N°. 8403 Zaterdag 14 Juli A°. 1988 DE AMSTERDAMMER WEEKBLAD VOOR NEDERLAND Onder Hoofdredactie van G. W. K E R N K A M P Redacteuren: H. BRUGMANS, TOP NAEFF, G. NOLST TRENITÉen H. SALOMONSON Secretaris der Redactie: C. F. VAN DAM UITGEVERS: VAN HOLKEMA & WARENDORF [ Prijs per jaargang 10.?bij vooruitbetaling. Per No. f 0.25. | Redactie en Administratie; Keizersgracht 333, Amsterdam Advertentiën 10.75 per regel plus 20 cent dispositiekosten | INHOUD: 1. De taal van Utopia, doer Prof. Dr. O. W. Kernkamp. Tijdgenooten door Dr. W. G. C. Byvanck 2. Amerikaansche brief, door Dr'. H. W. van Loon, met teekeningen door den schrijver Astrono mische fragmenten, door Aërobates 3. Spreekzaal Vol au Vent, door Hans Ludificor 5. Voor Vrouwen: Vrouwenarbeid, door Elis. M. Rogge Bijkomstigheden, door Annie Salomons Iets nieuws, door Mart. Wittop Koning Uit de natuur: Parnassia, door Dr. Jac. P. Thijsse 6. Uit het land van Ronsard, door Prof. Dr. J. Salverda de Qrave Boekbespreking, door Dr. S. A. van Lunteren 7. Financiën en Economie, door Paul Sabel Indische glimwormpjes, door H. Veersema Hittegolfcaricaturen, door B. van Vlijmen 8. Het verkeer langs den hofvijver, door Prof. Dr. W. Martin Schilderkunstkroniek, door A. Plasschaert Een gedenkbordje, door Discipulus Appollinis Ententef, teekening door Oeorge van Raemdonck Nieuwe Engelse literatuur, door Willem van Doorn.?9. ,,De Dag" die niet opging, teekening van Joh. Braakensiek Charivaria, door Charivarius Ontcijferkunst, door Frima 't Schietgat, door Melis Stoke Buitenl. humor, door Chari varius 10. Uit het Kladschrift van Jantje Krekelzang, door J. H. Speenhoff Klaag zang van een Amstelaarj door S. J. van Embden Hondjes en Beentjes, door Jan van Ees en Eduard Veterman. Rijmkronyck, door Melis Stoke. Omslag: Bridgerubriek, door B.M. Bijvoegsel: Frankrijk's isolement, teeke ning door Joh. Braakensiek. DE TAAL VAN UTOPIA Nabetrachtingen overeen congres, zou ik ook hierboven hebben kunnen zetten Maar dan over een congres, waar ik zelf niet bij ben geweest. Want de phytopathologie pas op dat je er niet over struikelt, zetter! *is een wetenschap, waarvan ik alleen de practische resultaten kan waar deeren. Zelfs ben ik er niet zeker van, of ik haar wel recht doe wedervaren, wanneer ik, ten gerieve van hen voor wie het woord abacadabra mocht zijn, phytopathologie vertaal door: kennis der ziekten van planten. Maar als een deskundige die ver taling te eng of te wijd vindt, kan ik er mij altijd nog mee redden, dat zelfs de mannen van het vak het niet heelemaal met elkaar eens zijn over het terrein, dat hunne wetenschap bestrijkt en dat het woord phyto pathologie bv. in Engeland en in Frankrijk nog verschillende begrippen dekt. (/ Tj/ÖGENGOTEN;\J i, 111 «?' i f, * i i. /1" MYSTERIES VAN AZI VII. LOT EN LEVEN. Hoe lang Ossendowski en de zijnen in Oerga zouden verblijven, daarover had hij zelf niet te beslissen; eenmaal getrokken in den kring van den fantastischen Baron UngernSternberg moest hij zijn gangen laten bepalen door zijn niets ontzienden wil. De oogen van den man zagen alles, zelfs wanneer hij in snel tempo met zijn automobiel door de stad reed, en onze vluchteling kon niet lang on opgemerkt blijven. De Baron stopte toen hij hem zag en noodde hem mee te gaan naar zijn yoerta, Daar herinnerde Ossendowski hem aan zijn belofte; hij rekende er op voor zich en zijn lotgenooten de vrijheid te krijgen van een haven aan de Stille Zuidzee. Zijn gastheer stelde hem gerust, maar hij gaf.een voorwaarde op: weldra, in negen