DE AMSTERDAMMER, WEEKBLAD VOOR NEDERLAND 24 Juli '20. No. 2248 In de .Bruidsjees OPENLUCHTTHEATER ARNHEM (O. L. T. A.) De Bruiloft van Kloris en Roosje" Van 'n bruiloft komt 'n bruiloft." Jawel, dat mocht Thomasvaer wel zeggen bij het huwelijksfeest van Kloris en Roosje. Want, gelooft mij, het zullen niet alleen Elsje en Krelis, niet alleen Teeuwis en Mansette wezen, die een paar worden, maar wie weet hoe vele Arnhemsche schoonen met even zoo veleArnhemsche jongelingen in het huwelijks bootje zullen stappen, nu zij in deze weken van feestelijken roes zoo goed in de gelegen heid waren elkander te leeren kennen. En zoo zou <)an deze p.L.T.A. op tweeërlei wijzen ideëel kunnen blijken. Al voegt het den kunstrecensent" eigenlijk niet dat te zeggen, te drommel, men is en blijft man, en zoo veel mooie meisjes als daar in Anrhem, heb ik nog nooit bij elkaar gezien. Nu komen zij wel op 't voordeeligst uit in hare oud-Hollandsche kleeding, deze boerinnekens en al feesten zij niet geheel in oud-Hoilandschen trant, het ging er desniette min vroolijk genoeg toe. Hadd'de Vertooner de oorspronkelijke tekst iimilimiiiiiiiiimiiiitiiiiii tlCHNISCHE R.UBR.I DE GYROSKOOP BIJ DEN MIJN BOUW *) Voor het ontginnen van kolenvelden, kaliafzettingen, etc., moeten eerst twee diepe putten, schachten, gemaakt worden, die alle waardevolle lagen, die men wil ontginnen, doorboren en die dienen voor het vervoer van menschen en materiaal en voor ventilatie, w gpompen van water, etc. In zeer vele gevallen moeten die schachten waterhoudende lagen doordringen om tot de gewenschte plaats te kunnen komen, waaruit volgt, dat er een mid del gevonden moet worden om te beletten, dat dit water in de schacht stroomt. Dit middel bestaat hierin, dat een reeks gaten geboord worden rondom de plaats, waar de schacht geboord moet worden en die even diep in de aarde dringen. Deze gaten dienen ongeveer een cylinder te begrenzen. Men brengt er een dubbele buis in, die in ver binding gebracht wordt met een ijsmachine, die zorgt, dat de buitenste buizen een tempe ratuur hebben van 25 graden onder nul, zoodat de waterhoudende omgeving langzamerhand bevriest en er na ongeveer een half jaar een cylinder van bevroren grond en ijs gevormd is en van een wanddikte van ongeveer twee meter. Deze ijscylinder is dan zoo sterk, dat men binnenin gerust het gesteente kan laten springen, zonder dat er kans bestaat op ver zakkingen of overstrooiningen. De wand van den schacht kan dan opgebouwd worden uit met de oorspronkelijke kostumeering voor oogen gebracht, dan zou, volgens Pisuisse?je hóórt 't hem zeggen hij niet de medewerking hebben verkregen van de ehrentfeste Arnhemsche mannen en kuische vrouwen, noch die van de onschuldige meiskens en onbevangen knapen van dat oord, die hem thans te gader met zooveel hem weideenden ijver en geestdrift hun diensten leenden, louter om der wille van de goede zaak. Maar toch onderscheidde deze voorstelling zich van die, welke wij in den Stadsschouw burg op eiken eersten dag van elk nieuw jaar na de doorworsteling van de?Gijsbreght" plegen te zien : Zij werd niet bekort. Integen deel, want behalve met eene langdurige pauze werd zij verlengd met eene vertooning op de Boschweide van oud-Hollandsche spelen, 't Ging zóó: De muziek van de Arnhemsche Orkestvereeniging onder leiding van haar nieuw benoemden dirigent Martin Spanjaard, had zich verdekt opgesteld achter de bosschen. Een marsch weerklinkt. Een enkel groepje feestvierenden vertoont zich al op de wei, iets te vroeg, want grooter zou de indruk zijn geweest als de regie (Pisuisse) van vier zijden te gelijk ds te voet gaande feestvierders had