DE AMSTERDAMMER, WEEKBLAD VOOR NEDERLAND 13 Aug. '21. - No. 2303 Koning Beer": Het geheime kabinet Koning Beer": De ontmoeting aan den driesprong Koning Beer": 't Vorstelijk slaapvertrek Koning Beer": De jacht DE PRAKTIJK DER MARIONETTEN En de proloog, onze Arlekino sprak: Gij, die hier in verwachting u verwondert over wat wel deez' avond u zal brengen; weest gegroet! Gegroet ook namens mijn confraters! Gegroet gegroet gegroet! n 'k stel me voor; 'k ben Arlekino en uw dienaar: bescheiden lid van een roemrucht geslacht; het oud, alom-vermaard geslacht der Marionetten! Want oud is onze adelstam en diep geworteld sinds eeuwen reeds in alle werelddeeien. Geen menschenras, dat zich met ons kan meten. Geen menschenras, dat doordrong tot in zóvér verwijderde aardhoeken en geen menschenras dat zich, als wij, sinds 't oer-begin, wist aan te passen bij zóverscheiden volken, zeden, idialen en toch, als wij, zópuur zijn eigen aard bewaarde. Geen, dat op een historie bogen kan zórijk aan wisseling van glorie en verval. Waar onze bakermat gestaan heeft? Was het aan den Nijl, of aan den heil'gen Ganges.... Het is een vraag waarover de geleerden 't nog immer niet eens zijn. Maar wat kan het schelen, waar zoowel aan Nijl n Ganges, in 't vroegste China als ook elders, wij reeds 't morgenrood der tijden zagen gloren! Wij hebben priesterdienst verricht in Hindoe-tempels; de sombre buien van aen Pharao verdreven; eens Socrates geboeid: in middel-eeuwsche kathe(dralen de Passie onzes Hecren uitgebeeld; wij hebben het huw'lijk van den Franschen Zonnekoning opge luisterd; Stendahl vermaakt, een Maeterlinck doen droomen.. doch ook, daarnaast, de Groote Menigte op straat en markt, in herberg en theater met lach en traan als kinderen bekoord! Wijdiendenhetgewijde gods-spel?maar even devoot daarnaast de wereldsche komedie 't zij in somber beklemmend drama of in lust'ge klucht. Met stylvolle verfijning of naïeve grofheid waren tolk van aller eeuwen wijsheid. Geestlyk beleven, lout'rende tragiek; kost'lijke humor,-fel sarcasme, koddige parodie.... ja, heel de schat der rijke herr.elgaven daalde langs onze mysterieuze draden, bloeide op uit ons bondig gebaren en in alle talen, vanaf 't Sanscriet tot 't jongste dialect, sprak 't woord van dichter, filosoof, satiricus en moralist langs onze stomme monden. WIJ WAREN ZIJN EN ZULLEN IMMER BLIJVEN DE FAKKELDRAGERS VAN DE FANTAZIEI Gunt dus een rechtgeaard gevoel van trots den wijd-verspreiden stam der Marionetten, derP-UPPETS, BURRATTINI, TOKKENSPIELER en FANTOCHES, 't groote gezin dat PULCINELLA, KASPERLE, PETROUCHKA zoo goed als PUNCH, JAN-KLAASEN en GUIGNOL onder zijn meest befaamde leden telt. Weest overtuigd van ons gevoel van eigenwaarde! Doch weest tevens overtuigd dat slechts 't beroep op uw welwillendheid ons, spelers van deez' avond. den moed geeft om, langdradig als we zijn, te trachten zij 't ook in gebrekkig pogen U enkle oogenblikken te verpoozen, in vol besef van eigen onvolkomenheid! Ik heb gezegd! En toen dat er uit was de menschen dus ongeveer wisten waar ze aan toe waren kon 't spel van Koning Beei" beginnen. Maar alvorens keken mijn medewerker, cie schilder Heijligers, en ik elkaar eens even aan, want we waren plotseling, nu 't zoover was, bang dat de kreet van den tijd" e: niet genoeg in zou zitten ! De kreet van den tijd !" Dat was een herinneiing aan een dei eerste oefen-avonden, toen een kundig maar ijselijk modern-doend collega-artist, die ons zag prutsen en scharrelen met onze eerste mario netten, gewichtig vroeg of ,,de kieet van den tijd" er wel in zou zitten. De brave ! We hadden de draden nog niet eens alle er aan, aan die weerspannige, onmogelijke, dooie poppen, die we zoo maar een-twee-due leven in dachten te kunnen blazen! Alle kunst leuzen verstomden bij de wanhoopskreten der practijk. Practijk, practijk, en nog eens