DE-AMSTERDAMMER, WEEKBLAD VOOR NEDERLAND 12 Nov. '21. No. 2316 ROSEGGER'S GEESTESLEVEN Dikwijls is aan Rosegger gevraagd, hoe 't wel gekomen is, dat zijne godsdienstige ge voelens en inzichten zooveel verschilden van die zijner bloedverwanten en dorpsgenooten; dat hij met zijn conservatieven aard ten op zichte van kerkelijke toestanden en gebruiken zich zoo gemakkelijk kon losmaken van den grondslag, waarop zijne voorvaderen en tijdgenooten stonden. Dan zocht hij in zijn ver leden, ging terug tot zijne jeugd, om na te speuren waar eigen voetpad afweek van den grooten weg. En hem werd duidelijk, dat de godsdien stige beginselen zijner kindsheid ongeveer dezelfde waren als die van later leeftijd. Met zijne ouders, die toch goede Katholie ken waren, is hij nimmer in botsing gekomen. Van een eigenlijk keerpunt in zijn geestes leven weet hij evenmin als van een zwaren zielestrijd. Toch is er wel wijziging ontstaan in zijne godsdienstige voorstellingen. Al bleef hij levendig gevoelen voor de poëzie zijner kerk en den vromen zin van vorm en leerstelsel, voor hare feilen en die harer geestelijkheid kreeg hij temeer open oog. Daartoe werkte velerlei mede. De innige vroomheid zijner ouders, doch zonder dweepzucht, en op het leven zelf gericht. Zijn eerste onderwijs in lezen en schrijven van een braven schoolmees ter, maar die om verschil van inzicht met zijn pastoor was afgezet. Het verslinden van boe ken, rijp en groen, om zijne dorstende ziel te lesschen. Dan het verkeer aan de school te Gratz met onderwijzers en leerlingen. Eindelijk de omgang met mannen als Hamerling e.a. Dit uiterlijk weervaren kan hier slechts worden aangestipt, daar het verhaal zelf te veel plaats zou vragen en in zijn geheel is gegeven in Wetenschappelijke Bladen 1918 en in het boekje Levensbedden (bewerking van Rosegger's Mein Weltleben). Dat hij aan de kerk zijner vaderen steeds trouw is gebleven, dankt hij grootendeels aan zijn gevoel van piëteit. Tot nadenken over zijne godsdienstige gezindheid, tot bepaling en verdediging van zijne inzichten kwam hij eerst, toen hij tegen stand en bestrijding ontmoette. Toen werd hem duidelijk, hoe hij in menig opzicht anders dacht en voelde dan velen ook zijner beste vrienden. Aanstonds zette hij zich schrap om voor zijne meening op te komen, die juist daardoor hem duidelijk en dierbaar werd. Overtuigde hij zijne tegenstanders niet, hij deed het in ieder geval zichzelf. In heerlijk licht verscheen hem de waarheid, in warmen gloed zijn geloof. Uit eiken strijd kwam hij met frisscher kracht en kloeker vertrouwen te voorschijn, al hield de tegenpatij hem wel licht voor verslagen. Niet met bewijsvoerin gen, aan anderer geschriften ontleend, ver dedigde hij zich, maar met hetgeen hij putte ui t eigen ervaringen. Mocht soms i n bijkomstige zaken worden toegegeven, over het ge'heel bleef de kern van zijn godsdienstig leven on geschonden. Hij wenschte niet anderen te bekeeren tot zijne overtuiging, maar zichzelf te rechtvaardigen. Moest een enkele maal een tegenstander hem gelijk geven, dan vond hij daarin weinig voldoening; veeleer deed 't hem voor den man leed, en een zwakken broeder gewonnen te hebben schonk hen; geen vreugde. Voor zijn godsdienstig geloof had hij geen behoefte aan gezelschap; hij bezat voor zichzelf zekerheid. Het evangelie, zooals hij zelf dat uit het N.T. had leeren kennen, was hem genoeg. Wanneer dat werd miskend, dan maakte hij zich ridderlijk ter handhaving op. Dat hij ook op verdienstelijke wijze het wa pen van ironie of humor wist te waardeeren getuigde het woord van een ouden priester, die tot hem zeide, dat hij voor het Christen dom meer had gedaan met zijn spot dan met zijne ,,zalving". Laat hij nu zelf eens vertellen uit den eersten tijd van zijn stadsleven. 