DE AMSTERDAMMER, WEEKBLAD VOOR NEDERLAND 13 Maart '20. No. 2229 POSTHUMA'S NALATENSCHAP Teekening voor de Amsterdammer" van Jordaan De Mortuls... inttiiiiiimtmiiiiifiiiiMiiiiiMiiiiiMiii TH.FBMtHvti.VMHOEO Hofleverancier - Amsterdam IJlLVUSTRAJkT 21fi -:- DLLEISPUIIEE 9 TEL NOS. 2040-1881 TEL Ho. 1793 Zuid KOUDE EN WARME SCHOTEL iiiiiimiiiimilimiliiirii onaanzienlijkste werk verricht, beter gesa larieerd is dan de door den staat aangestelde wachters der wetenschap en kunst. Nog kort geleden heeft de Berlijnsche correspondent van de Neue Zürcher Ztg." geschreven: Juist de dragers van de nieuwe beschaving, de academisch gevormden, zijn er het ergst aan toe. Hoogere ambtenaren leven als vroeger een eenvoudig werkman: een soep voor middageten, wat worst en brood of groente en aardappelen als avond maal. Het komt voor, dat de rector van een gymnasium een deel van zfjnkarlgen inboedel verkoopt om zfln bestaan te rekken." On langs kreeg ik een brief van een Weensch beeldhouwer, die met dete woorden eindigt: Hier zit ik nu, hongerig en koud in mijn onverwarmd en niet verlicht atelier en de grootste ramp is nog, dat ik niet den moed heb aan dit treurig bestaan een einde te maken." Dergelijke brieven krijgen alle in Zwitserland wonende bekende personen. Zoo publiceerde kort geleden professor Forel in de kranten een brief uit Weenen, waarin een geleerde meedeelde, dat de gevallen van zelfmoord onder intellectueelen schrik barend toenemen. Bij die persoonlijke ellende, die op de werkzaamheid van den geest een belem mer en den invloed heeft, komt nog de algemeene ontbering, waardoor het beoefenen van wetenschap en het voorzien in de materieele behoeften van de intellectueelen door staat en maatschappij, onmogelijk wordt gemaakt. De groote schulden, die de staat te dekken heeft, verhinderen hem geld voor het beschavingswerk beschikbaar te stellen en ook de zware belastingen, niet het minst die op het vermogen, welke in de over won nen landen op de burgers drukken, beletten hen, die uitgaven te doen, die vroeger een steun voor het materieele bestaan der intel lectueelen waren. De uitgeperste belastingplichtigen kunnen zich niet meer in dezelfde mate als vroeger de luxe van boeken, schilderijen, beeld houwwerken, bezoeken aan schouwburg en concert veroorloven en ifl zullen hun kin deren niet die hoogere beschaving kunnen meegeven, die zij zelven door hunne opvoe ding hadden gekregen. Duizenden werkers uit de wereld van kunst en Intellect zullen daardoor broodeloos worden. Zeer terecht zei de vroegere Dultsche Staatssecretaris von Dernburg, toen hij de nieuwe belastingplannen in het Berliner Tageblatt" besprak: Het is duidelijk, dat de bevordering van kunst, litteratuur en we tenschap door den zwaren druk der belas tingen wordt belemmerd. Natuurlek geldt dit niet voor de zeer vermogenden, maar voor de gemiddelde inkomens, die van menschen, die zelf intellectueele beroepen uit oefenen. Door de hooge belastingen zal het koopen van kranten en boeken beperkt worden, zullen kunstenaars hun werken niet meer aan den man kunnen brengen, zullen portretten en bustes niet meer besteld wor den en jonge veel belovende krachten geen beurzen meer krijgen, zoodat studiereizen N.V. PAERELS Meubileering Mu. COMPLETE MEÜBILEERING -: BETIMMERINGEN : Rokin 128 Telef. 