l Mei '20. - No. 2236 DE AMSTERDAMMER, WEEKBLAD VOOR NEDERLAND Electrische Lampvoeten in Potterie LANOOY" Papestraat 24 - 's-Gravenhage NA HET FEEST Teekening voor de Amsterdammer" van~George van Raemdmck iiliiiiiilMMr iiiiiniiiiiiiiiiiiitiiMHlliiifliiniiiliiiiit of onbewust, gevoeld. Hij heeft zijn karton nen poppen groot gehouden in het kleine, een krachtige verdeeling van zwart en wit gegeven met een sterk ooi; voor het kader, en is dit niet het moeilijkst van al? O T T O V A N T U S S E N B R O K K *) In het Amerikaansch tijdschrift the Drama." ItltllllllllHilMIIIIIIIIIIIIIM Schimmenspel Pieter van Gelder: Toni's tooverfluit" SCHIMMENSPEL PIETER VAN GELDER Een leerling der kunstnijverheidschool te Haarlem, wiens 7.eer bizonder kinderspeelgoecl op de onlangs in het Museum te Haarlem gehouden Tentoonstelling zeer de aandacht trok, heeft een tweetal jaren ge leden in de hospitalen en voor de gemobi liseerde soldaten verschillende schimmen spelen vertoond. Van heel jong af is hij bezig geweest met het maken van poppen en het houden van kleine voorstellingen en zoo heeft hij thans in een zeer intiem schildersatelier aan de Meester Lotte-laan te Haarlem een aantal geheel nieuwe schimmen laten zien, welke om meer dan n reden buitengemeen aan trekkelijk bleken. Er is iets bizonder snggestiefs in die kleurlooze beelden en waar dit reeds in wezen zoo is, heeft Van Gelder daaraan een eigen accent weten te geven. Hij hield de vormen zoo eenvoudig mogelijk, gaf alles in groote massa en in groote om trekken en de figuren en groepen en land schapspartijen streng «estyleeril. Dat is dan ook wat het eerst treft in al het werk van Van Gelder; stijl, en het is waarlijk geen geringe verdienste op dat gebied, waar toch, men denke aan Doricker's schimmen en aan wat kort geleden in den Haagsehen K'instkring werd vertoond, het naturalistisch element overheerschend bleef, iets geheel eigens te hebben gegeven, dat bijblijft om de sterk uitgesproken persoon lijkheid. En zoo zagen wij: den Hofnar, den Rattenvanger van Hamelen, Roeland den schildknaap, Toni's tooverfluit, Haverdief en ten slotte een lente-idylle in het kleine .bestek van het lichtend vlak voorbijgaan aan rte cogen en wij hebben meer genoten dan bij menig uitstekende voorstelling vaneen of ander toonèelgezelschap! Want ook de verzen en verhalen werden zoetkens op den vleugel begeleid, goed ge zegd en het was ons in het stijve Haarlem alsof ineens de geest der oude Parijsche tijden van den Chat Noir weer over ons vaardig werd. In een zeer merkwaardig artikel over de kunst der cinema *) zegt Alexander Bakshy : the lights and shades of the film shoüld give more concentrated, solid and flat masses, thus obviating unnecessary details, often so annoying conspicious. The siihouette picture-film, a?method of treatment, little popular with the modern kinematograph, but possessing wonderful possibilities, shoüld bc mcntioned in this connection." Dat is wat voor al onze schimmenspelen geldend is! Eu dat heeft Van nelder, bewust Schimmenspel Pieter van Gelder: Roeland de Schildknaap" Dante en de Vrijmetselarij t In de recentie van mijn werkje over Dante werd door den beoordeelaar de verzuchting geslaakt, dat hij inlichtingen of verwijzingen zou wenschen op plaatsen, waar die z.i. ont braken. Zou ik nu door middel van uw blad den geachten schrijver even te woord mogen staan ? In hoofdzaak wordt het werkje onweten schappelijkheid verweten, en ik kan den beoordeelaar in zoover gelijk geven dat