13 Maart '20. - No. 2229 DE AMSTERDAMMER, WEEKBLAD VOOR NEDERLAND Reehts op de tafel: noodgeld. Links: in den Nederl. hoek. Boven: de vredesvlag IN DE OOESCHE OORLOGSKAMER Ons land ontving den oorlogsstorm wel niet In volle borst. Het bleef wel uit den eigenlijken vernlellngshoek. Toch kreeg het ook zj|n vlagen en stooten van bezijden. Toch kwam het ook plat genoeg te liggen in den nood. Toen hebben wij Nederlanders, voor zoover wfj niet verslapt en verslapen bleken en voor zoover wj| niet grasduinden in oorlogswinst en kettinghandel, ook ons leed gehad, ook onze verontwaardiging ge kend ia dien grooten gruwel. Doch hoe geweldig ook, het is al reeds verleden. De band nu, die de menigte moest hechten aan wat zij beleefde, is slap geknoopt, laat spoedig los. Bovendien vervaagt telkens de heugenis aan wat hard en droevig werd ondervonden. Te spoediger nog gaat dit vergeten, als er een heden komt, dat zelf vol is van eigen somberheid en zorgen. Zoo is dan de elgenljke oorlogstijd met de maren zijner afschuwelflkheden voor de meesten onzer reeds schimmig geworden, ja is uit veler gezichtsveld al verdwenen. Hun echter, die prijs stellen op de ge dachtenis aan jaren van hardbewogen leven, die bij het ingaan van een nieuwe verward lijkende toekomst een denkbeeld willen be houden aan hetgeen die toekomst voorbe reidde, hun tot wie het herinner u" spreekt, hun kan bevrediging worden gegeven in het goede Zeeuwsche stadje Goes. De familie Wilton van Reede ontvangt er gaarne den waren belangstellende in het museumvertrek van haar statig huls aan de W|ngaardstraat. Dat In Zeeland, de provincie, die de trillingen des oorlogs vaak van zeer nabfl vernam r n gevoelde, meer en scherper her inneringen eraan vergaderd werden dan elders in Nederland, zal licht worden toe gegeven. Zeeland was dan ook 't eerst aan gewezen als plaats tot verzameling en bewaring van zulke gedenkstukken. Het terrein was er en nu deden de heeren Wilton van Reede, vader en zoon, wakker en kundig bijgestaan door den heer H. Vissers, zich op als de menschen, die het eerste en van daar het moeilijkste werk verrichtten tot verwezenlijking. De rijpere ouderdom staat gaarne de jeugd de eer af, waar zij die mag verdienen. Zoo heeft naar het getuigenis van zijn ouders de heer van Reede, de zoon, leerling aan de landbouwschool, de eerste gedachte op gevat aan deze tentoonstelling van oorlogs relieken. Op zijn ziekbed, moeilijk opkomend van de griep, ontving hQ de eerste voorwerpen, die werden aangebracht, begon hfj door middel van correspondentie, andere verzamelaars in binnen- en buitenland te ontdekken, met hen in ruil en handel te treden. Naar de over tuiging van zijn moeder werd hierdoor haar zoon het leven gered, dat zonder dien heilzamen prikkel ware weggedoofd. Men be grijpt dus, waarom mevrouw van Reede vol geestdrift is voor de museumkamer, waaraan het herstel is verbonden van haar lieven zoon. Niet lang na zijn genezing, op het hooren van den algemeenen terugtocht der Duitsche troepen, ging de jonge van Reede er zelf op af, met een broeder van hem en den huisknecht. Het avontuurlijke reisgezel schap vergaarde te Luik en omstreken van de Duitsche soldaten een rijken oogst, die hun echter in Limburg door Nederlandsche ambtenaren goeddeels werd afgenomen. immers de neutraliteit stond boven alles. Door dezen tegenslag geenszins ontmoedigd, gin gen de van Reedes er weer op uit, zoodra het zeker werd, dat aftrekkende Duitsche contingenten Limburg zouden doorgaan. Toen namen zij beter maatregelen om de vaderlandsche angst voor neutraliteitsschennis te verschalken en kwamen zi) huiswaarts met een ongedeerden schat van alderhande afgedaan oorlogstuig, het ont goochelde Germanje niet meer tot nut, doch gewenschte aanwinst voor de Goesche historiekamer. Deze was in Januari 1919 zoodanig gevuld gekomen en gerangschikt door de goede zorgen van den heer Vissers, dat de eerste belangstellende bezoekers konden worden toegelaten. Onder