DE AMSTERDAMMER, WEEKBLAD VOOR NEDERLAND 3 April '20. No. 2232 RAFAËL SANZIO geb. 6 April 1483 + 6 April 1520. Zijn 400-jarige sterfdag herdacht. Nog verliep geen jaar sinds wq in woord en periodieken den 400jarigen sterfdag van da Vloei herdachten, of een andere heros, Rafaël, roept ons ter herdenking. Men is van zins te Rome, op den heuvel die de kern vormde van het meest uitge strekte wereldrijk der oudheid, op het Kapltool, den grooten burger van Italiëte herdenken in een feestrede. Schitterend vreugdebetoon zal den kleurentoovenaar eeren In den rijken bloementijd, wanneer in April Rome gebalsemd geurt, en in bloemen pracht van rozen en glycinia's straalt. In Urblno, het afweegsche bergstadje in Midden-Itallëging op 6 April 1483 de gelukster van Rome's kunst op. Kort, slechts 37 jaren, zou deze ster aan den Itallaanschen kunsthemel schitteren, maar toch, niettegen staande haar korten glans, met een ongeevenaarden gloed stralen. In Urblno troonden de hertogen van Montefeltro op hun burcht, welks stichter van Italiaansche kunst niet weten wilde, slechts Vlaamsche kunst waardeerde. Raf aël's vader, Giovanni Santl, had door deze bevoorrech ting van bultenlandsche kunstenaars, die Vlaamsche tapijten, altaarstukken en por tretten leverden, weinig reden tot dankbaar heid aan zQn vorst. Toch herdacht de dichter schilder, Raf aël's vader, in een rijmkroniek de dappere daden van den heersenen De kunst zat Rafaël dus in het bloed. Toch was Rafaël geen wonderkind, geen vroegrijp genie. Slechts het bezit van aanpassingsvermogen en het zich eigen maken van het schoone dat hij om zich zag, kreeg hq mede van de goede feeën op zin levensbaan. Dit te ver smelten met zijn eigen-ik tot een edel alllage dat met niets anders te vergelijken is, stem pelt het begrip: Rafaëllitisch. Tot in 1499 bleef Rafaël in Urblno en sloot zich als leerling aan (althans men vermoedt dit; zóó weinig weet men van zfln jeugd en zijn vorming) bij Timoteo della Vlte. Maar zelfs zijn aanvangsproducten toonen reeds de meesterhand: aanminnig, aantrekkelijk, llefelQk. Van Pietro Vannucci, hijgen. Perugino, staat het vast dat hq Rafaël onderwees en en mét hem werkte. Toen reeds (pl.m. 1499 1500), ontstonden meesterwerken als de Sposalia in het Brera-museum te Milaan en het Raf aëllltische kleinood: de Madonna Conestabile in de Hermitage te Petersburg. Deze en meer andere meesterstukken van dien vroegen tijd bewijzen, hoe enorm snel de ontwikkeling van den jeugdigen schilder, nauwelflks 18 jaren oud, was voortgeschre den. Welk een diepte, welk een gevoel, welk een innig geloof spreken hier, bq een jongeRafaël: Zelfportret llng, haast nog een knaap l ZQn meesterschap was ongetwijfeld reeds wQd en zijd bekend, anders ontvangt een 20 tot 30-jirige geen opdrachten gelijk hem werden toevertrouwd. Doch ook aan zijn bescheiden karakter, aan zijn beminnelijk wezen had hij, nevens zijn talent, zQn succes te danken, dat, door aan bevelingen van hoogerhand met overtuiging gegeven, naar verdienste werd voorbereid. Hq werkte in Florence, in Rome, waar Michelangelo's Titanische kracht zijn eerbied afdwong, al schijnt hq er geen innerlijke deelneming voor gevoeld te hebben. De schuchterheid van Rafaël schroomde terug voor de reusenkracht van Michelangelo. Wel greep hem Leonardo da Vincl's Mona Llsa (zoo berucht door den diefstal uit het Louvre in 1913) machtig aan, gelijk over het algemeen da Vinci even als Fra Bartolomeo