1) Dr.Svoboda, redac teur van de Tagespost, had kennis genomen van de letterprodticten uit zijne jonge jaren en dadelijk ontdekt hoeveel talent er school in die uit Peter Krieglach-Alpel. Met eenige andere personen stelde hij hem in staat om te Gratz de lessen op eene handelsschool te volgen, ten einde zijne hoogst onvolledige kennis aan te vullen. De eerste dien hij, eenzaam en ver laten staande op het stationsplein van de groote stad, ontmoette, was een letterzetter van zijn leeftijd,een goedhartige jongen, die hem een paar nachten bij zich onderdak bezorgde. Deze was sociaaldemocraat en als zoodanig practisch werkzaam. Nu spreekt R. zelf: De sociaaldemocraten waren toen (een vijftigtal jaren geleden) nog menschen, die revolutie wilden maken, om de goederen der wereld gelijkelijk onder allen te verdeelen. Mijn letterzetter Robert, die maar n paar schoenen bezat, hoopte daarbij op een voor deeltje voor zichzelf, terwijl voor mijne twee paar bij de verdeeling al eenig gevaar zich voordeed. Ik bestreed dus zijn communis me en bracht daartegen ook den godsdienst in . 't geding. Nu vernam ik iets, dat geheel nieuw voor mij was. De godsdienst was priesterbe drog, het Christendom een stelsel van de aanzienlijken om de kleine luiden in banden te slaan en uit te buiten, en de geloovigen waren domme slavenzielen. Toen Robert, anders een beste jongen, zich van dien kant liet kennen, had ik liefst hem aanstonds laten loopen. Ik deed het echter niet, voelde mij per soonlijk aangevallen, trachtte mij te verde digen, hetgeen aanvankelijk onhandig, maar spoedig met zekere gevatheid en slagvaardig heid geschiedde. Altijd als wij bij elkaar waren zaten wij elkander in het haar, f over de soci aaldemocratie of over den godsdienst, even goed met de dweepzucht der overtuiging als sarcastisch en somwijlen scherp, maar nooit ruw, nooit opzettelijk elkaar kwetsend. Ik kreeg allengs pleizier in die oefeningen van den geest en van het woord, en kreeg den slag beet om het Christendom te verdedigen, de kerk te rechtvaardigen. Op 'n Zondagmiddag zaten wij in een kof fiehuis, ik, de letterzetter en een vriend uit mijn dorp, die te Gratz op het seminarie was en mij dikwijls opzo.cht. Heel gezellig en vroolijk waren wij aan het bier drinken, toen Robert a! heel gauw met zijne communistische in zichten op de proppen kwam. Ik was bang, dat hij den theoloog daarmee zou wegjagen, want die seminaristen mogen zich met zulke beden kelijke gesprekken niet inlaten maar moeten zich zwijgend terugtrekken, omdat volgens de meening hunner oversten de vlucht de beste bescherming tegen den vijand is. Maar mijn the oloog liet zijn glas nog eens vullen en stelde zich dapper te weer, door tegenover het com munistisch stelsel .met zijn gewelddadig in grijpen het Christendom te plaatsen. Daarte gen beweerde de letterzetter, dat Christus de grootste communist en sociaaldemocraat was geweest; hetgeen mij de vraag ontlokte, waar om de sociaafdemocraten dan zoo anti-christelijk waren? Aanstonds begon nu de letter zetter met zijn priesterbedrog. Daartegenover prees de theoloog het warme en onzelfzuch tige geloof van den echten priester,bewees met teksten dat deze Gods plaatsvervanger was, en kwam zelfs op het mysterie der transsubstan tiatie. Dat was koren op den spotternijmolen van den sociaaldemocraat. Ik vond dezen loop \an het gesprek op eene plaats, waar wij door de menschen aan andere tafeltjes wer den gehoord, minder gepast, ik deed mijn best tusschen beiden te komen, waarbij ik echter zóin mijne persoonlijke inzichten verstrikt raakte, dat er eene derde richting voor den dag kwam, en de