7 Febr. '20. - No 2224 DE AMSTERDAMMER, WEEKBLAD VOOR NEDERLAND ??Iti.»}.'??( > (Uit een prachtuitgave van V ie des Martyrs. Parijs, Mornayl919) GEORGES DUHAMEL Er is een naam die opkomt in Frankrflk. Overal beweging en geroep. Hier doet de wetenschap baar ontdekking, ginds neuriet de dichter. De krant drukt nieuws met vette letter, de politiek onderhandelt en snoeft. Clemenceau snauwt Hongaren af en de Kamers sturen Clemecceau naar huls. Nieuwe : schrijversbonden worden opgericht: ieder lid heeft talent, de leiders hebben genie. De boeken verschflnen bq tientallen, met onbekende namen erop; de tentoonstellingen solliciteeren om bezoekers voor nooit ge hoorde schilders. Het brood zal duurder en de belasting hooger worden; de Selne wordt weer lager. De vrede is eindelijk een echte vrede, maar een leder vraagt: hoe lang de ondergang van heel Europa nog op zich zal doen wachten? en trouwens is er nog slechts vrede met n vfland van de vele. De kolen mankeeren telkens een tfldje, de frank staat aldoor laag; de profiteurs de la guerre dansen in smokings, en eten, eten... Ze hebben zich vroeger ook zoo lang moeten behelpen, de stumperds... Een nieuwe Preaident is gekozen: hq spreekt mooi, draagt een keurigen witten das en .is zoo waardig". Le rol est mort, vive ie roi! De toeschouwer weet niet waar hfl 't eerst naar zien moet; alles trekt hem; alles verdient aandacht, gevoelt hq, en er moet toch zoo veel ar m rail gs bq zqn, beseft hq niet minder. De wereld is een enorme rommel; de democratie wordt bq den dag moellflker te verdragen, en zfl alleen heeft toch de toe komst aan zich. Meer dan ooit is de wereld in wording. Wanorde en onzekerheid overal, ook in deze hoofdstad der wereld. En niettemin gaat het leven ook hier in alles door. Alles wordt in stand gehouden. Er is bq de meesten overvloed, gerief, bq velen weelde; er is veel stil geluk. En voor wie weet te genieten van de schatten aan schoonheid die hier Z|D, van de wijsheid die men er kan vernemen ca de kennis die men er opdoet, wie de groote stad geniet als geheel, zooals ze daar ligt en leeft, ge sierd met een glorieuse geschiedenis, is deze tqd even mooi, neen mooier nog dan eenige andere. Een naam dan komt hier op. O, niet onder .het publiek." Niet onder de winkeliers, de tusschenhandelaars, de bekrompen kamer geleerden; ook niet bij de conducteurs van den Metro, of de vrachtrflders consclents et organlsés". Bq de .breede lagen" even min als bij de .beschaafde si ancien." Neen, wie steeds meer letten op dien naam, het zijn de stille lezers. Zij die willen weten en diep willen beseffen; zij die in eenvoud en in oprechtheid zoeken naar het ware en het mooie. De koopman die zich herinnert dat bij met plezier op school ging. De arts voor wien kunst iets wezenlijks is. De ernstige werkman die beleven wil wat geestesbeschaving toch zijn kan. De schilder die niet alleen aan veif denkt. De schrijver die niet volstaat met het lezen van zijn eigen werken. De beschaafde en gevoelige vrouw. Zij allen letten op hem. Het zfln er niet velen, maar zij allen kennen en volgen Qeorges Duhamel. Met zijn bewonderenswaardig V i e des Martyrs is bet begonnen. Wat was dat een openbaring l Het is misschien het beste Fransche ooilogsboek, mooier zelfs dan Le Feu van Barbusse, want eenvoudiger, zui verder. Zoo gevoeld Is het l Zoo geestig, Zoo gezien. Zoo echt, in n woord. En welk een edel mensch moest de schrij ver zrjn, met zijn zachte, nooit kwetsende ironie, met