4 Dec. '20. No. 2267 DE AMSTERDAMMER, WEEKBLAD VOOR NEDERLAND Nieuwe Engelse Litteratuur HENRY SYDNOR HARRISON Captivating Marv Carstairs. Constable . 6/-. Queed. Constable 4/6. Angela's Business. Constable 6/?. When l Come Back. Constable 2/6. Het aantal hedendaagse Amerikaanse dichters en proza-schrijvers is in die mate legio dat er om zo te zeggen geen bijhouden aan is, en dit ontstellende feit minder ont stellend weliswaar voor de gewone lezer, die immers niet alles hoeft in te zien, dan voor de overzichtschrijver, wiens funktie nu een maal 'n zeker algemeen grasduinen mee brengt stemt toch min of meer tot ver heugenis, immers, allerlei verschijnselen wij zen er op, dat het merendeel der ongebla seerde kinderen van 't Verre Westen het dichten en schrijven nog steeds beschouwt als 'n kunst. Als 'n kunst, m. a. w. als iets dat niemand zo maar aanwaait, 't zij van buiten of van binnen, maar waarop men zich moet toeleggen, naarstig en noest, als men eenmaal de overtuiging heeft het vereiste talent te bezitten. Onze zeventiende-eeuwers dachten er ook zo over; en de nooit op z'n lauweren rustende Ooetne; en Multatuli, de man van het er moet gewerkt worden, mijne heren"; en, behalve verschillende Ameri kanen die in de laatste jaren studies hebben gewijd aan het letterkundig scheppingsproces, ook de man wiens naam aan 't hoofd van dit feuilleton staat. Henry Sydnor Harrison is 'n Virginiër en nog geen veertig jaar oud. Hij begon z'n loopbaan als onderwijzer, zette toen 'n zaak op in.... rieten meubelen, welke zaak wonder boven wonder niet opnam, en werd daarop journalist. In 1908 was ie hoofdredakttur van 'n blad in Richmond, en schreef in die tijd aktuele gedichten", tijdzangen a la Speenhoff, iedere dag een. In verzameling zijn deze nooit verschenen, blijkbaar nam de schrijver zelf ze niet zo ernstig als z'n prozaverhalen, waaraan ie veel zorg besteedde en die hij telkens omwerkte en overschreef. 't Is dus zeer begrijpelik, dat ie ailes behalve 'n boekenplanken-vullend auteur is, en dat z'n totale produktie niet veel meer bedraagt, dan men hierboven vindt opgegeven. Om met Captivating Mary Carstairs te beginnen, dit is minder 'n roman dan wel 'n lang verhaal-met-'n-intrige, en zou dus vol gens de algemene opvatting op 'n lager plan staan dan 'n gemiddelde roman. De schrij ver echter, die dit standpunt deelt, heeft dit zijn geesteskind zo weinig als stiefkind behandeld, dat het, juist door z'n onverdroten nauwgezetheid, die maar geen afscheid van 't manuscript kon nemen, in 't zelfde jaar verscheen, als de veel later begonnen roman Queed.. En toen zat hem aanvankelik z'n bescheidenheid nog in de weg, want daar te twee boeken tegelijk te veel vond, liet ie Captivating Mary Carsiairs verschijnen onder 'n pseudoniem. Het is het verhaa! van 'n onder veront schuldigende omstandigheden op touw gezette ontvoering, van welke ontvoering niets komt, dank zij de, onafhankelik van elkaar, zeer welbewust op mislukking gerichte krach ten van zowel de aanstichter van het plan als van het uitverkoren werktuig. Dit gegeven lijkt, aldus medegedeeld, erg raar, en is het toch niet als men 't boek leest; maar wat, afgezien van de alleszins gelukkige uit werking van het gegeven, aan 't verhaal 'n biezondere waarde verleent, is de wijze waar op het ons 'n kijkje gunt in 't Amerikaanse politieke leven, en de rol in 't licht stelt, die daarin ? tot voor kort gespeeld werd door de saloon, het jeneverpaleis. Leest men Caplivaiing Mary Carstairs, dan maakt men kennis met de voedingsbodem, waaruit de bekende droogleggingsbeweging ontstaan moest. Wat was de saloon? 