dagen, zou zijn werk in Oerga zijn afgeloopen en hij zou in Transbaikaliëden strijd tegendeBolsjeviki beginnen; die negen dagen moest Ossendowski hem geven; zoolang was hij buiten beschaafd gezelschap geweest, alleen met zijn gedachten, hij had noodig te luchten wat in rem stak en de gedachten van anderen te kennen. Voor uw tocht daarna zal ik alles schikken." Ossendowski stond hem zijn verzoek toe, hij kon moeilijk anders en bereidde zich tot een lang gesprek. Maar vertel mij eerst over uw eigen avonturen", zeide von Ungern; het bleek echter dat zijn hart volwas van mededeelingen over zichzelf en zijn plannen. Dat ging op tot heel oude tijden. Voorouders waren er geweest onder de Hunnen van Attila, en later in de Middeleeuwen hadden zij met de Duitsche orde te vuur en te zwaard Die wijsheid dank ik aan een nabetrachting" in de N. Rott. Cour. van heden morgen over het internationale congres voor phytopathologie enz., dat onlangs te Wagenirigen en te Baarn is gehouden. Internationaal" in de werkelijke beteekenis van het woord: de Duitschers waren er niet geweerd; de officieele welkomstgroeten werden dan ook achtereenvolgens in het Fransch en het Engelsch en het Duitsch uitgesproken. Op dit congres heeft de Nederlandsche wetenschap zich dus ook gekweten van de taak, die haar juist in deze tijden ten deel valt: de bemiddelaarster te zijn tot het weder aanknoopen van de betrekkingen tusschen mannen en vrouwen van wetenschap uit alle landen. Circa 25 landen waren er op dit congres vertegenwoordigd. Toch heerschte er geen Babelsche spraak verwarring. De voordrachten werden gehouden in n van de drie talen, die wij de moderne" plegen te noemen. Kwam er eens misverstand, omdat niet elk buitenlander alle drie deze talen verstaat, dan waren de Nederlanders er terstond bij om het misverstand uit den weg te ruimen; immers bij ons, zoo leest men in het straks genoemde artikel, ,,is ieder de drie talen min of meer machtig". Jawel: min of meer"; soms is het meer min dan meer; maar in eik geval, we redden ons er mee. En zullen dat moeten blijven doen, zoolang we onze gedachten niet kunnen uitdrukken op de wijze, zooals dat in Utopia ge beurt. Een nieuw Volapük of Esperanto? Neen, een heel wat volmaakter middel tot het overbrengen van ge dachten. Ik had er nog nooit van ge hoord. H. G. Wells heeft het me leeren kennen. In zijn jongsten fantastischen roman Men like Gods": uitstekende vacantielectuur maar niet zoolang deze hitte duurt; want je moet er wakker bij blijven. De hoofdpersoon in dit boek, Mr. Barnstaple, neemt ook vacantie. Deze journalist heeft het hard noodig om eens weg te komen van zijn krant, van zijn hoofdredacteur en van zijne familie. Telegrafeert daarom aan zijne vrouw, dat zijn dokter hem heeft voorgeschreven onmiddellijk rust te nemen, wegens neurasthenie in acuten vorm ; verzoekt geen brieven op te sturen en kondigt aan, dat hij zelf voorloopig niet zal schrijven: geen tijding, goede tijding enz. En zoo trekt hij er dan uit, in zijn kleinen, gelen auto, die bij zijne familie bekend staat onder den naam het de Lithauers en Esthen bekeerd tot het Christendom, monnik en krijger waren zij geweest, der asceet en den militair hadden zij in zich vereenigd. Maar zij sloten zich niet op in hun burchten van Lijfland, ofschoon er in de familie legenden waren van alchi misten, die in hun torens verboden onder zoekingen pleegden en hun ziel aan Satan verkochten; zij zwierven over de zeeën, de grootvader van von Ungern was zeeroover in den Indischen Oceaan