grooten invloed op Rafaëls verdere vorming hebben uitgeoefend. Het in 1505 voor het Rafaël: Madonna Colonna Rafaël: De Sposalia van Maria Nonnenklooster van San Antonio in Perugla geschilderde altaarstuk, dat ten slotte na vele omzwervingen voor 2 millloen mark door Pierpont Morgan verwarven werd, heeft nog geheel het type van de Umbrische school. Door den Amerlkaanschen prijs kreeg het schilderstuk een roem, dien het in ver gelijking van anderen niet in die mate verdient. Het zijn niet de groote altaarstukken die aan Rafaël zqn faam hebben verschaft. Zqn gave als Madonna-schilder is het, die al het andere, óók zijn talent als portretkunste naar, verre op den achtergrond dringt. Rafaël heelt op dit gebied zoo ongeveer het laatste woord gesproken dat hier te zeggen valt. Zijn gansche denken en trachten is op een erschöpfende" behandeling van dit thema gericht. Nevens de lange rij van rijn Ma donna-gestalten, gepenseeld in zachte kleu renpracht, in volmaakte rust en liefelijke majesteit, treedt nog een reeks van teekeningen, die zeker later moesten worden uit gewerkt, maar waartoe het door omstandig heden niet kwam. De groote betoovering die van Rafaël's werken uitgaat, ligt hierin, dat hq de bezwa ren en moeite van den vóórarbeid geheel weet te verbergen. Elk z|ner beelden werkt op den aanschouwer als een afgewerkt ge heel. De algemeene Indruk, dat zoo een dóór en dóór voleindigd werk ook gemakkelijk en plotseling moet tfln geschapen, heeft zich voorgeplant in de sage, die zich bijv. aan de beroemde Madonna della Sedla (Pltti, Florence) vastknoopt. Volgens deze zou Rafaël, toen eens in n der hoven van het Vatlkaan op een boerin met een kind zqn blik viel, door die verschijning zóó getroffen rijn, dat hij naar het eerste het beste mate riaal dat voor de hand lag, greep het deksel van een regenton, en dat hq daarop de groep vastlegde. Men wil daaruit den minder gewonen vorm van het schilderstuk verklaren. Iets wat niet juist is. Want die vorm, het Tondo", was in dien tfld veel vuldig gebruikelijk bij de FlorentQnsche schilders der 15e eeuw. Rafaël's groote beteekenis als Madonnaschilder ligt juist in zijn breken met de Florentqnsche traditie. Deze gaf de ongenaakbare hoogheid, de trotsche koelheid, waardoor wél de devotie, doch niet het teer gevoel voldoening vindt. Rafaël brengt de verheven Moeder met het Kindje in de sfeer van het burgerlijk leven. Het zQn de rein menschel|ke gevoelens die zijne Moeders bezielen als elke andere moeder. Het kind is geworden als andere knapen, dat kind wil zijn, om zijn kinderlijke spelen te spelen. Men moet er zich over verbazen dat een 22-jarig jongeling zulk een blik kon bezitten op het moeder en kind zijn, dat het hem bezielde tot de talrijke uitingen, die in de grootste verscheidenheid van hem bver zijn en de wereld in verrukking brengen. En nevens de schildering van dat fijne ge moedsleven kwamen ook bloem en plant, landschap en stad, dorp en kasteel door zqn penseel tot hun recht. Hq kweekt hunne schildering met evenveel liefde als die van zijne Moeders Gods en zijne Heilige BammmiiiiiiiiuiiiHluiiannimiiuiniiiuiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiii iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiitiiiiiiiiiiiiiiiiiiniiiiiiiiiiiiiiiiiiniHiiiiititiiiiiiiiiiiiiiiiii NAPOLEON DE LA MAR Ik zou mezelf, en ook dit Weekblad niet verantwoord achten, wanneer we deze ge legen held, wanneer we elke