3 Juni '22. No. 2345 DE AMSTERDAMMER, WEEKBLAD VOOR NEDERLAND N.V. PAERELS' Meubileerlng-MQ. AMSTERDAM COMPLETE MEUBILEERING BETIMMERINGEN Rokin 128 - Tel.4541 N. lunch i 2.50 - Diner f 5.Salons voor aparte Familie-Diners DE AMSTERDAMMER Weekblad voor Nederland kost slechts f 10.?per jaar HOZiIMA ELECTRISCH TRANSPORT SYSTEEM COWAN" Bij systematisch gebruik kunnen in een jaar tijds de aanschaffingskosten van een truck gemakkelijk worden afgeschreven. De bediening is uiterst eenvoudig en foolproof". Deze solide geconstrueerde Amerikaansche wagens worden geleverd in drie type's, nl. als gewone truck volgens bovenstaande afbeelding, als tractor voor andere wagentjes, en als truck met zelf-heffend draagvlak. Wij stellen het op prijs nadere inlichtingen aan belanghebbenden te mogen verstrekken. N.V. Hul!. Ingenieurs Mij. Pr. Hendrikkade 181 Amsterdam. ENZ. LUXE- EN VRACHTAUTO'S BENZ & Cie., Amsteldijk 10, Amsterdam. SIGAREN Motor- en Zeiljachten TE KOOP, In diverse grootten en prijzen. Lijst van in commissie staande vaar tuigen gratis en franco toegezonden. BIftGtmn & LUGT AFD. JACHT AGENTUUR Slepersvest 1 Rotterdam F. FEDDEMA WAGENSTR. 67 DEN HAAG Telefooni 879 NIEUWSTE MODELLEN Heerenschoeisel vanaf f 12.50 CHENARD&WALGKER NASH M. A, N. Automobielen en Vrachtwagens N.V. Automobiel Mij, JET CENTRUM" Parkstraat 91a - 's-Gravanhage Tel. Haag 3569 llliliiiiiilliillllillllllli Illllllllllllllllllllllllllllillllllllllllllllllllllllllllllllllllllllll Illllllllllll BERGEN BINWEN. HET HUIS DE HAEMSTEDE" Telefoon No. 10 1ste rangs Familie-pension Heerlijk voorjaarsverblij? in de onmiddellijke nabijheid van bosch en duinen. itiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiimiiiiu JK UNSTHA.ND WEVEJSl, Geïllustreerde handleiding ten gebruike van school en huls voor het aanleeren der technieken van Kunst- en Spoelweven op den handweefstoel, door ELIS. M. ROGGE en LOÜISE H. WILDT. Prfls, geeart. ? 1.90. Uitgave van VAN HOLKEMA & WARENDORF. A'dam MICHELIN RIJWIELBANDEN HEBBEN EEN WERELD-REPUTA TIE Ze daarom van Uvf Rijwiolhandelaar EN LAAT U NIETS ANDERS AANPRATEN Zij zijn de SNELSTE, SOEPELSTE, STERKSTE BUITENBAND NIEUW MODEL CABLÉf 6. BINNENBAND DE ONVERWOESTBARE ROODE 3.23 W W ^^ M V ^«^^M^ W ^M ? W EISCHT IIIlllllllllflIIIMIIIIIIIIIIMIIIIIIIIItlllllllllllMllllll heer Albarda moet uit de mededeelingen, aan de pers verstrekt, weten dat het door hem besproken Comitéin het geheel niet is wat hij daaromtrent beweert. Er was oorspronkelijk een comité, dat de herkiezing van den heer Van Beresteijn beoogde. Dit comitéheeft zich opgelost in een veel uitgebreider comité, dat den strijd voor de bescherming van de be schaving en de geestelijke waarden der maatschappij ook bij de aanstaande verkie zingen wilde aanbinden, en heeft het doel .,,de herkiezing van den heer Van Beresteijn" .laten varen, om krachtig te kunnen mede werken aan het kultureele doel van dat uitgebreidere comité. De heer Albarda begrijpt heel goed, dat het kultureele doel van dat laatstgenoemde comitéeen zeer groote aantrekkingskracht uitoefent, terwijl daarentegen het doel van het kleine comité, dat de herkiezing van den heer Van Beresteijn beoogde, op zeer velen afstuitend moet werken. Hij kan dus bere kenen, dat het Comitéter verkiezing van onafhankelijke Kamerleden wel, een Comit Van Beresteijn geen invloed van eenige beteekenis op het stemmental der S. D. A. P. kan uitoefenen. Maar mag dit nu voor hem een reden zijn om de logenvooratelling te geven, dat het Co mitéter verkiezing van onafhankelijke Kamer leden feitelijk niets anders is dan een Comit - Van Beresteijn'? Volgens de moraal van het verdorven partijwezen schijnt dit geoor loofd te zijn. Volgens de eerste cischen deieenvoudige waarheid en