Zaterdag 27 Angtutns isa DE AMSTERDAMMER WEEKBLAD VOOR NEDERLAND Onder Hoofdredactie van Prof. Dr. G. W. KERN KAMP Redacteuren: Prof. Dr. H. BRUGMANS, Dr. FREDERIK VAN EEDEN, Mr. J. A. VAN HAMEL, Dr. G. NOLST TRENITÉen H. SALOMONSON UITGEVERS: VAN HOLKEMA & WARENDORF | Prijs per No. f 0.25. Per halt jaar f 6 50. Abonn. loopen per jaar De inhoud staat op pag, 11. DE IERSCHE QUAEST1E Vijf jaren geleden had niemand nog van de Valera gehoord. In den laatsten tijd, en vooral in deze week is zijn naam op aller lippen. Erg lersch klinkt die naam niet. De Valera is dan ook niet van vreemde smetten vrij". Hij is niet in Ierland geboren, maar in Amerika ; zijn vader was een Spanjaard van afkomst. Maar zijne moeder was een lersche en zij ging met haar zoon, toen die nog heel jong was, naar Ierland terug en voedde hem op als een Ier. Ook zijn uiterlijk beantwoordt niet aan wat velen van den leider der Sinn Fein-beweging zullen verwachten. Hij ziet er ook heelemaal niet uit als het opperhoofd van de samenzweerders en sluipmoordenaars, zooals Jantje geen bewonderaar van Sinn Fein ! die in zijn kladschrift teekent. Er is niets romantisch aan die lange, magere licht gebogen gestalte,aan dat ooievaarsgezicht : een ouderling of een school meester, daarop zou je hem taxeeren. Je hoort dan ook zonder verwondering, dat hij eigenlijk professor in de wis kunde van zijn vak is. Maar aan dat vak zal hij de laatste jaren weinig meer hebben gedaan. Veel rust heeft hij daarin niet gekend. Als een der leiders van Sinn Fein kwam hij op den voorgrond tijdens den opstand te Dublin, in de Paaschdagen van 1916 ; toen won hij het vertrouwen en de achting van zijne partijgenooten door zijn koelbloedigheid in het vuur en om dat hij niet eerst aan zichzelf, maar aan zijne makkers dacht. Sedert zat hij in de gevangenis en ontsnapte daaruit, en hield zich ver borgen, toen de Engelsche politie overal naar hem zocht en wilde beletten, dat hij over zou steken naar Amerika. Maar hoe strenge wacht ook in de havens werd gehouden, de Valera vond middelen om over den oceaan te komen, zoo goed als hij de waakzaamheid der Engelschen weer verschalkte toen hij, nadat hij zijn werk in de Vereenigde Staten volbracht had, naar Ierland terugkwam. Tot voor kort geleden ging hij door voor iemand, die, zoo het ooit tot onderhandelen met Engeland kwam, de aangewezen man was om die onder handelingen te doen slagen. Zeker, hij was in de beweging eerst vooraan ge komen, toen haar doel niet langer Home-rule, zelfbestuur, maar de ves tiging van een lersche republiek was, die alle banden met Engeland zou verbreken; maar de Valera gold voor een staatsman, die bereid zou zijn tot concessies in den vorm, wanneer hij in het wezen der zaak kon bereiken wat hij wenschte. Toen dan ook bekend werd, dat hij gevolg zou geven aan de uitnoodiging der Engelsche regeering om met haar in conferentie te komen en dat, mét het begin dier onderhandelingen, alle daden van geweld in Ierland van weers zijden zouden worden gestaakt, scheen de oplossing der lersche quaestie in zicht. Immers, alleen reeds de bereidverklaring van de Valera om met Lloyd George te beraadslagen, gaf reden te verwachten, dat van de zijde van Sinn Fein de eisch van de erkenning der lersche republiek niet zou worden ge handhaafd. Want aan dien eisch zou Engeland nooit toegeven; een regeering. die deswege de onderhandelingen afbrak, zou het geheele Engelsche volk achter zich hebben, ook de arbeiderspartij. De