dezen behoorde de vice-admiraal Smit, comman dant van Zeeland, die zijn waardeering niet verheelde. De heer van Reede Sr. had in middels het werk van zijn zoon met beleid en sterke hand bevorderd. Zfln broeder, ge vestigd in den Amerikaanschen staat Oklahoma, zorgde, dat de Unie, schoon laat in den oorlog getreden, al spoe dig met onderscheiding in de collectie vertegenwoordigd was. Een zeer druk ver keer was geopend met de Vereinlgung der Weltkriegssammler", gevestigd te Berlijn en die reeds toen de vijandelijkheden De Oorlogskamer te Goes: in het Amerikaausche hoekje DE GEVOLGEN DER AFSCHAF FING VAN HET FRANS OP DE LAGERE SCHOOL Een zeer klein deel van de leerlingen der Lagere School zal later het Gymnasium bezoeken; het is dus begrijpelik dat de regeling van het onderwas zich niet in de eerste plaats kan richten naar de belangen der aanstaande gymnasiasten. Maar daaruit volgt niet dat men het Lager Onderwijs zo mag Inrichten dat het Gymnasium voor een onuitvoerbare taak wordt gesteld. Dat dit geschieden zou door afschaffing van het Frans op de Lagere School, is m.i. niet twjfelachtig. Kinderen van twaalf of dertien jaar die niet buitengewoon begaafd zijn dus de grote meerderheid kunnen niet in het eerste jaar waarin zij een nieuwe, geheel anders ingerichte school bezoeken tegelijk de studie beginnen van Latfln en Frans, van twee talen die beide voor een Nederlander moeilik zijn en bovendien in het uiterlik van de woorden zoveel op elkander gelflken dat verwarring tussen de twee vocabularla het aanleren belemmert. Leert men die talen na elkander, met een behoorllke tussenruimte, dan helpt de ver wantschap der beide talen. Bij de bestaande toestand nemen de leerlingen van de eerste klasse woorden als pater, mater, filius, frater, soror, terra, luna en honderden andere, zonder inspanning in hun geheu gen op, maar zou dat ook het geval z indien zij niet een door eenvoudige lektuur bevestigde kennis hadden van de Franse woorden père, mére, fils, frère, sa'ur, terre, lune enz. enz. Men behoeft geen profeet te zQn om te voorspellen dat, als het Frans en het Latijn tegelijk In de eerste klase moeten aangeleerc worden, de noodzakelikheid spoedig za dwingen de beoefening van een der beide talen over te brengen naar de tweede klasse Doch daar wachten weer twee nieuwe talen Duits en Grieks l Kan daar een derde vreemde taal bijkomen? Natuurllk niet Moet dan het Grieks verschoven worden naar de derde klasse,... waar het Engels aan de beurt komt? De praktijk zal de wetgever nopen het Grieks geheel op te geven, of het in het leerplan een plaats te laten niet veel belangrflker dan nu h Hebreeuws Inneemt. Doch met dit offer dat om gehee andere r-denen mettertijd toch noodzakelil kan worden is de zaak nog niet gered Het onderwijs in de Engelse taal profiteer In hoge mate van de langjarige kennis di de leerlingen hebben van het Frans. Het is opmerkellk hoe spoedig niet alleen op Gymnasia maar ook op Hogere-Burger scholen, de jongens en meisjes een eenvoudig Engels boekje kunnen lezen. Dat mag voor een deel toe te schrijven zijn aan de nog in vollen gang waren den oorlog uitbaatte met zoodanige verzamelwoede, dat het bijna mocht schijnen, als had Duitschand met dit motief op oorlog aangestuurd, wijl penning- of postzegelcollecties een grootwlllend volk op den duur toch te ering vielen. Het vertrek, waar een keur van ontroe rende getuigenissen der droevigste volkenverdwazing is opgesteld, zal welhaast te kl:in zijn bij het groeien der verzameling, die trouwens reeds ter deure uitschuif t naar portaal en nevenkamer. D; uitmonstering net rood dundoek verheldert de somberheid van vele voorwerpen. Aan den wand platen van de vereenigingen onder het Roode Kruis met dikwijls verheven en all ij d treffende voorstelling. In den Nederlandschen hoek de platen, die het boerenhatt moesten vermur wen om graan te zaaien en graan te leveren aan het hongerende volk. Sterk sprekende Yankee-platen om in te