4541 N Illlllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllltll naar het buitenland geheel achterwege zullen blijven". Dat Is maar al te waar. Vroeger konden ook de onberriiddelden zich voor weinig geld een kleine bibliotheek aanschaffen. Tegenwoordig is dat niet meer mogelijk. De beroemde Unfversalblbliotheek van Reklam, waarvan vroeger elk deeltje 20 Pfennig kostte, kost nu 2 mark 40 pf. per deel; de door Teubner uitgegeven serie Aus Natur und Geisteswelt", is van l mark op 6 mark per deel gestegen, de Inselboeken van 50 pfennig op 2 mark, enz. In Weenen kost elk dagblad in plaats van acht of twaalf heller thans 80 heller of een kroon. Buitenlandsche kranten zijn alleen voor fabelachtige prijzen te koop. Onlangs stond in een Weensche courant een adver tentie met het opschrift Buitenlandsche couranten nu goedfcooper", waarin werd meegedeeld, dat de Matln" (een blad dat 10 centimes kost) voor Kr. 2 40, de Temps" voor Kr. 6.40 en een bekend Par(sch humoristisch blad voor Kr. 23.60 (I) het nummer te koop waren. Aan een studiereis naar 't buitenland valt niet te denken. Vroeger was het een ideaal van lederen gegoeden Dultscher zoolang te sparen, tot hij de voor zijn opvoeding vol strekt noodzakelijk geachte reis naar Itali kon doen. Vereenigingen en Maatschappijen troffen maatregelen om van Weenen en Berlijn uit heel goedkoope vacantlereizen naar het buitenland mogelijk te maken, waardoor zoowel arbeiders als studenten de gelegenheid kregen, landen en volken te leeren kennen. Van dit alles is voortaan geen sprake meer. Ook de internationale vak- en wetenschappelflke Congressen werden door talrijke deelnemers bezocht. Dit alles kwam de geestelijke ontwikkeling, de beschaving en den vreedzamen vooruitgang ten goede. Voor tientallen jaren, voor een eeuw misschien, is dat nu onmogelijk geworden, want tegen woordig kost elke buiienlandsche reis dui zenden kronen of marken. En deze vreeseIfjke terugslag op elk gebied moet wel tot den ondergang der beschaving en de ver wildering der zeden voeren. Als een voorbeeld dier geestelijke ver arming moge dienen de volgende bekend makingvan professor Harnack, in zfjn qualitelt van directeur van de Berlijnsche Staats bibliotheek. 1. Buitenlandsche boeken en tijdschriften kunnen niet meer gekocht worden; de Staatsbibllotheek in Berlijn b.v. kan met hare tegen woordtge inkomsten slechts 170 buitenlandene tijdschriften bekostigen tegen vroeger 2300; meer dan een milüorn mark zou zij noodig hebben om de tijdens den oorlog verschenen nieuwe werken in het buitenland te koopen, terwijl slechts een tiende dezer som ter harer beschikking is; 2. de Dultsche wetenschappelijke tijdschriften staan op 't punt van uit te sterven, daar de uitgevers het risico niet meer kunnen dragen. 3. de universiteiten kunnen geen onder steuning meer geven voor de uitgave van afzonderlijke publicaties, en 4 de boeken, met name de groote verzamelwerken, voor namelijk op medisch- en natuurwetenschap pen k gebied worden door het buitenland opgekocht." Iets dergelijks krijgt men uit Weenen te hooren.In het .Zeitschrift derBücherfreunde". schrijft de bekende beoefenaar der litteratuur geschiedenis professor Castle: Opvallend is de vermindering van het aantal Oostenrijksche publicaties. De algemeene uitputting en onverschilligheid, die ons er langzamer hand toe gebracht heeft, dat wij met sto jfjnsche berusting alles over ons heen laten gaan, begint nu ook op de boekenmarkt OELOF AITROE Kalverstraat 1 - Opgericht 1850 TELEFOON 658 N Paarlen, Brillanten Goud, Zilver en Horloges Uitsluitend eerste kwaliteit TALENT EN VERWILDERING Er is iets leerzaams te zien, in het Stedelijk Museurn te Amsterdam. Een tentoonstelling van schilderwerk van jonge schilders die zich vereenigden tot een Hollandsche Kunstkring." Het is interessant en leerzaam, niet