DE AMSTERDAMMER, WEEKBLAD VOOR NEDERLAND 4 Maart '22. - No. 2332 BAS VETH j Den vierden Februari dezes jaars overleed te Bussum Bas Veth. Welk ontwikkeld Nederlander, die, nu een twintigtal jaren geleden, in Indië vertoefde, kende niet dien naam, kende niet het boek van Bas Veth? Den juisten titel Het Leven in NederlandschIndië" had niet ieder U kunnen zeggen, maar het boek van Bas Veth had elk gelezen. Men prees het, men laakte het, men bewierookte en verguisde het; de pers wijdde er lange artikelen aan; men hield er lezingen over in de loge, de dominees brachten het te pas in hun preeken; er was zelfs iemand (Ruzius) die er een heel werk tegen in schreef met den ostentatief-polemischen titel ,,Heilig Indië!" Kortom: sinds den Max Havelaar was geen Indisch" boek zoo populair ge weest. De jaren zijn voorbijgegaan. In Holland weet het publiek van Veth's boek niet meer af en ook in Indië heeft het zijn grootste vermaardheid eigenlijk reeds verloren. Maar ik ken toch nog verscheidene ontgoochelden en in Indië mislukten, die, als een vriend met plannen om naar den Oost te gaan, hen komt raadplegen, de vermoeide hand uitstrekken naar de boekenplank en «wijgend overreiken: het boek van Bas Velh. Veth's geschrift was geen letterkundig of wetenschappelijk werk; ook had het geenerlei staatkundige strekking. Veth was noch litterator, noch geleerde, noch politicus. Hij was handelsman. In 1878 ging hij, achttien jaren oud, als bediende bij de firma van Leeuwen te Batavia, naar Indië; zeven jaren na zijn komst op Java stichtte hij zelf een huis", waaraan hij zijn geheele leven eerst als beheerend, later als stille vennoot ver bonden bleef. Waaraan dankte het boek van dezen eenvoudigen man, een boek, dat eigenlijk geen ideeën, veel minder nieuwe ideeën inhield het ongeëvenaard succes? Aan zijn oorspronkelijkheid. Want wel waren reeds veel vroeger boeken geschreven, die de zeden schilderden der Europeanenmaatschappij in Indië, zoo in burgerlijkconventioneelen stijl Jan ten Brink's OostIndische dames en hoeren", zoo de nu ver geten maar door Van Deyssel nog zeer ge prezen naturalistische romans van Maurits. En vooral in later jaren wisten velen, ik noem slechts Justus van Maurik met In drukken van eenTotök" en Charles Boissevain met Tropisch Nederland", door min of meer geslaagde litteraire kiekjesvan het Europeanen leven-in- Indië, het leesgraag publiek te pakken. Doch al dit soort schrijverij van oppervlakkige overal befuifde touristen gaf een onwaar, laf-optimistisch beeld van dit leven, bedekte met een róse honneponnig kleedje de voosheid, de platheid, de rotte moraliteit, de martelende levensangst en zedelijken ondergang van tallooze jonge Hollanders, vooral van de betere, idealistische naturen. Hoe geheel anders was het boek van Bas Veth. Jarenlf.ng had de schrijver in de tropen vertoefd en het tropenwee aan den lijve gevoeld hebbend, schreeuwde hij uit wat er leefde in hondeiden ontgoochelde, gekneusde, verdorde, maar ns, voorheen, idealistische jong-hoopvolle menschenzielen. Veth was handelsman: hij kende den sjacher der Indische huizen, het geknoei der Chineezen, de onderhandsche accoordjes, de willige hulp door Europeesche advocaten aan zwendel verleend. Nourri dans Ie sérail, j'en connais les détours" zoo koos hij zijn motto. Veth was vrijgezel: hij kende het lugubere hotelleven van den vrijgezel-in-den-Oost, de Indische hotels, waar iedere bediende koppe laar is, de Indische hotels, die in den na-avond omzwermd worden, als van giftige insecten, door de inlandsche prostituees, doordringend op de gaanderijen, tikkend tegen de deuren. Veth gevoelde zich guter Europaer"; het Oosten voelde hij als een vijandige, fascineerende, uitputtende macht een stille kracht. Zelf heelemaal Westerling, was het Oosten laat mij het eens op z'n Bollandsch uitdrukken voor hem ,,het andere"; aan en door dat andere, volkomen tegendeel van zijn meest eigen wezen, kwam hij tot zich zelj, werd hij zich van zijn westerschheid bewust. En dat bewustzijn van Westerling eenzijdig, hoogmoedig verkeerde zich tot een woesten haat tegen het Oosten, tegen Indië, het land dat jarenlang zijn beste levenssappen had opgezogen. In dien haat werd hij pathetisch, lyrisch en profetisch; in alle toonaarden roept hij het den jongeren toe: gaat niet naar Indië ! Veth was jong geweest met de tachtigers. Hij dweepte met Van Deyssel. Met den Van Deyssel der eerste romans verdiepte hij zich gaarne in den physieken verborgen ondergrond van ons aller leven. Hij gaf kleurrijke bizonderheden over Indische W.C.'s, hetgeen Frans Netscher in de Hollandsche Revue deed zeggen, dat het boek van Veth closetpapier was. Hij ontleedde de intiemste gevoelens van een Hollandschen jongeman in Indië verloofd of pas gehuwd met een Indisch meisje". Vol van heemzticht ver langt hij naar een Zondagmorgen, want en dat was een fijne opmerking van Veth in Indië is 't nooit Zondag, nooit heeft men het plechtige, zuivere blanke Zondagsgevoel, dat alleen van Holland is. Meest van al haat en veracht Veth het oud-gastentype, den echten Indischman, den in slaapbroek(de Indische broek van behangsel papier) rondlummelenden, in de kerossi malas strootjes rookenden, vloekenden, alles in Indië prachtigvindenden verindischten Europeaan een type, dat al aardig aan 't uitsterven is, maar waarvan men op kleine plaatsen nog wonderlijke specimina kan aan treffen. Men heeft Veth gescholden voor leugenaar en lasteraar. Zeer ten onrechte. Heel veel waars is er in zijn boek, ook nu nog. De dezer dagen aangebrachte Indische dagbladen bevatten berichten over toestanden in ,, Hotel der Nederlanden" te Weltevreden, die Veth's beschrijvingen in 't hoofdstuk Indische hotels" verre overtreffen. Veth was een der eersten, die in 't openbaar durfde aanwijzen: de geweldige aanvreting in Indië van de gezondgeïmporteerde jonge mannenlichamen door venerische ziekten. Hoe geeselde hij de cynische raadgevingen der wijze ouwe heeren solide kooplui, achtbare rechters, deftige ambtenaren raadgevingen kwistig gestrooid voor de aan de bittertafel eerbiedig en gretig luisterende jonge baroe's. (nieuwelingen). En toch: Veth heeft overdreven. Hij heeft ook nimmer getracht Indië natuur en volk te begrijpen. Hij was een uiterst belezen, gevoelig en bovendien zeer eerlijk man, maar 't ontbrak hem aan-de noodige ethnologische en historische kennis om Indië interessant te vinden en ook te zeer aan wijsgeerigen zin om de dingen in een hooger en meer vertroos tend licht te zien. Ook is er sinds hij zijn boek schreef zoo veel veranderd. Het Leven in Nederlandsen- Indië" verscheen in 1900. Omstreeks 