niet wetenschappelijk vast staat, datgene waarop het boekje de aandacht wil vestigen; ten ? minste als men onder wetenschappelijk" ver staat die kennis, welke in onze universiteiten onderwezen wordt, of welke uit haar afgeleid kan worden. Elke wetenschap, die dit onder richt niet tot basis heeft, is in zoover onweten schappelijk. Zoo werd b.v. aan W. Cropkes onwetenschappelijkheid verweten toen hij de resultaten van zijn onderzoek op spiritistisch gebied publiceerde. OokmijnDante-geschriftje, dat geen^nieuwe commentaren op de Div. Com. geeft, doch alleen een aanleiding wil zijn, dat er verkla ringen in een nieuwe richting geschreven worden, is in zoover onwetenschappelijk, dat het de aandacht vestigt op gegevens!1 die niet op het program van eenige universiteit voorkomen. Is eigenlijk niet 'elke nieuwe richting in een der faculteiten der weten schap eerst geheel onwetenschappelijk? En weer geef ik den recensent gelijk als hij beweert, dat'het woord Notuma", het paswoord der Schotsche Meesters in de Vrij metselarij, niet geheel overeenkomt met het acrostichon der eerste verzen van de Godd.. Comedie. Hiermede staat en valt niet het paralellisme tusschen het rituaalderMa9onnerie en de taal en handelingen van sommige figuren in Dante's poëem. Zou nu een goede redelijke verklaring komen van de verzen, waarin Dante zelf op de esoterische beteekenis van zijn gedicht /inspeelt (Inf. IX, 61; Purg VIII, 9 en IX, 70) en plausibel uiteengezet worden, hoe de toevallige(?) overeenkomst tusschen de Divina Commedia en het Mac.on-rituaal ontstaan is, dan zal ik als Job de hand op mijn mond leggen en zwijgen. Nu wij deze verklaring nog niet gekregen hebben, en de Div. Com., in spijt van de vele commentatoren een gesloten boek is, zal het nut kunnen hebben op wegen te wijzen tot nu toe nog niet door de wetenschap ingeshgen. J. VAN DIJK Nu maar weer voortgegaan! HMMiiiuiiMitMii HUM illliilim l Minimin iini lilllllniilllliiii MIMI imiiiinil Talent en Verwildering Het was te verwachten, dat het art. van Dr. van Eeden bij het publiek en den Hollandschen kunstenaarskring in het bijzonder, zou inslaan. Wat iedereen voelde, werd daarin markant weergegeven, 'k Had echter niet verwacht dat een van het gesignaleerde gilde zich zou blootgeven als de Heer Eekman deed in zijn ingezonden stuk van 17 April. Wie 't niet met hun kunst eens is, wordt op z'n minst voor achterlijk gehouden, zoo zei Dr. van Eeden ongeveer. Uit de verklaringen van den Heer E. blijkt dit nog eens over duidelijk. Ik vraag mij af waarop de Heer van Eeden het recht grondt op te treden als voorlichter van het publiek in zake de hedendaagsche schilderkunst." Deze vraag kan ook en met meer recht aan den Heer Eekman gesteld worden. Maar wat bedoelt hij eigenlijk, wat maalt hij om Jan Publiek en z'n voorlichters? Hij, de heer E., kent z'n plaats als kunstenaar en weet, blijkens z'n uitlatingen aardig te profiteeren van de decadentie destijds, waarin Da-da-isten en Hollandsche kunstkringers zich op hun gemak voelen.Hoe is het mogelijk, llllllllltUlMllllltllllllllllMIIIIIIIIIIIIIIIIIIII dat een ni$uwlichter zoo'n vraag durft te stellen ten opzichte van den persoon van Dr. Van Eeden? Is hij dan zoo geheel bij z'n transponeeren der wereldgebeurtenissen, dat hij hem over 't hoofd gezien heeft? Waarde Heer E., leg Uw palet eens 'n poosje op zij, de verf is toch duur en verdiep U eens in de Studies van Dr. Van Eeden. In het bij zonder verwijs ik U naar: Studies Ie reeks", waarin een hoofdstuk voorkomt over Schilde rijen-zien. Na de lezing daarvan zult U voor goed doordrongen zijn van het feit, waarom Dr. Van Eeden, boven veel officiëele kunst beoordeelaars, bevoegd is, zijn meening over Uw werk en dat Uwer kunstvrienden te publiceeren. Haarlem i i, LES VAN HEES HiiiiiiimiiiiiiiiimiifimiliiiiiuimiiiHumiii IILIIIIIIIIllllllllllllllllinilllllllllllllllMIIIMMIIIMIIIMIIII LAUSANNE-PALACE FAMILIE-HOTEL VAN DEN ALLEREERSTEN RANG Prosp. Int. Verkeersbur., Amsterdam, Raadhuisstr. 