27 Nov. '20, - No. 2256 DE AMSTERDAMMER, WEEKBLAD VüR NEDERLAND EHVETI REr-]BRANDTPLEIIN -44 MX.TERDAM Tot het bouwen van Villa's en Landhuizen zijn prachtige heuvel achtige BOSCHTERREINEN te koop in het OOSTERPARK te Lage prijzen, moolejwegen, gas, electr. licht, water. l.ï. Maatschappij tit Eiploit. vin Hit Oottirpirk DIL i.). STOIMANS & OTTQ SCHULZ Tel. Int. 38 & 48 Dames- en Heerenkleedinf li, HooQewall! ?M/s-trmkiH FLICK's BOOMSCHORS CflOCOUDEpir") Is Chocolade In een vormenvan een samen stelling als In geen ander Fabrikaat wordt teruggevonden. OVERHEERLIJK VAN SMAAK! EIVEI MSPAI fLICK ? Dpierliit 1145 Biflivimiliri liiUrdu Spoors WA spoorjrj. Culemüorq Vraagt prijsopgave van C06NAC : HENNESSY *** aan Wijnhandelaren ZWOLLE De Gruijter & Co's Meubeltransport Mij. Gevestigd sedert 1881 AMSTERDAM Fr. v. Mierisstraat 90 TeP Z. 822 DEN HAAG Westeinde 48 Tel. H. 2924 ARNHEM Parkstraat 52 Tel. 61 Verhuizingen {«Verpakkingen Bergplaatsen voor Inboedels m EENIGE SPECIALITEIT KO In g| KRlMPVRljE IS SI GEZONDHEIDS- a ONDERGQEDEREN S Nederlandsch Fabrikaat «ÜTRICOTHUIS AMSTERDAM HAARLEM t ^ Breestraat 35 Gr. Houtstraat 143 TEL NOORD SOO& TELEFOON 1465. iilllllllllllillOlHIlJl i STARK'S OXYDOL" i (CHLORAS KALICUS TANDPASTA) j Naaml. Vann. STARK & Co. - Chemisch» Fabriek ,,'s-HABE", 's-8ravanhage 11 St. Moritz - Zwitserland Savoy Volkomen Ie Klas Comfort en .Voor treffelijke verpleging 'bieden nevenstaande Familiï-totels in zonnige ligg. Pension Inc. verw. frs. 20.- tot 30.-. Schweizerhol Casparladrutt DE AMSTERDAMMER Weekblad voor Nederland kost slechts f 6.25 per half jaar Fi. SINEMUS 20 LEIDSCHESTRAAT 22 AMSTERDAM TELEFOON N. 5812 HEMDEN MAAR MAAT , .. JAARBEURS UTRECHT . ? fabrikaat' ft J J van der Pas s Bosch IIIMIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIMMIinilllMIIII Mlllllllllllllll HM IIIMIIIIIIIIIIIIIMI lllllllllllllllllllllllllllllllllllUHIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIllllllllllltlllllllllllllllllll >t 1IIIIIHI Illl eiJWIELBANDEN van f Ociober af: OMVER WOESTBARE - - KWALITEIT - 12 MAANDEN GARANTIE Verkrijgbaar bij den RIJWIELHANDEL terrein, sprak bij die gelegenheid de meening uit, ,,dat de staat, die voor zijn kinderen zorgt, de grootste staat van Amerika zal worden." Uit deze tentoonstelling is te Nevv-York de National Childs Welfare Association voort gekomen als een permanente instelling, die ten doel heeft met woord en beeld het licha melijk en geestelijk heil van het kind te be vorderen. En daarbij speelt het beeld niet de geringste rol. De bewerking van wandplaten met pakkende opschriften en de propaganda ter verspreiding van deze mag inderdaad als de hoofdfunctie dezer vereeniging worden genoemd. Ik heb dezen zomer het bureau van Mr. F. Powlison, die thans secretaris-generaal der C.W.A. is, bezocht. Een teekcna'telier en een drukkerij nemen de meeste ruimte in beslag; in het kantoor is een kleine tentoon stelling van platen op allerlei gebied, zooals ze thans over geheel Amerika en ook ver buiten de Vereenigde Staten worden verspreid. Het zijn inderdaad zeer pakkende platen met treffende opschriften, welke laatste door spe ciaal hiertoe aangestelde, bevoegde personen worden ontworpen. Door het beeld wenscht men tot het volk te spreken en te zeggen, hoe men het kind vóór en na de geboorfe moet verzorgen, in huis en in de maatschappij. Een deel der platen zijn voor het kind zelf, een grooter deel voor de ouders bedoeld. In scholen, klinieken, kinder-tehuizen, openbare bibliotheken worden ze tentoongesteld. Ik denk b.v. aan een frisch geteekende gekleurde plaat, waar twee kinderen met grootcn ijver de tanden borste len, met het onderschrift : We brush our teeth three times a day, To drive all sickness gcrms