25 Dec. '20. - No. 2270 DE AMSTERDAMMER, WEEKBLAD VOOR NEDERLAND ?inniinniin^ R, E S T3V U PU 5\ N T VLEUGELS St. Moritz - Zwitserland Savoy Volkomen Ie Klas Comfort en Voor treffelijke verpleging bieden nevenstaande Familie-Hotels in zonnige ligg. Pension Inc. verw. frs. 20.- tot 30.-. i Sckweizerhof Caspar Badnit! Tot het bouwen van Villa's en Landhuizen zijn prachtige heuvel achtige BOSCHTERREINEN te koop in het OOSTERPARK te Voor de Huisvrouw en hen, die het worden willen! MART. WITTOP KONING, Eenvoudige Berekende Recepten, 34e druk, geb. / 4.50, ing. / 3.25. MART. WITTOP KONING, Ons Twaalfuurtje, geb. / 2.25, ing'/ 1.25. J. W. SUYVER?LANDRÉ, De Behandeling der Wasch, Reb. / 2.75, ing. / 1.75. M. E. LELIMAN?BOSCH en O. W. E. v. D. PLOEG?-DEOGFI.LER, Onderhoud van Huis en Huisraad, geb. / 3.00, ing. / 2.00. S. G. F. MEYBOU.M, Huishoudboek, geb. ? 2.01', Losse interieurs en gecart. / UK). Uitgaven van W. HILARIUS Wzn. te Almelo. De Gruijter & Co's Meubeltransport Mij, Gevestigd sedert 1881 AMSTERDAM Fr. v. Mierisstraat 9O Tel. Z. 822 DEN HAAG Westeinde 48 Tel. H. 2924 ARNHEM Parkstraat 52 Tel. 61 Verhuizingen enVerpakkingen Bergplaatsen voor Inboedels FLICK's BOOMSCHORS CHOCBUOE(""ar1 Is Chocolade In een vormen van een samen stelling als In geen anoV Fabrikaat wordt teruggevonden. OVERHEERLIJK VAN SMAAK! EIVH C1SP4I FLICI Opitrlibt 1145 Hiflivintiliri - Uittrdu Vraagt prijsopgave van C06NAC : HENNESSY*** aan 'Bf «iiiiinip Wijnhandelaren ZWOLLE COMPLETE SORTEERING NIEUW5TE - MODELLEN ZooWEL IN HET EENVoUDIGE ALS LUXE GEMRE AMTTERPAN HLILI&EWEG HÏLVERTUM UTRECHT CHOORSTRAAT STATIONSPLEIN k Lage prijzen, mooie^wegen, gas, eleclr. licht, water. I.Y. Maatschappij tot Eiploit. vin Het Ooiterpirk | Dit. I. i. STOIMANS 8 OÏO SCHULZ Tel. Int. 38 & 48 5OOODDBBDDODOODaDO B3 EENIGE SPECIALITEIT tn IS i| KRlMPVRljE {g GEZONDHEIDS- a KO ONDERGOEDEREN§? Nëderlandsch Fabrikaat |g 5TRICOTHUIS D B AMSTERDAM Rag. B reestraat 35 TEL. NOORD 6000. HAARLEM Gr. Houtstraat 143 TELEFOON 146& \m m K! BROEKMANS & VAN POPPEL Muziekhandelaren ?:- Uitgevers AMSTERDAM VAN BAERLESTRAAT 92 TELEFOON Z. 8084 Alleenvertegenwoordigers der Firma's J.& W.CHESTER te Londen en A. Z. MATHOT te Parijs Uitgevers der meest Moderne Muziek Fr. S1MUS 20 LEIDSCHESTRAAT 22 AMSTERDAM TELEFOON N. 5812 MEMOEN MAAR MAAT IIIIIHIIIIIIMIIIIIMHIIIIlnlIMHIMIIMIIIIIIIII. = » STARK'S OXYDOL (CHLORAS KALICUS TANDPASTA) Niaml. Venn. STARK & Co. - Chemisch! Fatarltk ,,'s-HABE", 's-Bravtnhag* DE AMSTERDAMMER Weekblad voor Nederland kost slechts f 6.25 per half jaar 'postw. bij RIËNTS Zelfond. 98 Cent fr. ^, ^ . ^^. BALT- Haa -MondIn den Boekh. en na * ^^\L^^^f^' en schrift, ond. In korten tijd heb ik door Uw sten. mgn salaris belangrijk zien stijgen". (w.g.) Me j. E. te R. cfinport <&x»«rtihrMfe JK HaAmon TfiootK ffi De MOOISTE KALENDERS |Q ffi voor de huiskamer zijn : H P\orgengroete?r. ij] K Verz. doorMevr.TiiERESE HOVKN [Q [}j Op fraaie bloemenschilden. }Q I MM. (Jj Verzameld door CIIR. DOORMAN. JQ nj Op artistiek schild in ui n! diepdruk-uitvoering. m g Prijs per stuk f 2.25. }Q $ Uitg. v. W. HILARIUS Wzn. 10 S te Almelo. H van 1 Octobor af