li^SH&s.:?:1 >JJÈ' "JïL ' . .?~- / Iffjull '21. Nb. 2299 ' . ....... f ..-,..,..,,.DE AMSTERDAMMER, ,.,,-?,, , *?-,.... , ? . -.*-??< .*,*-«. - WEEKBLAD VOOR N;EDfrRL'AND -?i,i_- -? 7 '?% .'A -3.' M«r uw 'H^INRÏCH MANN EN ZIJN TIJD .DOOR Dr. JOACHIM, FpiEDFNTHAi^ München U In :de Duitsche litteratuur van de laatste dertig jaar zijn een paar hoogtepunten aan te -wijzen; 'de Duitsche romankunst echter, vroe ger het stiefkind der Duitsche scHrijvers, beleeft haar bloeitijd. Sommige der beste Heinrich Manu dichters kan men zich, los van hun tijd, den ken, maar de romanschrijver leeft noodzakelijfcerwijs door en in zijn tijd. «Wil men een dichter als Heinrich Mann begrijpen n beschrijven, dan moet men het geheele tijdvak, waarin hij leefde en waaruit iijn werk voortkwam, beschouwen. ' Hartstocht, muziek en strijd behooren bij den naam van Heinrich Mann. Met slechts weinig anderen geeft hij de richting aan. Steeds hebben wij bewondering gehad voor ?zyn kunst en voor het feit, dat hij den DuitWHITE" VrcifMautomobielen hebben^ DE wereld-reputatie. Vraagt ons om adressen van Whtto" aante schaden, '.' Kostenberekening wordt gaarne vrij blijvend verstrekt. FirmaGebr.NEFKENS, Amsterdam JAC. OBRECHTSTRAAT 26 Tel Z. «507. *5schen roman «en nieuwen vorm gaf. Maar fc-jWit den nu>'vijftigjarigen Heinrich Mann "tolleen Europe*sche verschijning maakt, is "riet talent, waarmee hij het wezen van onzen tijd, de sociale verdeeldheid en den psychologischen twijfel ervan, zijn geheelen sociologischen bouw, in een menigte romanfiguren voor ons heeft uitgebeeld. De vertaling van zijn werken in bijna alle wereldtalen heeft zijn invloed nog vermeer derd. Hét, jonge geslacht wist wel wat het deed, toen Het in een tijd en een wereld, waarin het Nationalisme tot een afgod werd, waarin Europa steeds minder Europeanen ging be vatten»een volbloed Europeaan tot zijn leider verhief. Zijn werk verdiepte en verbreed de het inzicht. Wie doof bleef voor de harts tochtelijke muziek van den dichter, hoorde er toch den wakkerschudderiden roep van den strijder uit. Al heeft zijn werk nog niet de volheid van dat van een Balzac, het is vervuld'van den zelfden universeelen geest. Evenals voor Balzac is ook voor hem de eeuwige comédie humaine" Het thema. Zooals deze de bourgeoi sie van zijn eigen tijd voor ons oog doetleverj, zoo geeft,JVIann ons in zijn eerste reeks romans een uitbeelding van de bourgeoisie van onzen eigen tijd in haar-drang naar nieuwe schoon heid. ? Men noemde Heinrich Mann jaren geleden al den eenigen waren erfgenaam van Flaubert. Maar die erfenis viel dan een rijke ten deel, die genoeg had aan zich zelf en de erfenis aanwendde om zijn taal nog slechts te verrij ken en in een zoo gebonden vorm te gieten, als wij lot nu toe slechts zelden gekend had den; Hij leerde het teveel vermijden en den vollen bewegelijken stroom van,zijn woorden in rythmische banen geleiden, zooals alleen de rijpere dichter dat vermag. Maar niet alleen van Flaubert, ook de erfe nis van schoonheid van anderen haalde hij binnen en maakte hij tot zijn eigen bezit. Hij leerde veel, onverschillig van wien. Maar hem is aangeboren wat nergens te leeren *is en' wat echte kunst wijding geeft tegenover virtuositeit: n.I. de humane geest en de hartstochtelijke liefde voor-de menschheid. Zola heeft die eigenschappen ook, maar bezit niet in dezelfde mate die