zoozeer voor het groote publiek dat er maar van de wijs wordt gebracht als wel voor filosofen, psychologen, wyzen en psychiaters. Men ziet de verwildering waarvan wfj in de literatuur van Kloos en van Deyssel de droevige uitingen hebben gezien, nu hier In verf op doek. Dit soort schilderwerk is reeds meer malen te zien geweest. Ik zag het al in 1913 in Berlfjn. Maar zelden was het zoo schaamteloos, zoo typisch, zoo ontzettend als b( deeze collectie in't Stedelijk Museum. En dat is des te leerzamer en merkwaardiger omdat er onder die verschrik kelijke rommel, en die walgelijke kladderrj enkele voortreffelijke stukken voorkoomen van een jong, hoogst talentvol schilder. De groote meerderheid der schilderijen die de wanden van drie zalen vullen, zfjn producten van zieke geesten, ruwe, machtelooze, grof-sensueele uitspattingen van wordt door 21.00O artsen erkend als het beste versterkingsmiddel voor Zenuwen en Lichaam. liniiiimiiiMi tijdelijk of blijvend verwilderden. Nog een stapje verder en we hebben de vuilste gemeenheid in vollen bloei. Dan moet de politie er bij te pas koomen. Nu lijkt het nog maar op een tentoonstelling van aan schilder-manie lijdende gestichtsbewooners. Ik heb eens een expositie gezien van werk door erkend krankzinnigen. En dat was volstrekt niet slechter dan dit werk van Hollardsche zich voor gezond houdende schil ders. Het is noodig dit luiden stellig te zeggen. Het is zeeker dat de meerderheid der be zoekers die grove, kinderachtige kladwerken heel leelrjk vind. Maar ze durven het niet zeggen. Ze loopen er langs min of meer verbouwereerd door deeze schreeuwende rauwe kleuren en onzinnige of heelemaal niets zeggende vormen vreezend voor achterlijk en ouderwets aangezien te worden, als re eerlijk zouden zeggen wat ze meenen. Sommigen doen hun best hun natuurlijk gevoel te onderdrukken en de dwaze theoriën deezer verdoolde jonge menschen te volgen. Zeer enkelen laten zich imponeeren door de brutaliteit van dit leelfjke, en gaan mee praten. Daarom moet ieder die eerlijk voor zichzelvenerkentdathijdlesmeerselsafschuuwelfjk vind, het toch vooral onbeschroomd zeggen. Er valt werkelijk geen moment aan te twijfelen het isheusch wat het schijnt: ontuchtig kladwerk, zonder eenige ver dienste. Het is echt demonisch. Er zQn naaktstudiën van een neegerin, satanische oogen en hard-kleurige sieraden op het totaal mlsteekende, ruw gesmeerde naakt. Een nachtmerrie. Werk dat in de termen valt om verbooden te worden. Kan er werkelijk een fijngevoelig, beschaafd mensen in Nederland zfjn die dit eerlfjk mooi vind? Nu leg ik allen leezers van dit weekblad de vraag voor: wat zou het effect zijn geweest in de periode van veertiende tot de twintigste eeuw, als men een deezer wanproducten had durven vertoonen aan de beste schilders van ons zoo picturaal begaafd volk aan Memlinc en van Eyck, aan Hals en Rembrandt tot Tfls Maris toe? Twijfelt iemand er aan of de maker zou voor krankzinnig zijn gehouden? En stel u voor, n zoo'n stuk op een tentoonstelling, voor vijfentwintig jaar zou niet elk bezoeker er alleen een spotlach en een woord van ergernis voor oover hebben gehad? En nu?... nu loopen ze er allen omzichtig langs, met een pfjnlijke trek tusschen de wenkbrauwen en ze durven niet uitspreeken wat ze denken. Men moest eens zeggen dat ze niet met hun tijd meegaan. Ik heb in deze expositie geruimen tijd op een bank gezeeten en de gezichten be studeerd der bezoekers, En ik kan het niet helpen... maar het woord van verachting aan het publiek door Multatuli werd mij vergeefelfjker. Het is niet