1892 had Veth Indië verlaten. Er is sindsdien zoo oneindig veel meer geestelijk en intellectueel leven gekomen. De ethische richting brak baan. Daarna de Indische Volks beweging. Reeds in de laatste tien jaren heeft de Europeesche samenleving in Indië zulk een geheel ander aspect gekregen; hoe veel meer dan in dertig jaren. Maar ondanks dit alles: Veth's boek is, mits met oordeel des onderscheids gelezen, nog steeds een uitstekende prophylaxis tegen ontgoocheling en een krach tige waarschuwing tegen veel en velerlei kwaads. Toen Veth ouder werd zijn zijn gevoelens van haat en afschuw langzamerhand ver zacht. Hij werd milder, begon zich zelfs bezig te houden met de studie van het Boeddhisme. Veth heeft nog n boek geschreven Ver houdingen van Man en Vrouw" zwak, onsamenhangend werk. De hartstocht van den haat had dezen man n moment in zijn leven geschonken: de Gave van het Woord. Hij sprak en ieder hoorde hem. Maar toen die haat hem niet meer droeg, verstierf zijn luid geroep tot zwak gestamel. Bas Veth is heengegaan. Als contra-In diëpamphlet zal zijn boek meer en meer beteekenis verliezen; maar blijven zal het, voor latere geslachten, een belangrijke bijdrage tot de kennis omtrent leven en geestesgesteldheid der Europeanen in Indonesië aan het einde der 19de eeuw. MR. H. O. KOSTER SCHILDERKUNST-KRONIEK QUO VADIS? T tekening voor de Amsterdammer" van Jordaan TENTOONSTELLING BUFFA. Het voortbestaan dezer firma is niet zonder belang voor Am sterdam. Men vindt haar naam het eerst onder een serie topographische gravures in kleur van Ie Campion met het jaartal 1788. Zij was toen al in de Kalverstraat gevestigd. Daarna dringt de activiteit van het huis Maiskamp, hoek Dam en Kalverstraat, haar eenigen tijd op den achtergrond. Maar omstreeks 1820 treedt zij op nieuw naar voren en bewijst in de volgende dertig jaren de Amsterdamsche plaatsbeschrijving en de Nederlandschc costuumkennis een dienst door het uitgeven van zeer verzorgde werken, die nu nog terecht worden gezocht. Onder den vorigen leider beleefde de firma een bloeitijd, waartoe de nauwe relatie tot J. H. Weissenbruch kan hebben bijgedragen. De tentoonstelling waarmee de nieuwe eigenaar aanvangt wijst niet op eene ver andering van streven. De expositiezalen zijn met eenvoudige middelen gelukkig verbeterd; het gebodene zet min of meer een traditie voort. Opvallend is het groot aantal waterverfteekcningen van Bauer (een schilder die men in deze zaak tot nu toe sporadisch aantrof); teekeningen waarin met een aan virtuositeit grenzend gemak, de visie van een uitheemsch gegeven is vastgehouden. Ik zie er meer uiterlijke dan innerlijke Waar zullen zij mijïnu weer heensturen voor herstel van gezondheid?" iiiiiiiiiiiiiiitiiMiiimrrrrrrnirrmm grootheid in; een bijna bedriegclijke knapheid; een soms koket werken met kleurtjes waarvan het effect gekend en gewild is. Tot de oude vrienden behooren Voerman en Isaa'c Israëls. Van beiden zag ik curieuse staaltjes, vooral uit vrocgeren tijd. Hebben zij hun jeugdbeloften gehouden? Goed is een groot ge zien landschap van den ouden Weissenbruch, een uitvoeriger geschilderde lucht boven een schelmatigen grond met molens; zeer goed een liggend naakt van Breitner, waarvan de kop zoo liefdevol doorwerkt, zoo verteederd, zoo sensueel doorwoeld geschilderd is, als