teekenen op de Liberty loan" of dienst te nemen bfj de U. Marines tegen de Hunnen. Dan wapentropeeën: Fransche, Russische, Duitsche ge weren, de beruchte zaagbajonet, petten, *) helmen, gasmaskers, loopgraafschoenen, ransel, llchtkogelplstolen, moorddadige pijlen uit vliegmachine afgeschoten. Een schamele kiel van een Russisch krijgsgevangene, een houten vredesduif, geknutseld door gevan gen Russen, aardig werk van Engelsche ge nterneerden, van Belgische vluchtelingen, de Belgische driekleur met het devies Troost In nood" naar het woord van kardinaal Mercier. Aan elk voorwerp is de een of andere geschiedenis verbonden, die, door uw vriendelrjken geleider verhaald, het u levend maakt. In het midden der kamer hangt een kleine rood-wit zoden banier met gouden franjes, een blauwe ster in het witte vlak. Dit teeken vertelt men ons hing in Amerika voor het venster van elk huis, dat een strijder had uitgezonden. Wanneer de tijding kwam, dat hQ gesneuveld was, verving een gouden ster de blauwe. Onder de gedenkborden: het zeldzame met de zes-en-vfjftig oorlogsverklaringen. Dan het complete stel der Delf tsche oorlogs bordjes. Voorts borden op de vlucht der vervolgde Belgen en op den wapenstilstand en den vrede van Versallles. Bij Nederland historieborden op het slachtverbod, op Troelstra's doodgeboren revolutie, eindelijk eenige tot spot van oweeërs, hamsteraars en smokkelaars, Neerlands hope en trots in dien grooten tijd. Een roemt er zich: Met gevaar van mijn leven Heb ik aan vreemden gegeven Wat ons volk niet had. Ik heb nu als belooning Een paleis als een koning. Wie doet mg wat l Vroeger had ik 'n dalles. Nu heb ik alles. Als tegenhanger op dit eerelid van het gild der oorlogsprofi teerders een Vlaamsche hekelprent in zwart, een bekendmaking van den troonafgang van zijne kortarmige verwaande hoogheid Ex-Keizer Wilhelm den zot, den afgod, slavendrijver, zwfjnenhoeder, volksverdrukker en mislukten wereld veroveraar, uitgegeven door de Entente & Co. aannemers van begrafenissen aan matige prijzen". Ze zijn echter ditmaal bij hun prijsbere kening lang niet matig geweest, die aan nemers. De heele erfenis van Blsmarck hebben zrj meegenomen. In de prentverzameling een rijk gevuld album prentbrlef kaarten en satyrische schetsen en krabbels, waar de heeren van Ree de onze aandacht richten op de geestige voor stelling en fijne uitvoering van de Fransche. Ook de teekenlngen van Koningin Wllhelmina ten bate van de gezinnen der veron gelukte en omgebrachte Nederlandsche zee lieden. Van den door de eeuwen heen boertig gebleven vaderlandschen geest spreken de spotprenten op de eindelooze rij onzer nooden": zeep, gas, kolen, vleesch kleeren, rijst, veevoer. De nood aan karakter en eergevoel is veilig vergeten. Voor den liefhebber om te juichen is een meer dan schitterende collectie brief omslagen, 500 stuks alle met verschillend stempel en censuurmerk, uit alle deelen der wereld gedurende den oorlog verzonden. Dan is er een merkwaardige partij oorlogs couranten : van al de te veld staande Duitsche legers, van het BMtsche operatiekoips in Palestina; zelfs de Nra tou Görlitz" het blaadje van de Grieksche afdeeling, die zich in Macedoniëden Dultscher in handen stelde en in dat Sllezische stadje werd opgeborgen. Ook een paar nummers van de legendaire Ltbre Belgique" zfjn de heeren van Reede machtig geworden. Bij de post-en sluit zegels vanaf een stel moord op aartshertog Frans Ferdinand met bloedstempel" Serajewo tot aan de serie uit het schrikbewind van Bela Kun met vervaar lijke bolsjïwieksche koppen a la David, ver halende van den roekeloozen zelfmoord der *) Alle kleedingstukken en hoofddeksels zijn terdege ontsmet, alvorens te worden opgehangen. Ongedierte en schurft kwamen er veel op voor. beknoptheid van de Engelse vormleer, voor een ander gedeelte Is het zeker te danken aan de omstandigheid dat een zeer groot getal Engelse woorden aan de leer lingen uit het Frans bekend is. Die hulp tal