oprechtheid is het dat niet. De heer Albarda heeft zich blijkbaar in de gegeven omstandigheden niet los kunnen maken van den invloed van de moraal van het partijwezen. Van eenigszins anderen aard is de onjuist heid, die de heer Albarda in de laatste alinea van zijn artikel heeft neergeschreven, de onjuistheid n.L, dat de arbeidersklasse de rtiw-gevverkte handen uitgestoken (houdt) naar de hoogste goederen der beschaving, waarnaar haar ziel hongert". Het practisclie bewijs van de onjuistheid uezer bewering is in de laatste jaren op de meest sprekende wijze geleverd door de arbeidersklasse zelve o.a. in Nederland; toen 'zij door een plotselinge groote materieele welvaartsvermeerdering in staat werd gesteld, haar ziele-honger naai de hoogste goederen der beschaving te stillen, liet zij dat, enkele losloopende personen uit gezonderd, ten volle na. De voortbrengers en onderhouders dier hoogste goederen hebben dat op een voor hen zelf treurige wijze en op een voor ( e toekomst der beschaving be denkelijke wijze ondervonden. Ook de heer Albarda weet dit wel. Toch zegt hij het tegendeel: de partüman heeft den mensen in hem overwonnen. Het allerergste is evenwel, wat oe heer Albarda .n de voorlaatste alinea schrijf i. Wanneer men het begin dezer alinea leest, uau denkt men aan een goedkoope bittcrtafelgrappenmakerij of aai; een grap op een ver velende bruiloftspartij. Maar wanneer men dan die alinea ziet sluiten met de wooiden ,,kortom voert kultureele politiek" , dan moet men wel aannemen dat de heer Albarua zich in hei geheel geen rekenschap geeft van wat onder kultureele politiek verstaan moet worden. En men komt te eerder tot de aan vaarding van deze slotsom, wanneer men re kening houdt met het karakter van zijn artikel in zijn geheel. De heer Albarda, ook blijkens zijn bespro ken artikel geheel verbasterd tot partijman, schijnt in dezen toestand niet bij machte te begrijpen, oat er ook in Nederland vele meuschen zijn, die het ook voor de bevolking van Nederland van het meest overwegende, in beteekenis alles e:1 alles overtreffende belang achten zich te vereenigen in ge meenschappelijke pogingen tot behoud van de. in den loop van eeuwen verkregen beschavingswaarc.en, en tot voorkoming van een veiue.e ve.uietigiug daarvan. I ie vele meiischen zijn daartoe gekomen, omdat zij hebben waargenomen, dat y.elfs de politieke partijen, ook de S. I). A. l'., zich om het behoud en de verdediging dier, op de ernstigste wijze bedreigde geestelijke waartien niet of op hoogst onvoldoende wijze bekommeren, en omdat volgens hen de achteruitgang der beschaving en de vernietiging van geestelijke waarden of in het geheel niet of slechts ua eenige menschciu-cslachtcn hersteld kunne;; worden. Materieele waarden, die vernietigd zijn geworden, kunnen opnieuw geschapen worden zoodra ce benoouigde materie en de vereischte arbeidskracht daarvoor beschik baar gesteld kunnen worden, (iecsteüjke waarden, die vernietigd zijn geworden, zijn als zoodanig geheel onvervangbaar; hoogstens kunnen overeenkomstige waardeen door later komende geslachten worden voortgebracht; de geschiedenis van de menschheidsbeschavir.g wijst meer op de volkomen onver vangbaarheid dan op de latere schepping van o vereer, komst i ge waarden. Het Comitéter verkiezing van onafhan kelijke Kamerleden wil de menschen, die de overwegende beteekenis van het behoud deiverkregen beschaviiigswaarden inzien, ook bij de a.s. Kamerverkiezingen bijeenbrengen. Daarvoor, en niet voor de verkiezing van den heer Van Beresteijn, dient zijn candidatenlijst. Artikelen als het besprokene van den heer Albarda zijn nuttig als ongevraagde (en onbedoelde) symptomen van den verderfelijken invloed van het te-ver doorge voerde partijwezen en als sprekende