IÊLEFELDZAHLE . . _ ^ï«^ 'ff* ? DE AMSTERDAMMER, WEEKBLAD VOOR NEDERLAND 6 Jan. '23. - No. 2376 Check van de Stadsspaarbank van Bielefeld in drie kleuren: groen, geel en blauw op zijde gedrukt. (No. l voorkant). KUNSTIGE ZIJDEN WAARDE PAPIEREN Het nieuwe jaar in te mogen gaan met de herinnering aan een hoopvolle daad uit het jaar 1922, een daad die ons plotseling uit onze verdooving en desolatie gewekt heeft, stemt ons blijmoedig en met vreugde hebben we van over de grenzen uit Duitschland het binnenfladderen van eenige kleurrijke op zijde gedrukte waarde-biljetten van de stads spaarbank van Bielefeld begroet. Het wil mij voorkomen of deze geruischlooze lapjes ons uit den dommel willen wekken, niet alleen door hun speelsche rake teekening, maar door te wijzen, ondanks den zwaren nood in Duitschland, op den moed en het optimisme van de gemeente Bielefeld door haar stads spaarbank van zulk kunstig ontworpen waardepapier te voorzien. Men moet deze op zijde gedrukte checks in kleur zien, want zoo alleen komen de door de zilver glanzende zijde in gloed gezette kleuren volkomen tot haar recht, verhoogd door het sierlijk lijnbeweeg en de rijke levendige lettertinteling. De illustraties zijn velerlei. Op de een het zevenhonderd-jarige jubileumfeest der stad, blijkbaar 15 Juli 1221 gesticht, waarop de geestige teekening opvalt der gebrekkigen en kreupelen, die in den vijver nieuw leven terug krijgen, gesymboliseerd in de volumineuse vrouw, om dan, na deze kuur als verjongde blije menschen de wereld in te Check van de Stadsspaarbank van Bielefeld in twee kleuren: blauw en rood op zijde gedrukt. (No. 2 voorkant). gaan. Verder omkransen een zinspeling op prof. Steinach die schitterend door de Bielefelders werd geslagen e. a. vroolijke toespe lingen de middengroep en versieren, telkens op andere wijze ontworpen, cijfers de hoeken van deze check (een soort gelijk biljet is No. 1). De achterzijde vertoont een geestige re clame voor de zijde-ververij, welke de onver woestbaarheid der kleuren bepleit. De kleu ren zijn, in juiste toonwaarde, blauw en bruin of groen en geel. Op een ander biljet (No. 2) staat gedrukt: Ravensberger hilf mit sorgenderhand Stütze das Alter im Heimatland. We zien een paar in zorg verkeerende menschen, gezeten op een bankje met een roodfantastischen achtergrond. Een zak-metgeld, vermoedelijk van deze gemeentelijke Bank, wordt aangedragen in der, lichtenden dag en in de avondschemering verdwijnt de zak-met-zorgen. Aan de achterzijde wordt nog eens herinnerd aan de voor-oorlogsjaren, waarin men bijv. in 1914 voor 4 weken pensiongeld (300 mark) voor dit zelfde geld nu een das koopt. Of een vest van 450 mark, waarvoor men vroeger een heel heerenko stuum kon koopen. Een derde (No. 3) herinnert aan de oorlogen 1870?'71, waarin Duitsch land 41,413 dooden en 88,543 gewonden te betreuren had. In den laatsten oorlog 1,808,555 dooden en 4,246,779 gewonden kon opteekenen. Echter niemals verzweifeln, glauben an Deutschland als werkzeug gottes" met groote letters er boven geplaatst, houdt den moed erin. In de hoeken moed inspre kende woorden, zoo noodig voor Duitschland. Op de achterzijde (No. 4) weer reclame voor Bielefelders industrie: zijdefabriek en Fahrrader" van de bekende Oöricke, weverijen, ververijen en appretuur-bewerking. Dit ont werp werd diagonaals-gewijze verdeeld, waar door ruiten en driehoeken ontstaan, waarin het sierlijk geschreven woord Stadtsparkasse". Wanneer onze bankbiljetten eens op soort gelijke wijze werden ontworpen, ook dooreen kunstenaar,dan zoumen geen betermiddelaan de hand kunnen doen, de kunst onder de massa te brengen, want deze Bielefelder checks hebben de eigenaardigheid,dat ze je niet los laten. Telkens wordt de aandacht geboeid en ontdekt men nieuwe details. Door deze suggestieve kracht