5°. 3967 Zaterdag 4 November A°. 1933 DEAMSTERDAMMER WEEKBLAD VOOR NEDERLAND Onder Hoofdredactie van G. W. K E R N K A M P Redacteuren: H. BRUGMANS, TOP NAEFF, G. NOLST TRENITÉen H. SALOMO N SON UITGEVERS: VAN HOLKEMA & WARENDORF Prijs per jaargang f 10.?bij vooruitbetaling. Per No. f 0.25. Redactie en Administratie; Keizersgracht 333, Amsterdam Advertentiën f 0.75 per regel plus 20 cent dispositiekosten INHOUD: 1. Een nieuw element van onrust in Europa, door Prof. Dr. G. W. Kernkamp. Tijdgenooten,door Dr. W. Q.C. Bijvanck. Politieke uitzichten, door W. C. Posthumus Meyes. 2. Operatief ingrijpen, teekening van Jordaan. Een stad in 't Gooi, door Cornelis Veth. Krekelzang, door J. H. Speenhoff.?Amerika en Europa II, door Dr. Hendrik Willem van Loon. ' 3. Spreekzaal. Nederlanden het verre oosten, door H. C. Buurman. 5. Voor Vrouwen: Russische Kunst, door Elis. M. Rogge. Bijkomstigheden, door Annie Salomons. Nieuwe Uitgaven. Uit de Natuur: Een uurtje, door Dr. Jac. P. Thijsse. 7. De Politierechter, door Mr. G. T. J. de Jongh, met teekening van B. van Vlijmen. Boekbespreking, door Prof. Dr. J. Prinsen J.Lzn. 8. Gertrud Lestikow, teekening van B. van Vlijmen. Tooneel in Italië, door Etha Fles. ? Nieuwe Hollandsche Beeldhouwkunst, door Theo van Reyn. Dramatische Kroniek, door Top Naeff. Dance Macabre, teekening van George. van Raemdonk. 9. Op den Economischen Uitkijk: Ter illustratie, door Jhr. Mr. H. Smissaert. 10. 't Schietgat en Rymkronyck, door Melis Stoke. Uit het Kladschrift van Jantje. Onze Puzzle. Brief uit Japan, door Ellen Forest. 11. De beslissing van B. en W. in het broodconflict, teekening van Joh. Braakensiek. Charivaria en Buitenlandsche Humor, door Charivarius. Omslag: Violettes de Parme, door Pim Pernel, met teekening van Willy Sluiter. Bijvoegsel: De Revolutie in Italië, teeke ning van Joh. Braakensiek. EEN NIEUW ELEMENT VAN ONRUST IN EUROPA Wanneer koning Victor Emanuel niet geweigerd had het besluit te onderteekenen, waarbij de staat van beleg in Italië werd afgekondigd, zou misschien op dit oogenblik Mussolini reeds als president van de Italiaansche republiek zijn uitgeroepen, De vurige nationalisten in Italië zijn altijd rëpübliekeinsch gezind ge weest; ook in vroeger tijden heeft de dynastie zich alleen kunnen hand haven doordat zij het nationale pro gramma van de republikeinen overnam; het behoeft niet alleen vrees voor het ontketenen van een burgeroorlog te zijn geweest, die den tegenwoordigen Koning ervan terughield zijn leger te bevelen den strijd tegen de fascisten aan te binden. Zoo heeft zich dan een revolutie voltrokken, waarbij weinig geweld behoefde te worden gepleegd; uit vrees voor zelfmoord heeft de wettige macht voor de revolutionaire gecapituleerd; zij kon dit te eerder doen, omdat de bedoelingen van deze laatste haar niet onsympathiek waren en de fascisten bovendien bereid bleken, den bestaan den regeeringsvorm te eerbiedigen, mits zij de macht in handen zouden krijgen. Het gebeurde in Italië levert een voorbeeld te meer, dat een krachtig [? 'Tj/DÖNGOfËN1' iBMiliiüi'i/'.niij'j.i J-uiïYif. VERLAINE'S BRIEVEN il Zijn vriend Edmond Lepelletier heeft van hun vriendschap kunnen zeggen, dat zij ge durende zesendertig jaar tot aan den dood van den dichter, 1896, heeft geduurd zonder dat er ooit iets tusschenbeide is gekomen. Alleen moet men daaronder niet verstaan dat de vrienden elkander voortdurend van hun intiemste gedachten schriftelijk op de hoogte hebben gehouden, daarvoor moeten buitengewone omstandigheden in het spel komen. Waarom zouden geen jaren kunnen voorbij gaan waaruit slechts een paar regels zijn over gebleven? Uit het