11 Febr. '22. ~* No. 2329 DE AMSTERDAMMER, WEEKBLAD VOOR NEDERLAND mr M 1. Dwarsdoorsnede van de loods aan de De Ruyterkade. DE UITBREIDING VAN HET CENTRAAL-STATION TE AMSTERDAM IV. DE VERSCHILLENDE NIEUWE WERKEN. (Slot) De vergrooting van liet station. Zooals reeds vermeld, worden er 3 perrons bij ge maakt, met groote overkapping van het Ie naar het 6e perron, waarvan het 4e iets ten noorden van het bestaande 4e perron, terwijl het 5e en 6e met de daarlangs liggende sporen komen te rusten op een groot dienst-gebouw, dat gebouwd wordt op een terrein aan de De Ruyterkade, dat gedeeltelijk eigendom van de Maatschappij, gedeeltelijk van den Staat was, en deels door onteigening en aankoop verkregen is. Dit gebouw, dat bijna 40ÜM. lang en ongeveer 21 M. breed wordt, zal bevatten groote bestelgoederenloodsen, douanenloods, kantoorlokalen, ketelcentrale en electrische centrale, respect, voor de verwarming en verlichting van alle stationsgebouwen, en voor de levering van stroom voor de electrische liften op alle perrons en in de gebouwen. De drie personentunnels en twee bagage tunnels zijn bereids doorgetrokken tot den toekomstigen achterwand van dit gebouw en komen met het nieuwe dienst-gebouw in open verbinding, terwijl 2 der personentunnels door het gebouw heen tot de De Ruyterkade doorgevoedr zullen worden. 5. De nieuwe viaduct gedeeltelijk j voltooid. Voorts zullen in dit gebouw worden geplaatst liften voor het vervoer van goederen en bagage naar de perrons en naar twee te maken bagagebruggen, die alle perrons zullen ver binden, alsmede een groote lift voor het heffen van de zwaarste vrachtwagens van de De Ruyterkade naar het 6e perron, waar een los- en laadplaats gemaakt zal worden. De keuze van de constructie van dit gebouw was niet gemakkelijk. De hoogte van de sporen op het dak was aan een bepaald peil gebonden in verband met de hoogteligging van de bestaande viaducten; die van de loodsvloer was ge bonden aan een bepaald peil, zijnde een zeker aantal decimeters boven dat van de De Ruyterkade. Tusschen die vloer en de dekbalken moet zooveel hoogte aanwezig zijn, dat men zonder gevaar goederen kan vervoeren, 't Gevolg was, dat voor de con structie van het dak der loods slechts zeer weinig hoogte overbleef en de balken, die dit dak moeten dragen, zoo kort mogelijk moesten worden, teneinde hunne hoogte te beperken. Het bijgevoegd schetsje, gevende eene dwarsdoorsnede van de loods, (1) verduidelijkt het beginsel der constructie. Het dek bestaat uit zware ijzeren moerbinten A, B, en C, onderling scharnierend bij SI en S2 verbonden; deze binten zijn op die manier zoo kort en laag mogelijk gehou den. De onderlinge afstand van elk stel moerbinten is 6.25 M. Hierop dragen een reeks kinderbintjes k (slechts gedeeltelijk geteekend). Het geheel wordt opgevuld en afgedekt met beton, waarop een waterdichte laag (asphalt of iets dergelijks) en daarop grindballast, waarin de sporen komen te liggen. Op het moerbint rusten de ijzeren perronwanden en balken, waarop gewapend betonvloer. Het moerbint is aan de achterzijde vast geklonken aan de stijlen van den achterwand D, en draagt bij de scharnieren S3 S4 S5 op de twee tusschenkolommen E en F, en op den voorsten stijl G, die tevens de overkap ping en het 6e perron draagt. De achterwand is gefundeerd op een doorgaanden gewapend betonvoet II, de kolommen op dito betonplaten P. Deze voet en platen zijn zoowel in langsalsin dwarsrichting gekoppeld door gewapendbéton balken Hen I Ia, en ijzeren raamwerken I en Ia. Het geheele gebouw is dus een buitenge woon sterke ijzeren kist, in vakken verdeeld, en rustende op houten palen, ter lengte afwisselend van 18 tot 27 meter. Enkele palen met verlengstukken