22 Jan. '21. No. 2274 DE AMSTERDAMMER, WEEKBLAD V t) R NEDERLAND iiiiiiiiinuHNiiiiiiiiüiiiiiiiiiiiiiiniiiiiiOMiiraimïuil Tot het bouwen van Villa's en Landhuizen zijn prachtige heuvel achtige BOSCHTERREINEN te koop in het OOSTERPARK te Lage prijzen, mooie wegen, gas, eleclr. licht, water. K.V. Miitichippij tot Eiplolt. vin Het Ooiterpark Dit. 1.1. STOIMiNS i OTTO SGHULZ Tel. Int. 38 & 48 Koninklijke Meubeltransport Maatschappij DE GRUYTER & Co. Gevestigd sedert 1881 AMSTERDAM Fr. v. Mierisstraat 9O Tel. Z. 822 DEN HAAG Westeinde 48 Tel. H. 2924 ARNHEM Parkstraat 52 Tel. 61 VERHUIZINGEN Bergplaatsen voor inboedels. Fi. 20 LEIDSCHESTRAAT 22 AMSTERDAM TELEFOON N. 5812 HEMDEN MAAR MAAT FLICK's BOOMSCHORS Is Chocolade In ten vormenvan een samen stelling als In geen ander Fabrikaat wordt teruggevonden. OVERHEERLIJK VAN SMAAK! VEI GtSPII FLICK - Opitrlikt 1145 fiilivirniliri liitird Vraagt prijsopgave van C06NAC : HENNESSY *** aan Wijnhandelaren ZWOLLE COMPLETE 5ORTEERING NIEUWSTE - MODELLEN ZooWEL IN HET EENVOUDIGE ALS LUXE GENRE KJSTTNEU AMJTERPAM . HE.ILI&EWEG HILVERTUM UTRECHT CHOORSTR.AAT STATIONSPLEIN iv_ EENIGE SPECIALITEIT m In " De KRlMPVRljE GEZONDHEIDS- K ONDERGOEDEREN§§ HET g D « Nederlandsch Fabrikaat TRICOTHUIS AMSTERDAM HAARLEM fteg. Braastraat 36 TEL. NOORD 5000. O r. Houtstraat 143 TELEFOON I46& KI KI .. 00000000000000 'Utrecht . 's-Sioseh, B -.llllllllllltlllMlIIIIIIIMHIIIinillllUlllllllllllllllllllllllMIIIHIIHIMHMlIl llNIIIIItHllllllllllllllllllllMIIIINIUIIHlIltlllll. Natml. STARK'S OXYDOL" j (CHLORAS KALICUS TANDPASTA) l Vann. STARK ft Co. - Chemlscha Fabrtak VHABC", 's-aravanhags f MIMIMIM4IIM*IIH MiminilMMIIIIIIIIMimillMIllimWIIIHIMIIIIIIIHIIMimtMIHIIIIIII postw. bij RIËNTS Zelfond. 98 Cent fr. «^ ^ f - ^^^ BALT, Haag. Mond. In den Boekh. en na»« *^f\L***'tej^ en schrift ondIn korten tijd heb ik door Uw sten. mijn salaris belangrijk zien stijgen". (w.g.) Me j. E. te R. The British Steel Piling Co. Fabrikanten van : Heimachines - Betonmengers Lieren - Betonover brengers i" Stalen Oamwanden enz. -s Vraagt Catalogus der ZENITH" Heimachines Voor Nederland: INGENIEURS BUREAU ,ECONOOM", Zutphen Spoors In lederen Boek handel voorhan den Werken van Guy de Maupassant G doelen gebonden ? ?.50 Uitgave van Van Holkema & Warcndorf, Amst. l Pracht-Perceelen Villaterrein groot i en 1 H. A., direct van eigenaar te koop. Bijzonder gun stige en schoone ligging. Billijke prijs. Br. onder nummer 543, aan Schouwweg No. 34, Wassenaar. AUTOMOBIELEN in alle modellen uit voorraad leverbaar. De Importeur: J.LEONARDLANG iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiifiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiii iiiitiiiiiiiiiiiiiiMiriiiiiiiiiiiiiiiiiitiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiniii iniiiiiiiiitiniMiiriiiiHiii i MUZIEK EN DRAMATIEK (('N.oar aanleiding van de Elektra-upvoering in den Stadsschouwburg). Al sinds vijftien jaren vecht ik, als drama schrijver, teegen de oovermacht der muziek. Het tuoneel was mij lief, ik voelde mij ge roepen voor het tooneel te werken, en niet minder lief was mij de muziek, en ik wenschte haar macht ook op 't tooneei tot samenwerking met het drama, met het vers of gesprooken woord. Ik had de ervaring opgedaan dat de meest intensieve schoonheid bereikt wordt als muziek samengaat met vizie van iets schoons , en met het gesproken woord en de dramatische situatie. Die ervaring heb ik meermalen ge publiceerd 1) en het is natuurlijk dat ik dat . allerhoogste effect ook zocht te hereiken. In de tooneelstukken die ik schreef komt bijna altijd een muziekaal effect voor. (de Broederveete, IJsbrand, Minnestral. Lioba, vdon