s ONVERWOESTBARE} - - KWALITCfT - -\ 12 MAANDEN GARANTIE Verkrijgbaar bij den RIJWIELHANDEL IIMIIimilllllliniMIIIMirniMII HET ROODE LAMPJEII VAN OED EN KWAAD Signifische Gepeinzen (§8) Oovcral rondom ons staat dus kracht teegenoover kracht, geest teegenoover geest, vernuft teegenoover vernuft. Het is een gewel dige kamp, ieder ras, ieder individu vecht voor zichzelf en put zich uit in bedenksels,in vinding rijkheid, om zelf te blijven bestaan en anderen te doen ondergaan. Zoo ging het ook nog in den grooten menschcn-krijg, waar ieder tee genstander steeds verder-dragencl geschut, steeds doodelijker krijgsmiddelen bedacht. Geleerden en ingenieurs peinsden en cijfer den in hun laboratorien : op het slagveld werden hun vondsten beproefd en tot meerder moord benut. Zoo moet ook elke plant, in elke diersoort een denkende geest rusteloos beezig zijn om het eigen geslacht te hand haven en te doen ooverheerschen. En dit doei, dat eigen is aan al \rat leeft, is dwaas en onbereikbaar, (ïeen plant of diergeslacht kan ooverheerschen en bereiken het doel waarvoor het blijkbaar is aangelegd. Ieder ras legt er zich met wonderbare energie, met wonderbaar vernuft, op toe om zich in 't oneindige te vermeenigvuldigcn. Daarbij kan men niet spreeken van een blin de voortplantingsdrift. Want kan men een macht blind noemen, die zoo ontzachlijk vindingrijk en vernuftig is? Men denke aan het aantal zaden, door een boom voortgebracht, duizende en duizende allen geheel beschikt en bestemd om weer een boom te worden. Men denke aan de schran dere zorgen voor de verspeiding der zaadjes, door pluizige zeiltjes, lichte vleugeltjes, haakjes en krammetjes, waarmee ze zich aan de vacht van dieren hechten, of door kleurige, smakelijke bessen, waardoor voogels en menschen de onverteerbare zaadjes ooveral heen brengen, tot ze ergens ontkiemen. Het is een merkwaardig voorbeeld van menschelijke domheid of blindheid, dat dit feit van de grandioze mislukknig van al wat leeft, en de verwonderlijke scherpzinnigheid waar mee die ijdele poogingen worden beproefd, en herhaald, nooit is opgemerkt en verstaan, lierst sprak men van de volmaakte wijsheid van den Schepper.Toen kwam het inzicht, dat al het geschapene onvolmaakt en gebrekkig is, en dus niet aan een ahvijzen Schepper kan wor den toegeschrccvcn. Dit inzicht begon met de renaissance, met de toeneemende vrijheid van gedachten, met het werk van vrije geesten a.ls da Vind, Bnmo, (ialileo, Huygens, Spinoza, Rousseau, (ioethe. Tot het verliep, na den arbeid van Darwin, in de onbegrijpelijke zotheid van geesten als i laeckel, die ondanks hun enorme feitenkennis, meenden, dat blind toeval het weezen van den grooten kamp der schepselen kon ver1.laren Wie het woord ,,toeval" Mgnifisch onder zoekt, zal bevinden dat het geen verklarende kracht heeft. Het verklaart niets. Al het waar neembare leeven is symbool en aanduiding van het onwaarneembare. Waar we voelspooren zien, zeggen we : daar heeft iemand geloopen." Waar we ingeiieitelde figimren zien op een rots en er is orde en verband in die figuuren, zeggen we : ,,daar zijn menschcn aan 't werk geweest" en we lelden er uil at', hoe