'n Bezadigd business paper, The Northwestern Miller, gaf niet lang geleden het antwoord. Het was niet alleen 'n gelegenheid, waar het individu tot Bacchus naderde, en zich tot meerdere eer van Bacchus ruineerde; het was het hoofdkwartier van wetsontduikers en overheidsbedriegers, ja van allerlei misdadig gespuis, hooggeplaatst en laag. Het was de plaats waar ieder die wat op z'n kerfstok had, met open armen werd ontvangen en zeker was van hulp en steun ; waar van alles dat niet deugde, werd beraamd en bekonkeld, en waar men aan politiek deed ten einde zooveel mogelik linke jongens" en derzelver maten in de regeringslichamen te krijgen. Want bij 'n dergelijke samenstelling der regeringslichamen liep het gespuis niet alleen het minste gevaar, maar zag het ook nog kans ettelike kluiven van de toonbank hetzij te grissen, hetzij te verdonkeremanen. De saloons en hun aanhang ontwikkelden zich tot 'n roofsysteem waar geen wet tegenop kon. In tal van plaatsen was de saloonkeeper zo machtig dat eventuele tegenstanders hun leven niet zeker waren. In Mary Carstairs, evenwel, rekent de gewetenloze waard Ryan, buiten de waard", of liever buiten de schranderheid en.... de vuisten van Peter Maginnis, die om zo te zeggen in 'n miniatuur-arena de eeuwig dankbare rol speelt van 'n naneef van Ursus, de geweldige stierendwinger uit Quo Vadis.... Met deze illustratie heb ik, naar ik hoop, meteen duidelik gemaakt, waarom dit boek geen roman is. 't Verhaal is er de hoofdzaak, en de personen- en milieu-schildering is er aan ondergeschikt. In Angela's Business is de verhouding omgekeerd ; het is rijp werk van 'n tot wasdom gekomen kunstenaar. Queed staat in 't midden ; vandaar dan ook waarschijnlik 't grote succes dat deze roman had aan beide zijden van de Atlantise Oceaan. De uitstekende stijl, de rake ty pering, de humor, deden hun uitwerking bij de ene klasse van lezers ; 'n andere klasse was gevoelig voor verschillende romantiese ingrediënten, die men in de toebereiding van moderne boeken weinig meer aanwendt, als daar zijn 'n opgegroeid vondeling en diens slechte vader, 'n edelaardig minnaar die zich door 'n slaphartig mededinger in 'n vals daglicht laat stellen, en dergelijke, 'n Derde soort eindeiik werd gepakt door 't lokale patriotisme" van de Virginiër, de Zuideiike, de sympathiek? pleitbezorger van de nog overgebleven veteranen van 't leger der Geconfedereerden. Ik geef de voorkeur aan Ati!>da's Business, Mooi en evenredig van opzet heeft het 'n aantal uitnemend getekende er. uitstekend gegroepeerde karakters. Dat niet alleen, maar 't is 'n boek, dat de lezer tot denken noopt, en tot 'n gestadig toetsen van eigen levenservaring aan die van deze Amerikaan se schrijver. Het is Harrison's bijdrage tot de litteratuur die zich bezighoudt met de IIIIIIIIIIIIIMIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII1IIIII1IIIIIIIIIIIIIIIIMIIIII1IIIIIIIIIIIIII11I IDAIVW KNHAAfij [rAl/wA WARMOND! HOUTBOUW. [KANTOOfl FQEDEPIK nCNOQHUAANÖ5J JEN tlAAO - TCUNUcn.25ÖQ-25ÖL LCVECT DE/VEPLANCD INZEEft KORTEN TUD AUC HOUTCON./TRUCTIEy AL/1 LANDHUIZEN « SCHOOLGEBOUWEN JACHTHUIZEN ZIEKENHUIZEN INLICHTINGEN OPAANVPAAC Huize i. ZOMEH BOSSINK HET SLECHTE JAAR! Teekening voor de Amsterdammer" van George van Raemdonck tiiiiiiiiiiiiimiiiiiiiitiiiimiiiiiHt N. V. HET HOLLANDSCH TOONEEL : 't Recht tot staken, door E r n e s t Hutchinson. Het is een ondoorgrondelijke wet, dat levenservaringen kilometers diep moeten be.zinken eer zich daarvan de ontroering