bewijzen voor de noodzakelijkheid eeuer actie als die van het Comité. Er zijn spotternijen, die alleen den spotter kwaad doen. Er zijn ook besirijdingen en aanvallen, die slechts den bestrijder en den aanvaller wonden. Daartoe behoort ook het besproken artikel va.i den heer Albarua. J. VAN L K H u \v E N 'llllltllllllllllllllHll Mumiiiiimili iitniiiililiiiili iiiiimiiiMiiiiii SCHEPPING Ik heb nog geen voorbeelden gegeeven van die doelmatigheid, die de leevende natuur" kenmerkt. Ze is in elk leevend schepsel te vinden. Men zou kunnen zeggen, dat elke handeling ook een doelmatige handeling is. Mits men daarbij bedenkt, dat niet alle doel matige handelingen gelukken. Maar ooveral waar Leeven is, daar is ook doel-stelling, die min of meer slaagt. Al wat doel-beoogeud is, is daarom nog niet altijd doel-treffend. Elk kiemend zaadje is doel-beoogend. Het stuurt zijn spruit omhoog en zijn wortel omlaag, in onderlinge samenwerking. Het wortel-gestel van elke plant houdt bij zijn groei reekening met het blad- en twijgengestel. De appelboom, die kankeren gaat, door uiterlijke schade, door droogte of ar moede, tracht bij tijds de schade in te halen door oovervloedige vorming van vruchthout. e bladen, die water opvangen laten het omzichtiglijk juist daar neerdrnppelen, waai de worteleinden het noodig hebben. Elke verrichting in het plantcnrijk heeft een doel, met de grootste duidelijkheid, niet het merk waardigste vernuft en met taaye volharding nagestreefd. Dat doel is meestal instand houding en uitbreiding der soort. Elke plant is een individu, dat toch weer met de geheele soort in samenhang is. Er zijn verschijnselen, die zulk een samenhang aanduiden. Geïm porteerde soorten van sommige boomen, wilgen en popels, toonen soms terzelfder tijd gelijke uitputting, ooveral waar ze groeyeu. Maar het planten-individu is minder vast in ouderlingen samenhang dan het dieren-indi vidu. Men kan planten scheuren, stekken, enten, oculeeren en aldus de soort door deeling uitbreiden. Bij dieren is dit alleen bij enkele, lagere soorten moegelijk. Het dieren-individu is in beeter samenhang. Het is k een kleine staat, maar een meer monarchistische, zou men zeggen. Het wordt krachtiger geregeerd van uit n centrum, en toont daarbij een zeer duidelijke doel-beöoging. Vooral bij in secten is die treffend en verwonderlijk. Het nabootsen van andere insecten, als middel tot verd-'ediging, is een handeling van onbe grijpelijk vernuft. En het toppunt schijnt mij wel bereikt in de kunst der gal-wespeu oni voor hun kroost, dat ze immer zullen aanschou wen, zorg te dragen. Ze prikkelen de cellen van bepaalde planten tot het voortbrengen ' van een stof, die precies beantwoordt aan' de voedsel-behoefte van de jonge wespen-larve. Om zulk een actie aan toeval" toe te schrij ven, alleen geholpen door selectie, daartoe moet men wel ziende blind zijn. Hier echter schijnt het doel" nog iets meer te zijn dan enkel uitbreiding en in standhouding. Wie aandachtig de poogingen nagaat, door schoon-bloeyende planten, door kleurige en grillige insecten gedaan, tot be reiking van hun volwassen schoonheid, die komt tot het vermoeden van een fijner eu eedeier doel. Er is een vlinder, die berkentakje" heet, en die ik nooit kan zien zonder te denken aan een hooger willekeur of spel, dat verder gaat dan enkel bescherming. De nabootsing van een klein brokje berkentak, is zoo nauwkeurig, dat het doel be scherming" verre wordt voorbijgestreefd. Alleen voor beveiliging is de nabootsing veel te minutieus, veel te fijn en precies. Zónauwkeurige nabootsing was niet noodig. Hier is een andere macht in 't spel. Maar welke? (ieeii bioloog naar mijn weeten tracht hierop een antwoord te geeven. Waarschijnlijk omdat men niet aan