doen toestroomen. Dan zou de massawerking iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiini iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiniiiiiiiiiiii metselwerk of gewapend beton en als de ge heele schacht klaar is, laat men de ijsmachine stoppen, zonder dat verder water in de schacht kan dringen. Dit lijkt nu zeer eenvoudig, maar het ver krijgen van een goed sluitende ijsmuur is niet zoo heel gemakkelijk. Bij het boren der gaten voor de buizen der ijsmachine, wijken deze n.I. langzaam vrij sterk af van het lood, zoodat b.v. op 500 meter diepte afwijkingen van 25 meter voor kunnen komen, hetgeen de vor ming van den muur onmogelijk zou maken, daar men rekent, dat elk boorgat een ijspilaar maakt van ongeveer 2 meter dikte. (Zie fig. la en b). Hieruit volgt, dat het noodzakelijk is telkens de richting van het boorgat te be palen en dit bij bepaalde afwijkingen weer in de goede richting te brengen. Bij de toestellen hiervoor speelt de gyroskoop een belangrijke rol. Onderstellen we, dat in het boorgat een trommel neergelaten wordt, die in doorsnede afgebeeld is in fig. 2. Deze trommel bevat bin nenin een slinger, die b.v. in de richting NoordZuid kan slingeren en die volkomen vertikaal blijft, welken stand de trommel met de rest van het toestel ook inneemt. Onderaan draagt die slinger een schrijfstift, die tegen een papier aandrukt, dat van een rol kan afrollen en op een andere opgerold wordt. Als we nu om de twee meter door middel van een electromagFig. l a. Doorsnede door een ideale reeks ijskolommen rondom een schacht. De kleine cirkeltjes stellen de boorgaten voor en du groote concentrische de ijskolommen van 2 meter mlddellijn.' indrukwekkender zijn geweest. Nu verstrooiden de 250 medewerkers zich wat te zeer'in de groote ruimte der Boschweide. Maar een andere stoet volgt en die deed" het aardig: Eerst de twee gewichtig doende dorps dienders, dan 32 harmonicaspelers, een wagen met gasten, een groep boerenzoons te paard, de burgemeester met vrouw en dochter, een groep strooistertjes, Kloris en Roosje in de bruidssjees, de speelnopten: Krelis en Elsje en Teeuwis enMansetteinsjeezen, Thomasvaer (Pisuisse) en Pieternel (Antoinette vanDijk,) dikke Jan en Jans en de Notaris in een wagen, boerenzoons te paard, in sjeezen en wagens. In gracieuse handjes met spitse vinger toppen houden de boerendeerns in de wagens den steekstpk om de ringen te steken .hetgeen meestal mislukte, maar het is dan ook een moeilijk spel. In de verte ziet men mastklimmen, boegsprietloopen, tobbesteken. Dat laatste gaat zóó: Een Rutschbaan, een wa gentje, aan een haak eene tobbe water en daaraan vast een plankje niet vanonder een gleuf. Nu is het de kunst met een stok onder de gleuf te komen. Stoot men tegen het plankje, dan krijgt men het water over 't hoofd. Dan. kaaskruien: vele kazen (ballen) op kruiwagens en nu is het de kunstje zor gen dat ze er niet afvallen terwijl men" die wagens snel voortrijdt. Er werd met de kleu rige ballen gegooid en gevangen, maar dat kon wat harmonischer. Als dat beter inge studeerd was, had het gelegenheid tot eene mooie groep kunnen geven; nu was het over gelaten aan het toeval. En daar begonnen ze te dansen en nu had James Meyer de regie. Hij stond op eene verhevenheid en dirigeerde. En de orde was er. Op de maat: De mooiste figuren, die je. maar denken kunt. Dat was me daar een kleurengewarrel. Daar zag je de oud-Hollandsche dansen, ingestudeerd door een' kunstenaar. Hier zagen wij hoe groot kunstenaar een dansleeraar wezen kan. En meer nog dan op de Boschweide zagen wij het later in het zangspel op de schouwplaats, omdat daar de oppervlakte