lettcrzetter lacherrd mij een paap, de theoloog verwijtend mij een vrijden ker noemde. Inderdaad, tegenover den soci aaldemocraat had ik met trillenden hartstocht het wezen der kerk verdedigd, terwijl mij tegejiover den theoloog de erkenning ont viel, dat men de hostie en den wijn bij de mis alleen voor een zinnebeeld van Jezus' vleesch en bloed kon houden, een geloof dat hem veel te weinig was, ja dat, zooals hij zeide, iemand eigenlijk buiten de kerk sioot. Zij beiden, de sociaaldemocraat en de theoloog, wisten niet eens, hoe ver zij van elkander af stonden. Hij die in het midden zich bevond, hij wist het; hij was door eene wereld gescheiden van hem die links en van hem die rechts stond. En op zoo ver verwijderde vijanden schiet men met kanonnen. In de hitte van den strijd wer den wij zópersoonlijk, dat ieder den tegen stander voor zijn stelsel verantwoordelijk rekende, zoodat de theoloog een huichelaar werd, de sociaaldemocraat een goddeloos dier en ik ook iets niet zeer eervols, waarna wij beleedigd uiteen gingen. Dat was voor mij een pijnlijk uur geweest. Ik was te opgewonden om te kunnen slapen en liep den Slotberg op. Het was een kalme avond, helder scheen de maan. Wat een onzin, dacht ik, onder broeders wegens ver schil \an inzicht zich zóte vergeten, dat ieder, ofschoon met de beste bedoeling bij de verdediging van zijne overtuiging, juist dat gene doet wat den theoloog zijne kerk, den sociaaldemocraat de menschenliefde, mij het Christendom moest verbieden: den naaste persoonlijk te beleedigen ! Heeft men «daar voor een mond, om zijn beste vrienden te honen en misschien voor altijd van zich te verwijderen? De stemming van den dichter werd in den vriendelijken avond zachter, er ontstond een versje in Stiermarken's dialect, dat een mensch zijn mond niet heeft om te twisten en te schelden, maar om te kussen. Mijne gedichten waren in dien tijd nog wereldsch en levenslustig; ernstiger en tragischer zijn zij eerst later geworden. Maar iets van de blijdschap in God is er altijd in geweest. Dat Hotel Duin en Daal Te midden eener schoone boschr. omgeving. nttiiiliiliniiliiiiiiiiiittiliiii iiiiiniiiniiiiiiii iiiiiiiitliiiiin werd wel eens door kerkelijke ijveraars profaneeren genoemd l Bij ons volgend samenzijn drukten wij elkaar hartelijk de hand, vroolijk ais ware er nooit een godsdienstoorlog tusschen ons geweest; maar nauwelijks waren wij een kwar tier te zamcn of de strijd begon opnieuw, en dat verschil van meening bleek het levenwekkende en bezielende element te zijn, dat ons bijeenhield. Ruw zijn wij niet meer ge worden, maar ook niet meer zoo intiem als te voren, gelijk dat gaat als er eenmaal iets beschadigd is. Sinds den tijd, toen ik als bemiddelaar optrad tusschen theoloogen atheïst, is mijne beschouwing van leven en wereld toegenomen in duidelijkheid en stevigheid. Met den voet en het gemoed staat zij op de ervaring van God en het vertrouwen op God als in mijne kin derjaren, met het hoofd raakt zij den geest des tijds, waaruit ons aller zieleleven wordt gevoed. Ik ken daarom niet den strijd tusschen het kinderlijk geloof en de wetenschap. Al leen voel ik pijnlijk, dat ons leven en werken zoo zelden evenwijdig loopt met ons geloof. Ik ben mij bewust geworden, dat ons in ons godsdienstig leven iets ontbreekt, iets dieps en hoogs. Misschien is het de stilte der ziel. Afgescheiden van de wijze waarop de kerk den godsdienst tot iets uiterlijks maakt, er wordt over godsvrucht te veel gesprokenen geschreven. Niet hoofd en mond moeten er vol van zijn, maar ons gemoed. Voorts ben ik op mijn levensweg tot het inzicht gekomen, dat wij verdraagzaam moeten zijn jegens hen, die andere inzichten hebben dan wij. Al is mijn