner werken aantreft, alsook de zwaarduistere schaduwpartijen, zooals op het .hoofdje en het rechtcrhandje van het Jezuskind en onder Maria's oogwimpers. Het jongenslfjf je )s van een warm-lichtend grauwwit tusschen het diepe rood en blauw en geeft een teere noot In deze sonore harmonie. Sereen en vriendelijk blikken de oogen der moeder op haar spelend kind. Qrootmoeder Anna, omhulfd in witten hoofddoek en in donkerbrulnen omslagmantel gehuld, buigt }The Rosa Lynd Company De oorlogslanden beginnen ons om strijd aan het artistiek hart te drukken. En waar wij wel eens onverdiend de Chineezen van het Noorden werden geheeten, kan een i ge lotsverbetering, o. a. door middel der Muzen, ons slechts verblijden. Een bezwaar is alleen, dat dan ineens ook weer alles wat voor kunst doorgaat, en ieder die zich het brevet van kunstenaar weet te geven, onder deze vlag de grenzen over zeilt, en de taak van keuren en schiften moet lijden onder de macht van toeval, b|oogmerk en willekeurigen drang. Zoo gebeurde het dezer dagen, dat het optreden van een middelmatig Engelsch tooneelgezelschap, met veel honoraire com mentaren, uit ijver en broedermin werd opgeschroefd tot een kunst-gebeurtenis van den eersten rang. Wij kennen den ool|ken heer Jack Grein, de vriendelijke vraag baak en hupschen bemiddelaar voor een DEN HAAG . WARMOND' PADOX HOUTBOUW cuRcau DCNrwc LEVERT DE/VERLANGD IN ZEER KORTEN TUD ALLE HOUTCON/TR.UCTIES AL/ VLIEGTUIG H ALLEN TENTOON/TELLING/BOUW /CHOOLGEBOUWEN ZIEKENHUIZEN CATALOCU/ OP AANVRAAG 'M ONTV bescheiden naderbij en kijkt met llefdevoilen ernst over Maria's schouder naar het wicht. H. Brieven van Rembrandt. Mede zfjn in het Mauritshuis opgehangen drie brieven van Rembrandt uit de maand Januari van 1639, gericht aan Constantfjn Huygens, heer van Zuylichem (op 't adres van den eersten brief noemt de schilder hem bij vergissing Heer van Schuylenburgh'1), secretaris van den stadhouder Frederik Hen drik. Zij betreffen twee in opdracht van den Prins vervaardigde schilderijen, een Graf legging en een Opstanding van. Christus, welke hij in den eersten brief (van 12 Januari) lang onder handen" zegt te hebben gehad, doch nu door stuydiose vlijt" eindelijk te hebben -?afgedaen." Uit waardeering voor Huygens' bemoeiing en bemiddeling is hij van plan, dezen, zoo schrijft hij, een stuk van 10 voet lang en 8 voet hoog thuis te zenden .tot een eerkentenisse". In een na schrift op den rand merkt hij op, dat hij woont op den Blnnen-Amstel (?binnen emster") in het huis, genoemt die suykerbackerrtj." Met den tweeden (ongedateerden) brief bericht (en begeleidt ?) hij de verzen ding der beide genoemde stukken en spreekt hij de hoop uit, dat de Prins hem ?1000 voor elk zal willen doen uitbetalen, doch verklaart hij bij voorbaat, zich tevre den te zullen stellen met het bedrag, dat Sjjn Hoocheijt" hem ervoor naer syn eygen believen" zal wenschen toe te kennen. In den derden brief (van 27 Januari) vraagt Rembrandtomspoedigebetaling,bv. door tusschenkomst van den Ontvanger van Holland Uyttenbogaeit (nog in hetzelfde jaar etste hij diens portret). D t aandringen op betaling, dat hij in nog twee latere brieven aan Huy gens her haalt, hield, mag men veilig gelooven, nauw verband met Rembrandt's aankoop van het huis in de Jodenbreestraat bij de St. ieder die ia Londen wat gedaan wil krijgen, als een man, die de groote trom voor zich en zQn beschermelingen weet te roeren tot het een redelijk mensch groen en geel voor de oogen wordt. Het p roe ei om Wilde's Salome was van deze onver vaardheid het opzienbarend bewijs. Wat we hier nog niet kenden, was het maken van artistieke reclame door het aanbieden van geld, bflv. aan