away". Verder aan Je overige platen voor lichamelijke verzorging,waarbij voor het oudere kind steeds gewerkt wordt op de ambitiejeen good citizen" te worden, b.v. ,,Your body is your minds house! Keep it clean".Dit als onderschrift voor een jongensfignur, bezig zich flink te \\asschen. Ook voor oudere kinderen, padvinders en padvindsters, opgroeiende jongens en meisjes zijn bepaalde platen bestemd. Typeerend Amerikaansch is het beeld van een jong meisje met het onderschrift : een goed teint 's niet te koop ; het moet worden verdiend door reinheid, frissche lucht, lichaamsoefenim', eenvoudig gezond voedsel", met de toe voeging: paint your check from the insidc", een opmerking wel noodig voor liet Amerikaansche meisje, dat poeder en rouge tut haar daeelijksche toiletartikelen rekent. GOED ZOO! UPPIE! oed zoo! geef hen van katoen, en iedere slag raak! Weeder een boek van Uptun Sinclair, ik meen al het derde in twee jaren tijd, en wat het mooiste is, elk boek is sterker dan liet voorige. Ik weet geen romancier die een serie schreef met zulk een climax. The hrass Cheek" was beeter dan Jimmie Higgins, dat al een buitengewone prestatie was. Van de brass cheek" werden 00.000 exemplaren verkocht in zes maanden. En dat een boek recht gericht teegen het machtige lichaam dat de waereld-pers genaamd wordt, een rechtstreeksche aanval op de Koningin der Aarde. Het boek werd bijna niet besprooken wat zou men van het onweerlegbare feiten relaas ook kunnen zeggen? maar het werd verkocht en ... geleezen. Men kan er zeeker van zijn: de pijl zit, zij zit met weerhaken in 't hart van den leugen. Maar het nieuwste boek ,,100",," getiteld is een nog veel verbazender stuk werk. De titel is weer slecht, Upton is niet sterk in goede titels. 100",, beteekent den volbloed Amerikaan, en was een klinkend woord in Doch een groot deel der platen" heeft "geen didactische beteekenis voor het kind, doch voor de ouders. Raadpleeg niet uw buur vrouw, maar den dokter", is het steeds wederkeerende refrein. Let op het schoeisel van uw kind; twee derde deel van zijn leven brengt het in zijn schoenen door." Alleraardigst zijn de teekeningen betrek king hebbend op de verzorging van de zui geling en de verzorging vóór de geboorte, p'aten, die ook bij ons nuttig werk zouden doen. Maar n plaat van die aardige collectie is in Holland overbodig. Het is een portret van Uncle Sam, die den inventaris opmaakt van de nieuwe geboorten, waaronder geschreven staat : Wij registreeren kiezers en soldaten, landen en fortuinen, automobielen en mo torbooten, waarom geen baby's ?" Zulk een plaat geeft opeens een aanduiding hoe in dit land van voortreffelijke organisatie deze organisatie nog slechts zeer korten tijd ver worven is en dat er nog steden in N. Amerika bestaan, waar de bevolkingsregisters zeer onvolledig zijn. Een stad als Baltimore in Maryland met een aantal inwoners, dat met dat van Amsterdam wedijvert, heeft b.v. eerst sedert een paar jaren verplichte inschrij ving van geboorten. De Clülcts Welfare Associat'nn organiseert lezingen en geeft tevens populaire geschriften uit, die hetzelfde doel als de wandplaten be oogen : gocdkoope, goed verzorgde geïl lustreerde boekjes, betrekking hebbend op kindervoeding, zuigelingverzorging enz., met gezonde raadgevingen, opgedragen aan de moeders en vaders van Amerika, die .,dooi den zorg voor hun kinderen den grondslag leggen voor de beschaving der toekomst." Tot deze geschriften behoort ook een opwek king voor de muzikale opvoeding van het kind en muziek in het huisgezin ; een boekje, waarmede artiesten als Harold Bauer, Caruso enz. schriftelijk hun instemming hebhen betuigd. In een catalogus vindt men de miniatuurafdrukken der aanwezige en hestelbare platen, dr:- ook op