wordt de massa vastgehouden en van zelfverplicht te zien.Deze kleurrijke gedetailleerde illustraties houden n door hun waarde n door het verhalende den man in the streef" vast. Men ontkomt er niet aan. De geldswaarde verplicht deze dingen te bewaren, de suggestieve teekening dwingt tot nauwlettend bekijken en de schoonheid, indien aanwezig, kan ongestoord haar werk doen, bevruchtend de ziel van een volk. Zoo spreken deze zacht-soepele kleurrijke dingskes met hun nicht verzweifeln", ook ons den moed in te volharden. Met hun rijke kleurengamma van goed afgestemde blauwen en rooden, gelen en groenen, zwarten en bruinen en hun rake gevoelige lijnillustraties en rijk letterornament zijn zij veelbelovend in deze sombere winterdagen, waarin het hemelsche zonnelicht en de klaarheid des geestes hopeloos schuil gaan. Laten we ons vast klampen aan deze vreugdebrengende ontwerpjes, komend van uit een somber land, maar zoo tintelend van levensvreugde. Iets van de nieuwe komende schoonheid wordt mede gedragen als een verfrisschende wind, die de loomheid uit ons verwaaien kan. Zoo heeft het jaar 1922, waarin deze checks werden vervaardigd, ons toch nog met hoop gestemd, te weten dat we niet troostom1°''i\.VH *- K- ~-f *~ '«'? Check van de Stadsspaarbank van Bielefeld in drie kleuren: blauw, orange en rood op zijde gedrukt. (No. 3 voorkant). teloos ten onder zullen gaan bij gebrek aan Voor het kunstwerk geldt hetzelfde als levensverlangen. voor den mensch: negen tiende aa nieg,en En met het nieuwe jaar 1923 sukkelen we n tiende cultuur. verder met de hoop in ons hart en vangt ons pogen en streven op nieuw aan. Arbeiden en , , .. .. . . .... . niet vertwijfelen De klinstenaar moet ZU» "aieviteit altijd mei venwijititn. THEO VAN RE ij N rarium terug te winnen. APHORISMEN door DR. A. ELOESSER De verkeerde richting in de kunst kenmerkt zich doordat zij de kunst gemakkelijker maakt. Het kunsteiiaarsgeweten van den scluijver is minder opgeruimd dan dat van den beeldenden kunstenaar; hij kan bij zijn wei k niet fluiten, noch donderen. In lederen schrijver zit hier of daar iets schuws en bangs verborgen, alsof hij elk oogenblik betrapt zou kunnen worden. Het is in onzen tijd een auteur nauwelijks nog mogelijk zich belachelijk te maken. Check van de Stadsspaarbank van Bielefe/d in drie kleuren: zwart, blauw en rood op zijde gedrukt. (No. 4 achterkant). MiiimiMiiiiiiiiiimiiiiiiiiiiMiiiiiiiiitimi iiiiMiiilliiiillliliiiiiItiilliiiiiiMimiiiittiMiiiiiiliiiiiiiiiittiiiimiiiii imiiimiiiiiiiii TOONEEL TE BERLIJN De tooneelstaking, die heel Berlijn in rep en roer bracht, en zeer veel geestdritt in stroomen van welsprekendheid en strooibilletten omzette, is door wederzijdsche uit putting na ongeveer drie weken geëindigd, met een tamelijk poover resultaat voor de tooneelspelers. Hun leider had er zich echter van overtuigd, dat hooger eischen en langer spanning inderdaad de ruïne van eenige der vooraanstaande theaters zouden gaan beteekenen, waarvan de stakers ten slotte zelf de slachtoffers zouden zijn. Zoo volgde dan voor 't oogenblik een groot zwijgen op de groote drukte; men ploetert verderen niemand rept meer van de zoo broodnoodig genoemde reformaties op gezonder basis. Alles loopt als van ouds; van de zorgen, die over en weer zich achter de coulissen ophoopen, merkt het publiek niets; het heeft slechts, de weer sterk verhoogde toegangsprijzen te aanvaarden, die echter in geen velden en wegen kunnen inhalen, wat er in die weken aan millioenen door de staking is verloren gegaan. Vóór ik het over het groote theatersuccès der laatste dagen in het Deutsdies theater heb: ? het was het eerste werk van den 24jarigen Bertolt Brecht beschoren, dat Trommeln in der nacht" heet, en reeds in Miinchen buitengewone aandacht trok, ? kom ik ditmaal op?Wedekina"terug, omdat