12 Juni '20. No. 2242 DE AMSTERDAMMER, WEEKBLAD VOOR NEDERLAND TOURNOOIVELD GRAN D HOTEL BOSCHHEK" 's-CRAVENHAGE DEN 6EHEEIEN DINERDAB RESTAURANT CONCERT FLICK's BOOMSCHORS (Hat Ongcavtnaird\ Fabrikaat j CHOCOLADE! Is Chocolade in een vorm en van een samen stelling als in geen ander Fabrikaat wordt teruggevonden. OVERHEERLIJK VAN SMAAK! EUfEl MSPH FUCK ? Opgirieht 1745 Hoflevarancian Amtardam Piano's, Vleugals en Kunstspolplano's door Huur in eigendom verkrijgbaar, mits In drie Jaar afbetaald. Brieven No. 1431, Bureiu vin dit Bied Smoort «flborenjobnefe JFiJfautrnon NV ^ ^EUBILE D rllLVERèUr Naaml Venn. Amsterdamsche Bad- en Zweminrichtlng Over 't Y. Geopend het nieuw gerestaureerde Café-Restanrant W. F. H. MOOIJEN, Telefoon 0. 1158 Lunch Diner Souper la nart e EXPLOITANT DINER- en AVOND-CONCERT HILVERSUM. Vanaf 6 Juni Zondags Diner Concert Orchestre Orgalie Speciaal ingericht voor partijen. Prop.; J. F. SEIJDEL HOTEL DES GALERIES TEL. S 440. SCHEVEHIHGEN. Hotel de familie de Ir ordre. Restaurant Afternoon-Tea-Concert Gelieve tijdig kamera te bespreken. - Proap.'op'aanvraag Gecf> MEI & JUMt reductie op Kamorprljzon Kurhaus-bV TROMPENBER8 HILVERSUM. lederen avond Soiree dansante. Prop.: J. F. SEIJDEL. IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIMIIHIIIIIIIIINIIIIIIIIIIIIIIIIIIIUIIIIIIIIIIIIINIMIIMIIIIIIIII. f STARK'S OXYDOL" (C H LOR AS KALICUS TANDPASTA) Niml. Venn. 8TARK ft Co. Chemische Fabriek ,,'t-HABE", 'e-Orevenhege Dames-en Heer enkleeding g|| n i ,T,leiu WASSENAAR RESTAURINT. AFTERKOON- TEA-CONCERT. 20 LEIDSCHESTRAAT 22 AMSTERDAM TELEFOON N. 5812 HEMDEN HAAR MAAT MICHELIN RIJWIELBANDEN KWALITEIT BETER DAN OOIT TE VORENl PRIJZEN NAGENOEG ALS VOOR DEN OORLOG Byitenband f 8.50 Binnenband 3.75 iiiini laiiiinaaaaaiaiiaiaaaaaaiaittittiiii iiiaiaMiiittiiiiiiiiiiiiaiMaiiiiiiiiiiiaiiiiiiiiiiaiHiiiiniiaiiii ai IIIIIMHIIIIIIIIIIIIIIIIIHIIIIIIIIIII Sir WILLIAM CROOKES Ik. staak mijn Signifische gepeinzen voor een wijle, om iets mee te deelen, of in herin nering te brengen, omtrent een man die wel mag gelden voor een van de compleetste en meest bewonderenswaardige typen van den neegentiende-twintigste-eeuwschen natuuron derzoeker. Zijn leeven en zijn onderzoekin gen moeten meer bekend worden. De waereld heeft het noodig. Bij mijn meditaties oover het oud-worden dacht ik voortduurend ook aan hem. Voor jaren zat ik naast hem aan den jaarlijkschen maaltijd van de Society for Psychical Research. Hij scheen mij toen ongeveer zes tig jaren oud. Maar hij was vijf-en-zeeventig. En toen hij zes-en-tachtig was, zond hij het verslag van zijn laatste onderzoekingen om trent het Boog-spectrum van Scandium" aan de Royal Society. Dit is wel een uniek voorbeeld van geeste lijke kracht en gezondheid na een zóó lang leeven vol zwaren arbeid. Engeland heeft meer van zulke taaye en werkkrachtige oude menschen gehad. Men denke aan Oladstone. Ik heb er drie gekend onder de Engelsche natuur-onderzoekers, sir Francis Galton, A. R. Wallace en sir William Crookes. Zij muntten uit door hun won derbare werkkracht, hun ruime inzichten, hungeestes-vrijheidenhunnoobel en voornaam karakter. Ik wenschte in 't kort de merkwaar digste feiten uit Crookes leeven, vol strijd en verrassende ontdekkingen, in herinnering te roepen. Dit is vooral noodig omdat hij onderzoe. kingen heeft verricht van geheel bizonderen aard, omtrent z. g. occulte of spiritislische verschijnselen, hetgeen hem natuurlijk in de oogen der orthodoxe natuurfilosofen en ook bij de groote meenigte verdachl heefl gemaakl. Dal hij veel daaronder heeft moeten lijden, spreekt van zelf. Een onderzoek, als hij aan durfde, was al van te voorcn verdoemd en verworpen zoowel van kerkelijke als van vrij denkerszijde. Maar