Torribio e. a.) Maar wat ik op 't touneei zag en hoorde was geheel in srtijd met mijn bedoelen en begeeren. Daar heerschte de opera, naar mijn gevoel een wanproduct. en een ontaarding van de theater-kunst. Een ernstige opera kon ik niet genieten, behalve als ik er om mocht lachen. De operette kon er mee door, maar was dan ook niet de hoogste uiting van muziek. De opera's van Mozart kon ik verdragen, die vond ik bekoorlijk en amusant. Maar de gewrochten van ounod, Rossini, Meyerbeer en a! het ernstig be doelde opera-werk vond ik bespottelijk en . onverdragelijk. Toen werd mij geweezen op het werk van Wagner. Daar was het genie dat het verbond tusschen muziek en dramatiek voor goed tot stand bracht en vasten vorm gaf. Hier was de vraag opgelost. Met de ontaarde en be lachelijke opera-kunst, met zijn operahelden en opera-manieren was het gedaan. Het muziekdrama was gesticht en de nieuwe kunstvorm voor eeuwen vastgesteld. Maar o wee ! dat klopte nu bij mij in 't geheel niet. Ik ging de voorstellingen geregeld zien, in Amsterdam, maar mijn ergernis en afkeer was bij de Wagneriaansche muziek drama's nog grooter dan bij de ouderwetsche opera. Ik moest er aan wennen, zei men, alle nieuwe kunst moet bestudeerd en met aan.dacht meerdere malen ondergaan worden. Maar het hielp mij niets. Ik vond de Wagnerhelden en heldinnen, in hun salongermanenkostuum, bespottelijke en onverdragelijke .Kwasten, even gek als de antieken uit het eerste fransche keizerrijk. En van een har monisch verbond tusschen muziek en dra matiek bemerkte ik niets. De drama's waren slecht, de poëzie was gerijmel, en de muziek, als het machtigste element, overheerschte alles. Poëzie en dramatiek verdronken er in als vliegen in de honig. Daarmee ook tevens de honig bedervend. Mijn indruk van het Wagner muziek-drama schreef ik neer in het artikel Oog en Oor 2) dat groote ergernis verwekte, maar dat ik nog ge*heel handhaaf. In dien tijd bood men mij aan, van Lioba een muziekdrama te maken. Dat voorstel was mij zoo welkom als het voorstel om mijn huis in brand te steken. Misschien zou het wel een mooi gezicht zijn, maar van mijn kunstwerk zou niet veel overblijven. Ik voelde de muziek als een schoon maar greetig en vraatzuchtig monster, dat alles wilde overheerschen en aan zich ondergeschikt maken. De Berlijnsche muziek-kritikus Oscar Bie y.eide mij eens : doe geen moeite want het baat u toch niet. De muziek zal ons ovcrheerschen, wij ontkoomen er niet aan. Poëzie, dramatiek alles wordt muziek, enkel muziek. De maatschapij is ontaard en zal in muziek ten onder gaan". Nu ! dat wilde er bij mij nog niet in. En ik deed mijn best om duidelijk te maken, hoe ik het verband tusschen muziek en dramatiek begreep en verwachtte. In een artikel Drama en Muziek" verscheenen in die Schaubuhne" van 19063) zette ik uiteen hoe ik mij het zuivere muziek-schouwspel voorstelde. Het Wagneriaansch muziek-drama noemde ik een onderlinge moord van poëzie, dramatiek en muziek. een opera, niets meer, hetgeen zeggen wil; een onding, reeden voor koomende geslachten tut glimlachende verwondering over den wansmaak der tijden. Ja, erger dan een gewoone opera, omdat het zooveel meer beoogt en zooveel kostelijkers bederft. Ik waagde de voorspelling dat binnen vijftig jaar Wagner's muziek alleen nog maar als muziek zou worden uitgevoerd, maar dat de daarmee gedrochtelijk saamgekoppelde operarommel voor goed zal zijn opgeborgen, lang overleefd door opera en operette waarvan Wagner de verbeetering wilde geeven. Dat kon Wagner niet, omdat hij een muzie kaal genie was en het muziekale in hem verre overwoog. Hij was als muziekus, veel te weinig vizueel