ver/.iiek nr-t Hollandschen tekst worden geleverd. Men verwachte geen hooge kunst, doch o\er het algemeen goed geteekende platen, die zonder twijfel in scholen, volkshir/en, leeszalen, poliklinieken en/, door voorstelling en opschrift meer dan het ge sproken woord in het geheugen /uilen worden geprent. Dr. M. A. \ \ N l l i: K \\ i: i; D i: N BILDERDIJKS GEBOORTEHUIS Niet alleen Descartes heeft aan de stille zijde van onze Amsterdamsche Westermarkt vermaardheid geschonken. In een der andere huizen op deze rustige plek heeft een onzer meest beroemde landgenooten het eerste levens licht aanschouwd. Den 7den September 1756 werd Willem Bilderdijk er geboren. Hij verhaalt ons zelf: Ik trad ter wereld op de Westermarkt aan de zijde van de Leliegracht, in een huis met een4van4ter zijde opgaanden stoep, onder welke ook een ingang was, of zoo men plag te noemen een huis met een onderhuis, omtrent de helft van dat blok huizen, veellicht iets meer naar de Prinse dan naar de Keizersgracht; welk laatste ik echter niet zou durven verzekeren". Bilder dijk zelf kon dus het huis niet met zekerheid aanwijzen, en Da Costa kon aan diens mededeeling slechts toevoegen: Het moet derhalve een der drie pcrceelen geweest zijn op de Westermarkt, gemerkt LL. 343, 344, 345". Volgens de tegenwoordige nummering zijn dit de pcrceelen 10, 12 en 14. Ik meen te kunnen aantoonen dat 110. 12 Bilderdijks geboortehuis is. Toen dr. Isaac Bilderdijk den 22sten juni 1753 met Isabella Duyzenddaalders in onder trouw werd opgenomen, verklaarde hij te wonen op de Westermarkt. De lijst der Naamen en Woonplaatsen van de Heeren Professoren... en der Doctoren Practiseerende in de Medicijnen" van 1753 leert ons echter dat deze woning aan de Zuidzijde, den levendigen kant van het plein, was gelegen. Ook voor 1754 wordt hetzelfde adres opgegeven. In 1755 daarentegen vinden wij den doctor aan de noordzijde der Westermarkt, en even zeer in 1756 en '57, terwijl de lijst voor 1758 ons te Ie/en geeft: Isaacus Bilderdijk, op de Westermarkt, n./.; te May op de Prinsegrdcht. u.z. aan den Amstcl". uitklopt dus met Bilderdijks eigen verklaring: Als ik ruim een jaar oud was, verlieten mijne ouders dat huis, als hun met het ampt van mijn vader, dat een Comptoir vorderde, te klein gewor den". In 1757 was dr. Bilderdijk namelijk door de Gecommitteerde Raden van Holland aangesteld tot inspecteur over de inning van verschillende belastingen. Hoogstens drie jaren al/.oo hebben Bilder dijks ouders in het bedoelde huis gcwooiulZij hadden het in hum', niet in eigendom, en dus kunnen de verpondingsboekeii, die de namen der eigenaars vermelden, ons geen den oorlogs-propaganda. Als ik mij afvraag: wat bewonder ie- nu het meest in het boek? dan antwoord ik: de rustige kracht en de geweldige zelfbeheersching waarmee het geschreven is. Het heeft een kalme, aardige, gemakkelijke stijl, /onder de minste rethoriek, g'.'/wollenlieid of sentimen taliteit. Het spreekt tot ons op een vriendelijken, gemoedelijken toon, die nooit pedant ui' verveelend wordt, liet hoek is in hooge mate boeyend en gemakkelijk te volgen. En tegelijk is het een heevig ontroerend, een ontzettend en verschrikkelijk boek. Elk woord brandt als een droppel gloeyende lava. Het boek is zoo scherp als een naald en zoo sterk als een groote dynamo, liet verhaal loopt rustigjes voort, /onder veel gedruisch, maar het zegt dingen die ieder eerlijk en ge voelig mensch de handen doet samen knijpen van verontwaardiging en beklemming. Ik weet geen werk dat zoo van begin tot eind n vuurige stroom is van bijtend sar casme, van brandende ironie. Het zal in ge voelige zielen verteerend branden. En toch is Upton niet bitter of out moedigend. Wie hem kent weet beeter. Zijn geloot' is eeven