Valera zou zich dus de moeite van den overtocht kunnen besparen, indien hij op dit punt onwrikbaar wilde blijven. Qver al het andere viel te praten ; alleen hierover niet. Evenzeer mocht men aannemen, dat de Engelsche regeering ditmaal aan het verlangen der Ieren om zichzelf te be sturen, de uiterste concessie zou doen ; zoo niet, dan ware het beter voor haar geweest, de Valera te laten waar hij was ; een mislukking van de onderhande lingen omdat Engeland op de autono mie van Ierland wilde beknibbelen, zou alleen aan de lersche zaak ten goede komen. De Engelsche regeering heeft^gedaan, wat men verwachtte. Zij bood aan Ierland den staat van een dominion" aan, d.w.z. den regeeringsvorm, dien Canada, ^Australië, Zuid-Afrika, NieuwZeeland en in hoofdzaak ook NewFoundland hebben. De dominions" besturen hun eigen aangelegenheden in de ruimste mate; zij hebben eigen ministers en een eigen parlement; de door Engeland aange wezen gouverneur-generaal neemt on geveer de positie van een constitutio neel koning in ; hij, of de korting van Engeland, kan een veto uitspreken te gen de door het parlement aangenomen wetten ; van dit recht wordt echter zel den gebruik gemaakt. Een schatting aan het moederland betalen de dominions" niet. Zij voeren geen eigen buitenlandsche politiek en ondersteunen Engeland, zoo dit oorlog moet voeren, met troepen en schepen. Met dit aanbod is de Engelsche regeering zoover gegaan als zij gaan kon. Zij heeft bovendien aan de Ieren zelf de beslissing overgelaten, of de nieuwe regeeringsvorm voor geheel Ierland zal gelden, dan wel of Ulster het loyaalgezinde N.O. deel van Ierland -?af gezonderd zal blijven van de rest: een iiiiiiliiiiiimtmiiiiiiim IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIH BÖHF ? TJybGENQOTEN SniiL'/'^/'L'l'rJ i J lui',!11 IN ZUID-AFRIKA II. Generaal Smuts vertegenwoordigt den bond van Zuid-Afrika met het Britsche Rijk in zijn geheel, men zou kunnen zeggen: hij stelt Zuid-Afrika voor in de groote wereld combinatie. Zij die het land tot een zelfstandige repu bliek willen maken, begrijpen niet waarom de dunne draad, die van Zuid-Afrika naar Engeland voert, niet eenvoudig zou kunnen worden opgeheven. Zij gebruiken hetzelfde argument als de Valera en de Ieren met hem bezigen : Men denkt, beweren zij wanneer de verbinding die ons hindert en prikkelt, eenmaal verbroken zal zijn, dat wij ons dan vijandig tegen Engeland zullen gedragen, integendeel: wanneer onze bestaande grief is weggenomen, zullen wij des te loyaler vrienden zijn. ? Met zulke uitspraken meent men de moei lijkheden uit den weg te ruimen die, ten eerste, een vereeniging van Britschen en Hollandschen stam in den weg zullen staan, en die, vervolgens, voor Zuid-Afrika zullen opdagen, wanneer het de groote vraagstukken van inboorlingen contra blanken en van Hindoe, Maleische, Chineesche en Japansche immigratie te behandelen krijgt. Wij zullen dit doen, wij zullen dat doen, zoo verdedigen de nationalisten, die op zich zelf willen staan, hun zaak; wij zullen een vloot bouwen, wij zullen niet opzien tegen uitgaven Maar de toekomst met haar zullen" is een goede beloofster en een heel slechte houdster. Generaal Hertzog is in 1912 uit het mini sterie van Botha gegaan, omdat deze naar zijn meening veel te bepaald zich had uitgelaten op de Imperiale Conferentie te Londen en Zuid-Afrika veel te nauw had aangesloten bij het Imperialisme van het Britsche Rijk. Imperialisme is militarisme, was Hertzog's overtuiging, en