DE AMSTERDAMMER, WEEKBLAD VOOR NEDERLAND 31 Dec. '21. - No. 2323 SCHILDERKUNSTKR ONIEK H. H. KAMERLINGH ONNES, bij WALRECHT. DEN HAAG De jonge Onnes, een tentoonstelling tege lijk met zijn vader gehouden in den Rotterdamschen kunstkring wees dat uit, is een somptueus talent, wat de kleur betreft. Ge wildet hopen, wanneer ge de begaafdheid had erkend in dezen schilder, dat een regel matige ontwikkeling zijn deel zou zijn. Wat hij nu bij Walrecht in den Haag laat zien, bewijst dat deze gestrenge ontwikkeling, hier zoo gaarne verwacht, aangetast is door het vele nieuwe en het vele onzekere, dat deze tijd meebrengt.... Het is een der moeielijkste perioden der schilde! kunst, die welke wij beleven; wat zij wil is allicht duidelijk, maar de manieren, waarop zij zoekt wat ze wil, zijn tot verwarfe'ns toe, talrijk. De jonge schilders worden verward, en gaan soms tegen 't eigen wezen dan in. Ik zal dan ook bij Onnes niet die dingen behandelen, die ik, zooals ze nu te vinden zijn, tijdelijke expressies acht voor hem; maar alleen een paar werken aanduiden, waarin wat gevonden werd, in alle gevallen intensiteit vertoont. Dat zijn drie portretten, die van Ehrenfest; van zijn vader; van Einstein. Het zijn dus drie psychologische op gaven. De meeste intensiteit, de grootste geestelijke spanning vindt ge in Ehrenfest (en profil) en eenigszins als een decoratieve opgave verwerkelijkt. Hoewel technisch versChillend van voordracht, zijn de twee ove rigens meer gelijk van aard, dan de opper vlakkige bekijker meent. In beide is de kleur feitelijk droomerig-levend; de afbeelding der twee mannen is droomerig-levend. Het portret van den vader van den schilder is meer verholen in de kleur, het portret van Einstein, die een schakers-kop heeft, steekt zijn wezen recht naar u toe; de kop is goed, de haren, 't geheele gebaar van 't lijf. Het schijnt me, en niet hierom alleen, dat de kracht van den jongen Onnes de figuur zal zijn. Te wenschen is, dat hem meer vertrou wen groeit op 't eigen wezen want dat wezen bestaat, en wij kunnen toch niet anders doen, dan 't eigen wezen zoo zuiver mogelijk realiseeren; ons daarvan niet af laten leiden is kans op welslagen; zoo diep mogelijk daarin duiken, is misschien een parel vinden, die allen zullen waardeeren. Niet te vergeten is, dat we dór de persoonlijkheid van alge meen belang kunnen worden, en nooit dat zullfn zijn, zoo we te lang staren naar wat anderen (en soms minder begaafden) voor dragen als de alleenige waarheid ; de alleenige waarheid voor den kunstenaar is toch op schoone wijs zich zelf te zijn.... PORTRETTEN, BIJ GOUDSTIKKER. AMSTERDA,\\ (nabetrachting). Een tentoonstelling, die portretten vertoont geschilderd door Lucas van Leyden tot en met werk van Le Fauconnier (de dichter Castioux) is altijd de moeite waard te gaan zien, vooral als er beeltenissen ijn in vele schakeeringen. En om nog iets dan om wat hier te zien was en te constateeren bleek (dat de modernen, anders dan de Vroegeren zich toch handhaven naast die vroegcren door een opener leven in de kleur) zeg i4< hier, na de reeds in*dit weekblad geplaatste be spreking van deze tentoonstelling, een enkel ?\Voord over de verzameling bij Goudstikker. Het initiatief, door deze firma genomen, was te hernemen dooreen werkelijk leider van een mu seum, en op meer uitvoerige wijs was een ten toonstelling te houden door zulk lei de r, van het portret uit verschillenden tijd. De man van het Museum kan meer krijgen; het overzicht zou zuiverder kunnen worden. Hij moest het best laten zien van vroeg tot laat in niet te veel voorbeelden hij zou, zoodoend, een alleraangenaamst werk verrichten, en een genot verschaffen aan de kunstgevoeligen. Ik vraag: wie zal het doen? VRIJHEID" (opgevoerd door Het