3 Maart. 23. - No. 2384 DE AMSTERDAMMER, WEEKBLAD VOOR NEDERLAND i M. PAERELS' Meubileering Mij. ROKIN 128 AMSTERDAM VAN 17 FEBRUARI TOT 10 MAART TENTOONSTELLING van Werken van PIET VAN WIJNGAERDT Gedurende deze Tentoonstelling stellen wij onze voorradige MEUBELEN, PERZISCHE TAPIJTEN etc. tegen speciale prijzen beschikbaar WHITE is DE VRACHTWAGEN Eenig Importeur: N.V. Gebrs. NEFKENS'Automobiel Mij. AMSTERDAM UTRECHT DA/1ES! Laat uw wasth behandeltn door de wasscherlj Eurika",Toldf8r»tr. 22-24. Til. Z. 3725 zoowel droog toegeslagen als opgemaakt. Vraagt prijsopgave. Aanbevelend B. NEID1O 4 Co. BAARN Bouw- en Woningbureau van de N. V. Woning-bureau v/h J. D. F. VAN DER VEEN, Kantoor van Vaste Goederen.Teding van Berkhoutstr.3 Spörs Mosterd WA spoorjr_ Culemborg DE AMSTERDAMMER Weekblad voor Nederland kost slechts f 10.?per Jaar Portorico. Varinas Mary/and of Böay INPLAATS VAN KAARTEN. Dames! Alvorens Uw mantel of mantelcostuum te koopeu of te bestellen, schrijft naar onderstaand adres en wij toonen TJ de nieuwste stalen en modellen. TJ bereikt tegen billijken prijs den besten pasvorm ongeacht Uw maat of figuur. Wij komen op aanvraag zonder prijsverhooging op ieder gewenschten tijd en plaats door het geheele land. K TT TT T* U XL Jfcj Dameskle adermaker-Boutwerker, Heerengracht 304 Telefoon N. 8060 Amsterdam. aam 15 w De N U T/e zekpre Overtuiging ebt zooWel tiefiibrikfinfa^onze firma ziel) blijkend Verantwoord lijk Voelen Voor hef hooge peil onzer instrumenten, moet den muziekliefhebber bii aankoop een tfeVoel Van rust en Voldoening ,«. O v eVen. De beste voorborg biedt U de nwim onzer bekende 3fan<&drdmerken,weijirVan een jraaie cellectïe Pi^noj -\?leuóel} Pldyer-Piano'5 te^en ^emafi^de prijzen in onze magazijnen 15 Geëxposeerd. De aanwezigheid Van eentje occa3tonj onzer Steindaardmerken fetfen gereduceerde r f- 1," J3 J 1_f> pruz.cn verdienl zei\er de ^nddcnl. Indien ^ewenscht,K.arv de financiëele ky^jtie op de mee5t teóemoetHpmende wnz* >?oor U óereéeld worden. In ruil Ie nemen injtrumenfen worden te^en de hoo^stmo^eliike wearde i O O v v UTRECHT AMSTERDAM HILVERSUM CHOORSTRAAT HEILIG6WEG LANGESTRAAT POLLEN's Oude Genever Fijne Likeuren en Punch M. P. POLLEN A ZOON - Rotterdam E ERE: TENTOONSTELLING 24 Fihnri-21 Maart 1923 IN DEN UtrecUe J. A. A. M. VAN ES Oudkerkhof 25, Utrecht. Schilderijen?teekeningen en graphische werken 200 inzendingen ter opluistering afgestaan door Musea en particulieren. Motor- en Zeiljachten TE KOOP, In diverse groottenen prijzen. Lijst van In commissie staande vaar tuigen gratis en franco toegezonden. BlMGtmn & LV/GT AFD. JACHT AGENTUUR Slepercv«st 1 Rotterdam Lunch i 2.50 ? Diner f 5.Salons voor aparte Familie-Diners Fi. 20 LEIDSCHESTRAAT 22 AMSTERDAM TELEFOON H. 6812 HEMDEN HAAR MAAJ Accumulatoren Levering, Laadstation en Reparaties ANDERSEN & POLAK, Tel. Z 6587. P. C. Hooftstraat 40. Amsterdam. [ Torpedo, 10/,5 P. K., 4 zitpl. f 4200. Conduite Inférieure, idem 5500.J. LEONARD LANG, AMSTERDAM. iiitiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiimiiii ASTRQNOM1SCHE-FRAGMENTEN 3. HET HEELAL IS EEN ORGANISGH1GEHEEL. DE LES DER SPECTRA door ACROBATES. Men kan uit de samenstelling der meteo rieten tot de eenheid van het Sterrenstelsel besluiten. Het onderzoek naar die samenstel ling zou men een onderzoek in loco" kunnen noemen, wanneer het onomstootelijk vast stond dat de meteoriet eertijds deel had uit gemaakt van een andere ster. Een positief bewijs kan daarvoor natuurlijk niet gegeven worden; daarom is het van belang dat de stelling Het Heelal is een organisch geheel" ook bewezen kan worden door een onderzoek op afstand. Het eigenaardige daarbij is dat de uitkomst daarvan een veel grootere posi tieve bewijskracht heeft dan die van het onderzoek ter plaatse. Ik doel natuurlijk op de bestudeering van het licht der verschillende. hemelvormen nadat het ontleed is naar zijn kleuren of, scherper