het streed tegen het Boerengeloof om gebied te verkrijgen door geweld. Dat moest men aan de Engelschen overlaten. Die goddeloosheid! zooals generaal de Wet zich heeft uitgedrukt. De handelwijs van Generaal Hertzog, toen hij de nationalistisch-republiekeinsche partij zijn krachtigen steun gaf, is natuurlijk aan teleurgestelde ambitie toegeschreven. De man, naar zijn afbeelding te oordeelen, heeft een fijn overleggend gezicht met oogen die heel vriendelijk kunnen kijken en die ook een stoer machtsgevoel kunnen bedekken. Soms komt daaruit een listige blik naar voren. Zij zijn waarachtig niet gek, de republie keinen", heeft Smuts gezegd, zij hebben een geweldige kracht door de stemming, die van voorheen in het land is gebleven. Maar hun plannen hebben niet veel wezenlijkheid : het zou zoo kwaad nog niet voor hen zijn, wanneer zij het bestuur in handen kregen om zich te doen leeren kennen als regeerders." Generaal Hertzog is de man voor de plannenmakers op het veld", die van politiseeren houden. Een Boer is verzot op een politiek twistgesprek ; daar voor laat hij zijn bezigheid "op de hoeve staan, hij vergeet zijn naaste belangen, hij heeft behoefte zijn hart te luchten. Met hen gaat Generaal Hertzog mé. En met hen heeft hij de liefde voor de Taal". De reiziger in Zuid-Afrika voor een jaar, wiens spoor wij meestal volgen, omdat wij hem betrouwbaar achtei , heeft bij Smuts, die zijn heele jeugd op het veld doorbracht, opgemerkt, dat hij zich gemakkelijker in het Engelsch bewoog dan in de Taal van de quaestie, die nog een bron van veel strijd kan worden, ook wanneer Ierland en Engeland het over de hoofdzaak met elkaar eens zijn. Dat laatste is echter nog niet het geval. Met het voorloopig antwoord, dat de Valera op het aanbod van Lloyd George gaf, heeft hij de verwachting teleurgesteld van hen, die zijne bereidverklaring om in Engeland te komen onderhandelen, als een bewijs-beschouwden, dat Sinn Fein de republikeinsche vlag neerhaalde. Hij.s£hijnt ft volhar den bij den eisch, aai Ierland geheel van Engeland zal worden gescheiden. Schijnt want de woorden, die hij gebruikte, snijden de onderhandelingen nog niet af. Ook ligt de beslissing niet bij hem en zijne mede-afgevaardigden naar de conferentie. De Dail Eireann het rebellen-parlement in Ierland is samengeroepen om te beraadslagen over het antwoord, dat aan de Engel sche regeering zal worden gegeven. Indien de Valera maar het is vol strekt niét zeker, dat hij dit heeft willen doen deze vergadering heeft willen overreden om vast te houden aan den eisch van een lersche republiek, die volkomen vrij staat tegenoverEngeland, dan heeft hij in elk geval tegenstand gevonden. De beraadslagingen duren langer dan noodig zou zijn geweest, wanneer de groote meerderheid, hetzij het aanbod in hoofdzaak had willen aan nemen, hetzij afslaan. Vermoedelijk wordt gezocht naar een tusschenweg. De leden van de Dail Eireann behooren grootendeels tot de fanatieke voorvechters der lersche vrijheid ; voor een aantal hunner heeft de regeering de poorten der gevangenis moeten open zetten om hun het bijwonen der ver gadering mogelijk te maken. Voor wie hopen, dat het tot een verzoening tusschen Engeland en Ierland zal ko men, is het daarom een gunstig teeken, dat het nationale congres van SinnFein-vereenigingen tot een gezamen lijke vergadering met de Dail Eireann is opgeroepen ; onder de leden van dit congres toch zijn de bezadigde elemen ten ruimer vertegenwoordigd. Zij dan