noodlijdende instellingen, zooals in dit geval de Tooneelschool, die verrast wrrd met vijfhonderd gulden van eene Miss Rosa Lynd, en nog eens vijfhonderd gulden van den heer Grein; en ik weet ook niet of dit voorbeeld in ons land, waar de kunst tot dusver van vreemde smetten vrij bleef, wel navolging verdient. Dat deze ondernemende Hollander, die in Engeland burgerrecht en stem in het kunstkapittel verkreeg, visa-vcrsa, ook veel goeds tot stand zal kunnen brengen, niemand die het betwijfelt, doch de vlag dekke dan niet alleen de lading, de lading zij tevens een eer voor de vlag. Met de supérieure opvoering van l'Avare", met den grooten tooneelspeler de Fëraudy in de hoofdrol, behaalde het Huis van Molière onlangs In den Haag een eerlijk, Frankrijk en Nederland verheugend, kunstsucces. Ook Reinhardt verzuimde niet zijn beste krachten, Paul Wegener, Rose Bertens, Hermine Körner, mee te brengen toen hij in den oorlogstijd wilde toonen wat Dultschland op dramatisch gebied vermocht. Met de opvoering van Mid-Channel daarentegen deed de heer Grein noch zijn tweede noch zijn eigen vaderland een bijzonderen dienst. Niet omdat we het stuk hier onderschatten dit werk van Arthur Pinero is m.l. voor het land waar de Flirt zóó machtig regeert dat ze, vla het verbeuzeld huwelijk, kan leiden tot den dood-uit-baloorlgheid, re presentatief, en zelfs ietwat classlek" in den trant van Henri Becque's Parisienne" maar omdat de opvoering van dit stuk, waarover Frank Luns in dit Weekblad alreeds verslag uitbracht, geenszins representatief te noemen is voor het land dat, al staat het tooneel er in het algemeen niet hoog, juist een dergelijk werk in de perfectie zou kunnen geven, en wij er een vertolking van kregen in den nagemaakten Franschen tooneeltoon, in plaats van een beeld in den strak-evenwichtigen, doorschrjnenden stijl der literaire conceptie, welke, bij lichte ontroering, den geest prikkelt ais Engelsch zout. Omdat het Murillo, H. Familie Anthoniesluis, waarvan de koopakte den 5den derzelfde maand was gepasseerd. Deze drie brieven (gepubliceerd in Dr. Hofstede de Grool's Die Urkunden ber Rembrandt"), waarvan de eerste toebehoort aan H. M. de Koningin, terwijl de beide andere zich even eens in Nederlandsen bezit bevinden, zijn alle in een tamelijk klein handschrift gesteld, dicht aaneen, met geringe ruimte tusschen de regels. Alleen de M van Mijn Heer" in den aanhef en de R van Rembrandt" in de onderteekenlng zijn zeer groot geschreven. De beide hier bedoelde schilderden, waar de kunstenaar die naetureelste beweechgellckheyt in geopserveert" heef t, zooals hij in den eersten brief verklaart, bevinden zich thans te M nchen, evenals de beide andere, tot een serie van v|t passietafereelen behoorende stuk ken, Krulsoprichtlng en Kruisafneming, die Rembrandt reeds in 1636 voor Frederik Hendrik had voltooid. H. F. W. J E L T E S Illllllllllllllllllllllllllllllllllllllllll iiiimpiiiiiiiimt SCHILDERKUNST KRONIEK ST. LUCAS (Slot) Van Beek (S.) doet steeds meer den dood van Theo van Hoytema betreuren; Anna van den Berg's stilleven met de witten a la Coba Rltsema is een hier te noteeren werk, evenals Tjerk Bottema's Ouden appelboom" en Eekman's f ragmentenl(koppen). Filarskl's werk is a laPiet van Wyngaardt; het park van Hulshoff Pol is uit zfjn inzending het beste. Jurres is als gewoonlijk; van Klijn is een Duinlandschap uit te kiezen (159) evenals om de zwier, A. W. Kort's zonnebloem. Klaas van Leeuwen schildert transparante dieren, hier een glazen geit, zooals hij vroeger deed; de nooit sterke soms echt fijne Lohr is het zuiverst als geheel een te grove vertooning was, niet de opzettelijke grofheid der