gezegd, naar zijn golf lengten. Iemand moge er desnoods aan twijfe len of een meteoriet wel van een ster afkomstig is, hij kan niet ontkennen dat het volkomen zeker is dat het licht dat hij in zijn kijker opvangt en uitbreidt in een spectrum, afkom stig is van de ster waarop die kijker gericht is ! Zulk een spectrum kan ontstaan doordat in vele stoffen de verschillende kleuren (roodoranje - geel - groen-blauw-indigo-violet) zich met ongelijke snelheden voortplanten; het gevolg daarvan is dat als, bij het binnendrin gen van zulk een stof, liet licht van richting verandert of, met een vakterm gezegd ,,de lichtstralen gebroken worden", elke kleur haar eigen weg begint te volgen. In de ledige ruimte en de dampkringslucht der aarde planten alle kleuren zich met dezelfde snelheid van ongeveer 300.000 K.M. per seconde voort. Scherpzinnig uitgedachte en met groote zorg uitgevoerde proeven op aardsche lichtbronnen en metingen aan den hemel, waarover hier niet uitgeweid kan wor den, hebben geleerd dat dit getal zeker tot op 30 K.M, juist is, d,i. tot op n tienduizend ste van zijn bedrag; voorwaar een groote triomf voor de methoden van het moderne natuurkundig en sterrenkundig onderzoek. Dat de snelheid van voortplanting voor alle kleuren dezelfde is volgt theoretisch uit de beschouwing van het licht als voortgezette trilling in een volkomen elastische middenstof; de snelheid waarmede zulk een trilling zich voortplant heeft niets (e maken met het aantal trillingen (n) per seconde. Dit laatste bepaalt de kleur; voor rood licht is n 462 billioen, voor violet licht 713 billioen. Deze theoretische uitkomst vindt men in de prak tijk op een bijzonder fraaie manier bevestigd. Er zijn vele sterren bekend die op meer of minder regelmatige wijze helderder en zwak ker worden. Van n bepaalde groep is de oorzaak daarvan ongetwijfeld hierin gelegen dat wij een heldere ster op gezette tijden zien verduisteren door een nagenoeg donkere be geleider, die met de eerste een dubbelster vormt. Wanneer de verschillende kleuren zich niet met dezelfde snelheid voortplantten, zou den wij zulk een ster na hare verduistering, achtereenvolgens bijv. violet, blauw, rood moeten zien; maar dit wordt nooit waarge nomen. Br is nog een andere bijzondere groep van dergelijke veranderlijke" sterren; zij bevinden zich veelal in sterrenhoopen en hare lichtwisseling kan door een scherp te be palen kromme lijn met nauwkeurig aan te geven maximum worden afgebeeld. Shapley heeft in 1917 op Mount Wilson dergelijke krom men langs photographischen weg bepaald voor 21 sterren die deel uitmaken van een sterrenhoop waarvoor hij een afstand van 40.000 lichtjaren heeft afgeleid. Hij gebruikte daarbij zoowel blauw-gevoelige als geelgevoelige photographische platen en had deze slechts met elkaar te vergelijken om een ant woord te kunnen geven op de vraag of de blauwe golven ons een bepaald lichtverschijn sel op grooten afstand met dezelfde snelheid waren komen berichten als de gele golven. Ter vergelijking diende, behalve het oogenblik van maximale helderheid, ook het scherp af te lezen tijdstip van gemiddelde helder heid. Van de 21 sterren bedroeg het verschil in den tijd van aankomst der blauwe- en der gele seinen nog geen 2 minuten. Terwijl dus de blauwe en gele lichttriliingen gelijktijdig in zetten, kwamen zij. na een reis door de wereld ruimte die 40.000 jaren duurde, nog geen 2 minuten na elkaar aan de /i/iis/i! Dit beteekent dat zij zich hebben moeten voortplanten met snelheden die niet meer dan 3 centimeters per seconde verschild kunnen hebben. Zelfs wan neer men o.a. met enkele Nederlandsche astronomen de afstandschattingen van Shapley niet aanvaardt en ze ongeveer 10 maal te groot onderstelt, dan verzinkt het verschil in klenrcn-snelheid toch altijd nog tegenover de onzekerheid der snelheid zelve in het niet. In andere stoffen planten de lichtsoorten zich evenwel met verschillende