geloof voor mij het eenig ware, omdat ik ondervind, dat het mij meer dan eenig ander sterken kan en hooger opvoeren, toch kan ik mij indenken, dat menschen met een an deren aanleg behoefte hebben aan andere voor stellingen. Alleen die godsdienst die in kiem reeds in ons is gelegen, kan zich vour ons op vruchtbare wijze ontwikkelen. Zoo is gods vrucht iets geheel persoonlijks; en sinds ik in dien geest ook het onderricht van Jezus heb leeren verstaan, vind ik haar in overeen stemming met alle menschen en alle tijden, die van goeden wille zijn en streven naar het volmaakte en eeuwige. J. HERDERSCHÊE 1) PETER ROSEGGER, Mijn Zieleleven (ned. vert.) Amsterdam, van HolkemaenWarendorf. III»IIIHIIIIIIIIIIIIHIIIIIIMIIIIIIÉIIIII MlllllllllmlIlllllllllllllllllllllllltlllllllllU m minimin iiiiililliiiiiiiiiiliiiiiiimili Begrafenis-Onderneming J. D. STRUIJS & Zn. Prinsengracht 837 ? Telephoon No. 906 H. BOOTZ - Amsterdam (Brovw Telefoon N. 3514 U l N D t L LÜO Raadhuissfraat mag aan geen bittertafel ontbreken Landontginning-Maatschappij DE DRIE PROVINCIËN" TE AMSTERDAM GRONDEN TE KOOP, GESCHIKT VOOR: la. Intensieve cultuur. 2e. Verbouw van landbouwproducten. 3e. Grasland. 4e. Bebosschen. 5e. Bouwterrein. Brochure met kaart op aanvraag gratis verkrijgbaar ten kantore Sarphatistraat 1 E te Amsterdam PARfUM FtCRIDAPCIW \\ "§4 Dezoete.bedwelmendeSldemuan. &? i} \\ l dengrooten,tropisch.enftifxiuerbloesem* IJ Een sterke, doordringende geur uan 1|i bi/zanderenaard.uolen harmonisch. r 'l . Eveneens te bekomen als v PoDDuEaudeColoane. PopouLotion pJi POPDIJBrillantine, KLEERMAKERS Eityund fin J1/»5 mi. Zitirdagi tot 1 mr Abonnementen en de Nieuwste Stoffen iZUIVER WOLLEN: i HALFWDLLEN-: KATQENEN-TRICOT-: RAMEH-EN NET-! ONDERGOEDEREN Oude & Nieuwe Strijk instrumenten Vakkundige garantie. S. BLAZER Mzn. Beëedigd Taxateur Ceintütbaan304. Iele!,/. 1411 AMSTERDAM. G. J. DE KONING & Zn. - Keizersgracht 44? (voorheen L El DSCH ESTRAAT 69) - BADKAMERINRICHTINGEN ~ BINNEN 24 UUR, leveren wij U glazen voor afstand en nabijheid, uit n stuk gesiepen, met zichtbare en onzichtbare scheidingslijn voor SO-EASY of SO-EASY glasbril. M. A. GROEN A Go. OpHolons Keizersgracht 8O6 - Hoofdeinde 88 AMSTERDAM OEM HAAQ FIRMA W. KUIJK CHOCOLA D E M A C AZIJN GALERIJ 32-33 TELEFOON Z. 2973 AMSTERDAM Groote sorteering in St. Nicolaas en Kerstmis-Artikelen Volgende merken voorradig: Bensdorp \ F. Marquis Droste Rod. Lindt Driessen A, & W. Lindt Nieuwerkerk Pette Rademaker Suchard Saroiti Sansen & Ingels enz. enz. Lievegoed's Artikelen blinken uit door kwaliteit! Proeft b.v. eens W*:D. JOHN «AY'.S Fijne ingelegde ZUREN (AUGURKJES, UITJES enz.) en PICCALILLISAUS! Lievegoed's Artikelen z^rbzoennvan 5O bont* rrlfl. PICCALILLI Waar niet vertegenwoordigd ijverige agenten gevraagd. M.V. DE HOUTTUINEN" Amsterdam. BEGRAFENISVEREENIGING TE AMSTERDAM N. SAX Jr. P, C. lOIFKTlUT 38 -:? TELEFOON 2UID 34! en 4250 Eigen Automobiel tot vervoer vin Overledenen ADR1AAN SC5AKEL HEILIGEWEO 11-17 OVERHEMDEN IN- EN EXPORT WED. A. VAN LAAR Damrak 25, AMSTERDAM Telafoon N. 185 N. 7725. Postglro 882(7, HORS D'OEUVRE SCHOTELS, KREEFT, CAVIAR, OESTERS. DAGELIJKS AANVOER VERSCHE ZEE en RIViERVISCH Restaurant Ie tage. Bestellingen aan huis zonder prijsverhooging POLLEN) Oude Genever Fijne Likeuren en Punch M. P. POLLEN A ZOON - Rotterdam LIPS 2 PETER5-DORDRECHT FABRIEK VAN HAARDEN Kennisgevingen van: VERLOVING en ONDERTROUW. VISITEKAARTEN. LUXEPAPIER. Atelier B van MaDtgem MUNTPLEIN 9, AMSTERDAM. Clichés Voor alle doeleinden NV Chem.Kunatinrichting Dames- enHeerenKleeding D, f, Beijaip S k Hoogewal 13-14 's-Gravenhage ATELIERS JOH.WEEN UTRECHT GKSCH.EN GKBR GLAS IN LOOD MEUBELEN DECORATIE ENZ.