zfln medelijden. Met zijn mede lijden vooral l Niets kenmerkt hem zoo zeer als dat. Hij zag de vreeselQkste ellende om zich heen, en die ellende van a n d e r e h was voor hem zelf, voor zQn gevoelig hart inderdaad .vreeselQk"; hem deed ze aan, hem persoonlijk, hq zelf had er, letterlijk, verdriet van. Het is zeldzaam, en zeldiaam mooi, zoo mee'te kunnen lijden. *) We vroegen allen wat hQ tevoren had geschreven. Nu, het was al het een en ander. Gedichten, tooneelstukken, een boek over Clsudel. De poëzie en de stukken getuigden van een persoonlijk streven; de studie over den dichter van L'annonce faite a Marie bleek een model van gevoelige en oprechte critiek. Maar het was geen werk i zooals V i e des Martyrs. Zoo iets had hq tevoren niet bereikt. Zoo hoog was hfl nog niet gestegen. En nu vragen wij ons af wat er van dezen Georges Duhamel verder zal worden. Zfjn naam laat ons n'et meer los. Na zijn Martyrs gaf hfl Civllisation uit, een oorlogsboek van denzelfden aard, maar niet zóó gelijkmatig mooi, ofichoon er ook prachtige dingen in zij n. Het kreeg den prlx Goncouit. Daarna zag men telkens zijn naam. HQ had zich bij de groep C l a r t gevoegd en strijdt nu met deze voor menschelQkheld in de politiek, voor verbroede ring der volken. Dan weer las men dat hij in besloten kring door vrienden gehuldigd was. Vervolgens verscheen een mooi stuk van hem in den Mercure de Franc e, om te betoogen dat de schrijver, de dichter niet het recht heeft zich bulten de politiek te houden. Dezer dagen nog gaf hetzelfde goede tijdschrift, van zijn hand, een pleidooi *) Zie .De Amsterdammer" van 22Juni 1918. C. de Kruyf del. A Luts sculp De R. C. Kerk op den Cingel bij den Heiligenweg (Naar een gravure uit 1823 bij F. Buffa & Zonen verschenen) DE SINTE CATHARIJNEKERK JUBILEERT De koningin van Aemstels hooftgebouwen" Zoo noemde Vondel in zijn Klaghte over het verodgelucken der Kercke van Sinie Katharine t' Amsterdam op H Januari 1645" de Nieuwe Kerk aan den Dam. Deze Slnte Katharijnekerk was de tweede parochiekerk der aloude Amstelstad, gesticht door Willem Eggert, Heer van Purmerend, tojn de eerste parochiekerk van Sint Nicclaas aan het Oudekerksplelnniet meer voldoende wasvoor de groeiende koopmansstad. Aan O. L. Vrouw en later aan de H. Catharina werd de kerk aan de Nieuwe Zijde toegewijd. Toea n* de omzetting der stedelijke re geering, dit Godshui$ aan de Katholieken was ontnomen, en deze in 't geheim in pak huizen en op zolders moesten kerken, door de klopjes" tqdlg daartoe gewaarschuwd, toen was het Stephen van de Kracht (Crachtlus) die als eerste pastoor aan de Nieuwe Zijde na de reformatie omstreeks 1610 de zielzorg onder de vroegere parochianen der Sinte Katharynekerk uitoefende. Waar hq zich vestigde, heb ik niet kunnen achterhalen. Voor een zeer aannemelijke gissing verwijs ik naar het binnenkort te verschijnen ge schiedkundig overzicht van de St. Catharlnakerk door den oudheidkundigen pastoor L. Stolk, die met zooveel toewflding ter ge legenheid van het eeuwfeest een historische tentoonstelling heeft georganiseerd in zijn pastorie aan den Singel, en wien ik bq gaande gravures te danken heb. Tot de hulpgeesteiqkheid, welke weldra den pastoor der Nieuwe Zflde ter zijde stond behoorde Jacobus Oly, Amsterdammer van geboorte (8 Oct. 1596) die zijn kerkje had in de Lely" op de Boommarkt. Dit was de grondslag voor de tweede St. Cathaiinakerk waar Geloof, Hoop en Liefde" in den gevel kwamen te staan