Crookes heeft zich nooit laten intimidecren, en onverschrokken zijn werk voortgezet. En het is van 't hoogste belang steeds weer goed duidelijk te maken, dat van zijn buitengewoone ervaringen in spiritische manifestaties of zoogenaamd mediamieke verschijnselen nooit iets is ingetrok ken of als onjuist en onhoudbaar erkend. De verslagen van zijn buitengewoon merkwaar dige zillingen mei hel medium Home, met miss Cook, miss Fay en mrs Piper liggen nog geheel onaangetast daar, ondanks de heftige aanvallenende loocheningvan zijn teegenstan ders. Nog in 1916 machtigde Crookes den uitgeever van Light" hel volgende te publiceeren : ,,Ik hond mij aan mijn vroegere oopenlijke verklaringen en heb niets in te trekken.... zij duiden op het bestaan van een andere orde van menschelijk leeven in samenhang met liet onze en toonen de moogelijkheid aan, 'onder bepaalde omstandigheeden, van gemeenschap tiissehcn deeze waereld en het hiernamaals." De beschrijving van Crooke's leeven en ont dekkingen zou een boekdeel vullen en dit boekdeel zal ongetwijfeld eens verschijnen *). Hier wilde ik alleen zeer in 'l kort de belangrijksle feilen van zijn loopbaan opnoemen, om goed Ie doen zien, welk een veelzijdige geesl en welk een natuur-onderzoeker van den eersten rang Crookes geweest is. De voorziller van de Royal Society, de beroemde sir J. I. Thomson zeide van "Croo kes dat hij onooverlroffen experimenteele vaardigheid had, en het talenl om die bizondere onderwerpen te kiezen, waardoor hij een pionier werd in een grooter verscheidenheid van feiten dan eenig geleerde van de laatste eeuw. Daarbij had hij een onverschrokken moed, onafhankelijkheid van geest, vrijzin nigheid vangedachte, verbonden met den ernst en de bescheidenheid van een waarlijk groot man. Zijn hoog-gezindheid en zijn liefderijke natuur maakte zijn karakter eeven eedel als zijn roem groot was. Crookes werd gebooren in 1832 op den 7en Juni. Zijn vader was een voorspoedig man van zaken. Hij heeft geen academische op leiding gehad, en maar zeer weinig schoolonderricht. Hij toonl, eevenals sommige van de grootste geleerden en onderzoekers, dat een vrije, eigen ontwikkeling bij een waarlijk grool man lol de merkwaardigsle uitkomsten leidt. Ook Pasteur was zulk een aulodidacl. Hel huiselijk leeven van Crookes was zeer gelukkig. Een-en-zeslig jaren lang bleef zijn vrouw hem Ier zijde slaan, en haar heengaan in 1917 was voor Crookes een slag die hij'niet meer geheel Ie booven is gekoomen. Zij had den acht kinderen, waarvan nog vijf in leeven zijn. In 1861 deed Crookes zijn eerste groote ont dekking. Hij vond langs spectroscopischen weg een nieuw element het T/iallium. Hij bepaalde er het atootn-gewigt van met een uitkomst die nog steeds voor de meest be trouwbare geldt. Bij dseze bepalingen ont dekte hij de afstooting door straling in groote luchtverdunning. En in 1875 ontdekte hij de thans ooveral bekende Radiu-mcter, het moolentje met de wiekjes die draayen als ze door licht- of warmtestralen worden getroffen. In 1876 vond hij die bizondere toestand van de materie, die niet is vast, noch vloei baar, noch gasvormig, maar is wat hij noemde stralende materie" ,,Radiant matter". Dit zijn de thans welbekende Kathode-stralen die zichtbaar worden als een electrische ont lading door glasbuizen met zeer sterk verdun de gas-inhoud gaat. leder kent die Crookes'buizen, en zij werden de aanleiding voor de ontdekking van de X-stralen, die door R ntgen van zoo gewigtige practische beteekenis zijn geworden. In 1896 gelukte het sir W. F. Barrel voor 't eerst, niet behulp van een kleine Crookes-buis die hij van Crookes had gekreegen, de plaats van een naald in de hand van een patiënt te bepalen. Ue donkere ruimte om de negatieve pool in