2?Den Haag, Pa p est r. 5 IIIIIIIIIIIIIMlIinillHIHIIItllHMIIIIIIHIIIIIIIIIIIIIIIIUIUIIII IIIIIMIIIMIIlllllllllllllllllllllllllinilllllllllllUIHlIIIIMIIIIIIIIIIIIIIMItllllllllllll Illllll IIIIIIIMMIIMIII IIMlIlllimUIIIII N. V. HET ROTTERDAMSCH TOONEEL : Jessonda, door FeHx Rutten. De, ;wat wij noemen verheven" onder werpen liggen voor het grijpen. De Bijbel is de groote dramatische atlas, welke wij maar hebben op te slaan om hier en daar en overal een plaats te vinden die het doet", die perspectieven opent en de noodige decorsaanwijzingen meebrengt. Nochtans zijn deze voordeelen voor den geroepen dramaturg gering. Want de suggestieve bewogenheid van den Bijbel ligt in zijn bladzijden besloten, elke uiting is hier synthese, en wie aan deze strakke samenvatting raakt, al ware het maar door een woord om te zetten, die begint al met een verlies, dat met eigen, laten het zijn, geniale vondsten bezwaarlijk in te halen is. Een enkele, Oscar Wilde, om een sterk voorbeeld te noemen, slaagt er dan in zulk een, door ontleding en bewerking ge deeltelijk ontluisterd kapittel weder op te heffen in de sfeer der, door hem als het ware vroom-doorproefde, schoonheid, of, als Von del, in de heerlijkheid van het vers een com pensatie te vinden, doch de meesten, en ik denk nu o.a. aan den toegewijden Friedrich Hebbel, stijgen als kunstenaar niet tot deze regionen en moeten zich bepalen tot de getrouwe wedergave in vele woorden van wat ons reeds in weinige woorden, met de innig heid der allerbeknoptste openbaring, geschon ken was. Slechts in, voor mij onverbrekelijk verband met den Bijbel kunnen wij bijbelstof, als zoodanig, verheven" noemen, -een verhevenheid, die in onze onaantastbare fiiimiiiiniii iiiiiniiiiiiitiiiiiiiiiiiii Colbert Costumesf90.-naarMaat $MIT&C°.,P.C.Hooftstraat66 verbeelding wortelt, en een auteur, welke het niet verder brengt dan dat hij deze verbeelding'ontziet, d.w.z. met piëteit gebruik maakt van de .voorhanden middelen, zonder daaraan de^wijding te geven eencr persoonlijke, min ofjneer geëxalteerde visie, loopt gevaartonzc gewillige aandacht te verliezen zoodra oog en oor aan de bekoring van den eersten, devoten opzet zijn gewend geraakt. Tenzij hij en hier dreigt een veel grooter gevaar bij het onderwerp passende effecten inlascht en de, door den tijd geadelde, legendarische figuren naar de eischen der burgerlijke ro mantiek in slagorde stelt. J'Het ditmaal door den begaafden dichter Fclix Rutten gekozen gegeven : de opwekking van Jaïrus' dochtertje, gelijk wij dit vinden in Marcus 6, vers 41 : En hij vatte de hand des kinds en zeide tot haar : Gij, dochterken, ik zeg u, sta op", en dat de verheerelijking van het geloof in Christus, tot aan zijn uiterste grenzen : het wonder, inhoudt, loopt parallel met Björnson's meesterwerk Boven menschelijke kracht". Doch waar Bjornson den inhoud van het gehecle werk op dit nc oogenblik van goddelijke vervulling samentrok en vrij was aan de door hem geschapen dramatische personen zoodanig relief te