hoogstaande, ontwik kelende kracW der kunst. Met. bijna onwaardige cyclopenhanden wierp hij zijn werken over de geestelijke en sociale revolutie het volk toe, hij was meer strijder dan dichter, misschien grooter door zijn persoonlijkheid dan door zijn werk. In Heinrich Mann gaat de dichter boven den strijder uit, hoe hartstochtelijk hij ook stelling moge nemen tegen het noodlot van deze tot ondergang gedoemde wereld. Hij zelf, de eerste ware Duitsche demo craat reeds in den tijd van het half-absolutisme, richtte voor Zola in een van zijn mono grafieën een standbeeld op, zoo schoon en ver heven als geen dichter het ooit voor den ander deed en hij droeg dit standbeeld op aan den leermeester der democratie Tijdens den oorlog geschreven en uitgegeven is het meer dan een litterair-kritisch essay geworden; het werd een vlammend teeken in dien tijd, die beheerscht werd door de sabels van Wilhelm en Ludendorff, het was een oproerkreet die maan den tot omkeer, tot bezinning, tot waarach tige democratie. Het is, na der Untertan", dat reeds voor het uitbreken van den oorlog 3 IgSsÉtre^en werd, die ongehoorde, -scherpe 'é'atire op Wilhelm en zijn tijd, die met'z enersblik de noodzakelijke ineenstorting van dit alles voorspelde, een bewijs hoe alle politieke en sociale krachten en instincten tot bewust zijn gekomen zijn. Dat hij het tijdvak van Wilhelm in zijn geestelijken, sociologischen en politieken bouw met onmeedoogenlooze helderheid tot in de kern belicht heeft evenals Zola het tweede keizerrijk heeft uitgebeeld dat hij het bittere heidendom van de vooruitstrevenden, verlangenden en opgejaagden op . elk gebied, in al zijn vormen, aanvoelde, dèt en niet het beeld van den enkeling, maakt zijn werk tot een gedicht van dezen tijd en voor IIIIIIIIIMIIt Verdwenen is de steen welke den gevel van het voor jaren verbouwde perceel Tuinstraat 96 sienle. Met de taal nam men het zoo nauw niet! Ds brav^ ^.Rredase Messetar'', getVuikeerd <!oor het Amslerdamsche en het Breda°che stidswapen sehiirt. nog den stnf te voeren. welke hem .'schraagde bij zijn tocht naar de hoofdstad. Waar is deze aardige steen gebleven > EEN MUSEUM VOOR GEVELSTEENEN Het is een verblijdend verschijnsel van on zen tijd, dat hoe langer hoe meer aandacht wordt geschonken aan de cultuuroverblijfselen van voorheen, die door de zich zoo snel wijzigende tijdsomstandigheden in het ge drang zijn gekomen. .Na een tijdperk van ontwakend economisch initiatief, waarin, door de alles overheerschende zucht tot het maken van winst, het schi.er onmogelijk bleek het menschdom tot rede te brengen en tot het inzicht, wat het bezig was te verwoesten, zijn nieuwe tijden aangebroken, tijden waarin men om zich heen ziet en speurt naar wat er na enkele tientallen van jaren vernielens nog is over gebleven. Wij zagen in de laatste jaren in de hoofdstad en in haast elke stad van eenige beteekenisen met geschiedenis, vereenigingen stich ten die zich tot taak hebben gesteld te bewaren wat er nog voor merkwaardigs over is. Plaat selijke musea werden opgericht of tot meer beteekenis gebracht. Verschillende gemeenten zagen er niet tegenop om, wanneer een pand van eerbiedwaardigen ouder dom door den s'ooper werd be dreigd, dit aan te koopen. De ',,Vereeniging Hendrick de Keyser" slaagde er ,n ettelijke panden voor ondergang te behoeden. De Bond Heemschut" kwam tot stand, het