13 Oct. 23. No. 2416 DE AMSTERDAMMER, WEEKBLAD VOOR NEDERLAND CHARIVARIA )eittfct)Ianb, eittfcl)Ianb ueber De beroepmatige uitoefening van ons vak." (Tijdschr. r. Tandh.) Duur-vliegen. Het duurrecord. Zijn werktuigen hebben in drie da gen een zuil in hoogstrekking staan." (Telegraaf) Op glibberige paden Stop je ooren maar dicht bij het krassen van de vijl op het dishar monisch geluid." (Arnh. Cl.) De nominatief-accusatief constructie U onderwijsmethode acht ik on verbeterlijk en is van belang zoowel voor jong als oud." (Cursist Nat. Inst. v. Zelfontw. Aclv.N.fl.C.) HET AANBOD VAN DE C. H.-KAMERFRAGTIE TOT VRIJWILLIGE TRACTEMENTSVERLAGING Teekening voor de Amsterdammer" door Joh. Braakensiek Deelwoorden jammer Wetende hoe Japan /.ich in korten tijd heeft opgewerkt, kan haar toch niet de kracht ontzegd worden dezen slag te boven te komen." (Onze VI.) En toen volgden een paar zinnen, zoo eenvoudig, zoo hartelijk mij aan ziende uit zijn ernstig, statig gelaat, dat ik het nooit vergeten zal. Wet houder Hintzen zat, de zaal inziende, links van den secretaris." (Rt>tt. Nbl.) gentie, en hoe harmonieus past de stem der groote zangeres aan als n geheel met haar edele opvatting ! En de organist, die uit ons orgel toovert een atmosfeer om zijn soli, een instru mentale register-aanwending; een warm gekleurde, alles verheffende en vermooiende begeleiding; wat alles ons onovertroffen boeit door zijn zee van klanken en klankkleuren." (Zutpli. C/.) Ons geheugenstreepje Het bestuur acht het gewensclit, het October-munmer beschikbaar te moeten stellen." (Circ. linllaiid-geniiiitscliup) De naast elkaar staande man De redding van Duitschland is alleen mogelijk als alle Duitschers als n man naast elkaar blijven slaan." (O.H.C.) Het juiste wonrd u p de juiste plaats De l den der Academie onder streepten dezen gelukwensen met da verend applaus." (Hbl.) Ze laboreeren nog te veel aan vol doende training, aan durf, volharding en doorzetting." ('iel.) Wij gebruiken voor onze Z.O. gene ver uitsluitend granen." (Adv. Huls) ,,Z" staat dus voor zoogenaamd." Onze kunstcritici Welk een vanzelfgaande, aange boren, uit een zuivere ziel geboren 12 oer* Survstns zich invoelen; welk een klare intelli- < HET GOME NIUS-MONUMENT EN DE CRIIIEK ^^?.^^ ;'SW-:;-^./- ;Éui-^^?Z:'^S Als er n schaap over de brug is volgen de anderen Misschien zal men zich de critiek herinne ren, die wij ons voor enkele maanden in dit blad over het bekroonde ontwerp voor dit monument veroorloofden, ? Meermalen vroegen we ons sinds dien af, hoe het nu verder met dit zoo goed bedoelde, doch jammerlijk mislukte present derTsjechoSlowakische regeering gaan zou; tot voor eenige dagen liet Handelsblad ons met het navolgende bericht kwam verblijden: HET COMEN1US-MONUMENT TE AMSTERDAM Onze Correspondent te Praag seint : Naar aanleiding van de critiek, waaraan liet ontwerp voor het Comenius-monument op het Valeriusplein te Amsterdam heeft blootgestaan, hebben de ontwerpers, de lieeren Stursa en Janak, de vorige week een bezoek gebracht aan Neder land, teneinde een omierzoek in te stellen naarde tegen het ontwerp gemaakte bedenkingen, dat het niet zou passen bij den stijl van de omgeving. De ontwerpers erkenden de juistheid van de inge brachte bezwaren, temeer daar hun tot dusver de omgeving van het monument geheel onbekend was. De architect Baanders en de beeldhouwer Hildo Krop hebben de ontwerpers op de terugreis naar Praag vergezeld. De hier ter stede uitgevoerde besprekingen in verband met de te Am-i terdam vervaardigde nieuwe maquette, ter oplossing van de quaestie, leidden tot volkomen overeenstem ming. Hier, te Praag, /al een nieuwe1 maquette van de geheele omgeving worden vervaardigd, waarin Stursa en Janak een geheel nieuw ont werp zullen plaatsen, waarvoor /.ij de vo'le verant woordelijkheid aanvaarden. Den architect Baanders wordt, als niet-officieel adviseur, hulde gebracht voor zijn geslaagde be middeling, waardoor een einde komt aan deze netelige monumenten quaestie, die hier een pijn lijken indruk heeFt gemaakt en waarvan thans de oplossing in kunst- en regeeringskringeii met vol doening wordt begroet." Onmiddellijk na het verschijnen van dit bericht wendden we ons tot aren. Baanders, die ons mededeelde, dat liet -- waaraan we niet twijfelden in hoofdzaak juist