en na zijn gevangen neming in Trans Balkaliëgedeporteerd. Daar had hij, von Ungern, z'n jeugd doorge bracht, krijgvoerend en het Boeddhisme bestudeerend, want sinds de grootvader het uit Indiëhad meegebracht, waren zijn vader en hij overtuigde Boeddhisten geworden en zijn jeugddroom reeds was geweest er een militaire orde van te maken, uitgerust om te strijden tegen het groote Beest der Revolutie, waar van Johannes op Patmos het visioen had gehad en dat ook nu als de Vijand de wereld orde wilde vernietigen. Hij was aan een beschrijving van het monster gegaan en haalde in een mengsel van talen zoowel Leonardo da Vind als Bergson aan, toen zijn adjudant hem stoorde met het melden der gevangeneming door de buitenposten van een afdeeling Bolsjeviki. Breng hen voor het fiont van de Yocrta !" commandeerde von Ungern. Daar vond men hen geschaard, zes man, Ossendowski had den Baron gevolgd. Hij zag hen eerst scherp aan, verdiepte zich in zijn gedachten eenige minuten, en ging daarna resoluut op de mannen toe, verdeelde hen in twee groepen, vier en twee, gebood de eersten zich te laten inlijven door den commandant in zijn leger, en verklaarde streng dat de anderen com missarissen der roode garde waren wat juist bleek te wezen door de papieren op hen gevonden. Ransel hen dood met stokken !" vonniste hij. Het verdere onderhoud wilde toen niet vlotten. Het werd den volgenden avond voortgezet toen von Ungern Ossendowski met zijn automobiel kwam afhalen om hem Oerga en omstreken bij avond te toonen. De Baron was trotsch op de verbeteringen in de stad aangebracht ten behoeve van de orde en vooral op het elcctrische station met zijn booglampen voetbad", alias Colman's mosterd" alias het gele gevaar". Niet op zoek naar avonturen, maar alleen met .het doel om zijn werk en zijn omgeving een poos kwijt te zijn. Hij is nog geen half uur op weg, of hem overkomt een avontuur van de eerste orde: met auto en al wordt hij overgewipt in een andere wereld, op een andere planeet: Utopia. Hoe dat in zijn werk gaat, kunt u bij Wells nalezen; de vierde dimensie en Einstein komen er bij te pas: ik heb u al gewaarschuwd, dat het geen lecteur voor een strandstoel is. En niet alleen Mr. Barnstaple wordt overgewipt naar Utopia, maar nog twee andere auto's, met inhoud, waartoe o.a. twee beroemde Engelsche politici behooxfen, die ge gemakkelijk herkent, want al verdraait Wells hun naam, aan hun karakter en hun hebbelijkheden verandert hij niets. Bij de eerste ontmoeting nu van dit gezelschap met de Utopiërs, blijkt dat deze volmaakt Engelsch spreken. Zoo meenen althans de Engelschen. Maar een Franschman, die ook tot het gezelschap behoort, houdt bij kris en bij kras vol, dat de Utopiërs Fransch spreken. Meen nu niet, dat de Utopiërs na tuurlijk alle drie de moderne talen onder de knie hebben. Neen, dat is de oplossing niet. Als een Utopiër spreekt, hoort een Engelschman hem Engelsch en tegelijk een Franschman Fransch spreken. Maar ik mag eigenlijk niet schrijven: als een Utopiër spreekt", want een Utopiër spreekt in den regel heelemaal niet. Hoe dan? Laat het u uitleggen door een Uto piër zelf: Vroeger, eeuwen geleden spraken wij. Wij brachten onze gedachten over in klanken en bij den hoorder werden die klanken weer omgezet in gedachten. Maar langzamerhand begonnen de menschen te begrijpen, wat een ander hun wou mededeelen, voordat hij zelf nog zijne gedachten in woorden had geuit. Zij begonnen in hun geest te hooren, zoodra de ander zijne gedachten had gevormd en voordat hij zelf