Historisch Archief 1877-1940
DE AMSTERDAMMER, WEEKBLAD VOOR NEDERLAND
15 Juli '22. - No. 2351
IS DE MENSCH HET BENIGE
MET REDE" BEGAAFDE
WEZEN?
(Ingezonden)
Vergun mij, iets in 't midden te brengen,
naar aanleiding van 's-heeren L. P. A. van
den Brandeler's artikel van l Juli j.l.
Zooals de heer v. d. B. reeds opmerkte, laat
zich eene kwestie als de onderhavige niet in
enkele woorden uiteenzetten en oplossen.
Ik zal dit dan hier ter plaatse ook niet doen,
maar toch gaarne enkele opmerkingen maker,
die een en ander den geachten schrijver
wellicht in een ander licht zullen laten zien,
al zal hij zich daardoor nog niet met de in ons
Artisboek, en trouwens ook elders in woord
en geschrift geuite meening kunnen vereeni
gen. Ik antwoord dan tevens namens mijn
medewerker aan het Artisboek" den heer
S. Abramsz.
Laat mij dan, om te beginnen, echter hier
even verklaren, dat de heer v. d. Br. mij te
hoog aanslaat, wanneer hij mij zoo maar dier
psycholoog toutcourt en
bovendiennogonderdirecteur van Artis noemt. Ik ben noch 't een,
noch 't andere. Dierpsycholoog zou ik mij nog
niet durven noemen, al hoop ik in deze rich
ting wellicht nog eens iets ex officio" te
mogen bereiken, waar ik door mijn liefde voor
het levende dier, mijn omzwervingen van
jongsaf en waarnemingen in de vrije natuur,
zoowel als mijn dagelijkschen omgang met
en waarnemingen aan levende dieren, krachtens
het ambt van inspecteur over de levende
have van het Kon. Zool. Genoootschap, om
zoo te zeggen gedwongen wordt in
dierpsychologische richting waar te nemen, te
onderzoeken en te Iceren denken. Voorts
moet mij dan nog van 't hart, dat 's-heeren
v. d. Br. spreken van vreugde over het
heilige huisje, de onoverbrugbare klove
tusschen mensch en dier, die tenminste onaan
getast blijft" mij min of meer pijnlijk trof.
Hoe weet mag ik vragen de heer v. d. Br.
of er bij mij of den heer Abramsz dergelijke
bijbedoelingen" in 't spel zijn geweest? Uit
ons Artisboek blijkt dit nergens ! Dit boek,
dat trouwens alleen maar voor zoover
doenlijk in zijn bestek een inzicht wil geven
in de resultaten der moderne
dierpsychologische weienschap en dus niet in de meer
of minder wetenschappelijk getinte speculaties
of liever ncritische, onwijsgeerige fantasieën,
die men dan, gelijk dit ook met genialer denk
fouten wel gebeurd is, op wetenschappelijke
wijze (maar zonder critisch, onbevooroordeeld
wijsgeerig doordenken) tracht, waar te maken
dit boek, herhalen we, beoogt volstrekt
geen heilig huisje te redden. Wie ons boek
goed dór leest, zal daarin, hoe eenvoudig
geschreven ook, een vergelijkend weten
schappelijk standpunt en eerlijk, onbevoor
oordeeld beginsel doorgevoerd vinden, vrij
van laat ons zeggen verkeerd religieuze"
oogmerken om op de wijze van welk bij
zonder onderwijs" ook heilige huisjes" te
redden.