renstal-aristoeratie en haar imitatie, maar eenvoudig what we call op z'n Hollandsen: ordinair; met een geheel onvoldoenden jeune premier, en een raisonneur, die de mooie rol van Peter, (heel wat meer dan raisonneur!) te laag aansloeg. Ook de daarop volgende opvoering van Candida", waarbij het geval zich voordeed, dat de leider van de K. V. Het Nederlandsen Tooneel", in zijn vrijen tijd vóór de G|sbreght", bij dit Engelsch gezelschap een beetje uit regisseeren ging, was te weinig karakteristiek om den ophtf te wettigen. Zij overtrof in elk geval niet de verdlenstelrjkeHollandsche vertooning, die wij van dit stuk, dank zfj Verkade reeds kenden, en wel hoof dzakelij k doordat de drie hoofdpersonen, die ook toeval lig geen vandrieënhet uiterlijk voordeze rollen meebrachten, verzuimden ons te herinneren dat Shaw zijn menschen Immer als menscheIfjke complicaties in den bollen of hollen spiegel beschouwd wil zien. De twee bffiguren (Burgess en Prossy) daarentege', lieten de mogelijkheid van caricaturen sterk, naar verhouding te sterk, uitkomen, zoodat het zwaartepunt van de vertooning juist naar den verkeerden kant, n.l. op de tweede-plans rollen, viel. Zoowel Rosa Lynd als Randle Ayrton zijn sympathieke figuren op het tooneel, prettig om naar te luisteren, omdat zij zich zoo gemakkelijk bewegen in het pittig rhythme van dezen tekst, maar ze kruipen geen van belden ook maar voor een oogenblik In de huid der voor te stellen persoonlijkheden. Rosa Lynd, blijf t Rosa Lynd, teeder en ingénue. Bij algeheele afwezigheid van het breedere, kloek-moederlijke, houden we van Candida slechts de flirtende cate chiseer-juffrouw over. Het huishoudschort, haar waardigheid, waarmee ze n moet zQn, stond haar als voor een vertooning geleend. Het moederlijk Instinct is het geheim, en het natuurlijk overwicht der vrouw op de mannen. Zonder dit mysterie is Candida een onuit staanbare albedll. En ongelukkigerwijze trof het nu juist dat mr. Randle Ayrton 'J (ds. Morel!) op het tooneel den indruk maakt van een werkelflk diepzinnig, eenvoudig en natuurlijk man, die de pose" geenszins behoeft, en eigenlijk niet weet wat Ijdelheid is. Mr. Ayrton, met zijn machtig, buigzaam orgaan, sloeg dan wel volgens het voorschrift den preektoon aan, doch deze bleef in strijd met zijn ge(MaurUshuii) in zfjn Witte muur". Monnikendam is in de vijf schetsmatige werkjes leven dig, soms vol karikatuur. Pelzel's portretschets (240) is beter dan het overige. Van Mej. Pijpers, van Regteren Altena, Plato en van Coba Rltsema is 253, Herfstsneeuw wat te wit, 254, Slapende papegaai, als kleur, nog het beste; van van Regteren Altena, die niet zoo is als ik haar anders zag (beschaafd en persoonlijk) vermeld ik een stilleven-schets, 257; van Coba Ritsema, de schilderes, een Hofje. Le Roy is dramatisch in Doode Kraal". Jan Sluyters hangt tegenover den ingang. Dit is een plaats der eere. In Arti trof mij zijn Mevrouw de V. als een der belangrijkste werken, kleur, en psychologie, op St. Lucas vond ik hem niet van zulke geaardheid, al is er altijd lenigheid te waardeerenkunde, die haar pose van naïveteit verliest om zich soms bruut te vertoonen; er is altijd beweeglijkheid, nu en dan uitspattende kleur. Surie's naakt is naar kleur fijn, naar vorm zwak. Met de vermelding van Van der Valk, ter Weeme en Westendorp Osleck (JapanschèKarpers) eindig ik mijn opsom ming. Het beeldhouwwerk hoop ik te herzien op een tentoonstelling van de Beeldhou wers" en dan uitvoeriger te kritiseeren. L. SAALBORN, BIJ BROEKMANS TE AMSTERDAM BQ hem vindt ge de Invloeden van Toorop, Mondrlaan, Schelf hout; een neiging dus tot het decoratieve, het vlak uitgeslagene. Er Is een zucht