gelegenheid, niet aangrepen om hen, die van .de groote kunst waarop wq wachten" droomen, vast te wijzen op de ietwat kleinere kunst, die wq reeds bezitten. De scheidsiqn tusschen groote en kleine kunst vind ik voor mq altijd moeilijk te trekken, maar wat we gemakkeiqk, want intuïtltf, weten is bet ver schil tusschen kunst en geen kurat. Nap de la Mar is het voorbeeld van een kunstenaar, die al zqn best doet er geen te schijnen, maar die er nu eenmaal onloochenbaar een Is. Geen mensen, die eraan twqfelt. Alleen heerscht er wel eens misvatting omtrent WEGGIS IERWOUDSTEDENHEER Hotel ALBANA Hotel ALPENBLICK Da twee eenlge hotels in verhoogde llggmg, met prachtig panorama. Prospectus door de eigenaars en Intern. Verkeersbureau Amsterdam?Den Haag. de waarde dezer, soms te gul en te achteloos geboden gaven, en wanneer wq hierboven den familiaren Nap-naam vermijden, om den keizer te geven wat des keizers Is, dan geschiedt dit uit overtuiging dat deze komiek" in elk geval niet uwsen mqns-geiqke Is. Speenhoff en Nap de la Mar zqn de .Keepers" onzer lcht- en tooneelkunst; slechts wanneer de bal der officlëele, belangstelling toevallig hun kant uitspringt, bestffen we ten volle: ze behooren erbij, en zqn hen dankbaar voor een verras send rake zet of een onnavolgbaar eigen gebaar. Wat Nap de la Mar misschien geworden zou zqn wanneer hq geboren ware in een land waar aan tooneelkunst hoogere elschen van beschaving en ontwikkeling werden gesteld dan dit vele jaren ten onzent het geval was, wat uit dit soepel speel-talent zou zqn gegroeid indien het zich bijtijds in dienst had gesteld van een beter onderlegd en sterker strevend kunstenaarschap, ver moeden wq bqv. aan een Max Pallenberg, die, misdeeld van alle uiteriqke kenmerken welke den classieken Romeo maken, en met een oogenschqniqk gering operette-talent, een der eerste krachten van Reinhardt's Deutsche Theater" werd, In onderscheiden, zeer ulteenloopende men sch- scheppingen bewees hoe weinig het lichaam op het tooneel beteekent ,ioodra een ziel zich een uitweg baant Naar dusdanige verheffing heeft zqn Edel achtbare nooit gestreefd. In den vader van een Fientje" betreuren we dit wellicht nog meer dan om zqn eigen, op eenvoudiger schaal wei-geslaagde carrière. Andere tqden, an dere zeden, wie thans in het kunstbedrijf niet opgaat, gaat onder. Tooneeltalent is zeldzaam, men moet er waarlijk Nap de la Mar voor heeten om er zoo gezellig mee te kunnen sollen en nochtans zijn geboorterecht niette verspelen. En het biqf t mysterie waarom de een ons in een kleine rol boeit en niet meer loslaat, terwijl een ander in een groote rol, trots alle moeite, niet belet ten kan dat onze oogen afdwalen en onze ooren het geluld niet meer opnemen. Waar door de bevalligste actrice vaak na vijf minuten lucht wordt, en de onoogelijke Poll de Carotte het tooneel soms vult, dat onze gierige aandacht zich niet verdeelen zou al stortte het dak van den schouwburg in? DEN MAAG WARMOND PADOX HOUTBOUW IWNTOOR'.FREDERlKHENDRIMAêN b BURtAU ARCHITECT: PARKSTRAAT 87 LEVERT DE/VERLANGD IN ZEER KORTEN TUD ALLC HOUTCONSTRUCTIE/ ALS , LANDHUIZEN CLUBGEBOUWEN JACHTHUIZEN TENNI/HU1/JE/ CATALOGI*/OP AANVRAAG bini, van zqn zachte Lammetjes en zqne alverzorgende God-Vaders. Talrijk zijn de Madonna-beeltenissen van Rafaël's hand, die door brand e. d. verloren gingen en ons slechts door copieën bekend zqn. Begrijpeiqk is het, dat de eigenaars dier copieën vast overtuigd zqn de