artistiek en poëtisch-dramatisch aan gelegd, om de juiste balans der verhoudingen te vinden. Maar ik hield vol, die balans moest gevonden worden. Ik achtte muziek onmisbaar voor elk groot en schoon drama. Ik was het eens met den wijsgeer Schopenhauer die zeide dat muziek aan al het werkelijke leeven, aan elk tafereel een verhoogde beteekenis geeft, en ik wilde die kracht met opzet aan wenden om den zin van hetgeen op 't tooneel gebeurt te verhelderen en te verdiepen. Maar ik hield daarbij vol dat de dramatische poëzie niet mag gezongen worden. De dichter, als bouwmeester, ontwerpt het plan en geeft het materiaal, de taal ; de muziekus geeft zijn muziekale gedachte, door de dichterlijke schepping gewekt, tot toelichting, als hoogste commentaar, als voorspel, als tusschen-ge voegde gezongen lyriek, koor, lied of recitatief, maar telkens ophoudend en afwachtend, wanneer de dramatische handeling, spreekend begint en zich dus streng in eigen muziekale sfeer begrenzend terwijl de beeldende kunste naar zorgt voor decor, kostuum, en verlichting, en de histrionische kunstenaar de dramatiek naar eigen opvatting uitbeeldt. Zóontstaat iets groots en maciitigs, waardig een overweegende plaats te bekleeden in hetgeestelijk leeven van een volk 4). De twee tooneelvoorstellingen met muziek, die min of meer met mijn opvatting overeen kwam, waren de Midzomernachts-droom, met de muziek van Mendelssohn, door Reinhard te Berlijn en door Dr. Royaards te Amsterdam gegeeven, en het drama Nero", van Stephen Philips, te London opgevoerd. Ik zelf poogde natuurlijk ook te werken in de door mij bedoelde richting. In het voorwoord van het drama Minnestral" wordt aangegeeven hoe ik zou wenschen dat de muziek hier met de dictie samenwerkte. Muziek en gesproken woord moogen elkaar in het muziekale tooneelspel niet vervangen, maar behooren elkaar af te wisselen in diervoege, dat de muziek van het onzichtbare orkest alleen dan klinkt wanneer er niet ge sprooken wordt, of ten minste de dictie nimmer overstemt of onduidelijk maakt. Vór het opgaan van het scherm bereidt de muziek den toeschouwer voor, en zoodra het tafreel zichtbaar is geeft ze het karakter van het geziene weer, de schoonheid en de beteekenis er van verhelderend en versterkend. Zoodra het spreeken begint verstomt ze of begeleid zeer zacht, zoodat goed wordt ver staan wat gezegd wordt.... Wat heeft men aan woorden die enkel zangklanken worden? Dit is de taal schenden en vernielen 5) .... Iets anders is het waar het geldt het lyrisch lied en het koorgezang. De dichter bedoelt deeze als gezangen, en de woorden die hij geeft, zijn slechts een deel van het volkoomen kunstwerk. Een lied of koor moei gezongen worden, en krijgt zijn hoogste effect dooi den zang. Waar dus in een tooneelspel ly rische gedeelten of kooren voorkoomen, daar gaat de orkestmuziek mee, maar daar is dan ook geen actie, maar stemming of be schouwing. Zoodra echter de dramatische handeling weeder voortgaat, daar treedt het zuiver muziekale element terug, keert als 't ware in tot haar eigen domeinen en laat den mensch aan 't woord. Zoodra de meiiseheliike spreekstem weeder rust van den strijd der driften komt de boovcnmenschelijke taal der muziek en verlicht en beschouwt, en tint al het ge beurde en geziene met den steiiimingsgloed uit eigen sfeer (i). Nu ben ik helaas ! niet gelukkig geweest in de verwerkelijking van mijn mu/iekaaldramatiselie plannen. Voornamelijk door ge mis aan krachtige meewerking in die dingen waarin ik incompetent beu, muziek en regie. Ik vond nog geen directie die mijn bedoelingen deelde en iu het eindlijk succes geloofde. In Berlijn is IJsbrand opgevoerd met de