gaan zelfs tot 30 M. diepte. De vaste grond ligt op sommige plaatsen dieper dan ergens elders te Amster dam, doch zér plaatselijk. Het bestaande hoofdgebouw aan het voorplein b.v. staat op palen van 13 a 14 meter. De vaste zandlaag begint daar reeds op ongeveer 12 meter diepte. De ijzeren kolommen van het gebouw worden geheel brandvrij ingepakt" in beton, want, hoe vreemd het ook moge lijken, ijzer is geen brandvrij materiaal en verliest bij eenige aanzienlijke verhitting volkomen zijn draagkracht. De geheele constructie van achterwand, kolommen en dek wordt dus geheel brandvrij in beton uitgevoerd. In den voorwand komen deuren en ramen. Op het 5e perron komen wachtverblijven en dienstlokalen. Eenige cijfers: Onder het gebouw worden "+ 4200 palen, ter gezamentlijke lengte van ~ 100 Kilometer geslagen; de ijzerconstructie bevat -i 3.200000 K.O. ijzer. De kosten zijn te stellen op ? 4.000.000. De photographieën 2 en 3 geven een denkbeeld van de ijzerconstructie, de koppelbalken en de scharnieren. Photo 4 is een kijkje op het werk. In het gebouw komt een groote kluis, geheel.in gewapend beton uitgevoerd, met pantsering en deuren van Ups. Het gebouw wordt van een uitgebreid net van brandleidingen voorzien. De Viaduct Houttuinen, lang ± 550 M. is eene constructie van gemetselde gewelven op gemetselde pijlers, geheel overeenkomstig de bestaande, en rustende op betonvocten met 3 doorgaande gewapend beton koppelbalken. Het geheel is gefundeerd op houten palen, lang 13 a 17 meter. De sporen komen in grindballast te liggen. Photographie 6 geeft die gekoppelde fundeering, photo 5 de voltooide viaduct weer. Het open gedeelte wordt afgedekt met een ijzeren dek, waarop beton en ballast. De fundeering is daar onderbroken, omdat het niet raadzaam leek met het oog op onge lijkmatige zetting en temperatuurwerking de geheele viaduct uit n stuk te maken. Er zijn 2 zulke onderbrekingen, terwijl ook bij de onderdoorgangen Oranjestraat, Teerplein en Planciusstraat, die met ijzeren bruggen zullen worden overspannen, zulke onderbrekingen zijn. De overbrugging Prinsengracht wordt eene constructie van ijzeren balken uit beton, rustende op ijzeren en steenen pijlers. Bij het maken der fundeering wordt gebruik ge maakt van ijzeren damwanden, waarbinnen de fundeeringput wordt uitgegraven. Dit systeem heeft in het buitenland reeds lang toepassing gevonden, doch was vroeger in ons land, waar hout goedkoop was, te duur. Thans, nu het hout nog duur is en het ijzer 2. Ijzeren koppelbalken en ijzeren boven bouw van het dienstgebouw aan de De Ruyterkade. relatief goedkoop, heeft het gebruik van ijzeren damplanken voordeel. Zij kunnen bovendien meermalen gebruikt worden, terwijl houten planken in den regel stuk geslagen worden en na het trekken vrijwel onbruikbaar zijn geworden. Photo 7 geeft de bestaande overbrugging, die verwijderd zal worden. De Singelgracht zal worden overbrugd uit een geheel nieuw type ophaalbrug. De kosten van de geheele viaduct met de bruggen zullen ongeveer ?3,500.000 bedragen. Totaal wordt er ruim 125 kilometer heipaal in de fundeering verwerkt. ?Emplacement W ester dok. Dit is verkregen door aanplemping in het Westerdok. Alvorens met zandstorten te beginnen, is eerst de bovenste, ongeveer n meter dikke, slappe laag modder w ggebaggerd, en is ter plaatse van den te maken kademuur een zeer diepe geul ge baggerd tot ongeveer 9 meter onder A.P. zijnde 4 meter onder den bodem van het Westerdok met de bedoeling den slechtsten grond op te ruimen. Deze geul is daarna aangevuld met zand tot gelijk met dien bodem. Daarop is de verdere zandaanvulling over de geheele oppervlakte zeer voorzichtig en gelijkmatig in betrekkelijk dunne lagen met