practijk! Oefenen, oefenen, en nog eens oefenen. Je kunt zoo heerli.k over marionetten filosofeeren ! Het is veel aangenamer, ge makkelijker en heel wat minder vermoeiend dan om ze, bijvoorbeeld, "voor 't eerst op 't tooneel enkel maar te laten staan. Hoeveel avonden hebben we ons niet als kleine kin deren gevoeld, die zelf nog de eerste onder vindingen omtrent evenwicht en zwaartekiacht moesten opcïoen. Wie met marionetten begint moet weten wat hij wil, maar voor alles moet hij WILLEN. Een kritikus heeft het betreurd, toen hij onze ee"ste openbaie uitvoering zag, dat we Marionetten-Club der Gooische Kunstenaars Van links naar rechts: Henri Heyligers, Willem, Breman, Herman Roelvink, D. Oerdes?Heemskerk, Lizzy Breman?Schouten n Eduard Gerdes met uitheemsche poppen speelden. Geloof niet dat dit ongemotiveerde voorkeur was. Het is te hopen dat er in ons land spoedig beeldhouwers gevonden zullen worden die hun kunst en klachten aan 't ontwerpen en uitvoeien van marionetten willen wijden. Maar ik betwijfel sterk of er al nu een is, die ons een goede marionet zou kunnen vervaardigen. (Niet uit een kunst-oogpunt. De kreet van den tijd zou zelfs met hoeven te ontbreken !) Maar de practijk, dat nare ding, waarvoor zooveel khiinst-mensen" een supreme verachting hebben ! Wie weet hier tegenwoordig wat een marionet is, hoe die in elkaar zit, bewegen en balai.ceercn moet. Wie met marionetten begint raad ik aan met GOEDE marionetten te beginnen, die kunnen hem leeren welke eischen dit nieuwe werk stellen zal aan zijn kunstvaatdigheid, en zijn geduld. Het is als met schrijvers en tooneelspelers. Een beginnend auteui doet beter, zijn werk niet door een beginnend tooneelspelcr of speelster (in de hoofdrol) te bezetten en een voor 't eerst op den voorgrond tredend acteur zal meer kans op een gelukkig debuut hebben in werk van een zijn vak kennend en beproefd dramatikus. Italië is tegenwoordig een der eenigste landen waar de kunst der maiionetten nog werkelijk leeft. O, men moet zoeken en vragen, want helaas de bioscopen zijn ook voor dit bediijf een felle concurrent geworden. Bedrijf! Zoo on-artistiek dat klinkt! Maar voor de weinige families die, hoofdzakelijk in de volksbuurten, er nog een marionetten-theater op na houden, is dit een bedrijf en een brood winning, als een ander. Ik kreeg eens op Sicilië' mijn eerste mario netten-les. Daar, in Palermo, is het thuis van de tahijke familie Graeco, de knapste marionettisten die ik ooit bcwondeide. Ge slachten lang, van vader op zoon, hebben deze groote kunstenaars er hun w ndervoorstellingen gegeven. De schouwburg is een primitieve kelder, het tooneel wordt hoogsteenvoudig door acyteleen-lampen vcilicht, de entree-prijs is niet meer dan enkele keperstukken. Maar wat men te zien krijgt is prachtig en van een nict-te-vertellen suggestie. Oude sagen en sproken worden vertoond, avond aan avond, maar geen avond is aan den vorige gelijk, want de meeste stukken duren :een maand of langer. Charlcmagne verschijnt, en de zwarte prinses Aïda, en er wordt over de heilige Graal en den Hele1 van Ronceval gesproken, en als men maai geduld heeft ziet men op hun beurt alle uit de wereldliteratuur bekende helden en heldinnen, ja zelfs de gestalten uit Dantes Hel ten tooneele verschijnen. Meer dan zes honderd poppen voimen de inventaiis van Graeco's bedrijf"! Daaronder zijn ware prachtstukken, sommigen al meer dan een eeuw oud ! Doch het zijn de poppen niet alleen, het is ook de kunst van het vcitooncn die je ademloos doet meeleven met 't bonte en ' zoo poëtische gebeuren. Leggen de moderne Münchencrs zich mee toe op de realiteit en 't kundig nadoen van menschelijk gebaren de marionetten op Sicilië werken vooral door suggestie, 't Hoogste doel is daar ni'jt: dat men ze net als levende menschep. vinden zal". De draden zijn dik en duidelijk te zien bovendien hangt elke pop aan een zware