de correspondeerende woorden nog in zijn geest had gevormd. Zij wisten wat hij hun wou vertellen nog voordat hij het ge zegd had. Deze directe overbrenging van gedachten werd langzamerhand algemeen; met eenige moeite bleek iedereen het te kunnen; en nu is het bij ons reeds een gewoonte geworden." Wij denken nu direct tot elkaar. Wij brengen onze gedachten aan elkaar over, als ten minste de afstand niet te l HUI l l llllllllllmlllllllllllllllllllllllll op een hoogte, die de verspreid liggende wonin gen bestreek. En hij begon weder te spreken over zijn ideeën, hoe hij door de vestiging van een orde het bederf in Rusland had hopen tegen te werken, en later, toen Duitschlandde macht kreeg, er aan had gedacht om Azi tegen Europa te mobiliseeren en China met zijn oude beschaving tot het centrum te maken waaruit het roode Beest der Revolutie werd bestreden. Maar nu was het eerst te doen om den burgeroorlog te beëindigen in Rusland, later konden de Pan Aziatische plannen weer worden opgenomen. Al zag hij de vol tooiing niet van zijn werk, omdat hij er binnen kort van zou worden afgeroepen, hij was toch gelukkig den grondslag te hebben gelegd.. Zijn verklaringen eindigden op een noot van droefgeestigheid en van spijt over den roep van wreedheid, aan zijn naam verbonden. Men wil niet begrijpen dat ik vecht tegen een secte van moordenaars, de eenige straf die ik, als afstammeling van kruisvaarders en Duitsche ridders, hun kan opleggen is de dood straf." Bewijzen van Ungern's hardheid zou Ossen dowski nog genoeg tegenkomen. Men leefde in Oerga onder een regime van schrik. Toen onze vluchteling op een avond bij officieren van den staf was genood, want als vriend van den chef der cavalerie-divisie werd hij overal graag gezien, kwam daar neuriënd alsof hij zich geheel thuis gevoelde de commandant binnen van de stad, de be faamde en gevreesde Scpailoff, de man met het zadelhoofd. Bij zijn komst vertrok de eene officier na de andere. Hij bracht papieren aan den chef van den Staf en Ossendowski opmerkend sprak hij hem vriendelijk vleiend toe: Ik heb iets voor u dat voortreffelijk zal smaken; een vischpastei en een tomatensoep zal ik straks hier laten bezorgen." -Met zulk schuim moeten wij hier samen werken", gaf de chef van den staf hem na, toen hij afscheid nam, en als Scpailoff's ordonnans de beloofde spijzen bracht, liet hij hen zoo spoedig mogelijk verwijderen. Men eet niet wat uit dat huis komt", ver klaarde hij; het eten is waarschijnlijk vergif tigd", en hij legde uit hoe voor Ungern's roep van wreedheid inderdaad was te danken aan groot is. Klanken gebruiken wij in onze wereld alleen als wij het mooie van menschelijk geluid willen hooren, of in oogenblikken van emotie, of als wij elkaar op verren afstand iets willen toeroepen, of als wij tot dieren spreken, maar niet meer in den dagelijkschen omgang, voor het gewone overbrengen van gedachten van mensch tot mensch." Wanneer ik tot u, niet-Utopiër, denk, wordt die gedachte in uw geest gereflecteerd, voor zooverre zij daar overeenstemmende ideeën en passende woorden vindt. In uw geest kleeden zich mijne gedachten in woorden, die gij schijnt te hooren en dan natuur lijk in uw eigen taal en uw eigen gewone woordvorming. De leden van uw ge zelschap zullen waarschijnlijk wat ik tot u zeg allemaal verstaan, maar elk zal het hooren metindividueele verschil len van woorduitdrukking en klank." Dit blijkt inderdaad het geval te zijn; en ook zijn er gapingen in het gesprek" tusschen een Utopiër en een nietUtopiër, wanneer