tot expressionisme o. m. Er is geen klaar betoon van eigen persoonlijkheid tot nu toe. PLASSCHAERT heele overige wezen. Ik zou dezen belangwekkenden acteur, de eenige buitengewone kracht van het gezelschap, gaarne eens in een hem passende rol zien. Ook Archibald Weiland (Marshbanks) gaf den grotesken jongen dichter zóó zwaar op de hand of het een onvermijdelijk drama betrof, in plaats van nogal aanvecht bare en pour l'amour de l'art opgedlschte galgenhumor van Shaw, die het met de dich ters nu eenmaal slecht kan vinden. Als acteur was ook hij sympathiek", een armen Savoyard, die zijn marmotje kwijt was, meer dan een decadenten telg van aristocratischen huize; en gevoelig van toon. Dit twijfelachtig werk van Shaw vraagt vertolkers, die precies weten hoe ver ze over de schreef moeten gaan om de losllppige ironie van den schrijver als hoofddoel van de vertooning te doen begrlpen. Ze moeten naar het uiterlijke in de figuren opgaan terwijl ze er, innerlijk koel, van uit de hoogte op neerzien. Dit even-aantikken, zonder zich In de grap te verliezen, lijkt mfj het geheim van een Shawvertoonlng, die ons den orlgineelen geest nader wil brengen, en van dit geheim hebben de Engelschen ons, tot onze teleurstelling, niets verraden. Als welopgevoede natie, en op gezag van den impressarlo, willen we de verdienstelijke dames en heeren, die voor deze onderneming de zee overstaken, nu wel als stars" toejuichen wanneer straks onze Hamlet naar Engeland gaat verwachten we de contra-beleefdheld maar dat neemt toch n!et weg, dat wQ ons entre nous" een kleine reserve voorbehouden waar het het maken van reputaties geldt. In alle landen, en ook In Nederland, wonen menschen, die bij officlëelc gelegenheden gewoonlijk minder op den voorgrond treden, doch die feitelijk, langs lijnen van geleide lijkheid den meer duurzamen roep der dingen vestigen en bestendigen. En bfl het internationaal geestelijk verkeer, dat thans Klein Plakkaatboek van Nederland door mr.A.S.DEBLÉcouRTendr.N.jAPiKSE. Groningen. Oen Haag, J.B. Wolters' U. M. 1919. 8°. Zoo luidt de titel op den omslag. Het titelblad zelf licht dat nog wat nader toe; het qualificeert dit Klein Plakkaatboek als een verzameling van ordonnantiën en plak katen betreffende regeeringsvorm, kerk en rechtspraak van de veertiende eeuw tot 1749. Er is in zulk een verzameling, met zulk een plan aangelegd, altijd veel wille keurig». Al dadelijk rtjtt de vraag: waarom hebben de verzamelaars zich beperkt tot deze drie gebieden, regeeringsvorm, kerk en rechtspraak. Er zijn nog zooveel andere gebieden van publiek leven, waarover hun Plakkaatboek zich niet uitstrekt en die zelfs opzettelijk worden ter zijde gelaten. Wij denken b.v. aan het voor Nederland zoo gewichtige gebied van den waterstaat, waar over zeer veel belangrijke keuren bestaan. En wat wordt bedoeld met rechtspraak? Moeten wij daaronder alleen verstaan de formeele organisatie der justitie? Dat is wel, ook den inhoud van het boek ia aan merking genomen, het waarschijnlijkste. Im mers de rechtspraak strekt zich uit over vete gebieden der levens en het lag stellig niet ia de bedoeling een keuze van de meest uiteenloopende beslissingen en vonnissen te geven. Eindelijk, wat is regeeringsvorm? Onder dien naam kan men stellig samenvat ten de verschillende regeerings-reglementen van vroeger en later tijd, die hier zijn her drukt. Maar kan men hetzelfde zeggen van stukken als de Scherpe Resolutie en ook van de Pacificatie van Gent; voor den regeeringsvorm hebben dergelijke docu menten slechts verwijderde beteekenis. Niettemin zijn wij dankbaar voor dit Klein Plakkaatboek; wij hopen zelf i op een vervolg. Want het is een bijzonder