omzet in kunst, en een auteur die aan de dingen van den dag vorm tracht te geven, is in ongunstiger conditie dan hij die uit zijn halfvergane her innering put. In het eerste geval vindt de fantasie een vrijwel geordende wereld, welke zij panklaar" zou de poelier het noemen, overneemt, in het tweede moet zij de geheim zinnige sintels aanblazen tot een nieuw vuur. En het schijnt nu juist deze inspanning, deze ietwat bovenmenschelijke concentratie van het geheele kunstenaarswezen op het chaotisch herinneringsbeeld te zijn, welke bij het schep pingsproces bevruchtend werkt, en aan het geval" een eigen ziel verleent, waardoor het zich van het gemengd bericht onderscheidt. Een der weinigen, die het in onzen, met dramatische stof overvulden tijd, bestonden onvervaard toe te tasten, is de Engelsche tooneelschrijver Hutchinson, en hij bleek daarbij de zelfbeheersching te bezitten zich boven de partijen te stellen, zonder het recht tot staken, voor de eene of voor de anderen te bevestigen of te ontkennen. In hoever een dergelijke, gewilde objec tiviteit een drama ten goede komt, in hoe ver zij aan het kunstwerk zijn natuurlijke warmte onthoudt, zou ik naar dit voorbeeld niet willen beslissen. Waar het hier een actueel geval geldt, dat te goeder trouw in het dagelijksch leven aan zooveel vooze tendenzen voedsel geeft, daar zou een pleidooi voor een tot op zekere hoogte meer persoonlijke, diepet doortastende en bewogen visie, licht tot overdreven gevolgtrekkingen kunnen leiden. -Met onverstoorbare neutraliteit dan heeft de Engelschman zijn knoop gelegd. De spoorweg-arbeiders te Valleyhead, een district dat maar n verbindingslijn bezit, zijn om een loons-verschil tot staking overgegaan en de burgerij helpt zichzelf met, door de jongelui van den omtrek bestuurde iorries en auto's, ten einde niet van het noodigste verstoken te geraken. De jonge dokter Ene Miller, zoon van den oudsten medicus, die van deze hulpbrigade deel uitmaakt vindt daarbij den dood, tengevolge van een staaldraad, door kwaadwillige handen gespannen over den rijweg. De bitter gegriefde medici, onder wie in de eerste plaats ^de chirurg 'i Wrigley, Eric's beste vriend en oorlogskameraad, grijpen thans ook hunnerzijds naar het'uiterste middel. Zij zullen zoo lang de spoorwegstaking duurt geen medische hulp verleenen aan de arbeiders en hun gezinnen. En het conflict vraagt dan, zooals te verwachten was, de consequentie van'dit besluit : de vrouw van Ben Ormerod, den heilig over tuigden belhamel der arbeiders partij, ligt in een zware beval ling en zal moeten sterven wanneer niet snel chirurgisch ingegrepen wordt. De oude dokter Miller, Eric's vaoer, is zonder aarzelen naar het ziek bed dat hem riep, gegaan, maar de jonge Wrigley, de eenige chirurg die in de buurt en voor deze taak berekend is, heet nergens te vinden. Hij is de meest verbitterde en liet kost hem, wanneer hij eindelijk, nog op tijd, de arbeiderswoning; binnentreedt, een oogenblik van fellen'strijd eer hij aan de vrouw van Ben Ormerod, die met zijn makker? door een helsch verzinsel het jonge leven van zijn vriend vernielde, kwaad met goed vergelden kan. Komt een dokter ooit in deze soort strijd? Ik geloof het niet. Dat de artsen in deze moderne tijden ook wel eens door een staking, welke voor drievierde slechts een schijn beweging kan zijn, te kennen willen geven : al zijn we er voor", wij blijven toch ook menschen", laat zich hooren. Hoe weinig eerlijk humanisme er in de volkslenzen schuilt teekent zich misschien nergens zoo duidelijk af als in de ver houding