en waarvan ik hierbij een fraaie interieur-gra vure kan reproduceeren Boven het zij-altaar links, ziet men het, bewaard gebleven Maria beeldje waarvan Wagenaar in zijn beschrij vingen gewaagt. Onder de pastoors die hier gestaan hebben trof ik aan den door Vondel bezongen convertlet Johannes Wandelman alsmede drie aartspriesters. Gerardus Antonius van der Lugt, van Stompwijk in 1811 naar hier benoemd, was de stichter der derde St. Catharinakerk, welke nu aan den Singel bq den Helligeweg op 9 Februari a.s. haar eerste eeuwfeest viert Deze priester, die in keurig schrift heel de geschiedenis van den bouw in een gebonden cahier heeft beschreven, omdat, naar hq op merkt, het nageslacht deze geschiedenis we zal willen kennen, vond dat kerkje aan de Boommarkt?in den bou w valligsten toestand" Het was te oud en te klein tevens. Zoo be sloot hq tot verplaatsing. Maar het was niet dan na groote moeilflkheden en dank zijn diplomatiekoptredenbq koning Willem I, dat hfl van de Stadsregeering den grond van het WestIndisch Binnenhuis aan den Singel naast h Zijdewindhuls kon koopen. Oorspronkelijk had het tot Doelen gediend voor de voetboog schutters, voor wie Van der Helst zijn SchuttersmaaUQd" penseelde, en later tot voor een betere tooneelkunst, voor de kunst . van het T h a t r e du Vieux C o l o mb i e r. Intusschen was weer een boek van hem uitgekomen; La possession du monde, opstellen, waarin hq voor de groote problemen van onzen tqd, op wel wat preekenden toon soms, oplossingen voorslaat die hem steeds tot eer zijn. Wat later kwam een bundel schetsen: Entretiens dans Ie Tumult e, van een kostelflke raakheid en een heerlijke ironie. 't Zfln gesprekken van soldaten uit den eindigenden oorlogs- en den beglnnenden demobilisatie-tijd; pleidooien, o.a., vóór Wilson en tegen het vredesverdrag, tegen oorlog en vijandschap in het algemeen. Boeieod.goed geschreven, gedachtenwekkend. Alleen te weinig beeldend; minder goed, in dat opzicht, dan de Martyrs. Zoo komen wij hem telkens weer tegen. Met sympathie, met lof zien wfl hem als schrijver genoemd. En in de politiek zal hq wel nuttig blijken. Meer dan Barbusse zal hq de gematigde en matigende man kunnen wezen, dien de Clarté-groepschijntnoodlg te hebben voor haar dieperen Invloed en blijvend prestige. Georges Duhamel is een naam die opkomt, al eenige jaren. Dat gaat zoo in een» niet. ? ? Ik heb hem een bezoek gebracht. Een ruime, gerlefelfjke studeerkamer. Veel donkerroode stoffen; bruin hout. Orde, welgesteldheld, goede smaak. Een atmosfeer van harmonie en rust. Duhamel noodlgt mfl ot zitten. Hfl is een ernstig en een goed man: dat ziet men bq den eersten aanblik. Zrjn trekken hebben iets onderzoekends en droefs, maar de blik is rustig. De glimlach, bq het spreken, is discreet. Zijn gebaren z|n sober zonder st 5 f held; zfJn beleefdheid s ingehouden, maar niet koel. Als we even gepraat hebben, kom ik op itjn Mercuretrtikel over de verhouding der schrijvers tot de politiek, en ik noem het .votre bel artlcle"; ik zeg da; ik het ,ti es Interessant" gevonden heb. Maar dat gaat zóó maar niet l .Dat zegt u nu, votre bel articie, maar dat s niet genoeg," antwoordt hq opeens; en met een ietwat verlegen aarzeling in zijn stem gaat h| voort: .Bent u het er ook mee eens? Dat wou ik weten." Ziedaar nu Duhamel. Dit kenmerkt hem. Oprecht als hq is, wil hq ook in anderen volkomen op rechtheid. Hq wil weten met wien hq te doen heeft. Wij praten verder. VIe des Martyrs