jaar bijv. van Verlaine's verloving is er nauwelijks een enkel billetje bewaard. Verfoeielijke dronkaard," zoo zijn daar de woorden van den dichter, ,,je hebt toch niet vergeten, dat je vandaag tegen n uur moet komen dejeuneeren in de rue Nicolet (bij Verlaine's aanstaande schoonouders). Ik wacht je daar; heb niet het hart een allusie te maken op mijn toestand van giste ren. Ik geloof door wonderen van kunst den verhitten staat te kunnen maskeeren, waar al de absinth, het bitter en het bier van gisteren, mij toe hadden gebracht. Je mede plichtige." Men ziet de twee zich den avond van te voren samen bedrinken. Het briefje spreekt zoo duidelijk als maar mogelijk. Het vertrouwen in de vervulling georganiseerde partij, die in het par lement slechts een kleine minderheid uitmaakt, zich door een coup d'état van de regeering kan meester maken '? indien de tegenpartijen onderling te verdeeld zijn om een eenheidsfront tegen haar te kunnen vormen. Of het den fascisten, die door revo lutionaire middelen in het bezit der macht zijn geraakt, intusschen zal gelukken zich staande te houden door parlementaire middelen, moet de toekomst leeren. Misschien zal hun succes reeds zooveel leden van de bestaande volksvertegenwoordiging tot hunne inzichten bekeeren, dat zij een meerderheid in het parlement ver werven; zoo niet, dan zullen zij tot een Kamerontbinding moeten overgaan en heeft men af te wachten, of zij zich zullen storen aan een votum van de kiezers, wanneer dit voor hen ongunstig uitvalt. Misschien zal het aan vele kiezers niet zoo gemakkelijk vallen, hunne houding tegenover het fascisme te be palen. Want wat is het fascisme eigenlijk? Een gemoedstoestand," antwoorden sommigen: maar dit maakt ons niet veel wijzer, evenmin als de mededeeling van den grootmeester der Italiaansche vrijmetselaars in een rondschrijven aan de loges, dat het fascisme beschouwd kan worden als een episode in de huidige verjongingscrisis". Een gemoedstoestand": zoo heeft Carlyle vroeger het Chartisme ge noemd, toen hij, na de eerste geweld dadige onderdrukking van deze be weging, de vraag stelde: is het Char tisme werkelijk dood?" en daarop ten antwoord gaf: neen, alleen de schijn gestalte ervan is gedood, maar het Chartisme blijft leven, want het beteekent een gemoedstoestand: de bittere ontevredenheid der arbeidersklasse". Indien het fascisme juist gekenschetst wordt door wie het beschrijven als een gemoedstoestand," dan is deze diame traal tegenovergesteld aan dien van de Chartisten. Niet de bittere ontevredenheid van de arbeidersklasse vond in het fascisme uiting, maar de wrok tegen de dwingelandij van de arbeiders. Toen de Italiaansche communisten de methoden van het bolsjewisme be gonnen te volgen en de arbeiders in Milaan de fabrieken in bezit wilden nemen, traden de fascisten op als ver dedigers der bestaande maatschappe lijke orde. Zij bestreden geweld met geweld; zij vormden een bond, een geheime vereeniging, met het sinds de dagen der carbonari gebruikelijke en in Italië geliefde apparaat: herkenningsteekens, plechtigen eed en al wat er verder vereischt is om romantiek bij te zetten aan een beweging, die feitelijk een zeer reëel doel nastreeft. Ook tegen het socialisme, dat een machtige partij in het parlement was geworden, traden de fascisten in het geweer'; zij bestreden dan ook fel de iiliiiMiiiimiiiiiiiiiiiiiiiimiiiii der heilige voornemens toen het meisje haar jawoord had gegeven, wordt uitermate wankel. Een paar jaren gaan voorbij eer wij een nieuw kattebelletje te lezen krijgen. En welke jaren ! Het jaar van Verlaine's huwelijk, dat bijna op den dag der oorlogsverklaring in 1870 