goed de men schen te verachten... zeeker niet. Maar acht wat zijn ze toch eigenlijk allen onzelfstandig, en oneerlijk. Ik wist wat er in die menschen omging ik zag het op hun gezichten. Ze vonden het ontzettend, maar ze durfden er niet voor uitkoomen. Ze vreesden den schimp der brutale nieuw lichters. Ze durven niet oprecht te zijn, ze willen niet teegen den stroom opgaan. Ze vertrouwen hun eigen oordeel, hu a eigen ziel niet. Hebben ze wel een eigen ziel ? Alles wat ze hebben Is geleend, zelfs hun gevoel voor mooi en leelfjk. Niet verachten! goed, niet verachten. Eerder Hebend betrachten". Maar teevens merkbaar te worden. Ons uitgeversbedrQf is niet meer opgewassen tegen het voort durend omhoog gaan van de papierprfjzen en drukkersloonen. Het voortbestaan van onze tijdschriften wordt bedreigd, daar de kosten van uitgave niet meer gedekt kunnen worden... Maar ook oaze groote bibliotheken zullen spoedig niets meer aan kunnen schaffen, daar de onveranderd ge bleven geringe toelagen van voor den oorlog bijna geheel gebruikt moeten worden voor de kosten van het inbinden der vervolgwerken. Reeds ziet zich de universiteits bibliotheek genoodzaakt, sommige zelden opgevraagde boeken ongebonden in de kasten te plaatsen. Binnen korten tijd zal, wat den ouden Polizeistaat" en w At wijlen den Censor niet gelukt Is, bereikt woiden, n 1. dat Oostenrijk door den muur van z|n papieren geld geestelijk geheel van de buiten wereld zal zijn afgesloten". Wat voor de bibliotheken geldt, geldt opk in nog grootere mate voor de instituten voor wetenschappelijk onderzoek. In de begrootingscommlssle van de Oostenrfjksche Nationale Vergadering heeft de afgevaar digde Leuthnez, als verslaggever voor de afdeeling onderwijs, de aandacht gevestigd op de vernietigende uitwerking van den oorlog op de beoefening der wetenschap. Zoo zeide hfj: .Bij het einde van den oorlog hadden de chemische laboratoria geen glas, geen gummi, geen kolven, geen metaal meer. Met de aanschaffing van wetenschappelijke buitenlandsche literatuur waren wj reeds vflf jaren ten achter; de instrumenten waren 5 jaar verouderd en in slechten toestand, eveneens de machines in de instituten der technische Hoogeschool, enz. Daarbij kwam nu nog de prfjsverhooglng. Glaswaren zQn twintig maal zoo duur ge worden, kolven, reageerglazen, buizen kosten onbereikbare prijzen. Chemicaliën en daar onder lijden niet alleen de laboratoria, maar ook de ziekenhuizen zijn alleen voor phantastische bedragen te koop,.. Hetzelfde geldt voor de vakbibliotheken. Zoo bedraagt de toelage voor den aankoop van boeken voor het Centraal Meterologisch instituut 1800 Kronen, terwijl de aanschaffing van n onontbeerlijk Engelsen, tijdschrift 1200 Kro nen kost. Het Physiologlsch instituut krijgt in 't geheel 1000 Kronen; wanneer het een nieuwen microscoop zou willen aanschaffen, dan zou die meer kosten dan de geheele jaar lij kache toelage bedraagt. De onkosten van het experimenteel onderzoek op dieren kunnen Biet bestreden worden ; een kikvorsch die vroeger 10 heller kostte, kost tegen woordig een of twee Kronen. Mlcrophotographie komt niet meer voor, omdat het Instituut de gevoelige platen niet meer be talen kan. Wij staan hier dus voor den ondergang van zulke wetenschappen, zonder welke het economisch leven van onzen tijd en de moderne hygiëne niet leven kunnen. Wetenschappelijke arbeid is bij de tegen woordige toelagen een onmogelijkheid. Na den oorlog waren de voorraden opgebruikt en aan den anderen kant was het aantal studenten vervijfvoudigd. Van eigenlijke studie zal in- de