ophouden als de beginners niet langer be schikken over een enigsiins bezonken kennis van de Franse taal. De kennis die op de Lagere School van het Frans wordt verkregen is niet zo gering als men wel eens vindt voorgesteld. Gedu rende meer dan twintig jaren heb ik als curator van het Leidse Gymnasium de ge legenheid gehad om de toelatingsexamens voor het Frans brj te wonen; als men uit sluitend wilde letten op fouten in uitspraak, in spelling en in grammatlka, dan zou zeker op de meeste kandidaten heel wat zijn aan te merken, maar vraagt men naar het ver mogen om een simpel stuk Frans proza te verstaan, dan kan men, dunkt mij, tevreden zijn met de uitslag, en zelfs zeer tevreden wanneer men onderzoekt hoeveel Frans leerlingen van veel rijper leeftijd in naburige landen kennen. Na de woorden door de Minister van Onderwijs de 27e Februarle in de Eerste Kamer gesproken, mag men hopen dat het gevaar voor het Gymnasium wellicht nog zal worden afgewend. Een bescheiden poging om een besluit In deze richting te bivorderen, heb i ik met het schrijven van dit artikel willen ! wagen. De heeren Wilton van Reede, vader en zoon, in hun Oorlogskamer OostenriJksch-Hongaarsche Monarchie. In veelheid van kleuren en tinten stralen van de mlddentafel noodmunten en noodgeldpapieren op, met zeldzame exem plaren als van Roemenië, Ceylon en Verdun. Wrj zien in den eersten schrik Ne derlandsen noodgeld gemunt of gedrukt door Goes, Wolfaartsdijk. Lekkerkerk, door de Mij. de Schelde te Vlissingen; het was maar even in omloop. In den Nederlandschen hoek staat het kranig portret van onzen oudsten vrij willi gen landstormer, den GoezenaarL.de Beste, geboren 25-4-1857. Compleet is de verzame ling distributiebescheiden van de gemeenten Amsterdam en Rotterdam. Die van Goes zijn zoo goed als volledig, ook van Delft is er veel. Ook waren de heeren van Reede zeer vol daan over de bereidwilligheid der Rijksdlstrlbutiekantoren tot het inzenden van hun formulieren. Dan velerhande monsters sur rogaten uit dien licht-, vet-, zeep-, garenen verder-loozen tijd. Met niet te definieeren gevoelens staart men op een fleschje met een handvol Thee-Ersatz, waarin zelf s bfj een vluchtig onderzoek 19 componenten rijn op gemerkt als vlierplt, witte doovenetel, aard appelloof, klttelsteentjes en stukjes kalk. Nog een geplakt partijtje vermakel|ke adverten ties ten dienste van onze nieuwbakken rrjkaardsals aanbiedingen tot het koopen van laaggenummerde auto's, tot het zich aanschaffen van koffers met voorname hoteletiquetten, tot het geven van lessen in behoorlijke manieren met ten vetste gedrukte vocatieven O.W.'ers 11 Die naam was inderdaad een trots, een hulde en isnimmer eensmaadwoord geweest. Wat dan te zeggen van de opvatting der hooge overheid, die 't een middelburgsch leeraar moeiHjk maakte, omdat hfj een opgeblazen graanspeculant daar ter stedeke beleefdheldshalve alzoo zou hebben benoemd. Hier ligt nog een Engelsche zwarte lijst van .trading with the enemy." Dit stuk is met veel moeite verkregen, geenszins omdat het zeldzaam was, maar omdat het in den prullemand of den sllngerhoek ging, zooals dit ook het geval was met menigte van andere zaken, die in den oorlogstijd te kust en te keur gingen en waarvan een heel, een heel enkele de latere waarde inzag. Nog even het oog geworpen op ijzeren ringen met ,des Vaderlands Dank", aange nomen in de plaats van gouden; op ijzeren penningen voor wie goud bracht naar de Rlksbank, op al verder ijzer uit eiserner zeit", o onmetelijke verdwazing. Een vleet van ijzeren kruisen, ook ijzeren spotkruisen met het doodsteeken en für Kultur," in den rand Louvaln, Rheims, Amiens, Hartlepool, Searboro, Whitby; lldmaatschapskaarten van de Deutsche Vaterlandspartei" de doorzetters, of van den Bund Deutscher Manner und Frauen zum schutze der persönllchen Frelheit und des Lebens Wil helm II", sindsdien overbodig geworden. Bezie nog uit het jaar 1917 de opvorderlngskaarten van metalen voorwerpen, van