plaats had en 1871 het jaar van de Commune. Hoe zal het brooze bouwsel van Verlaine's huiselijk geluk de slagen van de onheilsjaren kunnen weerstaan ! Zie hoe de verdedigers van Parijs, waarbij de dichter, in het verschrikkingsjaar, hun posten betrekken en met moeite in de kou hun weg huiswaarts vinden als zij zich niet telkens onder weg hebben kunnen verwar men en verwonder u niet over de wanorde die het geïmproviseerde régime der Commune stichtte in een gezin waarvan het hoofd zich aan geen discipline kon gewennen, en liefst alle verantwoordelijkheid ontdook toen de partij der orde zich weer begon te her stellen. Een zoon was geboren, maar de huisvrede was vernietigd, ofschoon de dichter nog een ? poos voortging vrienden die in het huwelijk traden te verzekeren, dat zij de ware lijn van het leven volgden. De rue Nicolet, waar zijn schoonouders woonden, en waar de geheele familie door de omstandigheden was genoopt haar intrek te nemen, is voor Verlaine een plaats van vervloeking geworden. Hij kon de manieren van zijn schoonvader niet uitstaan; die brave notaris, uit de provincie naar Parijs overgekomen, was hem een ergernis. Dat de schoonmoeder en zijn cchtgenoote niet met hem instemden wanneer hij zich door zijn kuren onmogelijk maakte, beleedigde zijn ge voel. Hij werd hoe langer hoe meer uitliuizig. Er waren er meer die door oorlog en com mune hun balans hadden verloren. Ik heb hier maar met een enkel woord te herinneren aan Arthur Rimbaud, het wonder kind,dat van zijn zestiende jaar af niet meer was te houden in zijn Noord-fransche provinregeering, die na den oorlog den socia listen in het gevlei was gekomen. Daar de fascisten hunne anti-socialistische propaganda niet alleen met het woord, maar ook metterdaad voerden, vorm de zich uit de socialisten een soort van stormtroep, de arditi" genaamd, die zich met het handgemeen tegen de fascisten belastte. Bij die arditi", meercndeels oud-strijders, waren veel aanhangers van d'Annunzio: onder de Italiaansche socialisten zijn er velen niet van nationalistische smetten vrij. Tot zooverre verschilde het fascisme, wat zijne maatschappelijke bedoelingen betreft, niet veel van een conserva tieve of reactionaire partij uit welk ander land ook; alleen zijne wijze van strijden was zeer Italiaansch. De merkwaardige verandering, die het in het laatste jaar heeft ondergaan, is echter,deze: het is geen burgerlijke" partij gebleven, die verzamelen blies tegen de opstuwende arbeidersklasse; het heeft hoe langer hoe meer arbei ders tot zich getrokken; het heeft een groot aantal vakvereenigingen voor zich gewonnen: zooveel, dat in sommige berichten van de laatste dagen de vak vereenigingen zelfs de groote drijfkracht van de beweging der fascisten zijn ge noemd ! Men heeft getracht dit te verklaren uit de ontnuchtering van vele arbei ders na de mislukking van het bolsje wisme in Italië; men heeft, van socia listische zijde, ter verontschuldiging van den afval" van vele arbeiders, den eindeloozen strijd over de taktiek en de onderlinge verdeeldheid in het arbeiderskamp aangevoerd; men had misschien ook in herinnering kunnen brengen, dat de Italiaansche socialisten altijd vatbaar zijn gebleken voor na tionalistische besmetting". Maar al houdt men rekening met dit alles, en met de zuigkracht, die er van elke krachtige en goed geleide beweging uitgaat, er moet toch in het fascisme zelf ook iets veranderd zijn; het moet niet langer den stempel van een klasse-beweging dragen; het moet op sociaal gebied een leus hebben aange heven, die ook tot de niet-bezittende klassen spreekt. Zoekt men echter op het programma van de fascisten naar