die mensehen dachten en leefden. Toen we niet meer konden aanneemen, dat een al wijze Schepper gebrekkige schepselen zou maken, met dwaze, onbereikbare neiging en, toen kwamen we op het niet minder dwaze denkbeeld, dat die steeds vechtende en elkan der vernietigende leevende wezens ,,van zelf," zonder ooverleg of gedachte zouden zijn ont staan. Dat is een geweldige dwaling, die toont hoc, ook bij ons. vernuft en dwaasheid vlak bij el kaar kunnen woonen. Het is bekend, dat Helmholtz. de beroemde oog-arts en geleerde, van het menselielijk oog zeide, dat als een instrument-maker hem zulk een gebrekkig werktuig had gcleeverd, hij het terug-gestuurd zou hebben. Helmholtz zag, dat het oog als w; mings-werktuig fouten had en niet vo de uiting van een fijn en diep verstand. Maar ('md, het hoogste Wezen, de Schepper van alle zonnen, die alles weet en alles kan die zal geen gebrekkig werktuig maken. Het oog /s gebrekkig, en dus geen onmiddellijk handwerk (ïods. ('.i) Hoe is 't moogelijk, mijn verbazing neemt steeds toe hoe is 't moogelijk, dat men aan het Hoogste Verstand al dit gebrekki ge werk toeschrijf! en Hem Schepper noemt,zoowel van den boom als van den worm, die den boom doorknaagt van den menseh en van het woekerbeest in zijn bloed, dat hem langsaam ten dood brengt. Maar ook hoe is 't moogelijk, dat men al die vernuftige vindingen e'i uitneemend schrandere bedenksels en inrichtingen toe schrijft aan het toevallige blinde beweegen van leevcnlooze dotliooze materie? l j] hoe is 't moogelijk, dat bijna niemand op de gedachte komt de eenig denkbare ge dachte dat alle leeven het werk is van min of meei' zelfstandige, en altijd buitengewoon schrandere en sterke weczens, wel door (jod geschapen, maar tijdelijk zelfstandig, streevend naai' zeifhandhaving en vermeerdering van de eigen soort, parend wonderbaar ver nuft aan absurde bedoelingen en neigingen. (in) Dit zijn geen buitengewoon diepe bc spiegelingen liet zijn vraagstukken, die ieder menseh dagelijks ontmoet, en te ooverdenken krijgt. Dirzende stemmen spooren ons dagelijks aan de schoonheid en wijsheid van den Schep per en yijn ^ chepping te bewonderen. Maar andere duizende kritische en twijfelende zielen vragen heimelijk : hoc kan (iod zoo dom zijn, zijn eigen kunstige werken door eeven kunsti ge parasieten te vernielen? Kan het n Wee zen zijn, dat den nunsch schept, en ook de koiirts-miasmen, die hem vermomden en de anopheles-mng, die onweelend de miasmen ooverbreiiijt''' Zoolang op deeze reede'ijke vragen de menseh gien anlwoord krijgt,Z.DO lang zullen hel ook enkel de blind-gehoor/amen, de L;t'dW''cên e u ui/e 11 si andi^eii zijn. die gedachleIIMIS n,-t--p!"i. \ kni ^;M hen de Kerk ;iK waarheid voorhoudt. Maar de tieren, de opreehten, de waarlijk vrijen en vroonten kunnen met deeze voorstel ling geen vreede hebben. En signifische ooverpeinzing alleen kan vreede brengen in hun hart en eendracht tusschen hun verstand en hun gemoed. (11) Wat zijn het dan voor weezens, die ieder de eigen soort met zooveel slimheid en toch zooveel dwaasheid trachten te dienen? Zijn het geesten? Dier- of plantengeesten? Bewuste, machtige voor ons zichtbare