onverwoestbaar als zijn goed humeur. Op den omslag van hel bock wordt de lee/er reeds goedmoedig bij den neus geno men, l.'pton zegt dat hij chastened by the war" den hervormings-arbcid (thejmuck-rake) tijdelijk heeft op zij ge/el om een lueld te geeven van loyalty and vital service . Dan geeft hij ons inderdaad een beeld van een 100 pCt. Amerikaan, in den persoon van Peter t'udgc, een onbeduidend, karakterloos, lafhartig kacreltje, wij zonden /eggen oen exemplaar van de kk'iirlooze middenstof" en hij toont ons met de uiterste nauwkeurig heid en duidelijkheid hoi- dit nare mannetje er toe kom! als spion in dienst te treeden van de groote capitalische coalities uien hel vooral te doen is om do bestaande staats-orde met al haar onduldbare ongerochtighocden te handhaven en het rooile gevaar" uit het land te weeren. De kalme bezadigde wijze waarop dit is voorgesteld, de scherpe belichting van de psychologie van dit verachtelijke menschje, de" heldere voorstelling van de feiten, die den leezer doet begrijpen dat hier geen fictie maar waarheid wordt gegeeveu dat alles is van wonderbaar oovertnigende werking. Een reeks bijt'iguuroii w urne n ons getoond die allen op een tweetal na met korte, meesterlijke scherpte worden getevketid. licht geven. De huizen waren nog niet ge nummerd, en daardoor brengt de reeds ver melde adresopgave ons niet verder. Wij zouden dan ook in onzekerheid moeten blijven verkecren, indien er niet nog n bron bestond, waaruit wij konden putten. Er waren menschen, die er bijzonder belang bij hadden op de hoogte te zijn van de woonplaatsen hunner stadgenooten. Ik bedoel de aansprekers, zooals men te Amsterdam de lijkbezorgers noemt. Met lid oog op de aanzeggingen van overlijden en de noodigingen tot de begrafenis, welke laatste in de 18e eeuw in veel minieren kring gedaan werden dan tegenwoordig, moesten zij in het bezit zijn van nauwkeurige adreslijsten. En zoo verscheen er dan ook inderdaad jaarlijks een Memorie Boeck ofte Begraffenis-Cedullen, tot dienst van de Sterf-huysen, waarin vertoond worden de Naamen van... Burgemeesteren en Regeerders... mitsgaders de Heeren Koopluyden, en meest alle de voornaamste Winkeliers en Burgers". Door een commissie van aansprekers werd deze lijst voortdurend gecontroleerd. Wij vinden daarin de namen der bewoners straats- en graehtsgewijze gerangschikt. Het is zeer te be jammeren dat slechts zeer weinige exemplaren van deze memorie-boeken of begrafeniscedullen bewaard zijn. Het Amsterdamsche archief bezit er enkele exemplaren van, waar van het oudste uit 1735 dagteekent. Nu is onder die enkele gelukkig ook de cedul van May 1757 tot May 1758", die, naar de titel vermeldt, uitgegeven is den 20sten Juni 1757. Zij bevat 88 genummerde bladen, waarvan het eerste verloren is gegaan; no. l 21 behandelen de Oude Zijde" no. 23 88 de Nieuwe Zijde" der stad. Onder no. 70 vinden we onder meer de Westermarkt. Als bewoners van de Noordzijde worden genoemd : jan van der Hart. timmerman en ma kelaar l larmanns Crnl, cominlesj Ductar Hiklcntijl; ?Pieter van Wcylei Cornelis van Santo Wed. Bleker Juffr. Ardinoys Cornelis Pullen koster van do Wcstcrkerk. Aan de/e opgave /ouden wij niets hebhen, indien we haai' niet konden vergelijken mot het verp.ondingsbook. waarin de eigenaars worden vermeld met de vcrpnndingsnummors der huizen. Ik laat hier daaruit vier Illlllll Il Illlll ??> ' 1IIIIMHII' II Peter Cudgo. de spion, loidt wol het laagste soort loeven dat men bedenken kan. Hij loeit van lengen en valschhoid on olfort ieder zonder scrupule op, dio zijn angst opwekt. Is niet do ..spit/el" in alle landen \erachl V Men gaat hier niet zoo ruw on massaal te werk ais daarginder in New-York maar het type van den ,,agent provocateur" is ook hier bekend on in minachting. Maai' het loeven van Peter Cuduc wordt ver haald zonder een schimpscheut, zonder een dik woord, tol aan den da» vau /.ijn wel verdiend succes als hij een slimme vrouw, een goed salaris en een buikje krijgt ( omboiigpi'ing" /.egt zijn gade). Steeds worden wij er aan herinnerd dat dit hot loeven is van den waren .