snel heden voort; in water bedragen deze voor rood en violet licht resp. 226 en 224 duizend K.M. per sec., in kroonglas bedragen zij 199 en 19G duizend K-M. Laat men met bepaalde voor zorgen samengesteld (wit) licht op de zijde van een glazen prisma invallen, dan kan men een scherp begrensden kleurenband (spectrum) opvangen. Doet men dit met zonlicht dan blijkt het spectrum loodrecht op de richting deikleuren doorsneden te zijn door duizenden donkere lijnen waarvan de voornaamste reeds in 1814 door Fraunhofcr beschreven zijn. Zij ontstaan doordat het licht van de zonne-kern voordat het ons instrument kon bereiken door een zonne-dampkring van lagere temperatuur heeft moeten dringen; alle gassen, die zich daarin bevinden, hebben een deel vanjhet licht opgeslorpt, zoodat het in onzen kleurenband zóó weinig intens optreedt dat het naast het zeer intense licht der zonne-kern afwezig schijnt te zijn. Uitvoerige onderzoekingen in scheikundige laboratoria hebben daarbij ge leerd dat wanneer in een spectrum donkere lijnen van een bepaald gas optreden bijv. van magnesium, zij daarin een eigen plaats in nemen, die men door meting zeer nauwkeurig kan vaststellen. Omgekeerd: dat wanneer men in een spectrum een donkere lijn ziet optreden, de plaats daarvan een onmiskenbare aanwij zing levert van de stof, die daarvoor verant woordelijk is. Het is nu gebleken dat bijna alle spectra van sterren lijnen bevatten en dat deze zich bevinden op plaatsen, waar de op aarde bekende stoffen ook lijnen vertooncn; hier door is het mogelijk geworden precies aan te geven welke stoffen zich in de dampkringen der hemellichten bevinden, en het feit dat bij dit onderzoek de verwekkers" der lijnen in sterre-spectra bijna zonder eenige uitzonde ring bleken te zijn stoffen die men op aarde kent, vormt een tweede bewijs voor de eenheid der stof, voor de organische eenheid van het Heelal. Men leide hieruit echter vooral niet af dat alle sterren ons de aanwezigheid van dezelfde stoffen in hare dampkringen hebben gemeld. Een ster is het spreekt wel haast van zelf aan een bepaalden ontwikkelings gang gebonden; het stadium daarvan wordt ons reeds ruw-weg door hare kleur verraden en bij de zeer groote verschillen in tempera tuur temperaturen die hooger zijn dan ze ooit in een laboratorium verkregen zijn zal imcs Cjsrsntle Billijke prijzen Amsterdam Overtoom de samenstelling der dampkringen gestadig wisselen. Het spectrum van Arcturus, de Pool ster, Aldebaran, alle drie gele sterren zooals onze zon, vertoont ontelbare fijne metaallijnen; gloeiende dampen van ijzer, magnesi um, calcium enz. overheerschcn in hare damp kringen. Deze ontbreken nagenoeg geheel in het spectrum van Sirius en Wega, sterren van hoogere temperatuur dan de zooeven genoem de en in welker dampkringen waterstof, het lichtste gas, de voornaamste plaats inneemt. Voor ons is echter het belangrijkst dat er in de sterredatnpkringen geen stoffen blijken voor te komen, die wij hier op aarde niet kennen. Een tijdlang scheen wel het geloof aan de eenheid der stof te wankelen, maar spoedig kon het zich, krachtiger dan te voren, herstellen. Toen in 1868 de Engelsche astrophysicns Lockyer het spectrum der zonne-vlammen" (lichtverschijnselen die zich buiten den rand der zonneschijf vertoonen) bestudeerde, trof hij in het gele gebied daarvan een heldere lijn aan. De lijn was helder omdat nu het licht ons oog direct kon bereiken en dus niet door een dampkring van lagere temperatuur be hoefde te trekken; hare plaats werd zorgvul dig uitgemeten en in de laboratoria werden talrijke proeven genomen om te weten te komen welke stof in haar spectrum een lijn vertoonde precies op de aangegeven plaats. Er werd echter geen zoodanige stof gevonden; alle pogingen bleven vruchteloos en de lijn werd toegeschreven aan een stof die op aarde niet aanwezig was, maar blijkbaar wel in de zon (ürieksch: helios") en daarom helium" werd