penlucht-museum en de , .Vereen, tot behoud van Natuurmonumenten." Alle werken samen om te behouden wat er, na den beelden storm op cultuur-historisch gebied van de laatste dertig, veertig jaren, nog rest. Naar het verluidt, hef is alsof het geheimge houden wordt, is er een museum van bouwfrag menten, waaraan ook zoo dringend behoefte is, in de naaste toekomst te verwachten. Dinsdag 14 Juni is hier ter steüe opgericht Hierboven beelden \ve den steen af^ilie tot heden nog aan don govel van een pand iu de Oudezijds Armsteeg zijn eenige aan trekkelijkheid verleent. In hun poort zijn^de afbeeldingen van den vos en den haan, dien hij zoo juist verschalkte, buitengewoon goed te noemen. Men lette op de slang die dreigend den kop uit de grassprieten opsteekt. Hoe lang zal het nog wezen, dat deze steen het verwaarloosde pand tot sieraad dienen zal.' Waar zal hij blijven wanneer de slooper.komt' Het Meesterstuk der Autotechniek Inpottmir: K. LANOEWEER, UTRECHT iiiiiiiMiiiiHitiiiiiiiiiiiiiiiiimiHiiiimiHiHMiitiniiiiiiiiHiMiiiiiiiiiMiiiii nog lang daarna. De groote spanning, de rus teloosheid, den roes eru zijn roep om steeds nieuwe scheppingen, kortom, den tijd zelf voelt men meejagen in zijn werk. Deze representatieve, persoonlijkheid van den Duitschen geest met zijn humanistischeurppeesch stempel, van den schoonsten, Duitschen bloei dus, schold men vroeger en bij de verwarring der laatste: jaren misschien wel weer voor onduitsch of voor rorhaansch 'uit. Zeker er zijn rorriaansche elementen in zijn geest. Ook in zijn bloed; De zoon van den Liibecker patriciër en v^n een Creooolsche moeder weet te vertellen van .het leed, en ge luk dat het leven is Zwischen den Kassen" (zooals een zijner beste romans, heet), maar beseft ook den bevruchtenden invloed van die twee elementen en de verwijding van den horizont, die ze met zich brengen. Het op bruisende zuidelijke bloed en de patriciscne ingetogenheid van den Noord-Duitschen geest hadden zich in hem tot een schoone evenwich tigheid gepaard. - Terwijl zijn (niet minder beroemde) broeder Thomas Mann juist die patricische ingetogenheid, het erf deel van den vader, cultiveerde, en in den enge-getrokken lering van zijn gezichtseinder het sneller tot een groote volmaaktheid bracht, zocht Heinrich van vroeg af aan onstuimiger en hartstochtelijker zijn hprizont te ver ruimen. , Het wereldleed beïnvloedde het werk van den dichter,het lijden van zijn tijd den strijder. De ziel al te zwaar belast door het lijden der menschheid, zoekt zich van dien jiruk te ontlasten. En onder dien zwaren druk nemen zijn fi guren een meer dan levensgroote, bijna legen darische gestalte aan, staan zij als uit brons gegoten. Vandaar ook het ademlooze rythme van en het snelverschietende licht en donker in zijn werken. Het tijdsprobleem van voor den oorlog wordt ons in hem en in zijn menschen duide lijk. In allen en alles leeft die jacht, niet alleen naar liefde, (zooals in Jagd nach Liebe) maar iiiiiiniiiiimii uiiiiHimtiiiiiiiiiiiiiaiiiiiiiiiiiiftiiiiiiiiifiiiiiiiimiitiiiii Levensverzekering Maatschappij H A A R L E M" W M «o ns p Ie l n 11 DE VOORDEELIOST& TARIEVEN Minimum iiiHiHiiiiiiiiiiiiiiMiHlii IPADOX , _. MAAG, WARMOND' LCVE?" DE/VtPLAMCD >:iZtf.R *ÜRTCN TUD ALLE HOUTCONyTRUCTlEy AL/ LANDHUIZEN ', yCMOOLCFBOUWEN JACHTHUIZEN ZIEKENHUIZEN' ... INLICHT INCEKi OP AANVPAA't naar