is. De heer B. was enthousiast over het bezoek aan Amsterdam der beide kunstenaars, die vol vuur zijn, door dit monument iets grootsch te scheppen. Men moet niet vergeten dat Comenius voor de Tsjecho-Slowakeu heel iets anders dan voor ons beteekent. Voor ons is hij alleen de wereldbekende paedagoog; voor hen echter is hij de grootste nationale held, de volksbevrijder, de hoogste strijder voor gewetensvrijheid. Hun geestelijke vader, in een woord, is hij, voor wien zij een voor den koelen Hollander onbegrijpelijke vereering gevoelen. (Zij houden o.a. als 't ware bede vaarten naar het Huis mc> de lloiifdtn" te Amsterdam, waar Comenius een tijdlang woonde.) Hel resultaat van het bezoek der kunste naars is, dal er uu een maquette voor i<c geheele ongeving van het plein, waarop het standbeeld zal komen te staan, gemaakt Jan Stursa, De Arbeid (Beeldengroep op een der bruggen te Praag wordt op een twintigste der ware grootte. De hoofdmaleu zijn bij hun bezoek aan Amsterdam ter plaatse reeds vastgesteld. De fout bij den gehouden wedstrijd was, dal de mededingers toiaal niet op de hoogte gesteld waren van de omgeving, waarin het monument de eereplaats innemen moet ! Het standbeeld volgens het oorspronkelijke ontwerp was '.l Meter hoog gedacht. Het zal nu (i.SU M. worden. Men ziel, een aanmerkelijk verschil. Onze foto geeft bet model weer op de juiste grootte, zooals liet nu worden zal. Deze maten zijn iu overleg niet Arch. Baanders vastgesteld. De geheele verantwoording vi/or het monument blijft cdu er bij beide Tsjechi sche kunstenaars. De heer B. heel'! hier slechts een advisecrence ieni. De arclvtcct Janak heeft tot laak de groote oml rekken van liet monument vast te stellen, waarbinnen (e beeldhouwer Sturs'i zün liguveu schept. Op een zeer laag om'evstuk na, wordt het geheele monument <n brons gcgt ten. l iieruit zal n en begrijpen, i ;:t i i t werk o k uil F.en ontwerp-nioiHiinent vóór het Lyceum te Amsrerdam technisch oogpunt van groote beteekenis is. Zoo enthousiast zijn de kunstenaars, dat arch. B. bij zijn bezoek aan Praag reeds een nieuwe schets voor het monument op het ;,teller van Stursa vond. (Terloops zij hier opgemerkt dat Jan Stursa en Pavel Janak hoogleeraren zijn aan de Praagsche kunstnijverheidschool. De Tsjecho Slowaken zijn een ras van beeldhouwers; het zijn Slaven, die een groote vereering voor plastiek gevoelen. Sturza is bij hen de hoogst gewaardeerde tegenwoordig. Beide kunste naars zijn in de kracht van hun leven; even in de veertig.) In verband hiermede moet ons iets onaange naams uit de pen. Wij veroorloofden ons namelijk wel aanmerking op het werk der Tsjecho-Slowaken te maken; maar zou het daar bij niet tevens noodzakelijk zijn, de hand in eigen boezem te steken? Want, op het Lyceum na, bevat het plein, waarop het monument zal komen te staan, niet veel bijzonders aan bouwwerken. De bebouwing is niet alleen architecton'sch ordinair; doch eveneens slechts door zijn onregelmatigen hoog-en-laagbouw. Naar wij vernamen, zal dit door een laag bouwblok aan de rechterzijde van het Lyceum, aan welk blok men thans bezig is, nog slechter worden. Bestaat er geen mogelijkheid, dat dit alsnog verholpen wordt? Het doet altijd sympathiek aan, wanneer ecu sterk becritiseerd kunstenaar door een zijner bewonderaars verdedigd wordt. Zoo schreef voor eenigeu tijd architect Meischke, die in Praag studeerde en het werk der jongere Tsjecbo-Slowaksche beeldhouwers blijkbaar goed kent, in een fraai geïllustreerd artikel in het Bouwkundig Weekblad een verdediging van Stursa's ontwerp voor het Comeuiusmomuneut; doch hij deed dit hoofd zakelijk, door op de goede kwaliteiten van Stursa's vroeger werk te wijzen. Zooals het iu dergelijke verdedigiugsartikelen echter meer gaat, beging hij de fout, het werk met den kunstenaar te verwarren; of, beter gezegd, hij vergat, dat zelfs de groot ste kunstenaars wel eens (of is het soms meer malen?) minder goed werk maken. Hoe dikwijls zal het nog dienen herhaald te worden, dat een kunstenaar geen vat is, \raarin men slechts een kraan heeft te slaan, «m de kunst eruit te kunnen tappen. Het is ook zoo veel gemaklijker.op de namen der makers, dan op de werken-zelf te letten. Hoe wordt er bijv. niet op kunsttentoon stellingen, onder de werken of ip de catalogie door het