punten, die den toeloop van arbeiders naar deze partij zouden kunnen verklaren, dan vindt men in de paragrafen, die over de binnenlandsche politiek handelen: be zuiniging, natuurlijk; verder : af schaffing van alle staatsmonopolies (spoorwegen, post, telegrafie, zout, tabak), wat moeilijk beschouwd kan worden als een leus, die nu juist de arbeiders zal pakken; ten slotte: vor ming van een agrarische democratie, gegrondvest op klein-grondbezit, een programpunt, dat meer aanlokkelijks heeft voor de boeren dan voor de in dustrie- en haven-arbeiders. Zoo tast men dus vrijwel in den blinde, wanneer men wil nasporen, hoe Mussolini ook de vakbeweging in zijn gevolg heeft gekregen. En hij zelf vergemakkelijkt ons die poging niet, wanneer hij als samen vatting van zijn programma geeft de gemeenplaats: arbeid, spaarzaamheid en vrede," of wanneer hij, in meer hoog dravende bewoordingen, de door hem gewenschte democratie beschrijft als een super-democratie," die oogen schijnlijk eenige overeenkomst heeft met het bolsjewisme, maar in hare be doelingen juist het tegenovergestelde daarvan is. Wie nu precies weet wat het fascisme is, mag het zeggen. Het aantal dingen, waar Mussolini tegen is, vormt een lange lijst. Maar waar is hij eigenlijk vór? Alleen op het terrein van de buiten landsche politiek schijnt hij te weten, zooal niet wat hij zal doen, dan toch: wat hij wenscht. Hierin overtroeft hij d'Annunzio nog. De Adriatische zee een Italiaansche binnenzee: dus geen ontruiming van Fiume (zooals volgens het verdrag van Rapallo moet gebeuren) en de heele Dalmatische kust, misschien ook een groot stuk van Albanië, voor Italië. Dat beteekent alvast indien hij het althans niet bij het wenschen laat ruzie met Zuid-Slavië. De Middellandsche Zee alleen voor de ocverstaten wil dit zeggen: Enge land weg uit Gibraltar en Malta en Cyprus? In elk geval zal Italië, wanneer zijn buitenlandsche politiek volgens den wil der fascisten geleid wordt, aan John Buil geen vriendelijk ge zicht toonen; een van hunne grieven tegen de vorige regeering was juist, dat deze teveel achter Engeland aanliep. Trouwens, ook de verdeeling van de kust der Middellandsche zee onder de oeverstaten zal moeilijkheden baren. Mussolini heeft te kennen gegeven, dat hij met Frankrijk op beter voet wil geraken; maar er zijn twee struikel blokken: het eene wilde hij nog niet noemen, het andere was: Tunis. Italië heeft het Frankrijk nooit vergeven, dat het zich van dit land, waarop de Italianen reeds lang gevlast hadden, heeft meester gemaakt; de vestiging van het Fransche protectoraat over Tunis in 1881 dreef Italië in de armen van Duitschland en Oostenrijk; in de kuststreek van Tripolitanië heeft het later maar een schamele schadeloos stelling gekregen voor wat het in Tunis had hopen te verwerven. Men kan zich de moeite besparen, naar het andere struikelblok te raden; dit eene is al voldoende; Frankrijk zal er niet over denken, het uit den weg te ruimen; voor dien prijs zal het de betergezindheid van Italië niet willen koopen. Zullen de nationale wenschen, die op het programma van de fascisten staan, Italië dus in botsing brengen, zoowel met Zuid-Slavië als met Engeland en Frankrijk? Zoo'n vaart zal het wel niet loopen; BERICHT IM1IIIIIIIII1IIIMIIIHIIIIIIIIIUIIIIIIIIII1I1IIIII1IIIUIII1IIIII ciestad Charleville. Telkens terug gestooten, is hij telkens weer op weg gegaan naar Parijs. Ten slotte, getrokken door zijn passie voor Verlaine, gelukte het hem een tijdlang door te brengen in de hoofdstad als een metgezel van den dichter. Het is een gebeurtenis geweest die toen nauwelijks een rimpeling in de letterkundige