geld, roem, macht, hartstocht,, kennis, naar nieuwe, rechten en verwijding vaa^eigen levenssfeer^ky$$ ,wqrdt Voortgedreven i^por een drang naar schoonheid, maar ook door grootheidswaan. Een waanzinnige wedloop, waarbij zich het kruipend gedierte ongeloofelijk handig weet te verschuilen onder de vleugels van den ade laar, om zoodoende nog eerder aan het doel t komen. Hoog en laag, ieder zoekt den ander te overtreffen. Elk voelt, dat het verachtelijk is niet boven zich zelf uit te kunnen leven en dat het be zwijken in den strijd daarvoor den lachlust der toeschouwers slechts opwekt. En die spleet tusschen menschelijk kunnen en willen heeft Heinrich Mann nu juist voor ons belicht. Steeds wér laat hij (in die eerste reeks ro mans van 'liefde, hartstocht en gehavende menschenlevens) op de vreedzame kudden burgers verscheurende dieren los,:maar welk een schoone wilde dieren! (Hierin geheel aan Franz Wedekind gelijk), De ongebonden verlangens en niet beteugelde instincten, het stoutmoedige toegrijpen van de kracht zonder de rem der verantwoorde lijkheid, zij zijn als de panter in strijd met duizend katten,' de sterke in zijn strijd tegen de wereld. Zijn thema in deze romans is altijd weer,hoe verscheiden van vorm ook, 't zij komisch of tragisch, de invloed van vreemde en nieuwe schoonheid op de menschen en hun strijd om die te bemachtigen. In den rijpsten van zijn tot nu toe ver schenen romans, In der kleinen Stadt", is het gegeven als volgt. De stad slaapt. Begeerten en verlangens zijn er stom; hartstocht brandt er slechts flauw, het leed is er bekrompen. De enkele fanatieke en revolutionaire geesten botsen er tegen elkaar en tegen den engen wand, die hen omvangt. Daar komt een troep komedi?anten in de stad. En het burgerlijk bestaan in die kleine Italiaansche stad'wordt plotseling bont gekleurd, levendig en luid. Men bedwelmt zich aan de schoonheid der vreemde vrouwen. De eerzucht der mannen wordt geprikkeld door de fiere houding en de interessante ge dichten der spejers. Hartstocht speelt er zijn spel en werpt die heele kleine wereld omver. In politiek, sociaal, religieus en vooral in menschelijk opzicht wordt ze een beeld van de groote wereld om haar. Begeerten slaan uit, het fanatisme breekt er zich baan. Onder invloed van het intenser leven voltrekt zich een revolutie, die reeds lang gistte. Maar bo ven dit alles uit hoort men aan 't slot toch den klaagtoon der tragedie, den klaagtoon geuit door n dier groote, als 't ware antieke vrou wengestalten, die wisten te leven en te ster ven, priesteres en offer te gelijk van een groot en machtig gevoel. In dit kort bestek is het ons niet mogelijk verscheidene van zijn romans afzonderlijk te bespreken, b.v. Göttinnen, de drie romans over de Herzogin von Assy, of het spookachtigemeesleepende Professor Unrat; zijn werken beslaan reeds 15 deelen in de groote uitgaaf van Kurt Wolff te München. Om zijn dramatisch werk niet geheel voorbij te gaan, herinner ik hier slechts even aan zijn drama over de Fransche revolutie ,,Madame Legros", het eerste nieuwe politieke drama van grooten stijl ; en aan een ander tooneelwerk over den jongen Bonaparte, den Wegzur Macht." Een mene tekel van dezen tijd. Het sociale, politieke gevoel, dat in zijn vroe gere werken reeds op enkele plaatsen sterk voor den dag kwam, wordt steeds krachtiger van toon, ja wordt ten slotte het grondaccoord van zijn