is In het Hollandsen vertaald. Of ik dat wist? riet boek .is een dagboek geweest; de personen eruit heeft hq zelf gekend. Hq heeft nog foto's van sommigen; En hq laat mij Léglise zien, men herinnert zich wel: die korporaal wien beide beenen zijn afgezet en die tenslotte nog dankbaar is, dat hq leeft. Hq heet werkelflk Léglise. Duhamel heeft zooveel hartelijke brieven uit Holland gekregen over dit boek. Van onbekenden. Hq vertelt van zijn leven: 18 j «r medicijnen en natuurkunde gestudeerd, terwijl hq al schreef. Dat is nu opgehouden: hq zal voortaan uitsluitend schrijver zijn. Maar, bedenk ik, van dit verleden heeft hq toch iets overgehouden, en iets goeds: den weten schappen ken ernst, de preciesheid van geest, de voorzichtigheid. Ik vraag naar zijn plan nen. Die zijn vele, Duhamel is in de volle kracht zflner productiviteit. Een bundel ge dichten verschijnt binnenkort. Een nieuw tooneelstuk is gereed; het T héa t re du Vieux-Colombier voert het op. Met een DE MENSCH EN'HET DIER Teekentng voor de Amsterdammer" van Qeorge van Raemdonck vergadergebouw voor de West-Indische Maatschappij Na het verval van den WestIndischen handel was het gebouw door het stadsbestuur voor soldatenverbiqf bestemd. Tal van bezwaren, waarvan we thans weinig begrip meer hebben, vielen «it den weg te ruimen. Zoo gaf men den pastoor zelfs den . goeden raad"den ingangder kerknlet a. n den Singel doch in de Hai.dboogstraat te plaat sen. Van der Lugt wist inmiddels van door zetten. Op een oud veillngbillet lees ik dat de notarissen Fablus en de Man echt Amsterdanuche namen de afbraak van het West-Indische Huis zullen verkoopen. 23 Juni 1817 werd de eerste spade voor den nieuwbouw Inden grond gestoken, 23 Scpt d.o.v. vond de eerste steenlegging plaats en 9 Februari 1820 kon het nieuwe gebouw door oen aartspriester J. J Cramer met veel plechtigheid worden opengesteld voor den heiligen dienst. Daar er veel toeloop werd verwacht was daags te voren door den reeds genoemden aartspriester de plechtigheid der inzegening verricht. Tot November 1820 moest de pastoor nog aan de Bjommarkt blijven hulzen om ver-olgens naar de naast gelegen pastorie over te gaan. Op het bij gaande fraaie stadsgezicht ziet men hoe deze pastorie een hoogen stoep bezat, sinds hebben Publieke Werken er voor gezorga, dat de ingang beneden de straat ligt en de gevelproportie geheel is verbroken l Toen kon het oude kerkje aan de Boommarkt door notaris J. van Riet op 15 Janu ari 1821 geveild worden. Hoe werden destfjds de veilingbiljetten kunstzinnig, welverdeeld en in slenijken letter gedrukt l Het veilingbiljet geeft ons een beeld van den toestand van het oude kerkje aan de Boommarkt : «Willige Verkoopinge op Maandag den 15 Januari 1821 in het Lokaal van Publieke Verkoopingen van ouds genaamd het Oudezijds Heeren Logement 's avoLds te 5 uur precies door den notaris J. van Riet van twee kapitale, hechte, sterk en wel doortimmerde huizen en erven or/der een dak, voorheen gediend hebbende tot een Roomsen-Katholiek kerkgebouw, staande en geleden op den Nieuwezijdsvoorburgwai en van achter uitko mende op den Nieuwezijdsaehterburgwal bij het Spui Bij het iukomeo een ruim portaal, ter zijde de toegang tot een ruime zijkamer, uit gemelde zijkamer dooreen gang de toegang naar een ruimo binnenkamer, de gang verder doorgaande naar een ruime binnenplaats onder een lantaarn, van beschreven binnenplaats de toegang tot de zaal, uit voornoemde gai-g met een trap afgaaude