de moogelijkheid' van vrijen toeleg denkt. Alleen vroome, dichterlijke on derzoekers, als Fabre, Francéen Mendel heb ben in die richting durven denken. v^'ffi Ik zou geneigd zijn te doen opeinerke'n, dat er een samengesteld doel is in alle streeven van planten en dieren. Vooral waar te neemen bij schoon-bloeyende planten, bij dieren, met name insecten en voogels ----- en in 't algemeen bij leevende weezens met uiterlijk schoon. Het doel: stwrt-bevestigiti»en uit breiding is er ook, maar gecombineerd met het doel pronk". Deeze ' doelstelling gaat soms teegen de soort-bevordering in,' en is zeeker niet altijd met haar in samenwerking. Het chemisch laboratorium, waaroover planten en dieren beschikken, is verwonder lijk rijk en productief. Er worden stoffen vervaardigd, die het menschelijk vernuft nooit heeft kunnen namaken, in hun groote doelmatigheid. Zulk een stof is b.v. kurk, dat ligt is en ondoordringbaar voor vocht, en dient om het afvallen der bladeren te reegeleu. Hout, dat onmisbaar is in de bouw van 't geboomte en onnavolgbaar ligt en taai. Andere stoffen, zooals hars, oxal/uur, kamfer, kinine, allerlei bitter-stoffen cii alcoloïdeii dienen ter bescherming teegen vraatzuchtige vijanden. Het pantser der insecten bestaat uit een wonderbaar doel matige stof: het chitine, ligt, taai e u sterk. In d.' gansche inseeten-waereld wordt die stof vervaardigd en benut. Ze N niet na te maken. Zoo zijn er dui/.eiide stoffen uitge vonden, iu die geheimzinnige werkplaatsen, doodelijk gif en heerlijk reiikwerk, alles in den beperkten tijd van het planten-en dierenleeveu '.p aarde. In de bijen-waereld is een stof uitgevonden, geurig en voor de bijen maatschappij onmisbaar, de propolis, waarvan niemand nog de herkomst en de samenstel ling nauwkeurig kent. Nu is alle doelmatigheid min of meer ge compliceerd. Zoo vervaardigt de bloem hoiiig-sap en honigmerk om de insecten te lokken en den weg te wijzen. Dat is het primaire doel. Maar het secundaire doel, dat einddoel kan heeten, dat is de bevordering van de plantensoort, met behulp van het insect, dat honig zoekt voor zijn eigen doel. Voor plant en dier is de eind doel-stelling dezelfde, n.l. uitbreiding en duur der soort, en ze helpen vaak elkaar. Als een jonge vrouw een kleed uitzoekt, dan is haar bewuste doel-stelling: behagen in de vorm en kleur, waarvan ze de schoonheid tot eigen schoonheid wil maken. Maar een dieper, of minder bewust doel, is het tot zich trekken van den jongen man, door die klenrenschoonheid. En daarachter schuilt weer het meer universeele doel: de voortplanting. De weever en de verver, die het kleed maakten, hadden weer elk hun eigen doel, het onderhou den van hun gezin. En zoo goed als het doel voor deze jonge vrouw zeer gecompliceerd is, zoo is het dat ook voor iedere bloem en ieder fraai week dier of insect. Men bedenke wat er noodig is om tot de volwassen bloemschoonheid te kooinen, Voor de pracht der orchideeën zijn duizend tinten noodig, en iedere tint is een andere kleurstof, in het geheimzinnig la boratorium met de grootste zorg bereid. Dan moeten die kleurstof-bolletjes op zeer nauwkeurig bepaalde plaatsen wordt n ver deeld, om liet bedoelde schoon te verkrijgen. Voor het bereiken van het elfect np de vleu gels der vlinders, "f op de veen n van den argus-las;.nt schijn! n;1. outz.'eiiüjk fijne arbeid nood:;; door een uikrsl gednidigeii werker, r.n toch is het bepaalde doel het kleureneffect, dal hij den argus-fasmt het aardige gez'chtshcdrig te wvi g hangt ais zweefde een glanzend kogel'.je \ i ij in een donkere ruimle onmiskenbaar gewild en bereikt, l k t do-U 's dus, om n <. nke i woord te gebruiken: in'cnk. r.n ee-.i /on buitengewoone pronk, dat /e lis de e Ird-eloeKleÜing, verlenging van de --ooi i-emur, er bij wordt verwaarloosd. De pracht \an coiibri en pa ra d i is \'o ge i kunne:; n i et \ oo; e!e\ !:g /il n \ oor de1 soort. En het veroult, de zorgvuldige arbeid, en hei mate riaal-vi ;'lirnik is Veel grooter elan voor een veili: beslaan van de soort weiische lij1-, ware. Bij lic! hègrip ,.pronk" ;,ls do., bii'ihng. komt men noodzakelijk cc! de >r;:ag: wien geldt dat pronk\erioon ? Die vra;.i.' :s nog \ee! te weinig ge:-leiei, omdat de biologen niet aan een meog.. lijke h,, antwoorei'ng ;ie:;\.