Wij zijn er op verschillende gronden eerlijk
van overtuigd, dat om eens met niemand
minder dan Prof. Bolland te spreken, die
zijn leven lang over allerlei verkeerd heilige
huisjes 't zijne gezegd heeft en hier Jus wel
als betrouwbaar in dit opzicht mag gelden
het dierlijke in den mensch te vooronder
stellen is" , of wel dat de mensch niet zonder
zijn dierlijkheid is", waarmede dan echter
tevens het bestaan van een in het heden onover
brugbare klove tusschen hedendaagschen
mensch en recente diervormen wordt uit
gesproken, zelfs waar het uit alle macht
worteltrekkende en slechts cartesiaansch
nog niet eens kantiaansch of hegeliaansch
filosofeerende paarden betreft! Maar, om
kort te gaan, dan ter zake. Ons inziens be
treft het in de bedoelde kwestie:
Ie. het experimenteel wetenschappelijk on
derzoek van dierpsychologen, dat
2e dan nog beschouwd moet worden in
verband met de resultaten van de vergelijkende
dierpsychologie, de vergelijkende
hersenanatomie, physiologie., ontogenie en
phylogenie, om voorts
3e nog te worden onderworpen aan een
ken-theoretische, critische, wijsgeerige be
schouwing van alle de wetenschappelijk
waargenomen feiten, teneinde naast, of
liever boven de onderscheidenlijk
betrouwenswaardige, allerlei feitelijke betrekke
lijkheid constateerende en in
werk-hypothcsen verwerkende zustenvetenschappen, ook
nog tot de wijsheid der begripsvorming
in het licht der logica, der redeleer te geraken.
Nu is het onder l en 2 genoemde de taak
der zuiver wetenschappelijke onderzoekers,
als hoedanig Pfungst en von Buttel Reepen
dan door ons genoemd worden in ons Artis
boek terwijl het onder 3 genoemde den
wijsgeerigen kant der kwestie raakt, waartoe dan
volgens den heer v.d. Br. Maeterlinck bevoegd
zou zijn, terwijl wij ons te dien opzichte
dan veeleer naar philosophen als Kant, Hege!,
Bjlland, Bergson, Wundt of Driesch Wouden
willen richten.
In het onder l en 2 genoemde is dan volgens
ons de heer Maeterlinck ten eenenmale niet
bevoegde autoriteit.Hoe hoog wij den schrijver
van Sagesse et destinée," van Le tresor des
humbles" ook schatten, zijn ,,Vie des Abeilles"
en vooral zijn Intelligence des fleurs"
het door den heer v. d. Br. genoemde boek
kennen wij niet, en blijft dus voorloopig buiten
beschouwing vormen al zijn ze ook niet
zonder groote bekoring geen
zuiverwetenschappelijk bewijsmateriaal. Ze geven
ook niet het door ons onder 3 genoemde
wijsgeerige inzicht der doordachte begrips
vorming, maar een schoone en gevoelvolle
verbeelding, -die waarheid en werkelijkheid,
idealiteit en realiteit noch wetenschappelijk
overwegend, noch wijsgeerig doordenkend,
maar louter subjectief artistiek aanvoelend
dus ,,op de wijze der gevoelvolle, schoone
verbeelding" tracht te benaderen en weer
te geven.
Al zouden wij het dus met M. eens zijn,
200 zouden we zijn standpunt nog niet in een
zij 't ook poptilair-wetcnschappeliik geschreven
boek mogen geven, zoolang de wetenschappelijke
beoefenaars der psychologie tot andere resultaten
zijn gekomen. Om er de wijsgeerige beschou
wing en doordenking nu maar buiten te laten,
die wel wat anders leert, dan 't geen er door
den artiest Maeterlinck zoowel als door
bevooroordcelde eenzijdige of ncritische ge
leerden, die als niet-psychologen hier
bovendien nog buiten hun boekje"gingen
en in 't belang hunner eigene en de
algemeene wetenschappelijke reputatie beter ,,bij
hun leest" hadden gebleven, zooal grleeraard
is geworden in de onderhavige kwestie !
De heer v. d. Br. steunt zijn gansene betoog
op Maeterlinck. En blijkt de resultaten van
het werk van onverdachte dierpsychologen
op allerlei vergelijkend-psychologisch gebied
verricht, niet te kennen.