geven dat ze ons met hun deugden en gebreken al nader aan het hart groeiden, daar bleef Rutten gebon den, en toonde ons nu deze dan gene figuur in een episodisch optreden, zonder ons daar mede voor te bereiden op het groote dat gebeuren ging wij vernemen zelfs niet dat Jaïrus' dochtertje ziek is en zonder ons in te wijden in de psyche dezer halfgeloovigen, zóó dat we den twijfel, en het leed-van-den-twijfel, in Jaïrus voelen als een aan het geloof evenredige, aardsche macht, en het hemelsch bewijs", dat itt hoogsten nood afkomt, als het verlossend middel. Wij zien den Overste der Synagoge op den twee sprong van zijn leven, gehitst door den haat' van hen, die den ongelijke" zullen haten tot in alle eeuwigheid, (overtuigend geteekend in de beide ouderlingen) terwijl in zijn bin nenste het vertrouwen van een goed rnensch in hetgeen zich boven den beganen grond verheft, kamp geeft. Het goede in Jaïrus aldus laat Rutten het ons verstaan is zijn liefde voor Jessonda. De vaderliefde overheerscht, en van zijn bezorgdheid voor dit HOTEL LÜTZELAU. Familie-Pension. Direct aan liet meer gelegen. Pension van af fr. 11.50. Eigen. K. DOLDER. Prosp. Int.Verkeersbureau, A'dam, Raadhuisstr. 2 en den Haag, Papestr. 5 eenig kind blijkt ons meer dan van den innerlijken strijd, die ook van dezen Abraham" den inzet van het schriklijkst offer eischte. En waar was Sarah? Hoe weinig nam Jessonda's moeder, Mater Dolorosa" ook zij, deel aan de handeling! Het behoort voor mij tot het meest waardevolle in Laudy's Paradijsvloek", dat hij in de wijze waarop Eva, in tegenstelling met Adam, reageert op het geen de kinderen wedervaart, het moederlijk oerbeeld eerde, en het zal mij altijd verwon deren wanneer een dichter de gelegenheid, naast den vader, ook de idiëele moederfiguur te benaderen, voorbij laat gaan. Het gezins verband in het huis van Jaïrus, dat we juist om den aangrijpenden ommekeer van lichtlooze smart in verlossende vreugde, door Jezus met n handgebaar in deze woning volbracht, innig hadden willen beseffen, bleef ons, doordat de Moeder te-kort schoot, vreemd. En ook het kind was ons niet nabij gebracht, wijl het zich niet van andere kin deren onderscheidde. In Jessonda vonden we de kleine dweepster, die als er op straat wat te doen is, hunkert erbij te zijn en een warm hartje heeft voor alles wat bewondering of deernis wekt, doch de extaze van het uit verkoren medium lichtte uit dit meisje niet, zij bleef, ook in de weinig belangwekkende uitbeelding van Martha Walden, een te wereldsch juffertje om ons te doen gelooven aan een hoogere bestemdheid, aan een zieltje dat contact krijgt met onzen lieven Heer, om als middelaarster haar goddelijke roeping te vervullen. De hoofdpersonen in dit stuk zijn voorbestemden", het is niet voldoende dat wij hun menschelijke gewaarwordingen en gedragingen leeren kennen, zij moeten van den aanvang tot het einde verband houden met het wonder", elk op zichzelf openbaring, dichterlijke belijdenis zijn. Waar deze veelal uitbleef, daar ligt het voor de hand, dat ook hier het eerste bedrijf, het exposé, het meest bevredigde. In het bijzonder is mij bijge bleven het onzichtbaar gewoel op den open baren weg [rondom die ne, in onze verbeel ding lichtende Figuur, de verheerlijking, ons door den knaap Eli overgebracht, de ver guizing, gelijk we die lazen op het gelaat der ouderlingen. Het effectvol optreden eener bekeerde courtisane, welke Rutten Maria Magdalena" doopte, doch die, ware niet deze naam voorhanden geweest, even