gemakkelijk boek om altQd bij de hand te hebben. Welk onder zoeker heeft niet meer dan eens den tekst noodig van de Unie van Utrecht, van het Eeuwig Edict, van de Pacificatie van Gent? Zulke stukken zijn natuurlijk altijd wel te vinden, b.v. in het Groot Plakkaatboek, waar van de publicatie van mr. de Blécourt en dr. Japikse een opzettelijke verkleining is. Maar het zijn in den regel groote en zware folianten, die men dan noodig heeft. Daarom is zulk een handige bundel bflzonder gewenscht. Zoo zal het Klein Plakkaatboek zijn plaats vinden op de schrijftafels van geschiedvorschers, hopelijk ook van anderen. H. BRUGMANS Inhoud van de Januari-Tijdschrlften II Leven tin Werken: W. F. Gouwe, Over bet zien" van moderne meubelen. C. Tielrooy-de Gruyter, Regen. Maria Favia-Kievits, De goede Heilige. A. Verheggen, Lectuur voor eenvoudige meisjes van ongeveer zeventien jaar. . Dr. H. J. Boeken, S. P. S. R , H. van Flisburg en Martien Beversluis, Verzen. B. v. d. B , Dft Society of Friends'1 aan het werk in Frankrijk. Annie Salomons, Boeken om te bezitten. E. C. Knappert, Beroepskeuze. Th. W. van der Woude, Plaatselijke Keuze. N. Hovens Greve-Peck, De blinde Geronimo en zijn Broeder van Schnitzier. Bijlage; Het Huwelijk van Franeiscus met de armoede (plaat). iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiimiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiii iiiiiiiiiiiiiiliiiiiiiiiiilliiiiiiiiililiiiiiiiiiiiiniiiiiiimiiiiliiiimiiiiiimiiii! KOU IN KLIM KMR l j j NOERHEW" j (B. RUYS - Dedemsvaartl 26 Hectaren met vaste planten, Rozen, | Rhododendrons, Coniferen, Heesters! i Catalogus 1920 verschijnt eerstdaags en | | 7s op aanvraag verkrijgbaar jj miiiiiiiiiiiiti iiiiiiiiiilliiJiiiiiiiMiiiiiiiii wordt ontgonnen, zal het dit oordeel zijn dat telt, niet alleen voor den individuëelen kunstenaar, maar vooral ook voor de kunst, en voor het land, dat met deze kunst een naam heeft te winnen of te verliezen. WQ zfjn hier op kunstgebied gansch niet van gisteren. In elke branche" beschikt Nederland over groote kunstenaars groot, naar internationalen maatstaf met wie het in het buitenland voor den dag kan komen. Zij staan met hun persoonlijkheid borg voor het werk, waarover hun kunstenaarsadem is gegaan. En ook de voorname vertegenwoor digers der bultenlandscbe kunst kunnen bier een, in het algemeen voldoende onderlegd, ontvankelijk enerkentelfjk publiek vinden. De moeilijkheid is: de bemiddeling, een noodza kelijkheid: organisatie.De Ver.t. verspreiding van Kennis over Nederland in den Vreemde" streeft er met loffelfjken Ijver naar de materiëele hindernissen uit den weg te ruimen. De Bond van Ned. Kunstenaarsvereenigingen is er om artistiek in te grijpen. En men spreekt van een Instituut voor Schoone Kunsten", dat wellicht ook dit hef t in handen zou kunnen nemen. In een tijd van kunstom-politiek en politiek-om-kunst lijkt mg iets van dien aard niet overbodig. Wat in het binnenland wel eens ten onrechte op den voorgrond treedt, blijft een verschijnsel, de tijd brengt dat terecht; wat we In het buitenland verspelen, een eenmaal gevestigden indruk, laat zich minder gemakkelijk herstellen. En de mentaliteit van een volk wordt beoordeeld naar de uitingen der besten, van hen die het meest waardig werden ge keurd te getuigen. Daarom zal men goeddoen te waken over de Kunst als propaganda middel, in het belang der betere nationale en internationale kunst. TOP NAEFF immuun iiiiiMiimimii i mm UtrecMsche Schietschuitenveer AMSTERDAM, SINGEL 273 TEL. INTERC. 5181 H. Dagelijkscho Motordienst tusschen Amsterdam - Utrecht - Zeist - De Bilt - Huis ter Heide Bosch en Duin - Rijsenhurg - Driebergen - Doorn enz.