wol en matrassen In het overheerde Belgiëof vouw voorzichtig de brooze depêche uit, die een postduif der Geallieerden te Goes aanbracht. De depêche brachten de nuchtere vinders bfj den heer van Reede, de trouwe bode aten zfl op. Daar Is nog een foto van de ramp te Goes op 22 Dec. 1917 met stuk ken van de bom; een granaathuls van Ver dun, een bajonet, die aan het Yserfront door het lichaam van een Belgisch officier ging, een zakkompas van een Russisch officier, waarop een vfjandellke kogel afschampte. Staande ons bezoek en wel een bewijs hoe gestadig de onderneming der heeren van Reede marcheert worden binnenge bracht een doos Amerlkaansche oorlogs kalenders en een kistje met overblflfselen van een Britsche bombardeervllegmachine, die eens te Oosterwolde neerkwam en door de bemanning in brand werd gestoken. Maar waar blijven we met de afge meten ruimte? De redactie ter eene zijde vergeve onze maatsoverschrijding; de familie Van Reede ter andere wat haar te groote beknoptheid zal toeschijnen. Dit dan nog ten slotte: men teekent in het boek der bezoekers met een pennehouder, kunstig vervaardigd op St. Helena door een krijgsgevangen T-ansvaler, Joubert van naam; de heer Van Reede Sr., die overal in de wereld was en natuurlijk ook in Zuid-Afrlka tijdens den oorlog van 1899?1902, heeft ook uit dien schokkenden t|d vele mooie dingen bewaard. En in het front van de oorlogskamrr hangt half ontrold een driekleur met het jaar 1019, de vlag, die deze heer in gereedheid bracht voor een blij vredesfeest, dat uitbleef, maar die nu zijn schoone verzameling ten schuine is. Dr. C H. F. HAJE De Oorlogskamer te Goes: collectie wapenen, ieder met een eigen geschiedenis iiMmmiiiimiiiiiiniii Wie werkelik waarde hecht aaneen humanlsties gymnasium, wie er prijs op stelt dat een deel der studerende jeugd wordt voorbereid door inzicht in de historiese samenhang van heden en verleden, kan naar mijn mening niet ijveren voor behoud van het Latijn zonder er mee te verbinden een degelike kennis van het Frans, en die kan een Nederlander niet verkrijgen als hfj die taal op het Gymna sium en tegelijk met vele andere talen, moet beginnen te leren. Ik wil hier iets bijvoegen over het Frans op de Lagere School in het algemeen. Prof. Salverda de Grave heeft in de Nieuwe Rotterdammer van 17 Febr. 1.1. over dit onderwerp behartigingswaardlge woorden gesproken, die ik geheel onderschrijf; hfj zegt terecht dat het nationale karakter van onze beschaving gevaar loopt indien wij door verwaarloozing van het Frans tot een zijdige beoefening van het Duits worden gedrongen. Aan hen die dat geen nadeel achten, en aan hen die slechts oog hebben voor onmiddelllk prakties nut, zou ik deze vraag willen doen: denken zij er wel aan dat kennis van het Frans niet alleen het Latijn gemakkellker maakt, maar nog veel meer steun geeft bij het beoefenen vaneen andere Romaanse taal? Onze handel en onze industrie zal hoe langer hoe meer in de landen van Zuld-Amerika een uitweg voor zijn prodtikten en een terrein voor zijn iiiiiiniiiiittiiiiitiiiiiiiiiiiiEiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiniiiiiiiiiii CADILLAC Het Meesterstuk der Autotechniek Importeur: K. LANDEWEER, UTRECHT iiiiiiiiiiiiMiiiMiiiiiiiiiiiiiiiiiiniiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiuiiiiiiiiiniiin werkzaamheid moeten zoeken. Scherp zal ook daar de konkurrentie wezen en zullen dan niet onze jonge mannen, indien zfj behoorllk Frans hebben geleerd, een voor sprong hebben op degenen voor wie Romaanse woorden even vreemd klinken als voor de meeste Nederlanders het Russies of het Grieks? De ontwikkeling van ons volk en de praktijk van het leven schflnen mg gelfjkelik te pleiten voor het brhoud van het Frans op de Lagere school. Klaagt men daar over gebrek aan tijd, dan zoeke men de oplossing liever In vereenvoudiging van het onderwijs, al dadelik in w|ziging van onze tijdrovende spelling en wat er mee samenhangt. Lelden D. C. HESSELING