Nu lijken ons afgezien van 't feit of
Materlinck als wetenschappelijk waarnemer
wel critisch en der zake kundig is geweest, en
of zijn interpretatie der feiten wel juist is
juist de in 's-heeren v. d. Br. opstel aange
haalde proefnemingen van zeer bedenkelijken
aard te zijn.
De proef met de cartons kan eer gord
louter op associatievermogen berusten, op
een door 't paard uit ondervinding, uit
herhaalde, aangeleerde ervaring selecteeren
van Maeterlinck's onwillekeurige
aandachtsbewegingfn, die aanvingen en ophielden bij 't
beginnen te kloppen en 't geven van den
juistcn" klop, en dan als altijd gevolgd
werden door een bi'.looning of door een poos
op de plaats rust" voor 't paard, dat ver
moedelijk voor de boven zijn dierlijke
sprakclooze redeloosheid" gaande proeven, waarin
het dier des niettemin toch op zijne wijze"
mee imest doen, niet bijzonder veel gevoeld
zal hebben.
En wat de worteltrekking en de wonder
kinderen aangaat, daarmede wordt o.i.
zoolang niet de wijze waarop en 't verloop
van zaken wetenschappelijk onomstootelijk
vaststaat, alleen maar bewezen, dat, met
een krommen stok nog wel eens een rech
ten slag gedaan kan worden", d.w.z. dat ook
zonder verstandelijke rede, op voorloopig
door ons niet gekende wijze, een schijnbaar
op rede berustend resultaat kan komen.
Wat door allerlei proeven bij allerlei dieren,
als ze maar lang genoeg duren, het geval is
gebleken.
Wetenschappelijk en wijsgeerig gesproken
ligt het niet in de rede, dat bij dieren, en zelfs
in een's paarden onderbewustzijn, redelijk
denken te vooronderstellen zou zijn. Komt
er nu toch schijnbaar een redelijke uitspraak
als resultaat, zoo kon deze wel eens langs
totaal andere, onintelligente wegen tot stand
gekomen zijn.
Bij psychologische proefnemingen komt het
niet zoozeer op het oogenschijnlijk resultaat,
als wel op de wijze aan, waarop dit resultaat
werd verkregen. Een hond, die tegen een
deurknop springend, de deur openmaakt; een
kind, dat ook voor den niet brandenden
kachel bang is, denkt nog niet.
Maar het kind van den hedendaagschen
mensch kan later in intelligente handelingen,
in spreken en denken zijn lager psychisch
niveau van zintuigelijke waarneming, een
voudig associatievermogen enz. te boven
gaan !
Wat tot heden toe, blijkens het zuiver
wetenschappellijk onderzoek van onbevoor
oordeelde dierpsychologen als Pfungst, von
Buttel Reepen, Lloyd Morgan, Wundt,
Jennings, Forel, Kohier ik noem hier nu
met opzet onverdachte vrijdenkers tot
nog toe voor geen recent dier aangetoond
is kunnen worden.
Holenmenschen hadden reeds hun
grottenkunst, "vondenhun werktuigen uit. Primitieve,
boombewonende dwergvolken in 't
hedendaagsche Centraal-Afrika hebben vergiftige
pijlen uitgevonden ! Maar zelfs de Chimpanse's
van Kühlers bekende proeven komen nooit
verder dan een Aha ! Erlebnis,"
Datnmerbewusstsein des Zweckes", het gebruiken
cener gegeven situatie, niet het uitvinden, het
geniale scheppen eener nieuwe situatie !
En prof. Bolk schrijft in zijn Hersenen en
Cultuur": Maar het eerste hoofdstuk van
den menschelijken geest zal m.i. toch met deze
woorden moeten aanvangen : in den beginne
was het Genie !"