Schouwtooneel") Teekeningen voor de Amsterdammer" van B. van Vlijmen Wilhelmina van der Horst?v. d. Lugt Melsert (de vrouw) Jan Musch (de intellectueel) Balleduc, Frits Bouwmeester en Th. v. Vliet (matrozen) Co Balfoort, Ko van Dijk en Karel Rijken (soldaten) iMiiHimiiimiimiiimimiiiimiiiiiiiiiiiiiiiimiiiiilii ui iiiiiiiiiiiiiliiiiiiiiiiiliiimiiiiiimiiiiiiiiiiiiiiiilllilllliililiiiliiiiilillliiiiHu EEN VERZOEK AAN DEN NIEUWEN DIREC TEUR VAN HET RIJKSMUSEUM, DEN HEER SCIIMIDT DEGENER Het aantal Vermeer's is betrekkelijk zeer klein. Van dat betrekkelijk kleine getal zijn een vrij groot procent in Holland. Dat bebeteekent dus, dat het geen te groote moeite zou geven, een tentoonstelling te houden, in een der zalen van het Rijksmuseum, van al de Vermeer's, die bekend zijn. Het zou geen tentoonstelling zijn, die den toeloop had van een Rembrandttentoonstelling, maar Vermeer's naam is groot genoeg en zijn klare innigheid wordt genoeg geëerd, dan dat zulk IIIIIIIIIIIIIIIIIMIIMIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIUIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIMIIIIIIIIItllllllllllllll N.V. HET SCHOUWTOONEEI.. Vrijheid, door Herbert Kranz. Aanvankelijk scheen het verbod dit drama in het openbaar te vertoonen de consequentie van overheids-o verwegingen, welke gedu rende den oorlog tot een gelijken maatregel ten opzichte van Dr. Walch's De hoogste wet" hadden geleid. Daargelaten dat auto riteit van onbevoegden op een terrein waar in hoogste instantie andere dan sociale wetten gelden, altijd af te keuren is, en in ons land slechts kan prikkelen tot het tegenover gestelde van hetgeen men ermee beoogt, was er in die overwegingen toch iets, dat, in het chaotisch tijdsverband, met mijn gevoelens omtrent dit onderwerp het koste mij mijn artistieke reputatie strookte. De idee der ontwapening, tot in haar onmiddellijk op het individu terugvallend besluit, dat het Evangelie-woord van de linkerwang en de rechterwang" maakt tot een onvoorwaardelijk gebod, is te groot om er terwille van het dankbaar dramatisch debat een gelegenheidsspel mee te spelen. Dit ideaal is voor de wer kelijkheid vooralsnog te duur, en voor de fantasie te goedkoop. Liever sterven dan dooden ...." wie applaudisseert moet zichzelf minstens eenmaal recht in de oogen hebben gezien met de vraag: wat zou ik doen als het er voor mij, of voor wie mij het liefst is, op aan kwam? Het tooneel is te goed om het in dienst te stellen van de phrase, van de pro paganda, die, buiten schot, zoowel tegenover de praktijk van het leven als tegenover den zuiveren eisch van het kunstwerk, op dezen dag nog niet te verantwoorden is. Dr. Herbert Kranz heeft, tot onze ver blijding, dit onderwerp in grata slechts zijde lings betrokken in het probleem dat hij gebiedend stelde, en gebiedend stellen mocht. De feiten, waarvoor in dit drama acht menschen veroordeeld werden, bleven in de scha duw, desnoods hadden zij ook om een ander vermeend ideaal dan dit (dienstweigering) daar gevangen kunnen zitten. Deeenige, die zichzelf daarom een martelaar gevoelt, wordt ons met zijn hoovaardig refrein: Dat hebban wij gedaan !" voorgesteld als den meest-menschelijken, doch minst waardigen kameraad. Waar het in dit stuk om gaat, is niet zoozeer de trouw aan deze daden-als-zoodanig, dan wel de trouw die ieder mensen aan zichzelf ver schuldigd is. Wees trouw aan je beste uur", zegt ,,de Vrouw" tot elk harer medegevangenen af zonderlijk, en tegen dit eenvoudig, onaan tastbaar woord verbleekte alles wat tusschen deze menschen omtrent de beginselen, waar voor zij vielen, gesproken was, verbleekte zelfs het ideaal der gemeenschap. Want hier toonde zij het individu als heerscher. Zij verkreeg de sleutels, thans heeft elk voor zich te