kleiner is. Thomasvaar en Pieternel deden minzaam mee met spel en dans en te prijzen was hoe zeer zij in hunne rol waren: Zij breed doenden-loopende door hare wijde rokken, hij ge moedelijk bovenal. En geanimeerder werd het feest, het werd een echt gejoel. En op den achtergrond de picturale molen en rechts en links het groen en mee fleurde de Zon, die kleurige flitsen schoot op het blauw en het rose en het paars der rokken en jakken. En weer de optocht. En de pauze begon. Toen op de schouwplaats de eigenlijke Aan den Maaltijd Bruiloft", het boerenzangspel. Het schijnt ontstaan te zijn omstreeks 1705 en waar schijnlijk werd het gemaakt door D. Buyzero (ook de tekstdichter van de triumfeerende min"), Jacob van Rijndorp en Thomas van Malsum. Op den voorgrond het orkest. Martin Spanjaard dirigeerde onpretentieus, gemoe delijk naast hem stond James Meyer, die eveneens dirigeerde: de dansen, 't Eerst kwamen Krelis en Elsje om hun bekend liedje te zingen. En wat zang betreft spanden zij wel de kroon. Hij was Willy v. Evelingen, zij de bekende cabarettière" Jenny Oilliams. Hare actie was buitengewoon en wie weet welk eene groote operette-diva in haar ver borgen ligt. En het spel ging door en ieder zong zijn liedje en danste zijn dansje en het hoogtepunt kwam [toen Thomasvaer en Pieternel met hun wensen" kwamen. Het Comitéwordt bedankt en Arnhem bedient en ook de groote regisseur, het zonnelicht en het verschil tusschen het echte tooneel met het voetlicht en dit. Het was een geestig maaksel van Pisuisse en 't werd goed gelanceerd. En toen de smulpartij, zooals ook op het tooneel gebruikelijk is. En Pisuisse zingt weer een lied met zijne warme stem en de cadeaux voor het bruidspaar worden gebracht en ook de dronken dikke boer brengt het zijne. Deze dikke boer (de heer H. Heytse) werd veel smaakvoller gespeeld dan wij het op de planken plegen te zien, waar dit steeds charge" is. Hier kwam hij niet op den voorgrond, hetgeen eene deugd is. Vooral op deze schouwplaats was het een schoon geheel, eene symphonie van kleuren en licht en wij waren het van harte eens met den secretaris van het openlucht-comité, mr. P. Smit, die hulde bracht aan de leiders: Pisuisse, Spanjaard en Meijer en aan den volijverigen kapitein van Essen, den baas van 't spul", die zich zooveel moeite geeft voor 't welslagen van O. L. T. A. en dit voegen wij er bij die zoo vriendelijk en behulp zaam is voor de Pers. Hun werden kransen aangeboden met rood, wit, blauw, oranje lint, zooals de vlaggen op de O. L. T. A. naar oud-Hollandsch gebruik oranje, blanje, bleu waren. De leiders werden daarna in letter lijken zin op de handen gedragen en lang zullen ze leven" weerklonk. Welnu, dat zij zoo. EDMOND VISSER Hlllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllll'IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIMIIIIIIIIIlllllllll'' neet dien slinger tegen het papier laten aan drukken en dit dan even laten op- en afrollen, dan kan uit de verkregen opteekeningen pre cies de afwijking van het boorgat in de rich ting Noord-Zuid opgemaakt worden. Laten we tegelijk een tweeden trommel neer met een slinger, die alleen in de richting Oost-West kan bewegen, dan is met groote nauwkeurigheid de juiste richting van het boorgat, telkens op twee meter afstand te bepalen. Laten we even aannemen, dat geconstateerd is, dat een boorgat gaat afwijken, dan wordt een massief wigvormig stuk klaar gemaakt, dat men aan een stang in de juiste positie in het boorgat neerzet. Laat men daarna weer den boorbijtel of -k roón^heer, dan zal deze(zie f ig.3), langs het vlak yartijde wig moeten glijden eu zich bewegen inf'd$? richting, die