zullen mede hebben te over wegen, of het vrede zal worden in Ier land, dan wel of de strijd tegen Enge land met grooter felheid nog zal worden gevoerd, en toch zonder hoop op een gunstigen uitslag. Want Engeland zal nooit kamp geven en met instemming van het geheele Engelsche volk, zijn volle macht inzetten om Ierland te be letten zich los te scheuren van het Britsche Rijk. Op dat laatste komt het aan. De re geeringsvorm, dien Engeland aanbiedt, verschilt, wat de binnenlandsche re geering betreft zoo weinig van een re publiek, dat het nauwelijks is aan te nemen, dat om dit geringe verschil de Ieren een kamp op leven en dood zou den aangaan. En zeker zou het niet zijn te rechtvaardigen. Boeren. Dat moet een zekeren afstand geven tusschen hem en de anderen. Want de Taal is een beeld van het ideaal voor de republiekeinen. Dat is hun eigen uiting en hun bijzonder geestelijk eigendom. Daarin zit voor hen een vermogen van uit breiding en van opbouwing van een eigen groote stad. Want inderdaad denken zij niet enkel aan een herstel der twee bedwongen republieken, zij willen met die Taal, als zinnebeeld van nationaal geestelijk leven, een vereenigd Zuid-Afrika van den Kaap af tot de Zambezi toe. Voor ons moge de Afrikaanderspraak met haar gebrek aan buigingen, haar afkorting van woorden, haar opneming van vreemde elementen en de deftigheid der Kunsttcrmen daartusschen, weinig bekoring bezitten, juist die onbeholpenheid, dat platte op den grond gaan en dat loopen m wat te wijde kleèren, trekt haar nader aan 't hart van den man die op den grond is geboren. Zij is een spiegel van zijn ziel. Taal, met vlag en volkslied, dragen de toekomst van het volk. En zij heeft zich reeds ontwikkeld, er is een begin van letterkunde L-fschoon men in dit opzicht niet moet overdrijven. De Boer vindt het een onrechtmatigheid, wanneer er niet in de Taal van den kansel wordt gepreekt en gebeden. Hij kan niet meer begrijpen een Bijbel in het Hoog-Neder!andsch. (Is er niet een tijd.geweest dat men Fransen hield voor de bijzondere taal van den Hemel?) Ik spreek daar van de Boeren, maar het is niet op het veld bepaald dat de ideeën van een grootere zelfstandige Republiek leven en hun voortgang hebben, zij hebben hun aanhan gers en hun heftigste voorsprekers in de steden van het Noorden en hier en daar in de ge westen van het Zuiden, e jonge lieden, vooruitdringend en niet opziend als de oudere tegen het uiterste, hebben de denkbeelden aangenomen en beschouwen hen als uit sluitend hei!. Generaal Hertzog is hun te voorzichtig nog, Maar de Engelsche regeering heeft ook eischen gesteld. Zij verlangt, dat Ierland een deel van de nationale schuld zal overnemen en geen beschermende rechten tegenover den Engelschen han del zal heffen, gelijk zij belooft tegenover Ierland niet te zullen doen. Op deze eischen zullen de onderhandelingen wel niet afstuiten ; eerder op die van mili tairen aard. .Engeland verlangt namelijk ook, dat zijne marine de zeeën om Ierland zal beheerschen en de daartoe noodige be schikking zal krijgen over lersche havens en kusten ; dat het er soortge lijke faciliteiten zal hebben voor zijne strijdmacht in de lucht; dat Ierland een landmacht zal onderhouden, naar de mate zijner bevolking evenredig aan die van Engeland en dat het de werving van vrijwilligers voor leger en vloot van Engeland zal toestaan. Wanneer Ierland zich een deel van het Britsche rijk gevoelde, zou het tegen de inwilliging van deze eischen geen be