tusschen den werkgevenden patiënt en den fondsdokter, welke dag en nacht en bij voorkeur 's Zondags klaar moet staan om diens verouderde kwalen op te knap pen. Doch in deze verhouding zelf overweegt iets dat buiten het begrip van beide partijen omgaat, namelijk de medische impuls. Niet terwille van de romantiek, die hem tot de trappenklimmende menschlievendheid in persoon promo veerde gaat een dokter waar hij Restaurant a la carte Lunch, Afternoon-tea, Diners anSoupers Dagelijks muziek door het HuU-orkest vrouwebeweging, met de hedendaagse sekse oorlog . 't !s geen boek van 'n uJfra, daarvoor heeft Harrison te veel humor, 't Is geen boek met 'n in zes woorden uitgesproken these, daarvoor is de schrijver te veel kunstenaar. Hij treedt niet op als pleitbezorger van 'n verdrukte (en betere) helft dan het mensdom, hij gaat zich niet te buiten aan swecping generalisations. Verschillende algemene waarheden die men met 'n beetje goeie wil uit z'n boek kan op diepen, zijn reeds eerder tot uiting gebracht. B. v. door Wordsworth toen hij ten opzichte van Milton opmerkte: dat de edelste naturen zich vrijwillig bukken ondev de last der ne derigste taken... .Er zijn twee heldinnen in deze roman, of lie ver er is n heldin-in-de-eigenlike-zin-deswoords benevens een ten voeten uitgetekende pseudo-heldin. Om het nu 'n niet-lezer onmogelik te maken over 't bewuste boek te redeneren met het air van iemand die er alles van weet, noem ik hier geen namen. Maar de heldin is 'n feministe, en de pseudoheldin a dear old-jashioned girl.... Zo een die later d'r man gelukkig zal maken, 't zonnetje in huis. Die zich niet met de vrouwe beweging kan inlaten, omdat mama d'r zo nodig heeft. Die 'r vader de zorgen wegstreelt van 't gerimpelde voorhoofd. Die, rijk in 't bezit van een vrouwehart, d'r jongemeisjes-aantrekkelikheid, d'r vrouwelike takt en hulpvaardigheid en aangeboren schoonheidszin enz. aan 'n mondjesmaat geestesontwikkeling, 'n krap toegemeten beetje onderwijs, meer dan genoeg heeft Trou wens, 't lieve kind heeft broers, die moeten lezen-en-vooruitkomen, en offert zich dus feiteiik op voor die broers.... Alles oppervlakkig gebazcl. Als er wat degeliks in de meid zat, zou zich dat open baren. In onzen tijd is 't onzin te jammeren over de velen die zich zo graag zouden ont wikkelen, rnaar zich door 'n rotsharde maat schappij en 'n ijzeren konventie de pas zien afgesneden. Zijn er geen boeken? Vindt water, op z'n tocht naar zee, niet duizend en duizen den wegen?. Ga je mee naar 'n lezing?" vraagt de heldin aan de pseudo-heldin op 'n minstens even gedenkwaardige dag als toen burgemeester Dikkerdak konfereerde met z'n ega. Naar 'n lezing? Ik dacht, dat je naar 'n partijtje ging !" Nee, 'n lezing, 'n heel mooie." Och, daarvoor ben ik'immers lang niet ontwikkeld genoeg!".... Dit is geen gewone lezing. It's a talk, a personal talk to women by a woman, and a wonderfti! one. Dr. Jane Rainey. Je hebt natuurlijk wel 'ns van 'r gehoord." En waarover zal ze 't hebben?" Over 't onderwerp dat iedere vrouw 't naast aan 't hart ligt. En zij weet er meer van dan wie ook ! jane Raining is a practising physician, a fine human being, the mother óf four children herself...." En waarover spreekt ze dan?" ,,0ver huwelik en moederschap." De pseudo-heldin kleurt lichtelik. En zal maar niet meegaan...." Niet?! Ik dacht, dat het onderwerp je wel zou trekken...." Mij?! Gunst nee...." Dit belet 'r niet a! 