de eerste en dit komt nog al eens voor, want de Utopiërs zijn ons eeuwen vooruit in ontwikkeling gedachten wil overbrengen, waarvan de laatste niet het flauwste begrip heeft. In dit laatste opzicht bestaat er groote overeenkomst tusschen de Uto piërs, die hunne gedachten direct over brengen, en ons, die de bemiddeling van woorden en klanken noodig hebben. Wanneer bij ons een schrijver of een spreker gedachten uit, die bij den lezer of hoorder geen overeenstem mende ideeën aantreffen, die niet in slaan bij hem, dan legt de lezer het boek neer of houdt de hoorder op met luisteren, en ontstaat er dus, net als in Utopia, een gaping in het geestelijk contact. Zoo ver hebben wij het ook al ge bracht. Maar het direct overbrengen van gedachten, zonder klanken welk een perspectief. Reeds nu hebben ook bij ons enkelen dat vermogen; maar als het eens bij iedereen in latenten vorm aanwezig was, als het door oefenen kon worden gekweekt: welk een toekomst gingen wij tegemoet! Vreemde talen zouden wij alleen moeten kunnen lezen, maar ze niet meer behoeven te kunnen spreken, want tot elk vreemdeling zouden wij slechts behoeven te denken, en het zou hem, als den niet-Utopiër in Utopia, toeschijnen dat wij tot hem spraken in zijn eigen taal, in zijn eigen patois, in zijn individueele manier van spreken ! Wij zouden dan den lof niet meer te hooren krijgen, dat wij de drie moBERICHT Bij verandering van adres ge lieven de abonnés te vermelden of de wijziging tijdelijk of blijvend is, en tevens zoowel het oude als het nieuwe adres op te geven. Losse nummers van De Am sterdammer" worden alleen toe gezonden wanneer een bedrag van f 0.31 voor elk exemplaar is bijgevoegd. miiiMiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiilliiiiiiiiiiiiiiiiiiiimiiiiiiiiiiiii derne talen" machtig zijn, want wij zouden ons in alle talen zonder uit zondering even goed kunnen uitdrukken en hoeveel beter dan nu ! We zouden de vreemdelingen ook van onze grapjes kunnen laten genieten hoevelen van ons hebben dat niet als een belemmering in den omgang met buitenlanders gevoeld: er ons door heen slaan kunnen wij wel, als we Fransch of Engelsch of Duitsch moeten spreken, maar hoevelen beheerschen elk van die talen zóó, dat zij er zich geheel in kunnen geven zooals ze zijn? Neen, ik voor mij ben glad voor het directe overbrengen der gedachte. Als Wells ons nog maar eens precies wou vertellen, hoe ze het in Utopia hebben aangelegd om die kunst te leeren ! In afwachting daarvan zullen we onzen roem ais meesters van de drie moderne talen" moeten trachten te handhaven. En alvast er voor moeten zorgen, dat onze kinderen, als een van de goede dingen die ze op hun levensweg van ons hebben meegekregen, althans n van de drie even goed spreken als hunne moedertaal. Zóó goed, dat ze er ook grapjes in kunnen maken ! KERNRAMP de onmenschelijkheid van Scpailoff en van zijn beiilsknechts waarvoor zelfs de Baron zijn vrees koesterde, want hij was blijkbaar krankzinnig, maar hij kon niet van hem af. Ja, dien avond zelf ontsnapte Ossendowski alleen door zijn tegenwoordigheid van geest aan een val hem door Scpailoff gelegd. De Baron moest tusschenbeide komen om Ossendowski te redden, woedend sloeg hij den jaloerschen commandant tegen den grond en verzocht den vreemdeling zijn gast te wezen. Zoo alleen kon hij voor zijn leven instaan. Hem zelf joeg de dood.Met groote bitterheid ontgleed het zijn mond, toen zij alleen waren. Nog honderd dertig dagen, dan was alles gedaan, het Nirvana nam hem op. Hoe ziek