er achterelkaar merkwaardige en talentvolle opvoeringen van zijn werk plaats vonden, die als teekenen des tijds het hare kunnen verkondigen. Wedekind is op zich zelf ongetwijfeld een belangwekkende verschijning van onzen tijd, wiens nerveuse spanning en rhythme hij in zich droeg. Men moge zich aooi hem aangetrokken of atgestooten voelen, voorbijzien kan men hem niet. Het zal moeilijk vallen uit te maken, in hoeverre er humbug, in hoeverre zuivere echtheid leefde in dezen man, fanatisch mora list op zijn manier, en,in dien zeer persoonlijken zin, met de meestvergenoegde cynische pervèrsiteit in alle lage instincten wroetend, die met deze moraal in voortdurenden strijd ple gen te staan. Innerlijk een eenzaam melancho licus, en met wellust zelfbcspotter, zich geeselend en striernend in sadistisch welbehagen.. Vroeger kende en waardeeiae men van Wedekind niet veel mér dan zijn misschien zuivejst en edelst gevoelde Prühiing's Erwachen", en zijn Erdgeist", dit laatste toentertijd om een niet gering deel, dank zij de, verbluffende uitbeelding van ertrud Eyseldt. Marquis von Keith" en Hidalla", (waarin de schrijver indertijd zelf gaarne de hoofdrollen placht te vervullen, met een innerlijk-bedwongen gloeiende demonie, maar stijf, linksch en schoolsch-pedant in de uit beelding) werden door de menigte als dwaze uitingen van een zonderling bespot. Nu schijnt dan echter de distantie groot genoeg ara tot intiemer begrip te voeren. Men is aan Heel wat andere zonderlingheden gewoon geraakt, sedert Wedekind in 't graf ligt; de schouwburgbezoeker laat zich eigenlijk door niets meer pateeren, en het schijnt wel, alsof het uiteengerafelde, het onevenwichtige, de groteske tragiek van Wedekind's kunst de mentaliteit der hedendaagsche, in hunne voegen kantelende en wankelende menschen naderbij komt. Groote tooneelspelers ver diepten zich in zijne karakteriseeringen, speur den naar de geheimste wortels, en zoo ont stond er een heel andere Wedekindstijl, dien hij zelf nooit aanschouwde. De Tribune" begon dit seizoen reeds met de twee eenacters: Tod und Teufel" en Sonnenspectrum". Het eerste is meer ver toond, het tweede is in de nagelaten werken gevonden. Deze stukken spelen in een bor deel. De schrijver mocht zich bij zijne openbaringen moralist noemen, . de thea terdirecteur meende hem daarin niet be hoeven na te volgen, en trok zoodoende een talrijk en een in het millieu klaarblijke lijk uiterst belangstellend publiek, voor namelijk van Berlijn's jongste straatgoedje. Het was op het tooneel 'wat al te veel kleu rige meisjeshemden op n avond, en ik wil liefst over die indrukken heenglijden, alleen vermelden, dat er goed en naar mogelijkheid decent gespeeld werd door: Ernst StahlNachbaur, Emilie Unda en de bekoorlijke Kate Haack, en dat de regisseur, Emil Geyer, van Jessner's zwart- en wit-techniek, die we van uit zijne vroegere merkwaardige Marquis von Keith"-opvoering kenden, geprofiteerd bleek te hebben. Langer zou ik willen stilstaan bij de inte ressante opvoering van Wedekind's Simson" drama in het Deutsches Theater, ook, omdat deze alweer zoo intensief duidelijk getuigde van den grooten ommekeer in de duitsche gemoedsgesteldheid. Tien jaren geleden vermocht het drama zich in het Lessingtheater onder Barnowsky, met Friedr. Kaysler en Tilla Durieux in de titel rollen, eenigen tijd staande te houden. Toen had men de tragedie ook tragischer opgevat en, Wedekind's satirischen geest ten spijt, een atmosfeer trachten te scheppen waarin de grootsche simpelheid van het Bijbelsch motief nog zooveel mogelijk vast gehouden werd. Sedert die tien jaren heeft de Wedekind-culte nog aanmerkelijk dieper gegraven; de eenvoud is dus ook hier geschrapt en de elementen van vlijmenden hoon en uiténrafelenden psycho-analytischen speurzin zegevieren met sterken