eerstkomende jaren nauwe lijks meer gesproken kunnen worden." Tot zoover het verslag van den Oostenrfjkschen afgevaardigde. De daarin geschil derde omstandigheden zijn kenmerkend voor den nood der intellectueelen in MiddcnEuropa. Waar moet dat heen ? Moeten wij dien stroom van ellende den vrijen loop laten, totdat alle geestelijke denk- en werkkracht verdord en vernield is? Gaan hier niet waarden verloren, die in ternationaal zfjn in den besten zin van het woord? Wordt hier niet een verlies geleden, dat ver bulten de grenzen van de in het ongeluk gestorte landen zal gevoeld wordec? Weienschap en kunst brengen internationale waarden voort. Wanneer in vroeger tijden dergelijke ellendige omstandigheden een Behring verhinderd hadden, zijn antl-dlphterieserum uit te vinden, zouden alle Fran sche, Engelsche, Amerlkaansche en Brazillaansche moeders hunne kinderen, die door deze ziekte getroffen worden, moeten missen. Dit slechts als een drastisch voorbeeld. Maar niet alleen de medische wetenschap werkt voor de menschheld in 't algemeen. Wat physicl, chemici, physlologen, mathematici, dichters, beeldhouwers, schilders, sociologen en staathuishoudkundigen voort brengen, is van waarde voor ons allen; zij leveren bijdragen voor het welzijn van de menschheid in haar geheel. En die menschheil lijdt, ontbeert, sterft vóór den tijd, wanneer erger s ter wereld de intellectu eele arbeid onmogelijk is geworden omdat de werkers met het hoofd riet meer zonder zorg kunnen leven, verstoken zijn van alle materieele middelen.die zij noodighebben voor er bij zeggen dat ze onoprechte, onzelf standige, oneerlijke menschen zijn. Want het kwaad dat ze doen is enoim door hun slaafsheid speciën ze in Satan's kant. De schilder, slachtoffer van ijdele theorieën, gelooft op het rechte pad te zija de minnaar van goede, zuivere kunst begint te weifelen en te wanhoopen. Ea de rest gaat maar met de sleur mee. Het zal er nog op neer koomen dat onze vroom-christelijke regeering dit Satans-werk gaat bekroonen. We hebben reeds verrassirgen van dien aard gezien. En is deeze slaafsheid, deeze onzelfstan digheid, dit gemis aan oorspronkelijk gevoel van goed en kwaad, mooi en leelfjk eigenlijk niet het meest treffende verschijnsel ia den grooten oorlog ja, eigenlijk de oorsprong er van ? Hoe hebben de massa's zich bij de neus laten nee men! Nu is eerst recht aan 't licht gekoomen hoe zeer onopgevoed en onmondig de menschheid is. Ontiaglijk vaardig zijn ze in industrlëele techniek, de wetten der materie doorgronden ze als nooit te vooren. Maar van wal goed en kwaad, mooi en leelfjk is toch wel het allergewigtlgste vraagstuk daarom trent hebben ze geen vastheid, en zwalken ze onbestemd heen en weer. Maar nu is er, zooals ik zeide, op die monsterachtige tentoonstelling van ver wilderden, werk van een jong, mij onbekend schilder, dat midden in den kleuren-chaos terstond opvalt door licht en zuiverheid. Twee groote zonnige stadsgezichten, f enige landschappen, een Zeeuwsch meisjesportrtt en een oude Veluwsche boer. Alles dóór en dóór gezond, verkwikkend werk. Tus schen het akelig gebrul en gekrijsch van kleuren, de vleze machtelooze schilderijen, met groene en zwarte naakte vrouwen E IN D E L IJ K Ga maar zitten Willem Royaards Plaats u op den Leidschen troon Druk op uwe rimpelslapen De geverwde doornenkroon. Want van doornen zal zij blijken Als ge aan den arbeid gaat. Hebt ge niet uw felsten vijand In den Am&terdamschen Raad? Gij zijt welkom groote dokter, Welkom op het Leidsche Plein; Laat ons wenschen dat ge jaren Daar den voorgrondman