maakt mij al het wee, het verdriet en de haat ! Laat ons naar den grooten goeden Boeddha paan !" Het was twee uur in den nacht, de automo biel bracht hen bij den grootsten tempel van Oerga. Op den gongslag van den Baron stortten de verschrikte priesters naar voren en geleidden hem naar het altaar, waar hij voor het Boeddhabeeld ging bidden. Maar hij vond niet de stemming die hij zocht: Het is hier alles zoo nieuw", klaagde hij, deze tempel is gebouwd, toen de Levende Boeddha blind werd enkele jaren geleden; er is geen meegevoel in deze ommuring." En hij bracht hem naar een ouden toren achteraf waarvan de deur openstond. Twee priesters prevelden er de gebedsfor mulieren, zonder op te kijken. (looi de dobbelsteenen voor het getal mijner dagen !" commandeerde hij. Zij brachten de bekers en de steenen en wierpen ze op de tafel uit. De Baron rekende met hen mee. Wederom honderd dertig, dat getal was niet te boven te komen. Ondertusschen brak het daglicht aan, en de gast met den opperbevelhebber hielden inspec tie van de duizenden lama'sdie in de omstreken van den tempel verbleven. Dan eerst gingen zij rust zoeken in hun kwartier. Maar slaap kwam er niet over Ossendowski's oogen. Zooveel indrukken drongen op hem aan; hij wist niet langer waar hij zich bevond. Na liet middagmaal stelde de Baron voor den Levenden Boeddha een bezoek te brengen in zijn paleis. Eerst was het in den hoogsten minimum Miimiimmmiiiimi iiiimin im m raad van het land, het eigenlijk bestuur, dat zij verschenen. De Baron nam er afscheid int hij het land ging verlaten, hij droeg het aan hun zorg op; het bevrijde Mongoliëmoest de herinnering aan Dschengis Khan bewaren en zich gereed houden om als een machtig volk al de volken te hereenigen, die eens zijn rijk hadden gevormd. Dan was de tijd daar voor de audiëntie bij den Levenden Boeddha. Hij kwam, een oud blind man, blind door het gebruik van sterken drank, waaraan hij en ook zijn vrouw zijn verslaafd, inaar toch omhuld met een ontzagwekkende plech tigheid als degeen die direct met den Boeddha in verkeer staat. De Baron maakte voor hem een diepe buiging. Hij, de levende God, legde hem de hand op het hoofd en bad voor hem en beloofde hem: Gij vleesch geworden God van den oorlog, herinner u, dat gij niet zult sterven, maar zult worden herboren in de hoogste gestalte." Het was dus het afscheid voor den dood, die de profetieën aankondigden, dat Ossen dowski bijwoonde. Maar het treffendste schouwspel, want of wij willen of niet, deze voorvallen blijven altoos voor ons iets houden van een tooneel, was de laatste nacht, van 19 op 20 Mei 1921, dien de Baron in Oerga in gezelschap van een ouden oorlogskameraad en van Ossendowski doorbracht. De vroegere krijgsdaden werden herdacht, het leven in zijn bekoorlijkheid en wildheid trok voorde herinnering voorbij.,, Het is toch nog te vroeg voor mij om te sterven", zei von Ungern met een wrang heimwee. De beroemdste waarzegster werd hem in de tent gebracht en wederom was het: Het leven van den krijgsgod loopt af." Ja, ik zal sterven maar niet de zaak. Niemand kan het vuur bluschen in het hart van Mongolië!" Den dag daaraanvolgend wisten onze vrien den aan een v.erraderlijken aanslag van kolo nel Scpailoff te ontkomen en waren zonder veel hindernissen op weg naar Peking. De Baron viel in handen der Bolsjeviki, overge leverd door zijn officieren. De profetiën kwamen uit: niet veel meer dan vier maanden heeft hij nog het gewone leven geleefd; het verdere is het leven deilegende. W. G. C. B ii v A N c K