een elevator aangebracht. De bedoeling van dit gelijkmatig uitstrooien is om te voorkomen, dat er oppersingen en wegschui6. Fundeering van de nieuwe viaduct. vingen van slechten grond zouden plaats heb ben. Deze zijn dan ook geheel uitgebleven. Boven water is het terrein volgespoten met zand, nadat eerst rondom het terrein, ongeveer ter plaatse van den te maken kademuur, een ringdam gemaakt was. Het zand was afkomstig van de waterstaatswerkcn in IJmuiden. Op die manier is werk met werk gemaakt. Doordat het terrein volgespoten is, zit de zandmassa buitengewoon vast in elkaar en zakt weinig na, wat later van groot voor deel zal zijn. De onderhoudskosten zullen dan gering zijn. Toen het terrein voldoende lang gelegen had, is de ringzanddam gedeeltelijk afgegraven tot ongeveer een meter onder het waterpeil en is de fundeering voor den kademuur, bestaande uit een breeden vloer van gewapend beton op houten palen, gemaakt. Op dien vloer is de rmnir van basalt en beton, afgedekt met graniet, opgetrokken. De gevolgde werkwijze is geheel overeen komstig aan die. welke Publieke Werken reeds jaren lang met groot succes toepast bij den bouw van kademuren in het Oostelijk Havengebied te Amsterdam. Toegang naar het terrein wordt verkregen door eene nieuwe dubbelsporigc overbrug ging, waarvan de pijlers en landhootden gereed zijn. Deze pijlers worden gekoppeld aan de landhoofden door een doorgaande fundeering, teneinde beter weerstand te kunnen bieden aan den gronddruk. De draaibrug over de Westcrdokdoorvaart wordt van een bijzonder svstecm, in 't klein 3. De ijzerconstructie. reeds eenige malen met goeden uitslag bij de Nederlandsche spoorwegen toegepast. Het systeem komt daarop neer, dat de brug in gesloten stand vast ligt en niet kan gaan klapperen of wippen, wat vele draaibruggen na korten of langen tijd in meerdere of min dere mate gaan doen. Door het neerdrukken van een hefboom wordt zij van haar opleg gingen getild en kan dan gedraaid worden. Het ligt buiten het bestek van dit artikel op technische bijzonderheden van deze brug verder in te gaan. De Westerdokskade zal worden overbrugd met eene vaste overspanning wijd 16 M. en de nieuwe toegangsweg naar de goederenloods op het aangeplempte terrein, door tweee overspanningen, elk wijd 7 M. Photo 8 geeft een aanzicht van het nieuwe terrein, genomen van de Westerdokskade. Het pakketpostgebouw. Op het voorplein van het Centraal-station zal verrijzen het pakketpostgebouw voor den Staat. Hiertoe is de Oostelijke Stations vleugel afgebroken. Het nieuwe gebouw wordt ongeveer 120 meter lang en zal zich uitstrekken van af het Koninklijk pavilloen tot aan de Oostelijke Viaduct. Thans wordt het Westelijke gedeelte, lang ;; 50 meter, gebouwd, en wanneer dat voltooid en in dienst genomen is, zal het bestaande houten gebouw op het Ie perron worden ontruimd en zal ter plaatse van dit gebouw en van den oprit bij de Oostelijke viaduct het tweede gedeelte van het pakketpostgebouw gemaakt worden. Het gebouw krijgt twee verdiepingen en een hooge zolderverdieping. De begane .grond is bestemd voor pakketpost, de Ie Verdieping op perronhoogte voor briefpost, de 2e verdieping voor post en waardezendingen en kantoorruimten en de zolderverdieping voor archiefruimten. In het gebouw komen vier kluizen, geheel in gewapend beton uitgevoerd, met pant sering en gepantserde kluisdeuren door Lips in Dordrecht geleverd. Aan elk der beide einden zal een personen lift dienen voor liet vervoer van publiek en personeel. Twee groote liften in het gebouw zullen dienen voor het vervoer van postzakken tusschen de verdiepingen en naar de bagagebrug, die het eerste met het Ge perron zal verbinden en uit zal komen in het pakket