zwaar behoeven te maken. Vooral niet, nu door de samenkomsten van de eer ste ministers der dominions met de Engelsche regeering meer en meer aan de bestanddeelen van het Britsche rijk buiten Groot-Brittannië invloed wordt gegeven op Engeland's buitenlandsche politiek. Maar Ierland voelt zich niet n met Engeland en zal in de zooeven genoemde eischen slechts een keten zien waarmee het aan Engeland vastgeklonken blijft, waardoor het gedwongen wordt in de lotgevallen van dit rijk te deelen. Voor het besef, dat een afscheiding van En geland ook groot nadeel aan Ierland zou berokkenen, in de eerste plaats eco nomisch nadeel, zijn de gemoederen er waarschijnlijk nog minder toegankelijk. Zoo staat het lersche volk dus voor de gewichtigste beslissing, die het in den loop zijner^ geschiedenis heeft moeten nemen. t Het lersche volk want men moet aannemen, dat de leiders van Sinn Fein in een aangelegenheid als deze de definitieve beslissing aan het volk zelf zullen laten ; dat zij in geen geval de verantwoordelijkheid voor een af wijzing van het Engelsche aanbod op hun eigen schouders zullen durven la den. ^ Misschien zal, bij het verschijnen van dit artikel, reeds bekend zijn, welke beslissing de Dail Eireann heeft ge nomen. Een zonder voorbehoud aannemen van het door Engeland gedane aan bod verwacht niemand. Men mag slechts hopen, dat het niet onvoor waardelijk zal worden afgewezen. KERNRAMP NEDERLAND EN DE VER EENIGDE STATEN door EDWARD W. BOK Tielman Roos, de voorzitter van de Transvaalsche sectie der Nationalisten is hun man. Ook hij heeft een vriendelijk gezicht, maar met zijn leuke stem en zijn innemende ma nieren kan hij de bitterste dingen uitbrengen en met zijn sarcasme den mooien schijn verscheuren,* zoodat het diep in den geest doorvlijmt en daar blijft haken. Tielman Roos heeft tot de advocaten van Christiaan de Wet behoord, toen deze gene raal, met een commando van eigen troepen op het eind van 1914 de grens overgetrokken naar Duitsch Zuid West Afrika, de gehoor zaamheid aan het Britsche bestuur had opge zegd, zonder nog positief te weten wat hij verder zou doen dan zich te verklaren tegen het militarisme. Inderdaad was het een begin van burgeroorlog. Met zijn handjevol menschen" in DuitschAfrika omsingeld, is Generaal de Wet naar den tronk in Bloemfontein gevoerd : voor een speciaal gerechtshof is hij daar verhoord, onder de beschuldiging van hoogverraad. Hij was een rebel geweest, dat erkende de Wet, maar hij had geen hoogverraad gepleegd. Zijn advocaten hebben de Regeering haar gebrek aan staatsmanswijsheid en haar trou weloosheid verweten. Het proces, eindigend met een verooroordeeling, heeft de partij der uitersten wederom versterkt. Er zijn nationale trekken van verschil tusschen Boeren kolonialen Engelschman,die de.scheiding doen aanhouden. Zij hebben ieder hun begrip van vrijheid. Voor den een is dat de familiare gelijkheid in den omgang, voor den ander de erkenning der rechten van iederen stand. Of het politieke dan wel gewone waren, dat deed er niet toe in den tijd der Boerenrepublieken, alles werd behandeld in een atmosfeer van Koffy en tabak" en de Presidenten waren op den voet van jij" en ,,jou" met hun burgers.' Thans is dit voorbij. Nu moet ik op een afstand blijven", zei er een tot onzen reiziger, ik mag niet spreken, (In ons nummer van 14 Mei heeft de heer R. P. J. Tutein Nolthenius de merkwaardige persoonlijkheid geteekend van Eduard Bok, een Nederlander van. geboorte zijn grootvader