ijzeren stang, en wordt de rechter arm ook meestal, vooral bij de veel voor komende gevechten, met een stang bewogen. En toch is het effect nog oneindig veel sterker dan bij de moderne Duitschers. Juist omdat men niet aan de, toch nimmer te copiëeren, werkelijkheid woriH herinnerd. Want dat is wel de grootste beteekcnis van marionetten : dat ze ons als vanzelf uit de dagelijksheid en 't zinloozc nadoen" halen en ons door haar aard dwingen weer stijl en fantazie in eere te herstellen. Een marionet kan geen kopje thee drinken of een klok opwinden en kan ze 't door de een of andere vernuftigheid wel, dan zal het nog maar een gebrekkige vertooning zijn. Geluk kig ! Op alle tooneelen wordt tegenwoordig thee gedronken ! Dat, wat je in 't gewone leven om je heen ziet, dat hoort niet op 't marionetten-tooneel maar op de film. Vandaar de concurrentie ; men is nu eenmaal nog maar steeds dol op de dingen van 't gewone leven. Maar ik bemerk dat ik ook alweer over marionetten filosofeer, ('k zou, zonder cig er in te hebben, aan de kreet van den tijd toe komen) en ik wilde u, heel prozaïsch, over de practijk der marionetten vertellen. Naast geduld en handigheid, en vooral k zachthandighetd, Is in de eerste plaats noodig.... speeltalent, d.w.z. begrip van acteeren. Wie zijn marionet wil laten bewegen moet scherp voelen welke beweging hij beoogt. Menigmaal bleek het ons de gemakkelijkste manier om eerst zelf de beweging met armen en romp uit te voeren ; het voorkwam het vage ,,hannessen" met de poppen. Daarom is het, zelfs bij de alleieerste oefening en m.i. het beste om dadelijk met de marionetten bepaalde rollen uit een niet al te realistisch stuk te spelen, het althans te tiachtcn. Niets is verderveliiker voor 't effect dan vaagheid ; slordigheid van gedachte en slordigheid van uitvoering, het niet-preciese" het luk-rake" en 't je doe maar zoo'n beetje", 't roept alles dadelijk een wanhopige chaos op. Naast gevoel voor actie gevoel voor stijl, Van de bewegingen alleen ('at geven vat er het meest essentiëeIe van is. Marionetten moeten hoogst simpel maar karakteristiek van gebaar zijn. In Graeco's theater op Si cilië zag ik eens een ouden gevangen Koning slapend zitten ; de pop bewoog zoo §,oed als niet, enkel het hoofd knikte nu en dan even naar voren, en dan weer richtte de rug zich, bijna onmerkbaar, op. Het. resultaat was ongeloovelijk, geen oogenblik: dat men zich ook maar voor zou kunnen stellen dat daar iets andeis zat dan een oude slapende koning. Geen doode pop dus, maai ook geen levend acteur, meneer zoo en zoo, - die 't slapen speelde. Ik denk dikwijls bij ons repeteeren aan Japansche prenten en aan de oorspronkelijke bcteekenis van ae uit drukking ,,de Fransche slag": het minimum van omhaal en materiaal, bij maximum van handigheid en effect ! Dat kan men alleen bereiken door zijn ai beid volkomen meester te zijn. Nu, dat laatste] zullen wij nog in geen jaren wezen en daarom doen over 't algemeen onze marionetten nog veel te druk. Dan de medewerkers, leder mensch kan maar n pop bedienen, tenminste als die in volle actie is. Twee vasthouden gaat nog wel eens, maar vijf of zes paar handen moeten toch aan de touwtjes trekken wil de zaak marcheercn. Het is ons geen lief,_hebberij voor den eenzame, die mocht denken f) van ergemis bevrijd te zijn. Hij die met marionetten begint en zich als leider en re gisseur opwerpt zal dezelfde ondervindingen opdoen als bij 't groote tooneel" : zuchtende prima-donna's, te-laat-komende moederrollen, onattente tweede-plans, enz. enz. Dezelfde momenten van wanhoop en vertwijfeling zullen op de repetitie zijn deel zijn ! Doch ook dezelfde vreugde en voldoening als, na cindloos oefenen, er iets van wat op samenspel lijkt bereikt wordt. Maar met meer dan vijf of zes wordt spelen te moeilijk omdat het dan te veel dringen wordt boven op de brug, (de stellage