postgebouw op de 2e verdieping. De eerste verdieping staat in open gemeen schap met het eerste-perron, de begane grond met de dienstgang onder het Ie perron. Het gebouw is geheel in gewapend beton opgetrokken. ^Slechts de buitenmuren zijn van metselwefk. Overal worden brandleidingen aangebracht. Photographie no. 9 geeft de betonconstructie van den beganen grond en de ver diepingen goed te zien. Het bovengedeelte is nog gedeeltelijk in de bekistingen. De kap L.taat er nog niet op. Op photographie no. 10 is de voorgevel ingemetseld en de ijzeren overkapping ge deeltelijk gereed. Vermeld zij nog, dat het gevelontwerp gemaakt is door den bouwmeester van het Centraal-station, wijlen Dr. Cuypers en dat de kosten met inbegrip van de verwarming en verlichtings-installaties- ongeveer 13 ton gouds zullen bedragen. De inrichting zal uiterst sober worden gehouden; alles wat zweemt naar eenige weelde is zorgvuldig vermeden. Dure materia len worden allén verwerkt daar, waar soliditeit het noodig maakt. Op het oostelijk stationseiland wordt een los- en laadperron met een nieuwen oprit van af de oostcrdokskade, speciaal ten behoeve van de posterijen, gemaakt. Dit perron staat door middel van een brug naast de oostelijke viaduct in verbinding met het Ie perron en het postgebouw. De bouw van een groote goederenloods op het nieuwe Westerdokseiland, lang on4. Een kijkje op het werk. geveer 200 meter, van een nieuwe lokomotievenloods, watertoren enz. zullen binnen kort ter hand genomen worden. De nieuwe onderdoorgang tegenover de Spaarndammerstraat is een werk, dat geheel voor rekening van de Gemeente Amsterdam wordt uitgevoerd en onderdeel uitmaakt van, in de toekomst uit te voeren, verbetering van verkeerswegen. Hij bestaat uit 2 openingen, elk wijd 8 meter, en is gebouwd in gemetselde muren (landhoofden) en een ijzeren tusschenpijler. Het dek bestaat uit ijzeren balken. waarop en waartusschen beton. Op het dek ligt ballastgrind. Het geheel is gefundeerd op palen, waarop, onderling zwaar gekoppeld, vloeren van gewapend beton. Gedurende den bouw mocht het verkeer niet gestremd worden en daarom zijn de sporen eerst zoo ver mogelijk Noordwaarts omgelegd, waarop de Zuidzijde kon ontgraven worden en in de, aldus verkregen, put de fundeering kon gemaakt worden van het Zuidelijk deel van de nieuwe viaduct. Toen die fundeering gereed was, is daarboven gebouwd de houten hulpbrug, die thans weder is afgebroken. Photographie no. 11 geeft den Noord waarts omgelegden spoorweg en de hulpbrug in aanbouw weer. Toen deze gereed was, is het verkeer daarover geleid, de spoorweg aan de N. zijde ontgraven en daarop het Noordelijk deel van den onderdoorgang geheel gereed afgebouwd en in dienst gesteld. De houten hulpbrug kon daarop verlaten en afgebroken worden, zoodat thans de 7. De bestaande overbrugging. Zuidelijke helft voltooid wordt. Na vol tooiing worden de sporen weder recht door getrokken. ??<( Photographie 12 toont den ijzeren middenpijler en het landhoofd aan de stadszijde. Het dek is nog niet gelegd. Bij het maken van de fundeering zijn zeer groote, zware muurwerken, dagteekenend uit lang vervlogen eeuwen, voor den daggekomen. Deze moesten voor een groot deel worden opgeruimd: een leelijke tegenvaller! De kosten van deze onderdoorgang zijn ongeveer / 600.000. Langs de Zaanstraat zal een, eenige honderden meters lange, keer muur worden gemaakt. Wanneer er niets tusschen beide komt werkstakingen enz. zal het vergroote Centraal-station met de beide viaducten langs de Houttuinen de bestaande wordt na indienststelling van de nieuwe viaduct gemoderniseerd, d. w. z. geschikt gemaakt voor de standaard-eisenen van een modern verkeer -- over ongeveer 4 jaar geheel