Op morphologische, physiologische en
kultuurhistorische gronden komt deze geleerde
op zijn gebied k tot een klove, die niet
zoo zeer op lichamelijk maar juist op geestelijk
gebied tusschen mensch en dier reeds in vér
verleden tijden moet zijn ontstaan of hebben
bestaan. Zoo zeker als het, wetenschappelijk
en wijsgeerig gesproken, tot op heden op grond
van het vergelijkend wetenschappelijk on
derzoek geacht mag worden, dat zooals
Prof. Bolland het uitdrukt de mensch
niet zonder zijn dierlijkheid is; het dierlijke
in den mensch voorondersteld moet worden",
zoo zeker is het ook, dat het in de rede ligt,
dat de Mensch niet van iets afstammen kan,
dat op zijne wijze zijn menschelijkheid niet
reeds aan zich zal hebben gehad".
Alleen van Ostens en Krall's filosofeerende
en worteltrekkende steppen- en kuddedieren
van origine, zijn onder de hedendaagsche dier
vormen dan juist naar den geest", inzake
rede/ijk kunnen denken dus, volstrekt niet
verschillend van den hedendaagschen mensch,
en zijn dus, al kloppende, voor hun onder
vragers om zoo te zeggen zoo iets als gere
ncarneerde menschenget's/t';;" of misschien zelfs
directe oer- of algtest, in.... kloppende
paarden2(c'/('g/;c/(/, die na Cogito ergo sum"
en 4de machtswortels gcduldigopeen klontje of
zoo iets, of althans 't ophouden der vervelende
seance wacht. (Zou hier wellicht een ander
heilig huisje" dat van theosophie of spiritisme
uit den mouw komen kijken?) Afgezien dan
van de klove, die er (ook na onze eerlijke over
tuiging) op allerlei (na ampele overwegingen
voorloopig ook door ons erkende,en wel op ge
zag van Pfungst niet alleen, maar van allerlei
andere deskundigen) wetenschappelijke zoowel
als wijsgeerige gronden geacht moet worden
te bestaan tusschen den hedendaagschen
mensch en de recente menschapen (laat staan
paarden !), al zijn mensch en dier ook in hun
aanvangsvormen" als ongfschcidcn onder
scheiden" te denken, blijft dan voorts nog
de hier niet nader te beantwoorden kwestie,
in hoeverre de schijn-realiteit der
paardenproeven met de daarop gebaseerde fantazieën
een voor wetenschappelijk onderzoek (maar
zeker niet voor wijsgeerig-critisch, ken-theo
retisch doordenken) nog niet zoo licht te
ontwarren puzzle kan blijven. Het valt toch
vaak gemakkelijker te beweren, dat iets zus
of zoo zou kunnen zijn, dan wetenschappelijk
te bewijzen dat het zeker ninimmer zoo ge
weest is en zijn kan ! Niet op het schijnbare
resultaat, op de wijze waarop het tot stand
kwam, komt lv.it, herhalen we, in
dierpsychologische kwesties echter allereerst aan.
Daar kan zelfs geen Maeterlinck iets aan
afdoen !
A. F.
P O R T I E t IE
POLLEH's Oude Genever
Fijne Likeuren en Punch
m. P. POLLEN 4 ZOOH - Rottmrdm
J. D. STRUIJS & Zn.
Prinsengracht 837 P. C. Hooftstraat 140
TEL. N. 906
TEL. Z. 9950
Begrafenissen - Crematie ? Transporten
Koldewey & Corbière
Leidschestraat 30, Amsterdam
Specialiteit ing
Kinderbadkuipen, Badiafels, Baby Bascules, Linnenmanden.
SEN&
SWAGEKIHAN
iMGEHIEURS' ACADEMIE
Wismai* a/tl Oostzee
Progr. b/h Secretariaat
G. J. DE KONING 4 h ? Keizersgracht 447
(voorheen L El DSCH ESTRAAT 69)
- MARMEREN WASCHTAFELS
UITRUSTING
BIJENKORF
DE MEUWE CATALOGUS
± 200 BLADZ.. MET 2000
ILLUSTRATIES. FRANCO
Geen luxe
maar een onontbeerlijk hulpmiddel in de keaken
is Maggi's Aroma, dat door zij a eigenschap, soepen,
jus, groenten enz. een krachtigeu, aangenamen
smaak te geven, besparing aan vleesch en andere
ingrediënten mogelijk maakt.