geschiedenis van Frankrijk heeft getrokken, dat samengaan in Parijsche bohêmekringen van de beiden. Grillige speling van neiging en vroegrijpheid werd er in gezien. Maar niet met goede oogen. Ten eerste natuurlijk in het huis van Verlaine's schoonouders, en later elders waar men den koppigen. verlegen, onhandigen jongen niet kon uitstaan. Maar Verlaine trok overal met hem op. Hij leefde onder de bekoring van het geniale kind; er bestond immers verwant schap Uisschen de beide dichtergeesten en de jongere was de voortvarende. Hij sleepte den ouderen vriend mede, hij hield hem aan zijn woorden en lang heeft het ook niet ge duurd, toen Verlaine hem eenmaal had voor gespiegeld samen te reizen, of zij gingen er met hun tweeën op uit, eerst door België, dan, toen bij Verlaine een waan opkwam dat hij om zijn post in den stadliuisdienst ten tijde der Commune, vervolgd zou kunnen worden, werd te Antwerpen de overtocht ondernomen naar Londen. Daar zou een toe komst worden gezocht. Het geval was verbijsterend; wisten zij zelf wel lire het alles zoo op eenmaal was ge komen ! De moeder van den achttienjarige!! Rimbaud had geen idee waar haar kind zich kon bevinden. Verlaine's moeder was wel met enkele berichten op de hoogte gehouden ter wille van betrekkingen in Parijs, maar van e vrouw van den dichter was niet eenmaal afscheid genomen. Verlaine was eenvoudig heen gegaan, heen gegaan onder het droombeeld, evenals vroeger,dat hij aan de hand van Rimbaud de ware levenslijn zou opgaan en hij zijn bestemming zou vinden als zonnekind. Daar stonden zij nu in de onbekende wereld over het kanaal. September 1872. Nauwelijks waren er twee jaren verloopen sinds Ver laine's huwelijksdag. Hoeveel jaren moesten er nog heengaan eer de onthullende tijd eenigen samenhang aan het licht zou brengen in de zoo verward dooreengaande levensstrooniingen ! Op dit tijdstip komen de brieven te pas, welke de dichter bij dezen overgang van zijn leven aan een paar vrienden te P'irijs heeft gericht. Edmond Lepelletier is door hem bestemd om zijn zaakwaarnemer in Frankrijk te worden. Geen wonder dat hij hem op de hoopte houdt van zijn adressen. Het eerste briefje uit dezen tijd zij dragen geen data mout zijn geschreven in het begin van zijn reis met Rimbaud door België. I£r is de opwinding in van een jongen die zich heeft vrij gemaakt. ,,Ik ben aan het trekken en vliegen als een wervelwind. Houd het voor je; mijn moeder heeft alleen eenige vage notie van mijn stations. Pst, pst, messieurs en wagon !" Dat is de jolige toon van Verlaine. Die wordt ondervangen door een klagerig air: Hij wil niet teriigkeeren naar huis en toch kan hij niet geheel scheiden van het ver leden, verongelijkt voelt hij zich, hij wil zich zoo gevoelen. ,,Zij praten achter mijn rug," zoohooren wij zijn woorden, en zij gaan eischen stellen. Zij begrijpen toch wel,dat ik niet langer bij hen in wil woner ! e grief is, dat ik met Rimbaud op reis hen gegaan, alsof men niet met een vriend zou mogen gaan reizen? De waarheid is, dat ik diep en diep ramp zalig ben, want ik hond te veel van mijn vrouw en ik zon er alles voor geven om weer met haar samen te zijn, maar in dat schrikke lijke huis, rite Nicolet, kan ik niet meer terug. Bij verandering van adres ge lieven de abonnés te vermelden of de wijziging tijdelijk of blijvend is, en tevens zoowel het oude als het nieuwe adres op te geven. Losse nummers van De Am sterdammer" worden alleen toe gezonden wanneer een bedrag van f 0.31 voor elk exemplaar is bijgevoegd. Mussolini zal al gauw bemerken, dat het tempo van den stormpas in de buitenlandsche politiek niet het spoe digst naar het doel leidt; en