een vacuum-bnis heet Crookes-ruimte, en in 1883 kwam Crookes tol deoovertuiging dat de deeltjes die daar uit de kathode stroomen van de grootte van molekulen moesten zijn - Later begreep hij dat ze waren nltra-mulecnlair, en deeze nog veel kleinere deeltjes wer den door LV. Johnstoiie Stonev electrons ge noemd. Crookes heeft ook voorzien dat de elemen ten ontleed kunnen worden en teruggebracht tot een eenvoudiger type die hij meta-eleinenten noemde. Zooals dit later, bij de ontdekking van het radimn, ook is gebleeken. Crookes was de eerste die helium uit radimn heeft af geleid. Ook de spinthariscoop, waarin de stralen van het radium zichtbaar worden, door hun licht-werking op een zinkzout, is een Crookesontdekking. Als practische vinding van Crookes zijn nog te noemen de bril die de schadelijke stralen van een witgloevend fornuis teegeiihoudt. Alleen door deeze vinding reeds had Crookes zeer rij k kunnen worden. Maar hij gaf al zijn ontdek kingen terstond vrij aan di' waereld. Maar nu komt het merkwaardigste van Crookes werksaamheid. Vier jaren achtereen heeft hij gewijd aan het onderzoek der spiri tistische verschijnselen, van 1870?1874. Men heeft wel gemeend dat Crookes de laatstepersoonzouzijnomzich tot zulk een onder zoek te laten voeren. Om zijn veele'beezigheeden, zijn streng, bijna nuchter temperament en zijn hartstocht voor nauwkeurige, positieve feiten. Maar hij beschouwde het, volgens zijn eigen woorden,,,alsdeplichr van wetenschappelijke menschen die de methode van exact onder zoek kennen, om verschijnselen die algemeene aandacht trekken te onderzoeken, om hun echtheid vast te stellen of de illuzies van de eerlijken, en de kuustgreepen van de bedrie gers aan den dag te brengen. Aanvankelijk schreef hij alles toe aan de kracht die hij Psy chische kracht1' noemde. Later, na zijn er varingen metTmiss Cook, aanvaardde hij de spiritistische inzichten. Hij werd toen door de geleerden van zijn land,die zelf nooil een uur aan zulk eenonderzoek hadden gewijd, geboycot en er werd zelfs een theorie bedacht volgens welke Crookes het slachtoffer was van de hypnolische kracht van zijn mediums. In de Proceedings van de S. P. R. van 18S9 koomen de verslagen voor van Crookes' zit tingen met D. D. Home. Ik wil alleen maar noteeren dat Crookes herhaalde malen gezien heeft dat Home witgloeyende kooien met zijn handen uit het vuur haalde, ze in de holte van zijn twee handen ver borg en er op blies totdat de vlammen door de vingers speelden, zonder het minste verschijnsel van verbranding van de huid na te laten. Ook zag Crookes bij Home de z. g. levitatie. Het opstijgen booven den grond. Een verschijn sel dat ook bij de heiligen der Christelijke kerk werd geconstateerd. Crookes was in staat zijn handen aan alle zijden om Home heen te beweegen, terwijl Home omhoog steeg. Home steeg ook met zijn stoel van den grond. Dit geschiedde in vol licht, zooals alle proeven van Home en in teegenwoordigheid van vertruuwbare getuigen. Herhaaldelijk zag Crookes, in 't volle licht, een menschelijke hand, die een bloem uit een vaas nam en hem ooverhandigde. Crookes raakte die hand aan en hield haar steevig vast, voorneemens haar niet te laten ontsnappen. Maar de hand smolt weg, vervluchtigde, zon der iets na te laten. Ditzelfde is ook door Sir W. F. Barrett waargenoomen. Nog wonderbaarlijker waren Crookes er varingen met miss F. Cook. Daarbij vertoon de zich een menschelijke gedaante, die zich zelve Katie King" noemde. Deeze gestalte vertoonde zich naast het medium. Crookes mocht die gestalte aanraken en bevond haar eeven tastbaar als een leevend mensch. Hij nam haar pols en ademhaling nauwkeurig op, en constateerde dat die een ander tempo hadden als liet medium. Deeze geest-verscnijning