gedoopt. Eerst 27 jaar later vond Lockyer's landgenoot Ramsay bij een onder zoek "van het mineraal cleveït een gas, welks spectrum, vooral na preciesc metingen van Runge een lijn in het geel bleek te bevatten, nauwkeurig op dezelfde plaats als die van het legendarische helium. Dit gas, dat later bleek een der vervalprodukten van het radium te zijn en als zoodanig een allerbelangrijkste aanwijzing gaf voor het bestaan van radio actieve processen in de zon, vertoont in zijn spectrum veel meer, doch zwakkere lijnen, dan de genoemde lijn in het geel. Deze bleken tevens aanwezig te zijn in de spectra van vele sterren en.... ziet daar het vertrouwen in het grootc enkelvoudige organisme opnieuw versterkt. Ja, zoodanig versterkt, dat al mogen er ook nu nog wel lijnen in het spec trum van de zon en van enkele sterrengroepen gevonden worden, die niet volkomen dezelfde plaats hebben als lijnen van bekende stoffen, men algemeen aanneemt dat hierbij geen on bekende stof een rol speelt, maar veeleer een door zeer hooge temperatuur of andere om standigheden veroorzaakte toestandsveran dering van een bekende stof. Men vergete niet dat in onze laboratoria de stoffen reeds niet bij de zonne-temperatuur (ongeveer 6000" C.) onderzocht kunnen worden en de temperatuur der hcctere stetren stellig twee maal hooger is. Behalve het helium zijn er nog twee hypo thetische" stoffen, n.l. het corouium en liet ni'biiliiiin. Het portret der eerste wordt gevoiien in het groene deel van het spectrum der ^oime-corona, den geheimzinnigen krans van licht, dien wij te zien krijgen wanneer bij een zonsverduistering het overheerschende licht derzonne-chijf door de schijf der nieuwe maan wordt weggenomen. Het portret der tweede wordt (eveneens in het groen) gevonden in het spectrum der gasnevels, laatste der hemelrassen die ik in mijn eerste fragment heb op gesomd. Ook hierbij wordt door geen enkele sterrenkundige meer aan een buitenissigheidje" gedacht; de geschiedenis van het helium heeft bewezen dat wij de stoffen van onze eigen aarde nog niet voldoende kennen en wij dus niet het recht hebben coronium en nebuliinn voor vreemde elementen te houden; maar bovendien is het zeer wel mogelijk dat men hier niet met licht van op aarde onbeken de elementen te doen heeft maar met een lichtuitzending van bekende elementen onder om standigheden van zoo bijzonderen aard (tem peratuur?, zeer geringe dichtheid?, electriciteit?) dat zij in laboratoria nog niet nagebootst konden worden. Hem die neiging gevoelt zich door deze laatste mededeelingen te laten ontmoedigen zij tot slot van deze les der spectra" nog een riem onder het hart gestoken ! Alle stof is onderworpen aan krachten; de waargenomen werking daarvan heeft men neergelegd in wetten". Een van de belangrijkste daarvan is de wet der algemeene aantrekking. Zij ver klaart niet alleen het vallen van een voorwerp op aarde en de gebogen baan van een kanons kogel, maar evenzeer den loop der maan om de aarde en de bewegingen der planeten om de zon. Maar zij blijkt ook te heerschen buiten de grenzen van ons zonnestelsel, waar zij zich o.a. openbaart in de beweging der dubbel sterren. Dit is slechts eene der vele natuur wetten, die universeel gebleken zijn. Niet alleen is de stof in het Heelal dezelfde, maar zij is ook onderworpen aan dezelfde natuur wetten. Het Heelal is n enkel organisme, waarvan de sterrenkundigen, natuurkundigen en scheikundigen gezamenlijk de geheimen kunnen trachten te doorgronden. Les astres", zegt Poincaréterecht, sont des latwratoires grandioses, des creusets gigantesques, comme aticnn chimiste ne pourrait en rever". Rheumatiek. Folterende steken van Rheumatiek en andere pijnen worden onmiddel lijk tot bedaren gebracht door eene kleine hoeveelheid Sloan's Liniment. let werkt als een toovermiddelinwrijven onnoodig?h et dringt door. Verkrijgbaar bij alle Apothekers en Drogisten. Prijs./. 1. SLOAN'S Liniment