nadruk. Het geheel werd door den spel-leider Rich. Révy met in alle Modellen hulp van den Miinchenschen decoratieschilder Pilarrsz in eene orientaalsch-phantastieke om lijsting geplaatst, die de grenzen van het stout-parodistische bedenkelijk nabij kwam; onnoodig te zeggen, dat verder in de karakteruitbeeiding de sadistisch-verfijnde wreed heid, waarmede Wedekind de vrouw den man onder haar juk laat dwingen, nog met extrasterke accenten werd onderstreept. Dit verschil in vertolking spreekt boekdeelen aangaande de ontwikkeling der laatste 10 jaren; het kan echter zijn, dat men met de laatste opvatting Wedekind's innerlijk wezen zuiverder benadert. Eenmaal het werk als tragische groteske aanvaard, waren de uit beeldingen van Heinrich George en van Agnes Straub in de hoofdrollen bewonderens waardig van intensiteit en virtuose kunst. George, door zijne massieve persoonlijkheid reeds een geloofwaardig Simsontype, gaf de naief-mannelijke krachtnatuur, met de kin derlijk-blinde zekerheid van den nooit over wonnene wiens zelfvertrouwen in even weligen wasdom staat als zijn hoofdhaar. Elemen tair als deze vanzelfsprekende Jung-Siegfriednatuurkracht, uit zich dan als tegenstel ling het overweldigende der plotselinge ge brokenheid. De kinderlijk-eerlijke natuur open baart zich nog in de stamelende klachten over zijne onbegrijpelijke ellende en in de schier trouwhartige aanhankelijkheid, als die van een trouwen hond, tegenover de demonische vrouw die hem ook nu nog martelt en temt. George paart sterk temperament aan sterke phantasie, wist ook aan het slot, als in lompen gehulde profeet met fladderende grijze haren, macht en sombere waardigheid te plaatsen, tegenover de op den troon verheven schaam teloosheid, die orgiën viert. Nog sterker is de Delila-uitbeelding van Agnes Straub; de slang naast den leeuw. Het gebruinde lichaam vol lokkende elasticiteit, als die eener orientaalsche danseres, is zij wel de verpersoon lijking der lachende, narrende Lockung". Bij haar groeit Delila werkelijk tot een Wedekindsch oerwezen, tot de Lilith, die den man ten onheil is. De tooneelen waarin de blinde tastend en luisterend, in opstand en dan weer in deemoedige extase, zich nog dronken drinkt aan den sterken wijn van haar wezen, zijn wel doortrokken van verbluffend zuiveren Wedekind's-geest! Als een bontgeteekend roof dier schrijdt hier bij hem het vrouw-beest over het wereidtooneel, en de kracht van den man verbloedt onder het spel harer wreed-koesterende klauwen. In hém hebben de gloeiende ijzers, die het licht der oogen doofden, innerlijk een ander vuur gewekt. Hij leerde nu het Leed der Wereld" kennen, de smart der eenzaamheid, en zingt, in oproer en verslagenheid, het aangrijpend Lied van dat Leed. Hier voelen we weer het bloedend meegevoel van de dichternatuur in Wedekind, en ook de diepere demonie van het stuk, die in deze voorstelling misschien meer dan noodig ten onder ging in de tragische groteske, al getuigde zij ook van eene intensieve doordachtheid. Ten slotte zij nog gesproken van de weer zeer goede uitvoering in het Staats-Schauspielhaus (waarvanjessner Inten dant is) van Wedekind's Hidalla, oder die Macht der Schönheit." Ik kom eerst nog even op Jessner's vroegere grandiose Marquis von Keith"-opvoering terug, die toen zoo uiterst levendig verraste. Waarom? Omdat Jessner Wedekind om zoo te zeggen overtroefde, alles op den toon van onwerkelijkheid stemde, niet meer, ? hoe zal ik het omschrijven ? den chten Wedekind gaf, die zér au sérieux wenschte genomen te worden, doch eene scherpzinnige belichting, eene visie van diens oer-eigenste wezen. De voorstelling, twee winters geleden, was verbluffend; een toppunt van vernuft en stijl. Wie weet, zou Wedekind, na den eersten schrik, er niet zelf de puurste essence van zijn eigen stijl in