\en. /i: /igveö, ;:;i t de onele school: het is alle.-- /oo (jod's wilcu werk e n kan niet nader verklaard wTcieii, oi wel: het is alles blind toeval, en er valt niets te verklaren. Maar al achten we de eci>k' vcrklar.ng volkoomen juist zoo kan daaroover veel gedacht worden, het /ii dan iu hoogi-teii eerbied. Er moet namelijk een essentieel onderscheid zijn in verschillende wijzen van pronk. En wel naar den aard van het weezen, plant of dier, dat pronkt, en het weezen, n'iitin'niii' ^(pi'nnkt v;i>rdt. Dat pauwen en fasanten hun wijfjes willen lokken en behagen door hun pracht, dat is voor iedereen dui delijk. Maar wonderen van dieren- en planlenschnonheid zijn gevormd in verborgenheid, waartoe geen bewonderend dier of menscli doordrong. Pa rad ij s-v oogels bewonderen waarschijnlijk elkander, maar voor wie heeft de orchidee zijn heerlijke kleuren vormen uit gedacht in oerwouden, waar de menscli niet lee ft V liet zijn grillet; van teedere schoonheid, van verfijnde vormen en kleuren, die ons menschen ontroeren, maar zeeker niet onlstaan met dat doel. In de zoele wateren van de tropen, in de stilstaande vijvers van de Amazone leeft niet alleen de wonderschoone Victoria Regia, maar daar vertoouen ook de schoonste diertjes der waerele! hun kleuren en vormeiipracht, de kleine sier-vischjes, die zeeker niet tot bewonderen voor den menscli zijn geschapen. En bij deezeii kan men nog sexueele doel einden vermoeden. !n den paartijd worden bij voogels en visschen de kleuren meestal leevendiger en fraayer. Maar met welk doel ontstond de heerlijke schoonheid der weekdieren in de Midd'ellandsche Zee? Nergens op de waereld is schooner kleurenspel te zien dan bij die laagstaandc in het diep leevende weezens. En wat kan hier de doelstelling zijn? Voor wie maakte de oester en de mossel het prachtige parelmoer en de door menschen zoo zeelbewonderde en gezochte pacrlen, ziekelijk uit was dier weekdieren? l lier is niet te denken aan onderlinge bewondering van oesters en schelpdieren voor hun soortgenootcn. Eeveiiinin aan het voldoen van mensciielijke schoonheids-ueigingeii. Doelloos kunnen die vormen en kleu ren 'niet zijn, er is niets doelloos. Het schelpdier bouwt zijn fraaye porceleinen huis met parelmoeren wanden, zonder ander doeiheoogeti dan te groeven en zich te beveiligen. Voor den menscli is deeze schoonheid niet gemaakt, al geeft ze den mensclischoonheidsoniroering, zooals de natuur ooveral doet. Hier koomen gedachten van vcrheeven aard. Hier is een Macht, die al het leevende beheert en stuurt met een allerhoogst doel. Hier is pronk van hooger aard, waarvan de schoonheid wordt gekend en genooten door l lem, die uit alles de hoogste vreugde en de hoogste bewondering puurt. Die de pracht geniet van wolken, vloeden en bergen, van zonnen en planeeten. Hier is niet de pronk met eigen doelstelling en onderlinge bewon dering, maar de cosmische Pracht, gewild en bereikt door de Macht, die alles schiep. Hier is Schepping. Eu het past ons zeeker wel, het spoor van Zijne werkzaamheid te volgen, wanneer wij daarbij niet vergeeter,, dat Hij het is, die onze ziel heeft vrijgelat en ons geluk tot doel heeft, zooals "?'' l lem tot doel-eind moogen «* ' F K i; n E K i K v