gereed kunnen zijn. Vermeld zij nog, voorzoover thans te over zien is, dat de totale kosten van de verbouwing ongeveer / 16.000.000.?zullen bedragen. Wanneer dan ook de spoorweg Amsterdam Rotterdam geélectrificeerd zal zijn (volgens een courantenbericht zoude dat reeds in 1924 zijn), dan beschikt Amsterdam weder over een Centraal-station, dat tot in verre toekomst aan alle eisenen van een modern verkeer zal kunnen voldoen. C. LEEMANS Hilversum 8. Het terrein gezien van de Westerdokskade. TENTOONSTELLING VAN VROEG DRUKWERK Het internationale antiquariaat Menno Hertzberger (Singel 364, Amsterdam) heeft een aantal nederlandsche, italiaansche, spaansche en fransche boeken, tusschen 1472 en 1584 gedrukt, in haar lokalen ten toon gesteld. Een catalogusje met de noodige verwijzingen naar de bibliografién van Hain, Campbell, Proctor e.a. bewijst dat aan de redactie de noodige zorg is besteed; bovendien gaf de heer S. H. de Roos, van de Lettergieterij Amsterdam een beschouwing ter inleiding. Het belang, dat zulk een tentoonstelling van vroege persproducten heeft, ligt «in de onmiskenbare aesthetische bekoring, die er 9. Betonconstructie van het Pakket postgebouw. 10. Het nieuwe Pakketpostgebouw. van uitgaat, wat hier bijzonder het geval is, door de vijf geëxposeerde perkamentdrukken. Ter loops zij de aandacht gevestigd op het exemplaar van het Missale traiectense, in 1540 te Antwerpen gedrukt, dat bij de dusgenoemde haarlemsche Nonen in Mei 1578 uit de haarlemsche Kathedraal, de tegenwoordige Groote Kerk ontvreemd werd Inderdaad geeft het perkament als drukstof een zekere stnijigheid aan het gedrukte, dat papier, ook het oude geschepte papier, niet in staat is te voorschijn te roepen en, mij althans, bijzonder aangenaam aandoet. De algemeene bekoring, waar ik op doelde, ligt in de zetwijs, de marge-verdeeling en de snee van de boekletter. In weerwil,dat in het drukwerk van vier eeuwen geleden meer dan thans, allerlei verschillen kunnen opgemerkt worden, die een gevolg zijn van landelijke, ook van plaatselijke tradities, heeft het toen malige drukwerk als complex gezien toch een karakter, dat geheel afwijkt van liet hedendaagschc. Toegegeven dat het moderne meer voldoet aan practische eischen, aan een boek te stellen als gebruiksobject en dat men zich nauwelijks kan voorstellen dat en hoe onze voorouders gemakkelijk gebruik hebben CADILLAC Het Meesterstuk der Autotechniek Importuur: K. LANDEWEER, UTRECHT 11. De noordwaarts omgelegde spoorweg. kunnen maken van bladzijden saamgesteld uit compres gezette regels, vaak vol afkor tingen,zoo is het niettemin niet te ontkennen, dat een bladzijde druks uit een incunabel of een postincunabel dat zijn boeken ten perse gelegd voor 1500 en tusschen 1500 en 1540 een vlak-decoratief aspect heeft, dat voor ons /ïu/zsf-drukwerk nog immer als een onvol prezen model tot navolging noopt, of liever dat ons dwingt om te zoeken naar een modus vivendi om de oude schoonheid en de moderne gebruiks-behoeften samen te doen gaan. Daarvoor is natuurlijk noodig een technische bestudeering van dat vroege drukwerk door hen, welke voor deze dingen belangstelling hebben. Daarom moet een tentoonstelling als deze bijzonder welkom zijn aan hen, die niet of nauwelijks in de gelegenheid zijn zulk drukwerk te zien; ik denk hier in de eerste 12. De ijzeren middenpijler en het landhoofd. JUIST UW SMAAK! .JAC IIRLUS" Havana 12 cents Sigaar Fabrikaat FLEVO" Utrecht Illllllllllllll plaats aan onze typografen en onze boekverluchters; zij zullen zich een gang daarheen waarlijk niet beklagen. Jammer is het dat verreweg de meeste exemplaren niet immer oordeelkundig ge restaureerd zijn en veelal moderne banden hebben. J- W. ENSCHED