'r best te doen om deze of gene aan de haak te slaan". Een bijnaslachtoffer doorziet 'r nog net bijtijds, maar St. Nicolaas: Ga jij maar alleen Piet! heeft amper kans om z'n hoofd uit de strik te halen. En bij 'r thuis is het smoezelig en ongezellig, is de Franse slag hoog in ere, stapelt zich het stof op, niet alleen in de hoeken, accumuleren zich de eindjes sigaar in 'r vaders asbakje tot in 't oneindige.... * * * Gedurende de oorlog reed Harrison met 'n ambulance voor 't Amerikaanse Rode Kruis. In z'n When I Come Back heeft ie 'n aantal indrukken verwerkt en gegroepeerd om 'n oud vriend van 'm, die vlak voor de wapenstilstand sneuvelde. Meer dan vroeger, dunkt me, ziet men tegenwoordig in de litteratuur twee geheel tegenstrijdige stro mingen : aan de ene kant 'n zwelgen in frazen ; aan de andere 'n zodanige afkeer van mooi-doen, dat zelfs het meest grootse en heldhaftige zo klein en alledaags en huishoudelik" mogelik wordt voorgesteld. Deze laatste geesteshouding, die meer is dan 'n pose, vond men tijdens de afgelopen oorlog voornamelik bij de mannen en vrouwen, die de harde en wrede werkelikheid elke dag van aangezicht tot aangezicht zagen. Retoriek bestond niet voor hen. Waar de granaten springen is los kruit in de vorm van vuur werk niet op z'n plaats. En in weinig boeken is die afwezigheid van de fraze beter tot uitdrukking gekomen beter, d. i. zonder toevlucht tot ironie en sarcasme dan in de groots-ecnvoudige bladzijden van Wclin l Come Back. WILLE M v A N Du o p. N jiiiiiiifirffifiiiiiiiifimfiiifiiiifiifiiiifiiiifmiiiimiiiiifiiii Inkeer De mensen, gebannen in onwetendheid, Voelt zich bij 's levens tegenheên geslagen, En jammert, dat de last, hem opgeleid, Te zwaar is voor zijn krachten om te dragen. Edoch - allengskens aan verstomt zijn klagen, Daar meer en meer het duister om hem splijt, Een schemerschijn van 't Licht voor hem gaat dagen, En van verblindings boei hij zich bevrijdt, Erkennend dan, zoo leed als vreugd, als zegen, Daar zij noodwendig zijn voor zijnen groei, Gelijk de plant naast zonneschijn ook regen Behoeft voor haren eindelijken bloei. En bij dier kennis licht gaat hij verheugd Zijn vcrdren weg, omzettend leed in vreugd. geroepen wordt, maar omdat hij tot het lijdend object getrokken wordt door als het ware de tradities van zijn ras, en hij zal niet aar zelen, wanneer de nood dringt en de solida riteit de persoonlijkheid tot misdadiger zou maken, om hulp te verleenen desverlangd aan zijn meest gehaten vijand; te minder waar hij, bij de eenige overweging: tot waar gaat mijn macht?" in het voorwerp zijner belangstelling op dat oogenblik ter Teekening voor ,,De Amsterdammer" van Annie Spier. LOL' IS DE VRIES alfcOr. M ILLER. nanwernood een mensen, en stellig niet een mensen met een naam en een geschiedenis ziet. Tusschen het mysterie van leven en dood staat de arts, zoolang hij nog n draad in zijn hand voelt, met de natuur alleen, en zoo devoot, dat niets dan zijn arme, om kracht biddende kunst" hem vervult. Op dit instinct vertrouwt de inenschheid, ver trouwen ook wij, die het spel-van-den-dag van Ernest Hntchinson aanzien; het komt niet in ons op dat Dr. Wrigley het beste in zichzelf zal beschamen door Rose Ormerod te laten sterven, om welke overweging ook. En het klinkt als een valsche noot in de muziek van het leven, wanneer de weduwe van den vermoorden Eric Mil ler met haar liefste stem den vriend op zijn"gemoed meent te moeten werken, om den arts te overreden tot wat hij, naar onze vaste overtuiging, vanzelf, als een dier dat op den reuk der ziekenkamer af gaat, zal doen. Evenwel, men moet in het exposévan een tooneelstuk wat willen aan vaarden, en wanneer wij ons