kiezen langs welken weg, naar welke Vrijheid" hij, beschikker over eigen lot, straks wenscht te ^,aan. De vlucht uit de gevangenis in minieren zin: van de plek waarop gij staat vraagt de ontkenning van dat ne uur, waarin de mensen zich waarlijk mensen heeft gevoeld, in contact met iets dat hem op dat oogenblik meer waard werd dan zijn eigen-ik; de vlucht", feitelijk of in abstractie, houdt de vernie tiging in van de eigcn-waarde, van de hoogste individualiteit. Een ideaal, een overtuiging, een liefde vergt onze trouw tot in den dood. En het eenige waarop het aankomt is, onder alle omstandigheden, te kunnen sterven in de houding waarin men heeft geleefd. De Vrouw, die de sleutels in het bezit van dit, als bij ingeving het eerst begrijpt, en onder den hoogdruk der ontroeringen de tijd verstrijkt en de galg staat opgesteld --? snel voelt kiemen en rijpen in de ontvankelijke harten om haar heen, wacht, het symbool der bevrijding hoog in de geheven hand. Zal de vrees voor den dood.... dooden, het mannelijk geweld sterker zijn dan de kracht die zij oproept enkel door te herinneren aan ieders beste uur"? Zij weet, dat daarvoor geen prijs te duur was, dat ook thans geen prijs te duur zal zijn. En zonder vertoon laat zij de waardeloos-geworden sleutels wegglijden door het kerkerraam. De soldaat.... een God in het diepst van zijn gedachten"; de souvereinc Mensch reikt zijn broeder de hand. En als de deuren voor de executie opengaan zien de bevrijden niet de grauwe binnenplaats in de schemering van den wreeden vroegen ochtend, maar het verblindend licht van den triomfeerenden, bewusten wil. Dit is de schoone gedachte, -- waarvan wij niet vragen of zij een utopie is, omdat ze als illusie zichzelve dekt welke het blijeindend drama van HerbertKranz beheerscht, en die hij dan nu, naar de mode van den dag, expressionistisch verwerkte. Ware hij een Huize l. ZOMEIDIIK BUSS1HK PaïiljoenYood6lparUel,Zuid41908ii5ï95 Restaurant a la carte Lu noh,Afternoon-tea, Diners e»Sou pers Dagelijks muziek donr het Huls-orkest llllllltlllllllllllllllllllltlllllllllllllllMMIIIMIlmlIMIIMMIIIIIIIIIIIIIMItlllll dichter geweest, dan zou hij het waarschijnlijk on-expressionistisch hebben gedaan en ons, behalve gesticht, ook hebben ontroerd. Thans bleef de dichterlijke inval bijbeltekst, omdat de persoonlijke nuance, welke er de atmosfeer omheen had moeten weven.... zich excuseeren liet. En dit was wel het meest verras send resultaat van dit belangwekkend ex periment: dat het expressionisme, als ver schijnsel op zichzelf, naar ik in mijn vorige kroniek trachtte |e verklaren, ten doode opgeschreven plotseling het eerherstel bleek in te houden van het tooneelstuk-inverzen. Van dat, door het groote publiek zoo weinig beminde, want, o, naturalisme, zoo onna tuurlijk" geheeten,' natuurlijkste middel tot verheffing. Het groote bezwaar voor ieder die een tooneelstuk wil schrijven, is de moei lijkheid het schema te vullen. Een uur op het tooneel.... is lang. Men kan daarin een conflict alle eer bewijzen en nog tijd overhou den. Vondel vulde dien tijd met de lyriek van zijn hart. Anderen deden dit met de conver satie van hun familie. De expressionist, die geen Vondel is, en van beuzelpraat niet houdt, vond andere uitwegen: de pauze en de her haling. En voor het oogenblik heeft deze armoede, de harde, droge toon, als van een melodie met n vinger op de piano gespeeld, een schijn van degelijkheid en kracht. Vrij heid" van Herbert Kranz is een knap ineengezette einacter", drie kwartier, langer niet; hij meende er een avond mee te moeten vullen.Jen toen werd het een expressionistisch drama. En hoe dikwijls ging bij dezen stren gen kunstvorm de natuur nog boven de leer. Herhaaldelijk Heten zijn figuren het accoord, het