als de juiste berekend is. Doorjgebruik te maken van de aangegeven toestellen gelukt het op 300 meter diepte een stand van de boorputten en dus van den ijsmuur, te krijgen, zooals aangegeven in fig. 4, die heel wat beter is dan de stand van fig.lö. Het resultaat is dan b.v., dat men een twintigtal boorgaten minder te maken heeft, hetgeen heel wat scheelt in den tijd en in de groote kosten van het maken van de schachten. Het werken van het meettoestel hangt ge heel af van de mogelijkheid om de beide slin gers volkomen vertikaal te doen blijven, hoe ver ook het boorgat van de vertikale richting afwijkt. Dit gebeurt met een gyroskoop, die net eender ingericht is als het gyroskopisch compas. De hoofdzaak ervan is een electromotor met zeer groote omwentelingssnelheid, die door de draaiing der aarde en door zijn eigen beweging zijn as in vaste richting houdt en daardoor ook die slingers vertikaal kan houden. Die slingers zijn niet direct aan het compas verbonden, daar dit zoo klein is, dat het slechts geringe krachten kan uitoefenen. Door de beweging van het compas in het compashuis,dat vast in het toestel bevestigd is.maakt een klein slingert je (zie fig. 5) rechts of links con tact en sluit een stroom in een sterkeren electromotor, die bij linksch contact net in tegen gestelde richting gaat draaien als bij rechtse h en hierdoor de beide slingers in denjuisten stand houdt. Fig. 6 vertoont dat deel van het meettoestel waarin de beide slingers opge steld zijn, fig. 7 het bovenste deel van het toestel met den ster keren electromotoren fig. 8 een doorsnede van het geheele meet toestel. Het hanteeren ervan is zeer moeilijk, zoodat de firma, die het toestel ontworpen heeft, het niet ver koopt, maar door eigen experimentatoren laat gebruiken in loon bij de maatschappij, die de schachten zal bou wen. Door dit toestel is het mogelijk veel goedkooper dan vroe ger het geval was en veel dieper schachten te bouwen, waardoor meer en dikwijls ook betere steenkool ter beschikking kan ko men. Het is een der aanwijzingen hoezeer de zuivere wetenschap noodzakelijk is voor den voor uitgang van de techniek en industrie. Immers de eerste gyros koop werd door Foucault gemaakt en bestu deerd van uit zuiver wetenschappelijk stand punt en meer dan een halve eeuw later maak ten zijn onderzoekingen mogelijk het gyrosko pisch compas te maken, dat met volkomen betrouwbaarheid op elk schip het Noorden aanwijst en in bovengeschetst toestel als richtingsvinder dient, diep in de aardkorst. v. Oss *) Voor uitvoeriger bijzonderheden wordt verwezen naar het artikel van Martiensen in het Elektrotechnische Zeitschrift van 17 Juni 1920, waaraan het vorige ontleend is. Fig. 3 n. Schuinloopend deel van een boorput (sterk overdreven in afwijking) b. Hetzelfde met een wigvormig stuk, dat bevestigd is aan een stang. c. Idem, waarbij de stang los gemaakt is van de wig. d. Nieuwe richting van de boorput met boorbijtel, die langs den wig afgegleden is. s? £ UQ o 'T r-»- £) 3 n> ^ 2. O 3 -ö3 &J £J 3 ^. 5- ro < O. 5 -i B> n> o=: o 3 'O S"0 re H 3 rt-t? Fig. l b. Doorsnede van een reeks ijsko lommen op 300 meter diepte, waaruit blijkt dat geen sluitende ijsmassa verkiegen zou worden. , {,_,_ O ^ ro C. = n> 3 2 F'ig. -1. Doorsnede van een reeks ijskoloinineu op^JOOcM. diepte, ^ooals ze verkre gen zijn door gebruik te maken van het mecttoestcl'en de herstelmethode van de richting. Fig. 5. Onderste gedeelte van het [meettoestel N S gyroskoop, f en c drijver,s bevestigd aandengyroskoop, drijvend op kurkzilver, g contactslingcr; die zorgt voor du beweging van den electromotoi' in het boven ste deel van het toestel