muziek van Cornelie van Oosterzee. Deeze opvoering voldeed aan mijn wenschen, maar het muzie kale gedeelte is te klein om een schoon eevcnwigt te vormen. Hetzelfde geldt van don Torribio, waarvoor een Amsterdammer, de heer Pra'ger, muziek verschafte, maar dat kon niet doorgaan voor een ernstig muziek drama. Het meest nog heeft aan mijn bedoe ling beantwoord de oopenhicht-uitvoering van Lioba, onder de voortreffelijke leiding van den heer de Witt-Hubers, en met de muziek van den heer Landréte Rotterdam. De opvoering was in alle opzichten geslaagd en vond een dankbaar publiek. Maar het bleef bij n opvoering door dilettante:!. Later kwam de oorlog en trok een dikke streep door alle reekeningen. Maar men moet teevens erkennen dat die oorlog het tempo van veele hervormingen aanmerkelijk heeft versneld. En de vijftig jaar die ik aan het Wagnerisme gaf, zulen er wel minder worden. Niets van het voor 15 jaar gezegde behoef ik terug te nemen. De opera en operette leeven nog. Maar er zijn belangrijke teekenen van heilzame omkeer. En wat ik nu door Dr. Royaards heli /.ien volbrengen in den Stadsschouwburg, dat verheugde mij in hooge mate, omdat iiet na genoeg geheel beantwoordde aan mijn inner lijk gevoel en dramatische bedoeling. En nu is dit vooral voor mij zoo gewigtig, dat ik Electra de eerste maal zag, zander muziek en toen vrij koel bleef. Ik /ng veel moois, maar werd niet diep getroffen. Maar de tweede maalop den 12den deezer maand, zag ik Electra met de muziek en toen gebeurde ook werkelijk het verwachtte, dat ik geheel meegesleept werd en het woord prachtig" mij dwingend op de lippen kwam. Hier was de eevenwigtige, harmonische samenwerking en door deeze schrikkelijke uitbeelding van de Vloek van het Atridengeslacht woei de dramatische wind van vrije grootschheid, die den toeschouwer niet neer drukt - zooals de Ibsen-stukken maar verfrischt en verheft. Ik zag niets belachelijks - waar ik zonder muziek wél neiging tot glimlachen had. Ik zag een e;rootsch geheel, van de snperbe en geweldige vrouw die Magda Jansen ons te zien gat', tot aan de geelbruine slaven, de autochtonen, waarin het blonde en blauwoogige 11-Henen-volk zijn noodige en natuurlijke onderworpelingen vond. En de muziek sprak tot ons, toeschouwers, zooals het koor in de oude speel-wijze tot de \iheneis sprak. De muziek verduidelijkte alles en wond zieb als een leevende macht door al die vreeselijke aardsche verwikkelingen heen. En als er gesproken werd, sprak de muziek mee, maar discreet, als zelve be nieuwd wat nu volgen zou. Terwijl aanvang en slot in de verheeven-beschouwende stem ming ons bracht, die het afgrijselijkeste doet verdragen door het geloof aan een Goddelijke gerechtigheid. Ook de expressieve dans van een der vrou wen stoorde niet, door de macht der muziek. Het was duidelijk voor ieder wat die vrouw dreef en wat ze wilde zeggen, zij en de muziek spraken het zuiver uit, zonder woorden. Maar de schoonste taak voor de muziek gaven toch wel de momenten van zwijgende aandoening, zooals dat, waarin Electra haren geliefden broeder vindt. Daar is het gesprooken woord machteloos, maar de muziek in vol heerlijk vermoogen. Die Electra-opvoering, geheel door Hollandsche kunstenaars, is een groote gebeurtenis in ons cultunr-leven. E H f: D F; R i K v A N E i: D i; N. 1) O. a. in Johannes Viator, eerste ed. pag. 341 vgl. en Studies, 5e reeks, pag. 104. 2) Studies, 5e reeks, pag. 103, Nov. 1905. 3) In 't Hollandsch herdrukt in Studies, 5e reiks. 4) Studies, 5e reeks, pag. 12ü. 5) Minnestral, uitg. 1007 voorwoord. Voor de Broederveete heb ik ook een scenario gemaakt met mnziekaanduiding. i>) Minnestral, voorwoord.