zult zijn. Na een langen tijd van wroeten, Van gekonkel en gezeur, Ondanks hoofdman Kleerekooper Maakte men u directeur. Blijft 't, hoog geachte Willem, Vecht geducht om uw bestaan Van den dag van uw benoeming Vangt de knoeierij weer aan. Want na drie doorsarde jaren Krijgt ge weer die ergernis Als uw vijand dan tenminste Niet weer kleerenkoopman is. J. H. SPEEN HO F F DEVO Geurige Sigaar FABRIKANTE N.V. DIEVENBACH's Holl. Sigarenfabriek UTRECHT iiiiiiiMiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiimiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiimiiiii hun werk, honger en kou lijden, wegkwijnen en niet meer instaat zijn, d< nf-kkel der weten schap brandend over te dragen aan het volend geslacht. Tua res agltur, zou men den anderea volken kunnen toeroepen, wanneer men ze smeekt hier hulp te verschaffen, opdat de geestelijke nood in de overwonnen landen gelenigd wordt. Tua res agltur: want ook de toekomst der andere volken wordt door deze ramp bedreigd. A. H. F R i E D unmtfiimumm Boekverkooplng te Leiden Van 15?25 Maajt a.s. zal bfl de firma BurgersdBk & Niermans (Templum Salomonis) te Leiden eene boekverkooplng plaats hebben welke zeer belangrijk is, en bevat o.a. eene zeldzame verzameling oude atlassen en kaarten waaronder tot heden onbekende uitgaven; onder de kunst en geïllustreerde werken komen voor fraaie achttiende eeuwsche geïllustreerde uitgaven van fransche schrijvers, een kost baar getijdeboek, enz. enz.; ook de overige afdeelingen als geschiedenis, rechts geleerd heid, staathuishoudkunde, godgeleerdheid, klassieke en moderne talen, genees- en heelkunde, benevens de wis- en natuurkunde zijn zeer belangrijk. De verzameling is te bezichtigen 12 en 13 Maart. tiiiiiiuiiiiiiiiiiiiiiiiiiimiiiiimiutmiiimiiuiimiiiiiiiuiiuimiiiiiitiiiM iiiiiiiiliililliillliliiiillllllilllliillllllllililMlllililillllllllililluiiiiiiiiiiiiii l B. RUYS - Dedemsvaartl i 26 Hectaren met vaste planten, Rozen, | i Rhododendrons, Coniferen, Heesters! ! Catalogus 1920 Is zoo juist verschenen \ i en op aanvrage verkrijgbaar l uiiiiiiiiiiinltiHi nu blinkt die hoek waar de schilder Wolter exposeerde als een kalm en rustig lichtpunt. Er is harmonie, fijn kleurgevoel, technisch meesterschap. Het mooiste van alles is de oude Veluwsche boer. 1) Dat kleine schilderijtje is niet alleen het beste wat op de expositie hangt, maar het is als kunst weer van meer beteekenis dan al de andere schilderijen te samen. Het is een oud boertje, met rood-gerande oogjes onder valen, verweerden pet, waar onder wat grauw wilte lokken uitkoomen. Zijn buis is paarsch-blauw, achter hem Is de wand meer helder blauw en het relief van de kop is verbazend en alle kleu ren zfjn in harmonisch gamma gehouden. Het schilderwerk is technisch verwonderlijk knap, geheel uit de verf" zooals de term luidt, en de schilder toont zich in de be handeling der verf een waardig kind van het volk dat zooveel groote schilders voort bracht. De afstand tusschen dit werk, vol goede traditie, en het gesmeer der nieuw-lichters is enorm. Men zou niet gelooven dat ze tot a volk en n tijd behoorden. Maar het gaf ten minste deezen troost, dat waarachtig talent niet ligt door woeste dwaasheeden wordt onder den voet geloopen. Ook hier observeerde ik de bezoekers. Geen enkele zag ik die toonde blzonder ge boeid te worden door die prachtige uit zondering onder al het geknoei. Vermoeid, verward en verstompt door de wilde excessen, waren ze geheel den koers kwijt en duifden evenmin eerlijk bewonderen als zich eerlijk ergeren. FREDERIK VAN EEDEN 1) No. 152.