jongste werken. In zijn jeugd dichter van het leed en de vreugde van den enkeling, die bevangen door den drang naar nieuwe schoonheid, in dien' drang zich edel ontplooit of zich belachelijk maakt door naar het onbereikbare te reiken, is hij in later jaren, als ook zijn gezichtseinder zich 'verwijd heeft, de dichter van het noodlot der groote massa. Maar dit weten wij Duitschers : zijn werk is groot. Premie-Leening I.V.Geb, v. Konslen en Genschappen 10.10 Premiën Hoofdpremie 1/4 Millioen Van 4 Juli lot l Dec. a,s. 18 Trekkingen Heele Obligaties 10.25 Gld. Halve Obligaties 5.25 611 Doorloopend geldig toor alle toekunnen Ml Postwissel Heerenpciii 455 liro Ho, 39440 Hofleverancier - Amsterdam KAWRSïRJUT 218 -:- WIlüMSPARKlfi 9 TEL. NOS. 2040-1881 - TEL. No. 1793 Zuid KOUDE EN WARME SCHOTELS AUTOBANDEN te lUrt ?*«. U. S. PM. Ot Time to Re-tire? (Buy Fisk) MIMI i m i mm immuun mi 11 Schitterende Kwaliteiten lage Prijzen - Hoi verki jjtor VOOR NEDERLAND olnll Leewari MiumiiimiMHiimiiiiiimiiiiiiimimimiitiimiiiiiMiiiimimiiiiiMiiiiiiM de ,,Vereeniging Museum voor gevelsteenen. ' De bedoeling is om de steenen, welke door ver bouwing of slooping van de perceclen waarin ze thuis behoorden zijn vrijgekomen, te ver zamelen en op passende wijze te bewaren. Niet zai worden getracht om de steenen uit de gevels te halen, integendeel is de vereeniging van meening, dat ze zoo lang mogelijk moe ten blijven op de plaats die hun in vroeger tijden was toegewezen. De oprichters van de bovenvermelde ver eeniging hebben gemeend, de hand aan den ploeg .te moeten slaan en iets te moeteifdoen ten einde het angstwekkend snel verminderen van den gcvelsteenenvoorraad tegen te ^aan. Niet onwaarschijnlijk zal de vraag worden gesteld.oi de oprichting van een vereeniging tot het bewaren van gcvelsteencn wel zoo noudig was. Immers, zoo zegt men, is in het fragmentengcbouw van het Rijksmuseum een aantal steenen ingemetseld en komen deze zoo toch-goed tot hun recht. Een ander zal wijzen op de plaatselijke musea waarin men ze borg en een derde kent aan de vaak primitieve voor stellingen niet een zoodanige waarde toe, dat men er zich zoo druk voor zou maken. Wij voor ons kennen aan den gevelsteen een andere waarde toe. Wij zien in den steen mér dan een, zij hèt al te vaak primitieve voorstelling met een meerof minder leukonderschrift.Voor ons zijndegevelsteenen de sprekende getuigen van het leven en streven van vroegere ge slachten. Zij spreken tot ons het gemoedelijk woord, dat hup ontwerper in rustiger en ge lijkmatiger tijden er op deed beitelen, zij ver halen ons van zijn boert, zijn godsdienst, of zijn staatkundig inzicht. Zij toonen ons de levenswijsheid en satire van onze voorouders op dikwijls onnavolgbaar naief-pittige wijze^ Voor ons is het niet het feit, dat de steen van steen is en dat hij een voorstelling bevat, dat hem het meest belangrijk maakt, neen, in veel meerdere mate is liet zijn psyche waarom we ons tot hem voelen aangetrokken. En met elkaar vertolken zij de volks/iel van vroeger tijden. t Het is daarom, dat wc de steenen bij elkaar willen vergaren wanneer zij dreigen verloren te gaan. Wij willen ze bijeenbrengen ten einde ze in onderling verband te kunnen zien en bestndeeren. Een gevelsteen is geen bouw-frag ment in den vewonen /in van dil woord, liet is een object op zich /.elf, een nf iling, evenals een schilderij