werd herhaaldelijk in het huis van Croo kes gezien als het medium er was, ook door Crookes' vrouw en andere familieleeden. Natuurlijk was er aanvankelijk algemeen ongeloof. Men dacht aan een zeer sluuwe handlangster. Toen heeft Crookes vijf maanden geheel gewijd aan een nauwkeurig onderzoek. Hij verzeekerde daarna met weetenschappelijkc stellig/leid te kunnen vaststellen dat miss Covk geen handlangster had en dat ,,Katie King" en miss Cook verschillende weezens waren. Cook was een uitmuntend fotograaf, en bereidde zelf zijn gevoelige platen. In vier-enveerlig opnamen kon hij herhaalde malen voor treffelijke foto's krijgen van de geest Katie King". Zij geleek op het medium, maar was mooyer. Na nauwkeurig onderzoek kon hij fotogra fisch vaststellen dat Katie King een half hoofd grooter was dan het medium, boovendien meer gezel en van fraayer trekken. Ze droeg geen oorringen, zooals het medium allijd deed. Door vernuftige electrische toestellen kon Crookes aantoonen dal hel (medium niel haar plaats verlaten had, als de geest Katie verscheen. Crookes inviteerde hel medium als zijn gast in zijn wooning, waar zij onder gestadig toezicht was van Lady Crookes. Bij de proe ven ging zij rusten op een sofa, en de geest Katie King verscheen, en spreidde een doek oover het hoofd van het medium, om het sterke electrische lichl te temperen. ,,Het was eengewoonezaak''zcgtC\\)ok£s,,vour de zeeven of acht onderzoekers, om miss Cook en Katie King tegelijkertijd te zien in het volle electrische licht. Wij zagen dat het licht liet medium min of meer hinderde, zoodat ze bewoog en kreunde, 'ik hel' een foto run de twee te samen, maar Katie :it n'iiir het hoofd van liet medium. Kort daarop verdween de geest voor goed, na een allermerkwaardigst afscheid. Zij noodigde Crookes uit bij het medium te koomen, dal in trance op den vloer lag. De geest zeide tot het medium dat ze moest ontwaken, daar zij haar moest verlaten. Miss Cook ontwaakte en smeekte Katie King te blijven. Geduurende eenige minuuten duurde het gesprek tnssclien geest en medium. Toen kwam Crookes op verzoek van den geest naar het medium en ondersteunde haar, terwijl ze snikkend op den grond lag. Toen Crookes zich oimvendde was de witgekleede Katie King verdwcenen. Ik geef hier maar zeer enkele, doch vast staande feiten. Wie nauwkeuriger en uitvoe riger wil ingelicht zijn verwijs ik naar de Pro ceedings S. P. R. en Dr. Fournier d'Albe's boek : .,/VYn1 Light on linmorlality". Ik heb zelf in 1887 liet onderzoek van Crookes met miss Fay herhaald, in teegenwoordigheid van Amsterdamsche hoogleeraren o. a. van 't 11 of f en Hugo de Vries. Wij hadden vooraf een telegram van Crookes gekreegen dat hij geheel bij zijn opinie bleef. De uitkomst was niet oovertuigend, het geen niet te verwonderen is, daar wij in een avond niet konden bereiken wat Crookes in maan den en jaren van geduldig onderzoek verkreeg. Mijn bedoeling is mi vooral te doen uitkoomen dat hel werk van Crookes geen humbug was en geen teleurstel l i ngopleeverde, m aar posi tieve resultaten, die hij nooit verloochend heeft. Ik weet zeer goed dat deeze dingen ook niet worden geloochend door de christelijke kerk, maar dat het onderzoek er van gevaarlijk en uit den booze wordt genoemd. Dat kan zoo zijn. Maar het eerlijk en moe dig onderzoek van Crookes moet toch een die per indruk maken op de tallooze loochenaars van het booven-natuurlijke die er nog altijd zijn. Walden, o Juni 1920 F R M D ERIK V A N E E l) K N *) Waarschijnlijk bij de firma H. Holt & Co-, New-York. UiMllllllllimtllllllllll[IIHIimilllimillllimiMIMIIIIIllEiniHIIIIIIMMIH<l SPAAHSCH, EHGELSOH, FRAHSGH, DUITSOH eto. Borlltz-School Heerengraoht 4BI M. 3286 Pract. Onderwijs door buiten). Leeraren