JAC. W. F. BIEQELAAR
DEM HAAG
VEENESTRAAT 31
PAPESTRAAT 18 ^
TELEFOON ^^# Parapluies en
Wandelstokken
IN ALLE QUALITEITEN EN PRIJZEN
2502
MENSCHEltf, DIE OP E HOOGTE ZIJ3T,
gebruiken de LIEVEGOED's ARTIKELEN
Slaolie JMostercl .A. zijn
"Wed. John Cray's Piokles
n roep over de kwaliteit. Verzamelt de bons.
50 Bons = l fl. Piccalilli of op verzoek tijdelijk i fl. Slaolie of
1/1 fl. Kruidenazijn.
VRAAGT UW LEVERANCIER
H. V. DE HOUTTUINEH" AMSTERDAM
BEGRAFENISVEREENIGING
N. SAX Jr.
P. C. Hooftstraat 38, Amsterdam. Telef.: Z. 341, Z. 4250 j
REGELING VAN BEGRAFENISSEN EN
CREMATIES VAN UIT ALLE PLAATSEN
|?EIGEN LIJKKOETSAUTOMOBIELEN
ADR1AAM SCBAKEL
HE1L1GEWEO 11-17 - AMSTERDAM
Overhemden naar Blaat
Vervaardigd op eigen atelier
ALMELO
SOO WEUBOEN
DAARDOOR
IN ALLE AFDEELINGEN
VACANT1E
Laat voor de VACANTIE Uw
Japonnen, Mantels, Jerseys enz.
bij ons
CHEMISCH REINIGEN
** DERVEN i
-LLll I L
N.V.HAARLEM5CHE
50DAFABRIEKS F
BBBI
KR15IA1500A U* KRISTALLEN M IN PÜDE
GlAUBCRZOUT VOOR TECHNISCHE DOELBKOCJl
IN- EN EXPORT
WED. A. VAN LAA
Damrak 25, AMSTERDAM
Telefoon N. 105 H. 7725. ------- Po«tglr»B82O.
HORS D'OEUVRE SCHOTELS, KREEFT, CAVIAR, OESTERS.
DAGELIJKS AANVOER VERSCHB ZEB m R1V\ERVISCH
Restaurant ii tagt, Bestellingen aan buis tondu prljsverbooglng
WEEGEWUS,
RAPENBURG 14, AMSTERDAM. Tei. N. 2662.
(V1ARMERWERKENL
Badplaats De Uzeren Man", Vught
i SPOORWEGHALTE S. S, LIJN 'S-HERTOGENBOSCH-TILBURG
j TELEFOON INTERC. 17
Omgeven door prachtige Bosschen, ruime Terrassen aan het 55 Hec
taren groote meer. Gelegenheid tot roeien en zwemmen. Overdekte
j rijwielbergplaats met reparatie-inrichting
i Restaurant a la carte den geheelen dag.
Dagelijks van 2?9 uur Matinee en Avondconcert.
Lunchroom Franken"
Groote Houtsfraat bij de Markt
= HAARLEM =
Hotel Tri er, Soestdijk,
Riant gelegen tegenover het Palels van H.M. de Koningin Moedei
Al TO-tJAKAGE ~ S<THrrTEBKXI»TKRRAH
LUNCH «N DINER & PR1XFIXE?a LA CARTE den geheelen dag
Telefoon S 36 J. SCHUIMT, Eig.
J
B. J. MULDERS
Tuinarohitooi
Badhuisw&g 2O1
~ - OEH MAAQ-SCHEYEMIMGEN - «
J»l9toom Mol». 890