origlneelen te bezitten. In het bijzonder bestaat in Engeland zelden een groote schilderijen verzameling, waarin zich niet een zooge naamde echte Rafaël bevindt. Mogen dit ook al geen echte Rafaël's wezen, de schilderijen zqn hulpmiddelen om 's kunstenaars werk kracht te schatten en om het verloren gegane werk althans door afbeeldingen te kennen. Het is hier niet de plaats om Rafaël's arbeid in bijzonderheden te bespreken. Een uitgebreid en veelzijdig levenswerk als het zqne eischt een behandeling in boekdeelen. Over zijne portretten, zqn geschiedkundige stukken, zijn bouwkundige ontwerpen, zijne gedichten zwijgen wij. Ook hoe hij in 1508 in nadere verhouding trad tot Michelangelo en den bouwmeester van San Pietro, Bra mante en zóó op den Vatikaanschen heuvel en in de Sint Pieterskerk in Rome zijn taak vond. De wereldberoemde Stanze" in het Vatikaan zijn van de kennismaking met Paus Julius II een gevolg. In dit werk gaat Rafaël geheel op. School van Athene in de Disputa" (de Verheeriqklng der Drieëenheid) gaven hem daarbq aanleiding tot diepe studie, tot zorg en strijd, zooals blijkt uit een heerlijk sonnet, door Rafaël geschreven op n der studiën voor de Disputa, dat in het Britsen Museum berust. De wensch van Julius II deed hem de krijgshaftige en diplomatieke werkzaamheid van het Pausdom tot eeuwigen roem van de kerk in beeld brengen, en dat wel in de in 1514 voleindigde Stanze", die een overzicht ge ven van de macht der Pausen in den loop der eeuwen, schilderingen die den dichter met kleur en iqn van 1508 tot 1514 onafge broken bezig hielden. BIJ dezen Al-frescoarbeld, die aan zijn zenuwen de zwaarste elschen stelde, werd bfl tusschenpoozen het evenwicht hersteld door zqn Madonna-teelt en zqne Heilige Familiescheppingen, die hem weer kracht gaven en rust schonken. ZQne benijders en vijanden, wier aantal wies, naarmate zqn roem toenam endevereerende opdrachten hem talrflker toestroom den, trachtten kwaad van Rafaël te vertellen zooveel zq konden, zq scholden hem den Opperste der Synagoge", jaloersch over de pauselijke gunst aan hun mededinger bewe zen. Michelangelo schijnt zich evenwel nim mer minachtend over Rafaël te hebben uit gelaten, zooals men wel heeft beweerd. Persoonlijk zqn ze, merkwaardig genoeg, weinig in aanraking gekomen. De overstelpende arbeldslast, die op Ra faël drukte, begon hem zwaar te vallen, al was hq ook nog in den bloei der jaren. Zijn fijngevoelige natuur botste tegen 's levens scherpe physische kanten. In December 1519 merkt zqn omgeving melancholie in hem op. Zelfs de eer hem door den Paus bewezen, die hem tot een soort van Generaal-Intendant van Schoone Kunsten benoemde, vermocht niet hem op te beuren. Daartoe was hq wellicht te bescheiden van aard. Evenmin kon hem opheffen een levensdoel, door hem in het oog gevat in de laatste jaren van zqn leven: de reconstructie van het oude Rome uit zqn bouwvallen. Een reuzentaak, allén reeds een levensarbeid. Zijn onmete lijke werkkracht had de voorbereidende werkzaamheden daartoe reeds een groot eind op weg gebracht. Doch zijn physlek was tegen zooveel in spanning der psyche niet bestand. In Maart 1520 werd hq door hooge koortsen aange tast, waartegen hq enkele weken streed, om op den 6en April het onderspit te delven. De machtige geest, de krachtige hand moes ten het ten slotte opgeven in het lichaam, slechts 37 jaren oud. Heel Rome was in rouw. Men voelde zqn dood als een ramp, een