hebben ontdekt, al bleek hij ook bij dit geniale experiment min of meer het scnerpgetroffen doelwit en offer van zijn eigen spot te zijn geworden .' Want Wedekind's realistische menschenwereld blijft toch eene grotesk-phantastische wereld, waarin de men schen zich zien als in een difformeerenden lachspiegel. Jessner heeft het toen, . en ook dit keer in Hidalla", zij het ook in veel mindere mate, aangedurfd, den afstand tusschen deze phantaisie en de werkelijkheid resoluut en zeer aanmerke lijk te vergrooten, Wedekind's figuren hun eigen leven, dat iets van marionettenleven heeft ? zelfs hun eigen typeerende kleeding te geven, ze dus van ons hedendaagsch menschdom te distancieeren. In Marquis von Keith" was alles, gespeeld als het werd in een tempo razend snel als het wervelwindleven van den held zelf, nog veel opzettelijker; zóó ge raffineerd uitgedacht en saamgestemd, dat het geheel tot een hoogst interessante har monische disharmonie werd, waarvan sterke suggestie uitging. Er werd eene phantastische atmosfeer geschapen, die Wedekind van ons verwijderde, en hem ons daardoor misschien juist nader bracht. Ook in Hidalla" is Jessner aan zijne grondopvatting tegenover Wedekind's kunst ge trouw gebleven, al heeft hij haar dit keer ook op soberder wijze in de daad omgezet. Uit de zekere overdrijving, waarmede elke figuur ook hier gekarakteriseerd wordt, openbaart zich de wezenlijke natuur van deze figuur; met scherpe contouren wordt elk type omlijnd, en deze tragisch-groteske marionetten van het leven bewegen zich voor een klaren neutralen achtergrond, waarop slechts enkele vlotte lijnen het karakter van villa, zaal of mansarde aanduidden. Hidalla" is wel een van Wedekind's bloedigste zelfkastijdingen. Toen de schrijver dezen martelaar van Schoonheidsculte-met-Vereenigingsparagrafen zelf speelde, als verbeten oreerende pedant, vermoeide en verveelde het stuk. Dit keer, met stouten durf aangepakt als eene tragische parodie, maakte het, al is het er niet veikwikkelijkei op geworden, een veel meer levendigen indruk. jDit spreekt voor het sterke kunnen der vertolkers, die onder régie van Karlheinz Martin medewerk ten. Fritz Kortner, ook de vroegere Marquis von Keith, was een Karl Hetmann uit n stuk. Verteerd door hartstocht en toch vol weifeling; mismaakt apostel en martelaar van zijn schoohheidsdroom, vol teugelloos fanatisme in de flikkrende oogen en in het vergeestelijkt gezicht Stellig een inte ressant kunstenaar, die alleen, het oude euvel door óverluide accenten nu en dan het pathos rhetorisch dreigde te maken. Naast hem vooral weer zeer eigenaardig, ? reeds in hare lichamelijk schamele uiterlijke verschijning de begaafde Qerda Muller, als de naar liefde hongerende en door de natuur misdeelde vrouw. Uitstekend ook Ernst Legal als bewegelijke speculant; Leopold v. Ledebour daarentegen te smakeloos gechargeerd als grootmeester der imisculeuse mannelijk heid. Als geheel eene voortreffelijke voor stelling, waarin, naast de wrange ironie, waarmede Wedekind, zij 't ook in drama tisch tamelijk bedenkelijken vorm een in vooroordeelen verstijfde menschenklasse vol hoon heeft willen parodieeren, de bittere tragiek van den eenling tot haar recht kwam. Een uitbeelding, vervuld van zooveel rhyhtme en grillige phantasie, dat Hidalla", het groteske drama van den naar Schoonheid zoekenden Nar, wien Wedekind stellig van zijn eigen hartebloed gaf, een belangstellend en talrijk publiek blijft trekken en klaarblijke lijk boeien. C O R N E L I E VAN OOSTERZEE TUNSPORT Mij. NOLUNO", Weesperzijde 94, AMSTERDAM Tel. Zuid 4271. Tel.-Adres Transport" VERHUIZINGEN, ook per gesloten auto verhuiswagens met aanhangwagen. Binnen een rayon van 8O Km. bespaart men Hotelkosten. BEHANGERIJ en STOFFEERDERIJ. Machinale Stofreiniging. Bewaarplaatsen voor inboedels