aan een wand deel uitmaakt van de versiering van dien wand en ook van het interieur waartoe die wand behoort, zonder zijn zelfstandigheid'als zoodanig te verliezen. De oudste steenen zijn van het begin der zestiende eeuw. Heel 'spaarzaam zijn die liet p:ind Haarlemmer Hoiittninen ol mocht weleer dezen fraaien steen in zijn gevel voeren. Hoe geslaagd is niet ..IJ' Krwcte Schuur", zelfs werden de regelen van de perspectief niet geheel ver waarloosd bij den opzet. Met de schaal van de liguurtjes t.o.v. elkaar eri de schuur is het wel wat mis, maar trots dien mag deze steen zeer goed worden genoemd. Wie kan aangeven waar de steen thans uithangt ."' waarop Gothische versieringen voorkomen. Men mag aannemen.dat, in Amsterdam,toe« de oude houten huizen ais regel door steenen werden vervangen, in het begin van de zes tiende eeuw dus, tevens met het aanbrengen van gevelsteenen werd aangevangen. De winkelhuizen van voorheen hadden hunne uit hangborden, in de houten gevels waren de steenen kwalijk aan te brengen. Gelijk met het bouwen van de steenen gevels was het dat de Renaissance h.iar intrede deed en het valt gemakkelijk te begrijpen, dat de oude bouwmeesters gaarne tusschen de vele natuursteenen, welke nevens de baksteehen werden l.)e afgebeelde slcen stelt zeer waarschijnlijk het .Jluideiuetterswapeii" voor. Hij is afkomstig uit het perceel liarndesteeg 1.*. In ileze buurt treft men ook de Gedempte llnideu vetteis.s-/o<;/ aan. Haar fchtei- in HUI volgen* Wugfimnr werd geleurd, d:it de bereiding v:m huiden daar niet rnrer mocht plaats vinden, is hiermede te .'ens bewezen, dal. de steen maler is dan dit jaar. Kigenaardig is het. ilat zijn voi.men dit niet zou positief vertellen, (lp het eerale gezicht zou men zelfs geneigd zijn te meenrn, dat hij omstreeks het begin van de achttiende eeuw muest ziin gehakt. iet men center scherper, dan ontdekt nien n den vorm van de cartuuche veel wat overeen komt niet de versiering vormen van den aunvang vaa de zeventiende eemv. verwerkt, aan een gevelsteen" een plaatsje inruimden. Wat voorheen geschilderd werd op het uithangbord kon toen als sculpturaal ver sieringselement dienst doen.' De oprichters van de Vereeniging Museum voor Gevelsteenen hebben de ideéele en materieele medewerking mogen ondervinden van verschillende vooraanstaandeAmsterdammers. Wij hopen ten zeerste, dat hun voorbeeld door anderen wordt gevolgd. Ongetwijfeld zijn er op veel plaatsen in de stad op ervenk en in kelders nog steenen geborgen welker eigenaars ze niet hebben willen wegdoen, omdat zij ze daartoe te belangrijk vonden, maar die ze ons wel zullen willen afstaan. Met betrekking tot de wijze waarop de steenen zullen worden bewaard is nog niets beslist. Voor ideeën houden we ons aanbevo len. Wij willen dit opstel niet eindigen zonder cene opwekking aan de liefhebbers van de historie in het algemeen en die van Amster dam in het bijzonder, om zich aan te melden als lid voorde vereeniging. De contributie be hoeft niet af te schrikken, deze bedraagt slechts / 5.- per jaar. Er is natuurlijk gelegenheid opengelaten voor hen die meer willen contribueeren, het bovenaangegeven bedrag is een minimum. Ook worden gaarne giften inge wacht of toezeggingen daartoe, zoomede het ter beschikking van het voorloopig bestuur stellen van gevelsteenen. Het secretariaat is gevestigd Brederodestraat 11. C. V i s s E K