achter het tooneel vanwaar men, over een balustrade leunend, de poppen laat bewegen.) En zoo zal m.i. dan ook altijd de structuur der voor marionetten bestemde stukken hierdoor beïnvloed blijven. Wel kan men, wil men meer plaats hebben, 't tooneel (en even tueel de poppen) vergrooten, doch men kan d't slechts tot een zeker maximum. Worden de afmetingen te gioot dan blijkt het ma:ioevreercn ondoenlijk. Voor een eenigszins talrijk klein-publiek" (een honderd tal bijv.) bleken ons de poppen, waarmee wij thans gespeeld hebben, per slot te klein en we willen dan ook op den duur met grootere werken, die men ook beter in de beweging baas kan worden. Verder bleek de muziekale begeleiding en illustratie onmisbaa ?. Het maakt alle zoeken en oefenen gemakkelijker. Wij zijn op dat punt in Laren zeer gelukkig geweest en ik weet weinigen die den componist Wil lem Breman 't in deze zouden nadoen of vc beteren. Dan tot besluit nog de gewichtige kwestie : 'n geschikte lokaliteit. Hanidorf'f's zaal en atmosfeer blijken totaal ongeschikt, tenminste bij de tegenwoordige inrichting. En de ruimten die we op 't oog hadden en ons de eenige geschikte in Laren leken.... daar werden wc door een fiinen dominé, oie ons poppenkasl-gedoe veel te zondig en te we.eldsch vond (o protcstansche" kunstentoeziasme!) uit geweerd. Voorloonig gaan we dus weer in 't groots atelier voor ons zelf aan 't werk, en inviteeren zoo nu en dan eens een dertigtal belang stellenden die dan als probeer-konijn bij onze vorderingen moeten fungeeren. Want e. valt nog eindloos veel te leeren en te ver overen ; we zijn nog lang niet vaardig genoeg om, gelijk de knappe Müncheners, op tournee te gaan. Of we ooit zoo ver zullen komen? HERMAN R o F. L v i N K. Achter de schermen iiiiiliiiilliililNiiiimiillliiiiillimiiiii Illllimnilllll MIUIIIIIIIIIIIIIIIIIIIlllllHIIIIIIIIIIIIMItmiMlimHIIIIIIIMIIIimillllMlllllllllllllimilllllllllim Illlllllllllllllllllllllllllllllllilllllllllllllllllllilllllllllintl OPENLUCHTVOORSTELLING TE LEIDEN op de Burght". Het Klassiek Tooneel" (c ir. Albert Vogel). Britannicus" van Racine. De oude Burcht te Leiden dateert uit den tijd van Nero. Welke plek kan men beter kiezen orn Racine's tragedie Britanicus", waarvan eigenlijk Nero de hoofdpersoon is, te spelen ? Nero is de bedrijvende figuur in dit drama, Britannicus de lijdende. En dat eerste nog maar betrekkelijk, want Nero wordt geschoven door zijne moeder Agrippina, die heerscheresse zijn wil, door Burrhus, zijn raadsman, die zijn goede geest is en door Narcissus, zijn kwaden, die hem tot het booze aanzet: zijn stiefbroer Britannicus door vergif om het leven te brengen. Al deze machten bekampen elkaar onderling en in Nero's gemoed. Ten tijde van Britannicus" is Nero nog niet het monster, waarvan de geschiedenis gewaagt. Hij is, betrekkelijk, nog in zijne jonge jaren, voor invloeden vatbaar en kort geleden nog aarzelend om een doodvonnis van een misdadiger te teekenen. IIIIIIIIIIIII3IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII TBIPLE SEC. COMBIEI" Importópar SCHMITZ& Co., Utrecht Maar de kiem van het boozc is in hem aan wezig en wij zien die kiem in het stuk ont botten. Eerst ontvoert hij Britannicus'bruid Junia, voor wie hij in liefde ontbrandt en, daar zij Britannicus bemint, is het voor Narcissus, die eer: slecht en hecrschzuchtig mensch is, gemakkelijk Nero tot den broeder moord te verleiden. Junia is eene edele vrouw en na den dood van haar geliefde j,aat zij naar den tempel der Vestaalsche maagden, die het vuur der goden brandend houden en laat zich opnemen in deze orde. Narcissus wil haar met profane handen aangrijpen, maar wordt door het volk gedood. Burrhus besluit het stuk met deze woorden : Plüt aux dieux que ce fut Ie dernicr de ses (n.l. Nero's) crimes l" Deze wensch is niet bewaarheid. Een zware taak om dezen nog niet geheel verdorven, maar