ik bij hem nooit aantrof. Een museum stuk. Een wensch tot slot. Laat deze moderne kunsthandel als zij er in slaagt modern te blijven en niet, via de 17e eeuw, naar de nu-in-de-mode-zijnde primitieven overloopt (wat in de lucht zit) zich tot het aller beste bepalen. Tot het allerbeste, niet alleen 1O cent 1O cent Sumatra CsuiTENOEWDoiQ Sigaar van de Barbizonners, de Hagenaars en Fan tin Latour, maar van de vele schilders die in de negentiende en den aanvang der twin tigste eeuw in hun goede «ogenblikken iets moois gemaakt hebben en die in den Nederlandschen kunsthandel en daardoor in Nederlandsche verzamelingen zoo goed als ontbreken. H E N N U S iiiniiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiHiiMitiiiiiiiiiniiiiiiiiiiiiiimiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiimiiiiiiiiiiiiiiMiiiiiiii"1'11"1111111111 POLLEN's Oude Genever Fijne Likeuren en Punch m. P. POLLEN A ZOOM - Rottordmm Begrafenis-Onderneming J. D. STRUIJS&Zn. Prinsengracht 837 - Telephoon No. 906 Modelwasscherij JE LELIE" Asterweg over het Y, AMSTERDAM VRAAGT PRIJSCOURANT TeL N. 0470, C. 3406 Het sinds SOy'aarbegeerde Haaruerplegingsmiddel Versterktden haargroei. Voorkomt roos. Verhindert het uitvallen. U/ekt de zenuwen op. ' Voor- alle doeleinden a N-V l Chem. Kunstinrichting [DirkSchiKibel Amsterdam. Dode & Nieuwe Strijk instrumenten *#£? Vakkundige garantie. S. BLAZER Mzn. Beëadigd Taxateur Ceintuurbaan 304. Telef. 2.1417 AMSTERDAM. "i iiiiiiiii in iiiimiiiiiiiimi minimi u uu iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiitiiiiiiimiiiiiiimiiiiiiiiiiiiiitiiiiii 11 niiiiin G. 1. DE KONING i h - Keizersgracht 441 uevegoed's Artikelen (voorheen LEIDSCHESTRAAT 69) * SANITAIRE INRICHTINGEN Extra Voedzaam Brood voor Suikerzieken. L. GAMTVOORT. _ DEVENTER. Wederom meel voor zelfbereiding van het brood an voor keukengebruik verkrijgbaar* YBAAGT MONSTERS EN PRIJSCOUBANT. "j- ?<??? Groote Restanten Opruiming van LINGERIE-, BED-, TAFEL en HUISHOUD l Alle prijzen zijn extra laag gesteld. AU G. KAUPMANN P C. Hooftstraat 87 - A'dam - Telef 3308 Z. Koopt thans Uw uitzet of Indische uitrusting. blinken uit door kwaliteit Verlangt daarom bij Uw maaltijd LIEVEGOED's MOSTERD (Fijne rafelmosterd.Vischmosterd) Lievegoed's Artikelen Sr.°rbïn BO bonm = l tl. Pioomlllll. Waar niet vertegenwoordigd ijverige agenten gevraagd. K. V. OE HOUTTUIMEH»- Amsterdam. BEGRAFENISVEREEN1GING TE AMSTERDAM N. SAX Jr. P, C. IIOTiTUil 31 -:? IELEFOON/OIO 341 n 4250 Automobl»! tot «rvo»r van Ovtrl«d«n»n Koldewey & Corbière leidschestraat 30. Amsterdam Specialiteit int Kinderbadkuipen, Badtafels, Baby Is&cules, Linnenmanden. ADR1AAN SCfiAKEL HE1L1GEWEG 11 17 Auto Plaid»on Dekens IN- EN EXPORT WED. A. VAN LAAR Damrak 25, AMSTERDAM Teluloon N. 106 N. 7725. Poctglra 882O. HORS D'OEUVRE SCHOTELS, KREEFT, CAVIAR, OESTERS. DAGELIJKS AANVOER VERSCHE ZEE en RIV1ERVISCH Restaurant Ie tage. Bestellingen aan huls zonder prljsverhooglng Telefoon N. 3514 til N U L l 200 Raadhuisstraat maakt uw huid zuiver en zachtmet jeugdigfrissche rose, verblindendschoone temt, verdrijft zomersproeten, puisten enz «n alle verdere huidonreinheden. Verkrijgbaar a 50 cent per Stuk bij Apothekers, drogisten, en coiffeurs. KLEERMAKERS Gioptnil nn 8Vr-5 um. Zatirtagi let l HUI Abonnementen en de Nieuwste Stoffen