met dit conflict, dat geen con flict is, hebben verzoend, dan blijkt het spel de belangstelling waard als een sterk speelstuk, dat leven en ontroering uit de vertolkers haalt. De opzet, tot en met het derde bedrijf, met zijn knap incengezettc vergadering, waar aan het be trekkelijk gelijk van eiken spreker recht wordt gedaan, peilt niet dieper dan de gemid delde lezer van een gematigd blad, doch belicht op dit ge makkelijk toegankelijk en door het publiek der bovenrangen dan ook terstond betreden terrein zijden en keerzijden der actueele geschillen op be schaafde, hier en daar span nende wijze. En een aandoen lijk, door het samenspel tot zijn recht gebracht tooneel vormde zich om de tijding, in het brandpunt der conferentie, dat Ben Ormerod's vrouw thans dringend hulp behoefde. Waar op de oude dokter, met zijn dof geweende oogen, uit zijn diepen stoel oprees en, zonder een woord, als een paard in het gareel, de gelederen der medische stakers verliet, en volgde. Het viejde bedrijf stelt daarna nog teleur, behalve door het te zwak conflict, door een vertoon van realisti sche bijkomstigheden, kommen en compressen, die meer afleiden dan dat ze tot de stemming zouden bijdragen, en door een verwaterde Dickens' sentimentaliteit, waarvan de Engelschcn het geheim bezitten. Wat ik intusschen van een in zijn soort zoo verdienstelijk werk als dit Recht tot staken" hoop en verwacht, is dat de schare, die de aandoeningen, waaraan zij vooralsnog behoefte heeft, in de bioscoop zoekt, hier haar gading zal vinden in ver edelden vorm, om allengs tot de ontdekking te komen dat toch alleen de schouwburg het compleet levend beeld kan bieden van de gevoelens die zij najaagt en bewondert. In den besten zin is dit werk een volksstuk en de vlotte, degelijke vertooning maakt het voor alle rangen en gezindheden gelijke lijk boeiend. Louis de Vries, in de rol van den ouden dokter, is de bijna zwijgende middelpuntfiguur, die, schoon hij niets bijzonders doet, onafgebroken de aandacht vasthoudt, en ontroert met onnaspeurbare middelen. Na de luidruchtige, nochtans aangrijpende vadersmart van La Rochc in Zaken zijn Zaken" trof dit stille leed van een vader op geheel andere, doch niet minder wrcede wijze. Het weer-binnenkomen van De Vries, nadat hij het ongeluk dat hem van zijn eenigen zoon beroofde, vernomen heeft, het was als n brok stomme smart, die voortbewoog. En deze smartelijkheid verlaat hem, schoon de oude dokter niet bij de pakken neerzit, gewoon" zijn weg gaat, geen oogenblik meer. Zóó sterk stond de atmosfeer van berooidheid om den kunstenaar, dat ook wij niets vergaten. En dat maakte, dat hij in III heen kon gaan, zijn roeping getrouw, zonder eenig vertoon, noch van leed, noch van zelfoverwinning, terwijl wij toch wisten dat dit voor den ouden man een kruisgang was. In het stille spel.... zeigt sich der Meister. Het gezelschap van den Hollandschen Schouwburg is versterkt, de leden van het Hofstadtoonee! brachten een versneld tempo mee, waaraan men verstandig doet de oudere conventies aan te passen. Chrispijn Jr. gaf aan zijn rol (Dr. Wrigley) een jonge, opbrui sende verbetenheid, die de figuur ten goede kwam, en vond een slotgebaar, als een gesmoorden vloek. In het samenspel muntte aanvankelijk uit Dirk Verbeek (de partij-propagandist) intelligent spel, dat zich op het laatst wat uit het evenwicht werkte, en bevredigde, alhoewel er van de rol een indrukwekkender figuur te maken zou zijn, Erfmann als Ben Ormerod. Terwijl zijn vrouw, met haar armelijk zwak lachje, als Rose, ons hart won. TOP NAEFF