\iuorikaansehen patriot, den ion11,, Amerikaan. De vraag die hij 't leo/.en in ons opkomt is deo/e: wal is vau doe/e afschuwelijke feiten nu historisch waar of fictie? Upton Sinclair geeft hot antwoord in een appendix, 'l'wee voorvallen, on niet do on waarschijnlijkste, zijn gefantaseerd, liet ove rige is alles waarlijk en feitelijk. De appendix bevat oen opsomming mol plaats en datum, van de gruwelen dio in het patriotiscb. Amerika plaats vinden, heneevons posten betreffende de Westermarkt volgen en voeg daarbij de nummering van 1796, 1853 en 1875, welke laatste nog heden geldt: Hendrik van der Hart 2846 -- 7 - LL. 346 - 16 Cornelis Cool 2845 --?- 6 -= L L. 345 - 14 Wed. Cyprianus Stuelen 2844 = 5 --- LL. 344 = 12 Pieter van Wevler 2843 -= 4 = LL. 343 ----- 10 Uit'de vergelijking der beide opgaven blijkt ons nu dat Pieter van Weyler het huis no. 10 in eigendom had en bewoonde. De timmer man en makelaar Jan van der Hart, dien de begrafenis-cedul noemt, is de zoon van Hen drik van der Hart, in het verpondingsboek vermeld: den 12den Mei 1762 droeg zijne moeder, als weduwe, het perceel aan hem over. Hij woonde in no. 16. De beide tusscheugelegen perceclen, 12 en 14 werden niet dooi de eigenaars bewoond, maar waren verhuurd. En nu ligt de onderstelling voor de hand dat no. 14, behoorende aan Cornelis Cool, gehuurd was door den commies Crnl, en no. 12 eigen dom van de weduwe Stuelen door dr. Bilder dijk. Eene enkele tegenwerping is mogelijk: het zou kunnen zijn dat Crul of bij Van deiHart óf bij Bilderdijk inwoonde, en dan zou voor Bilderdijks woning de keuze overblijven lusschen 12 en 14: doch dan zou moeten worden aangenomen dat een de/er huizen on bewoond was, terwijl bovendien bij inwoning dit gewoonlijk in de begrafeniscedul achter don'naam is vermeld. Met eene waarschijn lijkheid van '" kan dan ook aangenomen worden dat no. 12 het huis js, waar Willem Bilderdijk zijn eersten levensnacht doorbracht, den nacht, waarin de ruiten der ouderlijke woning werden ingegooid en men den jong geborene met oen hagel kwam bestoken van keien, klinkers, uitgebroken aan 'l stoenplavcisel van do straat"; welke gebeurtenis hij op zijn ouden dag hczoiiL' als de aanvang reeds van 't lijden, dooi de aan te spoeden jammertijden hem toebe reid". Dr. | o n'. C. B H L: i: N SPAANSCH, EHQELSCH, FRAM90H, DUITSOH aioPract. Onderwijs door buiten!. Leeraren de daarbij behoorend.' literat l'pion 'sinchur's bock is niet mooi, het is ook "een tijd voor m.ooyo" boeken. Maar l;el i.r warr,'dat voelt do 'lee/er, het is waar /ooais de V.'ax l lavelaa'- waar was, maar het l,L.v.,t veel verschrikkelijker materiaal en is met veel uu er soberheid on /elf-boheorschmg '^ 'AcHs de 'felste slag tot nog toe toegebracht ?nn do heei-M-happij van hot goud. een doodolij'ke stoot toegebracht aan den leugengod 'ja ' doodelijk' want al sterft Mammon /eekor nie't 'terstond', hij hooft oen dosis vloeyend vuur van ironie binnen gekrecgen waaraan hij vroeg of laat bezwijken moot. De stem der waa7heid is sterker on duurzamer dan goud. Terwijl ik dit schreef zag ik oen kort be richt ie in de bladen. , Bij een over de golieelo stad georgan.seorden inval te Chicago heeft do politie achthonderd persoonen gearresteerd. ' l oo/er' voor dat go dit nieuwtje gelooft lees eerst eens 100",,. dan 'zult go-inlichting vinden omtrent soortgelijke ..invallen. l- K r D i: K i K VAN E r D i: N