goed, beter misschien, anders had geheeten, zoowel als de schrale karakteristiek van een Judas, aan wiens wereldvermaarde verraderlijkheid wij ook zonder het geval met het paarlensnoer niet zouden hebben getwijfeld, bleef te los van het gezin Jaïrus, en te ver van de overlevering om de illusie, door deze groote namen gewekt, eenigermate te ver vullen. Het geheele tweede bedrijf bleek evenals we dit bij Beatrys" opmerkten een te zwakke brug om van den opzet tot de apotheose te komen, en maakte, in een werk van verheven bedoeling, als tuinscène, met den jaloerschen minnaar Lucïus, een pijn lijken indruk. Over den invloed van Jezus op de vrouwen van zijn tijd, over den aard van dezen invloed, kunnen wij verschillend denken, op den achtergrond van een tooneel tusschen twee kibbelende gelieven vermoeden wij den Heiland bij voorkeur niet. De om standigheid, dat een tooneelstuk over een geheelen avond moet strekken, speelt den tooneelschrijver veelal parten. In dit geval geloof ik, dat wanneer Rutten deze drie bedrijven had samengetrokken tot n, door bijv. van den aanvang af Jaïrus' doch tertje in de schaduw van den dood te stellen, de indruk gaver en sterker zou zijn geweest. Dan zou waarschijnlijk ook de dichter, dien wij uit tal van,fraaie verzen kennen, zich hebben doen gelden boven den benarden dramaturg, welke met te weinig stof en te weinig fantasie moest woekeren. Een vers regel als : En dood en leven zijn voor Hem als deuren, waarlangs hij ongehinderd komt en gaat", herinnert aan een dichterschap, dat ook voor het toonee! verplichtingen oplegt en Rutten, hopen we, eenmaal in staat zal stellen aan het gewijde onderwerp" ook die andere wijding te geven, welke het geheim van den kunstenaar is. De vertooning door de Rotterdammers, waarnaar met verlangen werd uitgezien, wa" zeer ongelijk. Tegenover den karaktervolle» opzet in stemmend decor, La Roche als Jaïrus, een Rembrandt-figuur, waaraan het gedrongene van zijn gestalte ten goede kwam, Vervoorn en Kramer als de ouderlingen, een frissche jonge Eli" van Palmers, en een goede dienaar van Jan Mulder, staat het bidprent-prachtig tooneel der onverstaan baar miauwende klaagvrouwen in III, waarbij La Roche leed onder de, hem door den auteur opgelegde, herhalingen, en Maria Magdalena een al te modern condoleantie-bezoek bij de familie Jaïrus afstak. Over het optreden van Jezus op het toonee! heb ik onlangs, naar aanleiding van Multatuli's,,Kruissprook", het mijne gezegd. Verzen-zeggen is niet ieders werk, me vrouw van Eysdcn en de Heer Crispijn Sr., die hun sporen op ander terrein verdienden, moesten er zich niet aan wagen Als declamatrice" redde mevrouw Tartaud (Maria Magdalena) bijgestaan door haar echtgenoot (de Romein Lucius) het tweede bedrijf, in zoover dat we bleven luisteren naar de melo die van haar stem en geboeid bleven door haar altijd treffende en schoone plastiek. In f. met het zilverpaars overkleed op den purperen rokzoom en den springvloed der lange blonde haren, was ze een levende Correggio". En a! ware het alleen om ook deze gaven tot hun recht te doen komen, wij mogen Felix Rutten erkentelijk zijn dat hij het Rotterdamsch gezelschap, dat met zooveel succes zijn stukken speelt, leidt in een rich ting, waar het uit zichzelf te zelden voldoe ning zoekt. Top N A E r F IIMMMIIIIIIIimilllllllllltlllllllllMlltlllUIIIIIIIIMIIIIIIIIIIIIMIIIIIIIIIMMM .Gtdiptmird Handelsmerk Dit merk op Uwe rookartikelen garan deert U kwaliteit. VOOR ENOROS: JAN AARNOUÏSf DEN HAAG