woord dat de synthese inhield, los, om er als van ouds, gemoedelijk tusschen do,or te babbelen, iederin den breede over zijn familie aangelegenheden, en stijlbloempjes te plaatsen, die de soberheid van den opzet eerst recht als schamelheid deden beseffen. De visschersvrouwen in Op hoop van Zegen" wekten met zulk gebabbel een stemming van onver getelijke beklemming, maar die werden ook niet" telkens expressionistisch gestoord. En eindelijk wisten we heelemaal niet meer waaraan ons te houden, toen de gevangenen, wien den gansenen avond door den regisseur het schreeuwen, solo, en in koor, was opgelegd geweest, elkander daarop opmerkzaam gingen maken: Spreek niet zoo luid." Alsof de auteur, niettegenstaande alle moeite die hij zich gaf om ons de handeling als zinnebeeldig in te prenten, plotseling weer de realiteit eener gevangenis wilde, waar men uit den aard der zaak zijn heimelijkste gevoelens niet over de gangen schreeuwt. Verguisd realisme", wat doet men al niet om u kwijt te raken, en hoe taai blijkt ge ! Het zou onbillijk zijn Herbert Kranz, die in Duitschland niet tot de eersten onder de expressionisten mag behooren, maar, naar dit werk beoordeeld, ongetwijfeld tot de sympathieksten, om den vlakken stijl waarin hij schrijft ook die andere poëzie, de theatrale,, te ontzeggen. Op het tooneel waren dichterlijke vondsten. Indruk heeft op mij het begin gemaakt, het exposé, de kerkerbouw, de groep, waarbij we de gedachte aan het fotografisch atelier snel wisten te onderdrukken, de koppen, waarachter het hevige woelde, met nu en dan een kreet, die zich loswrong, als sprong de spon van het gistend vat. Treffend vond ik ook het stom beroep op de ge vangenisbewaarders vór de beschamende vraag: de sleutels achter te laten, waarmede een ieder voelde het beste van zichzelf prijs te geven, over de lippen sloop. Hiermede werd de oplossing van het werk, de innerlijke ver lossing, op meesterlijke wijze voorbereid. En aandoenlijk was de inval alleen men had er de aandacht niet op moeten vestigen de jongste der drie oppassers te doen optreden met n arm en een slappen mouw. Een die wist wat het is" oorlog lijden Een, de eenige, die niet terugschrok voor hè* gemeenzaam: kameraad", omdat het leed hem tot mensch onder de menschen geadeld had. En die daar, op zijn beurt, zijn beste uur" vond toen hij om acht kameraden, acht mede-menschen, het leven te redden, het zijne in de waagschaal legde, en de sleutels afgaf. De met liefde ingestudeerde vertooning, onder regie van den schrijver, gaf op zichzelf beschouwd alreeds de voldoening, die alle overgave, alle intensiteit wekt. Bij het Schouwtooneel" drukt de hoeveelheid der voorstellingen de hoedanigheid daarvan; spel en samenspel ik heb het herhaaldelijk moeten uitspreken blijven maar al te dik wijls beneden den gemiddelden eisch, dien een tentoonstelling geen feit zou zijn.geen daad zou zijn. Zou de nieuwe directeur van het Rijksmu seum deze tentoonstelling niet op zijn pro gramma durven zetten? AKKERINGA, PULCHRI STUDIO, DEN HAAG Deze tentoonstelling is ongelijk, en me hier en daar tegengevallen. Het landschap met de boomen is zwak; de nettenboetsters" zijn te veel herhaald, om nog spontaan ge bleven te zijn; de theeuurtjes, die ik niet altijd zeer bemin, zijn door een schilderij van dergelijke voorstelling goed vertegenwoordigd. De stukken tuin met de bijenkassen zijn aar dig. De bloemen, ik heb ze beter gezien ik had op deze tentoonstelling daarvan voor beelden verwacht van forscher properheid; de fout is in de achtergronden. GROEPEN OP PULCHRI STUDIO. Ingres is van een schijnbaar-koele heftig heid.. Ik noem de Maraboe van Sarah Bis schop; een vrij onstuimige schets van Van der Hem, en vind Bonger's kleur nog steeds van de kook. PLASSCHAERT