was bur gemeester op Texel die op zijn zesde jaar met zijne ouders naar de Nieuwe Wereld verhuisde en het daar van bak kersjongen heeft gebracht tot uitgever van een der meest gelezen weekbladen. Hoezeer hij in de Vereenigde Staten als een man van beteekenis wordt beschouwd, blijkt ook hieruit, dat de regeering van dit land hem den gezantschapspost te 's-Gravenhage aanbood, waarvoor hij echter gemeend heeft te moeten be danken. Sedert hebben ook andere bladen de aandacht gevestigd op dezen voormaligen landgenoot en op het boek, waarin hij zijne levensgeschiedenis beschreef: The Americanisation of Edward Bok". De heer Bok, die gedurende de laatste maanden in ons land vertoefde,had de wel willendheid voor de Amsterdammer" een artikel te schrijven,'dat wij ru>r in ver taling laten volgen, met zijn portret.) Dat het Nederlandsche volk zich nauw ver want voelt met Duitschland, Frankujk en Qroot-Brittannië, spreekt van zelf. Zij zijn buren en door zijn ligging is Nederland's voorspoed afhankelijk van zijne betrekkingen tot deze naties. De Vereenigde Staten liggen op 3000 mijlen afstands. Bovendien heeft (M t land aan gene zijde van den Oceaan altijd zeer op zich zelf geleefd, in splenuki isolation", zooals dat heet. En het ging daar prat op. De oorlog en de wetenschappelijke vooruit gang hebben hierin echter verandering ge bracht. De Vereenigde Staten liggen niet langer verweg. De telegraaf, de draadlooze en weldra ook de overzeesche telephoon en het vliegtuig zullen de Vereenigde Staten tot een buur ma ken. De wetenschap is diuk bezig de wereld in een groote gemeenschap te veranderen, met allen als buren van elkaar. voordat ik gevraagd word. Wij missen de per soonlijke aanraking als in den tijd toen Steyn en Kruger rondgingen en ons een hand gaven en vroegen naar de kinderen." Ik weet wel", antwoordde hem een jonge man die gedurende den oorlog in een Britsen regiment had gediend, dat onze officieren belang stelden in hun manschappen, en wij waardeerden dat door onze loyauteit tegen over hen, maar in onze verhouding weder zijds bleef steeds het feudnle stelsel als onder grond. Hier is het zoo geheel anders. Ik be wonder de overleveringen van voornaamheid en manieren en ik erken dat een Engelschman daarin apart staat van alle andere menschen. Toch ik verkies Zuid-Afrika en zijn vrijheid. Er zijn geen gentlemen" bij ons ; ik geef dat toe. Maar bij ons zijn alle blanken gelijken". Wanneer de Engelschman van thuis" spreekt, zoo bedoelt hij daarmee Engeland ; de Zuid-Afrikaner kan dat niet verdragen, thuis is voor hem Zuid-Afrika. Maar er zijn teekenen die dit verlangen naar Engeland met zijn vochtig klimaat, zijn weinig belovende omstandigheden, en zijn heel drukkende be lastingen, op den duur zich zal gaan wijzi gen. Er is meer kans op toenadering en er kenning. Generaal Smuts heeft die stemming dienstbaar willen maken aan zijn politiek van verzoening. Als hoofd van de groote ZuidAfrikaansche partij waarin het Britsche en Hollandsche element is vereenigd, heeft hij de republiekeinen in September 1920 opge roepen tot een conferentie te Bloemfontein. Het doel zou wezen : Hereeniging". Maar de anderen hebben het denkbeeld van een finale scheiding van Engeland niet op wülen geven. Daar, in Bloemfontein, is een groot monument.een nationale heijnnering aan het lijden der vrouwen in de concentratie-kampen ten tijde van den Boerenoorlog. Een verwijdering is tusschen de beiden gebleven. W. O. C. B ij v A N c K.