toch reeds door het kwaad aangevreten Nero te spelen. En priiszcnswaardig is het van Vogel dat hij ons eens een stuk van Racine durft te brengen! Hij heeft besloten Nero strak te houden en daarin is hij wel geslaagd. Intusschen dunkt ir i j zijne opvatting te stiak en niet strak genoeg. Om te beginnen speelt de declamator in Vogel den acteur wel eens parten, zoodat hij weinig spel, weinig verandering, ook in mimiek brengt. Voortdurend de stroeve, ver beten trek om zijn mond, afgewisseld' een enkelen maal door schamper, lionend gelach, dat daarom waardeerbaar was, omdat het in zijne strakke (alias stroeve) opvatting wat kleur bracht. Vogel is ontegenzeggelijk JAARBEUD/ VAN 6 TOT ie /EPTEMBER 1921 ONTWERP EN BECROOTING ZONDER KO/TEN COMPLETE INRICHTING TOON KAMER/ DE CICEN BEHANCERU STOFFEERDEDIJ EN MEUBELFABRIEK BIJENKORF AMSTERDAM IIIIIIIIIIIIIIIMIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIilllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllll een goed declamator, maar in de/e creriiie stootte hij de woorden w-'it uit : eene korte rustpoo/e na bijna elk woord. Nu is dit detail kritiek en dus is dat allemaal niet gewichtig. Maar ik heb een gruoter bezwaar : een klas siek stuk moet men klassiek speler'.. Nu is hel heel wel mogelijk dat Nero in het gesprek met zijne moeder, die hem verveelt, met de gouden kwasten van /iin gewaad zat te sp'.-len of achter zijne hand gaapte, of dat hij een ander maal in do handen wreef. Waarom zou hij dit in het werkelijke leven niet gedaan kunnen hebben? Maar de/.e gebaren zijn onklassiek, zijn naturalistisch en dus hier uit den stijl. Alet verbazing heb ik dit aanschouwd en het lijkt mij in dit stuk en in dne stijl onschoon, al heeft ook een groot Franse!! acteur, naar ik hoorde, het ook z gedaan. Nu haa Vogel wel heel goede mo menten ; zówas zijn stil spel achter den muur, als Junia op zijn bevel Britannicus afstoot, monumentaal en op het eind van het stuk kwam er, n door Vogel's spel n door zijne regie wel iets van ontroering. Nero met zijn rood oppot kleed en rozen in het haar, vormde met de anderen een mooie groep. Een gebrek aan stijlgevoel heb ik ook bij eenige andere spelers ontdekt : Zówas Junia (mevr. Ellen Vareno) behoudens eenige goede momenten een weemoedig meisje in modernen trant, we! heel aandoenlijk van stem en gebaar, maar wederom niet klas siek. In tegenstelling met mevrouw Alieda Roelofsen.die Agrippina was en, met misschien iets te veel pathos, in elk geval precies iii stijl speelde. Op h:iar loon hadden alle spelers zich irnelen stemmen. Narcissus was l-'nts van Dijk en hij gaf wel fijn, vaNeh spel. De Britannicus van Fred. Sterneberg was over eenkomstig de verwachtingen, die ik van hem had toen hij eindexamen tooncelschuol deed : Huize J. ZOME8ÖIIK BÜSSINK PaviljoenVondelparüel.2yid4190en5795 Restaurant a ta carte wUnch,Af}8rnoon-tea, Diners en Soupars Dagelijks muziek door hat HuU-orkest een wanne, lyrische, jeugd/ge st'.-ii;, prettig om te hooren en waar temperament in vibreert. Technisch is hij nog niet geheel ontwikkeld. Dat komt met den tiid wel. Van den Burrhus van Willem de Vries kan ik ongeveer het /.elfde zeegen. Alleen moet hij zich hoeden voor n leelijk stercotyp gebaar : den wijsvinger vooruit. Een vol handgebaar is mooier en het andere staat zoo truqué". Truus Best, die Albine, Agrippina's vertrouwde speelde, heeft een goede en duidelijke uit spraak en geeft voldoende spel. De vertaling van Herman Poort is vlot. Nu moet over deze kritiek de doezel. Zie, wanneer men zóhoog grijpt dat men als ..klassiek tooneel" een zóklassiek stuk als Britannicus" gaat spelen, dan rr.oct men schei pe eisenen stellen, want noblesse oblige". I'".n de/1 scherpe eisch"p on ovi reepkomslige schelp;1 kritiek sluiten belangstelling en..'.. waardceriii!; in voor de pracstatie van Vogel en de zijnen. E D MOND V i s s E K