naar een ruime cemente provisiekelder. Uit bovenge noemd portaal de toegang naar t*ee slaapkamers, ver volgens een ruime keuken, uit meergenoemd portaal een trap opgaande naar een slaapkamer, Booger opgaande naar een ruim vertrek, gedierd hebbeude tot de kerk, waarin een gaanderij, rustende op kolommen, deze gaanderij heeft de toegang naar twee ruime bovenkamers, alsmede een zolder over het geheele kerkgebouw." Merkwaardigheidshalve druk IK hieronder nog af het verslag der plechtigheid op 9 Februari 1820, welk verslag ik vond in de Amsterdamsche Courant. Het is tevens een staal van de verslaggeverij uit die dagen In het voor mq liggend nummer van de .Amsterdamsche Courant" van Zaturdag den 12den Februarq Ao 1820 No. 37, lees ik onder het hoofd Nederlanden" het volgende verslag: NEDERLANDEN Amsterdam, den 9den Februari]. Heden had alhier de plegtige Inwfldings Dienst plaats der nieuw gebouwde Roomsch KatholQke Keik, op den Singel, ter plaatse llflIIIIMIIIMIIIIIIIIIII Illllllllllllllllllllllllllllllllll lllltlltlllllllllllllllllllllllUlllllllllllllllllllllllllllllllllllllltlllllllllllllllllllllll roman is hq bezig. Een reeks Lettres sur les moeurs begint over eenigen tfld in den Mercure: brieven van een gefingeerd relciger in Frankr|k, iets in den trant van Montesquleu's Lettres persanes. Ten slotte: nrj publiceerde zoo juist een manifest waarin de intellectueelen van alle landen tot een soort verbroederingscongres te Bern worden opgeroepen. Met hem hebben Bar busse en Romain Rolland het onderteekend. Aan dit goede werk zal hq een deel van zrjn tijd moeten geven. En dan, hq gaat reizen. Vooreerst nog niet, weliswaar, want na 5 jaar afwezigheid is hq te gelukkig in zijn huis terug te zijn, zijn vrouw en kind weer bq zich te hebben; maar later toch hoopt hq gelegen heid te vinden, zich met hen een tq d je elders te vestigen. Ook in Duitschland, dat hq beter wil leeren kennen. Ik ga heen en overdenk nog met wien ik hier heb kennis gemaakt. Blijkbaar met een ernstig, welmeenend, werkzaam man, van groot talent. Ofschoon rustig, biqft hfl een zoeker. Telkens weer in hun leven staan zulke geesten stil, zien om zich heen en vragen zich af: waar ben ik? wat zqn de verschqnselen waard die ik opmerk ? hoe is het met mijn eigen werk en streven ? Niets is uitgemaakt voor zulk een alt t] d jeugdig, altijd wordend gemoed. Zulke menschen zfln de besten. Hen kiest de stille lezer uit, te midden van de rommelige bedrijvigheid der wereld; .aan hen schenkt hq zqn ontroerde aandacht. Zfl zqn degenen die nooit ver starren in dogma's, die nooit wanen er te zfln. die niet gedachteloos herhalen wat ze eens hebben gevonden. Zulke menschen maken in de wereld datgene wat mooi is. Eén ding slechts in het leven van Georges Duhamel schqnt voorloopig bedenkelflk. Wel wordt hfl steeds bekender, wel let men steeds meer op hem... maar elgenlflk is 't vooral omdat hl de man is van V i e des Martyrs. Omdat hq dit boek schreef, vindt men zfln toetreden tot de C l a r t -groep zoo belangrflk. Vooral om die reden stellen wq, van tevoren reeds, zooveel belang in zqn latere geschriften. Maar wq kunnen niet vergeten dat zijn latere boeken en essay's, hoe mooi en waar ook, tot nu toe niet de waarde van dat eene, magnifieke werk be zitten. De gedachte dringt zich op, dat hq, bq het schrflven van dit laatste, zqn onder werp wel erg te baat had. En indien wfl naar iets nieuws van Georges Duhamel met eenige spanning uitzien, dan is