wee zens, waarvan wij alleen de physieke deeien kennen? Bestaat er voor ieder leevcnd ras een geest, die alle individuen samenhoudt, z.ooals de Bijen-koning, waarvan men zeide, dat hij het bijenras beheerscht? Een soort-ziel? Ik heb in dichterlijke fantasie zulke plant en diergeesten verbeeld. In het vizioen van Pau's dood en in Minnestral." Maar het schijnt mij of het onderzoek daaromtrent,als wcetenschap, nog heginnen moet, eevenals de zielkunde. Men weet er nog niets van, omdat de ge leerden nooit in die richting gezocht hebben. Cf ze namen genoegen met de voorstelling van een (ïod, die gebrekkige maaksels maakt, of van een schepping, die zich, doelloos en toe vallig, uit doode atoomen samen-klontert. Ik ken n bootanisch handboek, van Francé, waarin duidelijk gezocht wordt naar de leevens-verschijnscien der planten, hun aan duiding van schranderheid en ooverleg, in den strijd teegen elkander en teegen de ooverige natuur. Zoo alleen kunnen wij iets meer te weeten koomen omtrent het geestelijk leven van elke soort. Men kan dit reeds zeggen, dat de soorten niet altijd scherp begrensd zijn, dat zij geleidelijk in elkander oovergaan, dat ze ook geleidelijk uit elkander ontstaan, al is de sprong (mutatie) soms tamelijk groot. Soms lijkt het alsof niet de soort, maar som mige eigenschappen van de soort een duurzaam leeven hebben en een nheid vormen. Voorts kan men zeggen, dat alle soorten of rassen clkande;' nabootsen, en dal ieder ras gebruik maakt van de wijsheid en de ervaring der andere. Bijna alle rassen, plant of dier, beginnen met dezelfde vormen van ei-cel, met hetzelfde verloop van kiem-bladen ontwik keling, zelfs is het embryo van menseh en weekdier in de eerste stadie'n vrij wel uiterlijk gelijk. De leevens-uitingen van sommige insecten en siervoogels wijzen op een sterk ontwikkeld schoonheids-gevoel, Niet altijd van het indi vidu, maar soms alleen van de soort. En weer onvergelijkelijk vernuftig is de wijze waarop de vleugel-teekening of veeder-teekening is bereikt. Darwin bestudeerde dit wonder uitvoerig bij de Argus-t'azant. Maar de beteekenis ervan kon hij niet benaderen, omdat hem het begrip van een soort-ziel ontging. Het verschijnsel, dat men mimicry" noemt schijnt mij een eeuwig raadsel, zoolang men de soort-ziel niet erkent. Hier is, behalve verbazend vernuft, ook gril en humor in 't spel. De soms zoo uiterst fraaye teekening van schelpen en bloemen schijnt" er op te wijzen, dat de schoonheid der individuen niet altijd door de individuen zelf kan worden waarge nomen. Waarvoor vertoonen de weekdieren uit de Middellandsche zee hun wonderbare kleuren pracht? De individuen hebben er geen zintuig voor. Maar wij moeten ook voorzichtig zijn met ons oordeel oover het bestaan van zintuigen. We bemerken toch, dat er bij dieren en planten waarneemingsmoogelijkheeden zijn, die ons geheel ontgaan, waarvan wij niets be grijpen. Het leeven der bijen is een voortduurendc aanduiding, zoowel van het bestaan van een soort-ziel, als van onbekende zintuigen. I-" K IC O E K l K V A N Li I: L) E N SPAftMSGH, CMOELSCH, FRAM3OH, DUITSOH oio. M.- 3288 Pract. Onderwijs dooi bulten!. Leeraren