misschien zal hij voorloopig in Italië zelf ook de handen vol hebben met de verwezen lijking van zijne denkbeelden over den nieuwen staatsvorm der superdemocratie". Maar toch staat het te vreezen, dat de heerschappij der fascisten in Italië een nieuw element van onrust in de Europeesche politiek zal brengen. En daaraan bestond nu juist geen dringende behoefte. KERNRAMP min iiiiiiiiitiiiiiimiiiiiiiiiiiiiiiiiiiii POLITIEKE UITZICHTEN Eenigen tijd geleden publiceerde ik in dit weekblad enkele beschouwingen over de buitenlandsche politiek van Nederland, naar aanleiding van het program der nieuwe Regeering. Enkele in dat opstel gemaakte 'ipmerkingen werden inmiddels reeds door de feiten achterhaald en het loont daarom de moeite, hieraan nog eens de bizondere aan dacht te wijden. Ik had in mijn eerste opstel de mogelijkheid van een Frankisch-Slavische continentale combinatie aangeduid, hetgeen van verschillende kanten critiek uitlokte. Men achtte het een waandenkbeeld, dat Frank rijk, dat zich sinds het ontstaan der Rus sische Sowjet-Republiek zoo bij uitstek vij andig tegenover haar regeering had gesteld, ooit met deze niet te onderschatten macht zou samenwerken. Ik ontving brieven, waarin ten duidelijkste werd omschreven, dat niet een Fransch-Russische, maar een DuitschRussische combinatie dreigde te ontstaan, een combinatie, waarin dan Duitschland de politieke leiding zou hebben ter uitvoering van steeds weer oplevende imperialistische verlangens. Mijn correspondenten zagen blijk baar niet in, dat deze veronderstelling een volstrekte veroordeeling van de Fransche politiek tegenover Duitschland impliceerde. Men wees mij op de geweldige levendigheid in de Duitsche havens, in de industrie en in den handel en concludeerde daaruit, dat Duitschland reeds weder een flink eind weegs was naar zijn herstel en belangrijke vorderin gen in de richting van een nieuw imperialisme maakte; hieruit werd dan de gebruikelijke Quai d'Orsay-gevolgtrekking ten aanzien van Duitschland gemaakt. Men heeft mij, die niet anders adem dan liefde en teederheid en naïveteit, op allerlei wijze uit het huis verdreven. Ik ben degeen, die verlaten is". 111 die laatste dagen van België, heeft hij de liedjes gemaakt uit de Romance san's paroles van zangerig heimwee, die zich aan sluiten bij la bonne Chanson op die plaatsen waar hij spreekt van zijn huwelijksdroom en van zijn vertrouwen op het samengaan met de geliefde. Zoo iieuriën zijn versjes: Vous n'avez pas eu toute patience Cela se comprend p?r malheur du restc .... Vous n'avez pas eu toute la douceur Cela par malheur d'ailleurs se comprend ,,Ja,men zou dat kunnen noemenden tegen hanger van mijn anderen zang, en den naam geven van la maiivaise Chanson," voegt hij in een brief als verklaring er bij, maar het is gezegd tcndrement, het is in verzoenenden geest gesproken. Ik ben bereid alles te ver geven. En nu gaat het verder met wagons en paketboot." Spreekt hij hier niet niet een soort van sentimenteele uitdaging tot het achtergebleven gezin, daar hij op het punt is aan den neveli ge n wal te stappen van het herfstelijke Albion? Want hoe wil men hem vertrouwen, nu hij erkent naar het geregelde leven terug te verlangen, terwijl hij, die zich onder verden king voelt bij de autoriteiten in Frankrijk, een wijkplaats gaat zoeken te Londen, waai de gevluchte communards hun asyl hebben ! Snijdt hij zich zelf, wanneer men hem au serieux zou willen nemen, daarmede niet den terugkeer af? Laat ons hem te Londen in zijn hulpeloos heid volgen; wij voorzien reeds dat hij uit de nevelen van Engeland niet als een zonnekind zal oprijzen. \V. O. C. B v v A x c K