het mede om te weten of hfl een groot schrq ver, een groot man in zqn land en in de wereld zal worden... dan wel of hq blijft: de hoogst verdienstelijke biograaf van de Martelaren uit den grooten ooi log. Parfls JOHANNES TIELROOY H. Ktan ad. viv. del 1769 C. Pnülps Jacobsz. fedt 1769 Gezicht van de Roomsch Catholljke kerk op de boommarkt bfl het Spui, van binnen, te Amsterdam waar het voorm. West Indhche Binnenhuis heeft gestaan en waarvan de grond, volgens den goedgunstigen wil van Z. M. onzen Koning, door de Achtbare Regering dezer stad, tot den bouw is afgestaan." D:ze luUterrflke plegtigheid werd verrigt door den Hoog Eerwaarden Heer Pastoor J. J Cramer, Aartspriester van Holland, Zee land en West-Vriesland, geadsisteerd door alle de R K. Pastoors dezer stad en velen van buiten dezelve; en daarbij waren tegen woordig ZQne Excellentie de Lui'enantGeneraal Graaf L. van Limburg Stitum, kommanderende het rerste Generaal Co m mando, Z E. den Heer Gouverneur der Provincie van Tets van Goudriaan, wiens krachtdadige invloed dezen moeilijken arbeid op de edelste wijze hei ft ondersteund; de Heeren Burgemeesteren dezer stad en eene kommissie uit den Achtb. R «d derzelve; de Heer Baron de Pelichy de Lichtervelde, Officier bfl de Regtbank van den eersten aanleg alhier en eene komm. uit dezelve Regtbank; de heer mr. S. Ipstn. Wisellus, L) rekteur der Policie dezer stad en vele andere hooge beambten en aanzienlijke personen. De InwQdings-rede, ten tekst voerende: Heilig eld, Heere! betaamt Uw huis in lang heid van dagen t Ps. 92 laatste vers, wierd uitgesproken door den Wel Eerwaarden Zeer Geleerden Heer Baron de Wijckersloott van Weerdenstqn, Pnfeosor in de H. Godge leerdheid te Warmond. 's Mans welsprekende en hartelijke taal, waarin de reinste godsvrucht heerlijk blonk, heeft den levendigsten invloed te weeg gebragt. Harttreffend waren zijne ultboezemingen van eerbied en dankbaarheid voor Vorst en O/erheld. De geheele vergadering gaf de ondubbeliinnigste blflken van aan doening bfl de hulde, door hen toegezwaaid aan de verdienstvollen pastoor G. A. van der Lugt, aan wiens onvermoeiden ijver, moed en beleid, geholpen door de voor beeldige bijdrage zflner brave en trouwe gemeente en de aanmerkelijke medewerking van vele, niet tot dezelve bchoorende, de onderneming en gezegende volvoering van van dezen arbeid, toekomt, waarmede deze stad, door den aanwinst van een schoon gebouw, op eene derzelver aanzienlijkste grachten, eene werkelijke veifraaijing ziet te weeg gebragt. De uitvoering eener heerlflke Godsdien stige Muzflk, door een Koor van verre meer dan honderd leden, zam en gesteld uit de drie alhier bestaande Kerk-Muzqk-Kolleglën onder de direkile van den kundlgen en achtenswaardigen heer M o u 11 n e uf, Orkest-Dlrekteur van dat ia de Fransche R. K Kerk gevestigd, (daartoe door de drie respectieve Besturen dier Kollegle verkoren) bragt niet weinig toe tot de meerdere verheerlijking van dit feest. Het bedrag der knllekte ten behoeve van het Bleu we Gebouw bewees ten duidelijkste, hoe welgemeend deze gebeurtenis door de aanwezenden ter harte werd genomen. .De groot«te ontzag en eerbiedwekkende orde had vóór, gedurende en na de plech tigheid, zoo in de Kerk als bulten de zelve, plaats, schoon de toevloed der menigte allrrtalrijkst is geweest". S nds bl«f de nieuwe kerk van Geloof, Hoop en Liefde", wier bouwmeester Ik ner gens kon achterhalen, de oude traditie voort zetten. LEONARDUS VAN DEN BROEKE