gros der bezoekers naar de namen gezocht, alvorens het durft wagen, met het gebruikelijk aplomb een goed- of afkeurend oordeel uit te spreken ! Dit feit doet bij den waren kuustminnaar dikwijls het verlangen ontstaan, dat kunst werken naamloos dienden geëxposeerd te worden. O ! wat zou men vele bezoekers, die nu het hoogste woord voeren, met den mond vol tanden zien staan ! Spraakloos, verstomd. liet nefaste resultaat eener dergelijke proef neming zou echter zijn,dat het tentoonstellingsbezoek plotseling enorm dalen zou .... En ook de kunsthandel zou daar zeer gedupeerd door worden. Welk een gruwlijke chaos zou met ontstaan, indien de werken eens niet op naam stonden of ouderleekend werden. Alle serieuse handelswaarde, alle stabiliteit zou met n slag verloren zijn.... En zoo zien we dan weer voor de zóóveelste maal, wat namen in onze beste, maar opper vlakkige samenleving te beteekenen hebben. Doch dit onloochenbaar feit der alomverspreide persooiiscultus duidt tevens op de hooge waarde van onbevangen, onpersoonlijke critiek. Want deze herstelt het geestelijk even wicht; daar zij zich uitsluitend met de waarde der kunstwerken-zelf bezig houdt, met het kunstwerk-au-sich, los van alle persoonlijke overwegingen. Alle critiek die dit niet doet, Jan Stursa. Meisje, Kalksteenfiguur. is niet alleen minderwaardig, maar gevaarlijk; gevaarlijk iu de hoogsle mate, daar zij a.kius haar eenige roeping uit het oog verliest: hel zuiver oordeel, zoover dit voor den mensch bereikbaar is. De grootste kunstwerken der wereld zijn IciU'lijk alk' naamloos; naamloos in dien zin, dat, al mogen hunne scheppers in onderschei den gevallen ook bekend zijn, deze bij hun werk geheel op den achtergrond treden. Men vraagt niet naar den maker bij de aanschou wing van verheven werken. Dit geschiedt eerst daarna; meer door begrijpelijke menscheiijke nieuwsgierigheid en instip.ctische per soonlijke sympathie voor den schepper, dan door waarachtig kunstgevoel. Dit, trouwens, is ook slechlslhel c'nigdocl der grootsten: het werk voor zichzelf te doen spreken. Slechts een medium is een kunst werk, een medium van hooger orde, waardoor geesten zich trachten te verstaan. Er moet ecu onverbreekbare band of saamklank zijn tusschen het geziene en den ziener. Wat zou dit gemeen kunnen hebben met menschelijke ijdelheid. Was liet niet Michelam'elo, die op hoogen leeftijd zijn werk verwoesten wou. Het be vredigde hem niet meer in zijn rustloos trach ten naar oneindige schoonheid. Doch zér, zeer weinige zoodanige ware scheppers worden door het leven voortge bracht. Wonderbaar geheimzinnig bloemen zijn zij, geboren, los van afstand en tijd. Niets hebben zij gemeen met onze alledaagsche be grippen omtrent stijlen of kunsttijdperken. Zóó zijn de scheppers der droomcnde Boedha's, van den Erés, der Venus van Melos, van 't Uchtendgloreu, De Dag, de Scheemring en de Nacht, de Geketendeu, het Laatste Avondmaal, de Staalmeesters, de Nacht wacht- ; gelijk ze ook nu nog een enkele maal aan de tijden ontbloeien. En zoo ook ontstonden de hoogste werken der bouwkunst, de tempels en catnedralen uit alle tijden en landen. Wij huiveren, bij de gedachte aan bet ont staan dezer scheppingen. Want zij werden door broze menschenlianden gevormd; ge boren uil geesten, natu reu, dolende als de onze. Dat de beeldhouwer Stursa niet de eerste de beste is, toon! zijn hierbij gereproduceerde werk. Doch tevens blijkt eruit, hoe hij in zijn ontwerp voor het Coiuenius-nionnment faalde. Men vraagt zich af, hoe het mooglijk is, hoe iemand, die zoo'n krachtig werk schiep als liet Zirka-nionument, met zulk een slappe com positie, als het gewraakte, voor den dag ko men kon. Doch daarom uiel getreurd ! De eene maal lukt het beter dan de andere. (Dit is het juist, wat ons zulk ecu groot voorstander van goed verzorgde wedstrijden doet zijn). L'it bovenstaand bericht, dat aanleiding gaf lot het schrijven dezer schets, blijkt ten duidelijkste, dat, na het zoo ronuborstig uil gesproken oordeel van den kunstenaar over zijn werk, er alle kans beslaat, dat hij nu met een waarlijk uitstekende schepping voor 't front zal treden. Zijn andere werken, slaan daarvoor borg. Zi/o zij het ! Veel succes weusclien wij hem. l I. J. M j> W A I. i: N K A M l' C ZN. Jan Kostera en |an Stursa, Monument voor Zirka