onherstelbaar verlies. In het Pantheon te Rome rust het over schot van grootsten, den rein sten schilder, dien de wereld ooit heeft gekend. In zqn grafschrift spreekt de Natuur", gepersonifieerd, de groote Moeder deg Levens het uit: dat zq vreesde hoe Rafaël, als hq was biqven leven, haar zou hebben over wonnen en dat zij, wanneer hq stierf, óók zou moeten sterven, zq vreesde tevergeefs. Zulke door God gebenedijde kunstenaars sterven niet. Utrecht N. J. SINGELS Rafaël: Portret van Paus Julius II IllllllllllllllUllllllltllllllllllUlllllltlllllllUlllllllllUlllllllllIIllllllllllllllllllllIIIlllllllllllIIIIIIIIIIIH iiiiiiiifiiiiiittniiimi het is het kostbaar geheim van weinigen. De zedemeester die de oogen de spiegels der ziel" heeft genoemd, moet veel in de comedie hebben vertoefd. Op eiken afstand onder scheiden we daar: tooneelspelers met, en tooneelspelers zonder oogen. Het blijven dan spleten en geschminkte holen. Nap de la Mar heeft: de blik. En dat wil zeggen, hq kent het geheim. Hq kijkt ons maar aan, hq knikt ons hoogstens toe, en we zijn het eens. Wanneer zqn dochter zingt, staat hq achter den vleugel en vertoont zqn rechtmatige vadervreugde. Waarmee hij dit doet? Met niets. Met stil over den vleugel heen te koekeloeren. Maar 't is een geraffineerd spel van coquetterie, een onvergeteiqke panto mime in n bedrijf. Hq speelt een stukje, de titel valt me niet meer in, waarin hq de rol van een ouderling vervult, die nmaal in zQn leven zondigde, en thans door zqn nichtje, dat hoopt oom en voogd haar aanleg voor de planken te bewqcen met een te natuurlijk gespeelde scène op het gebied der minder goede zeden, aan dit uur van onbedachtzaamheid wordt herinnerd, zqn geweten twqfelt niet langer, dit meisje, dat hij niet kende vóór ze zqn vreedzaam huis binnenviel en in wier dramatisch optreden hq de wraak des hemels bevroedt, is van zijn eenig avontuur de bekooriqke vrucht. Terwqi het angstzweet hem aan de schaarsche haren parelt, zoeken zijn handen een afleiding opdat hq zich in zijn houding van argeloos toehoorder zal kunnen handhaven. HQ doet een schepje suiker in z'n kopje, nog een, een derde, een vierde, hfi doet onafgebroken ontelbare schepjes In z'n kopje, rhythmisch en met heiligen ernst. Dan, op het hoogtepunt der dramatische ontsteltenis, grijpt hq het lavend sop, drinkt, en spuwt het uit. En nu dit spuwen l Keurig, in een sierlijk boogje, met slechts even een vieze huivering van zqn glad gezicht, volmaakt waardig, geiqk het den ouderling onder alle omstandigheden past. Dit doet geen acteur Napoleon de la Mar na. Dit toontel is in zqn eenvoud meester werk. Laat niemand zeggen dat spuwen spuwen is, en op het tooneel evenmin oirbaar als in de tram. Op de noblesse van het gebaar, op de bezieling komt het aan. En het verschil tusschen kunst en geen-kunst is mq bq deze gelegenheid minstens even helder geworden als Hamlet'stobeornottobe. Napoleon de la Mar viert dezer dagen zijn vijfendertigjarig ambtsfeest, het cijfer doet minder ter zake en voor den jubeltoon be ginnen we ons langzamerhand wegens over dadig gebruik een beetje te geneeren, maar hoe gaarne wenschen we onszelf het ge noegen toe nog dikwijls bij Nap te gast te mogen gaan, om in hem den tooneelspeler bq de gratie van den Chineeschen God Mlllk" te bewonderen. TOP NAEFF lllllllllllltllllllllMlllllllllllIlIIIIIIIIIIUIIIIIIIMIIIMIIIMI HOEKER & ZOON lEQDIflUir 43547 Paar l on - Brillanten Goud' on Zilvorwork