BEZUINIGING EN ZAAKKUNDIG BEHEER De enorme verhooging der Staatsbudgetten tengevolge van den oorlog en de daarmede gepaard gaande moeielijkheid om, niette genstaande eene bijna ondragelijke toename van den belastingdruk, inkomsten en uit gaven sluitende te maken, hebben in de meeste Rijken geleid tot een aandrang naar bezuiniging. Tot nu toe echter heeft die aandrang nog niet geleid tot daden, maar is het hoofdzakelijk tengevolge van latente tegenwerking bij woorden gebleven. Duidelijk blijkt dit o.a. uit het rapport van de bezui nigingscommissie hier te lande, waarin talrijke voorbeelden van verkwisting bij verschillende departementen worden opgesomd, maar waar het tot standkomen van aanbevolen ver beteringen afstuit op de hier bedoelde tegen werking der betrokken ambtenaren. Dat die tegenwerking niet tot ons land beperkt is, maar vrijwel universeel is, komt sterk uit in de toelichting op de begrooting van de Vereenigde Staten voor het loopende en vol gende jaar. Daar schijnt men echter thans op weg te zijn door het invoeren van drastische bezuinigingen, maar bovenal door toepassing van een meer zaakkundig beheer en samenwerking tusschen de verschillende departementen, om tot eene aanzienlijke ver mindering van uitgaven en dientengevolge van den belastingdruk te geraken. Het budget voor het dienstjaar 1922/23 wijst nml., vergeleken met de uitkomsten van het dienstjaar 1920/21 de volgende cijfers aan : 1922?23 1920?21 Uitgaven g 3,505.754.727 $5.538.040.689 Inkomsten 3.338.182.750 5.624.932.960 Geraamd tekort $ 167,571,977 Overschot $ 86.892.271 De Uitgaven worden dus op ruim twee milliard dollar of ca. 40 pCt. minder geraamd, verdeeld over de verschillende departementen. Eene beschouwing van de onderdeden doet echter zien, dat deze zeer aanzienlijke ver mindering van uitgaven voor het grootste deel te danken is aan het ophouden der buiten gewone omstandigheden,die in de oorlogsjaren men thans in ons land aan een opvoering stellen mag. Bij deze laatste bleek de waarde van een straffere regie. Het uitdrukkings vermogen van allen verraste, plastisch vo caal nog niet was eenheid bereikt. Mevrouw van der Horst, de Vrouw, Jan Musch.de intel lectueel, Co Balfoort, dien ik nog nooit met zooveel innigheid iets op het tooneel heb hooren zeggen, Ko van Dijk, Frits Bouwmeester, de temperamentvolste, Karel Rijken, de jeugd; en dan die matroos, overvallen door de gebeurtenissen, als verstard in de militaire houding, pink op den naad van de broek, tot in den dood. Onvoldoende waren de drie oppassers; den jongsten, op wien zooveel aan komt, zou men in het belang van het stuk goed doen te vervangen. Eigenaardig kwam het halfslachtige van deze, nieuwe" kunst ook door de stemmen uit, die we, naar het .timbre, in realistische en poëtische stemmen konden onderscheiden. Men werd door hen, die gewend waren verzen te zeggen (Musch, Ko van Dijk, Balfoort) in een geheel andere wereld gevoerd dan bijv. doormevrouw van der Horst en Frits Bouwmeester, wiergeluid, rauw, navrant, en vaak tegen de maat in, het meest onmiddellijk, doch uitsluitend realistisch ontroerde. En het was in het bij zonder Musch, die, iets te déclamatorisch maar met bezieling in zijn stem, het vermoeden bevestigde, dat de redding uit den expressionistischen nood in de dichterlijke gebondenheid, de persoonlijke nuance en de natuurlijke emphase der lyriek gevonden zal moeten worden. Langs welken weg ook dit kind dan weder bij zijn Grootje komt. TOP NAEFF iiMmiiiiiuiiiiiitiiiiiiiiuiiiiiiiiiiiiiiiii.iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiifiiiiiiniu 1PADOX VARMOND LEVEÏT ei/VLfLANCO t»«m»KO#'C* TUD: AU.C HOUTc»myT»ucT«:>' Al./LAMDHUIZEN /CHOOLCEBOWWEN JACHTHUIZEN ZIEKENHUIZEN INLICHTINGEN O* AAMV»AAC