20 Oct. '23. - No. 2417 DE AMSTERDAMMER, WEEKBLAD VOOR NEDERLAND DE AMSTERDAMMER Weekblad v c o r Nederland kost slechts f 10.?per jrar BOUWT IN HET OOSTERPARR TE BILTHOVEN INLICHTINGEN VERSTREKT DE DIRECTIE TEL. INT. :?No. 6538 KUNSTHANDEL G. J. STEGEMAN OVERTOOM 163 TELEFOON 28292 tingen STEUNZOLEII(ii£«ü«HOI MCI OP9TMANOCN tUtTCHftANB HERSTELT OE/PLATVOrrH j.A.MESSING. \* O.Z.VOORBURGWAL Werken van Marcellus Emants VERSCHENEN: ROMANS: WAAN .... Ingen. f2.50 - In prachtb. f3.50 VIJFTIG ... ,, ,,0.90 OP ZEE. ... ,,090 MENSEN ... ,, ,,4.50 - In pra::htb. f5.50 LIEFDELEVEN, 2e dr. Ing. f 3.90 - IQ prachtb. f 4.90 EEN NAGELATEN BEKENTENIS, 2e druk. Getonden in Geïllustreerd Omslag f 1.50 TOONEELSTUKKEN: DOMHEIDSMACHT, 2e druk JONGE HARTEN, 3e druk . HAAR ZUSTER LOKI OM DE MENSEN . . HIJ EEN KRIEZiS FATSOEN ONDER ONS LOEVESTEYN Prijs f 3 .25 ,,1.25 ,,0.90 ,,0.69 0.90 ARTIEST ,,,,!. IN DE PRAKTIJK ,, ,,0.75 NIEUWE LEUS ,, ,,!.ALS 'T GETIJ VERLOOPT . . . . ,,0.90 In eiken Boekhandel verkrijgbaar m&firffelfche Kefmtf i S «?« ffjarffj*^ jmrj*A&x»i a/f | l Jffo t/a/-JDffffFt, C ft crm - j :e biicuita ev> voedzdc i Jeindepen. INSTITUUT OVERTOOM Uitgaven van VAN HOLKENA & WARENOORF Amsterdam Amsterdam Overtoom 57 en 93a Rotterdam Kruisstraat 40 Typen-Steno-Talen Boekhouden lllllllliiHliiiiililiiilil itltiiiiiiltiiiiiliiliilliiiiiiiiiflili iiiuiiim i IIIIIIMMIIIIIMII minimum DE SWASTIKA", DE DUITSCHE ,,KU KLUX KLAN" dooi' LlLY WlNNER Adolf Hitler In het Katho lieke Beieren is een beweging ontstaan,die ver want schijnt aan ae Ku Klux Klan in de Vercenigde Staten, met Jdit verschil, dat alle verbittering en haat, hoofdzake lijk van Katho lieke, maar ook van Protestantsche zijde gecon centreerd is te gen de Joden. is Haken Kruis," De naam der beweging met de Swastika ais symbool. Zij heeft een uitgesproken militaristische organisatie, goed bewapend, met een speciaal goed geoefend Stormtroepen"-Corps, onder leiding van den onbetrouwbaren dwaas Adolf Hitler. De naam Haken Kruis" is een soort van lieflijke benaming voor de werkelijke organi satie, officieel bekend als de Nationaal Socia listische Duitsche Arbeiderspartij". Ik bracht het grootste gedeelte van vier dagen in haar hoofdkwartier door, waar ik kennis maakte met de leiders der beweging, me op de hoogte stelde van hun plannen, programma enz. en het tenslotte zoo ver wist te brengen, dat mij een onderhoud met Hitler zelf werd toege staan. Het was een tijd van groote opwinding, daar Dr. Von Kahr juist militair dictator van Beieren was geworden en een van zijn eerste verordeningen was het verbieden van Hiiler's bijeenkomsten. Dat Hitler zijn partij een Socialistische Arbeiderspartij" noemt, is al heel dwaas. De partij is evenmin roei 'l'stisch als dat ze uit arbeiders bestaat. Haar leden zijn hoofdzakelijk oorlogs zuchtige jongens, onontwikkelde knapen, zeer ontvankelijk voor een aanhitsing tot rassen- alsof het haat, en die noch anaiyseeren noch begrijpen. afhing. wat er verstaan wordt onder politiek of staat kunde. Behalve Hitler zag ik slechts n vol wassen man in uniform en deze bleek geestelijk al even onrijp als de jongeren. Deze man, een lang en mager individu van ongeveer 35 jaar, met een ingevallen gezicht en een ongemakke lijk humeur, Fritz Henffstangel genaamd, laat zich erop voorstaan, dat hij 20 jaar in de Ver een! gd e Staten heeft doorgebracht. Mijn vragen brachten de merkwaardige feiten aan het licht, dat hij een vroegere be woner was van het dorp Greenwich bij New York en tijdens den wereldoorlog door de Alien Property Cnstodian" uit zijn zaak in kunstvoorwerpen was gezet. Hij is Hitler's rechterhand. Toen ik met verschillende dagbladcorrespondentcn hierover sprak ver telden ze mij, dat zijn beweringen en verhalen niet altijd klopten. Hij zegt dat hij een graad heeft behaald aan de Harvard University in Massachusetts en dat hij voetballer is. Hij vertelde mij, op mijn vraag of hij had mee gespeeld in een van de elftallen van Harvard, dat hij veel geroeid had. Ik maakte hem duide lijk, dat ik begrepen had, dat het speciaal de voetbalsport was, waarin hij belang stelde, maar dat ontkende hij en beweerde, dat hij, omdat hij piano speelde, geen enkel ruw spel durfde spelen uit vrees zijn handen te beschadigen. Ik ging op dit punt niet verder in. Het gevaar voor iemands handen bij het roeien scheen mij al even groot als bij liet voet ballen, doch de kwestie was slechts daarom van belang, om het type van mannen aan te toonen, die de leiders zijn van deze beweging. Hitler, de vroegere huisschilder, die zelfs in den oorlog geen officier is geweest, matigt zich een Napoleontische houding aan en spreekt veelbeteekenend over Mnssolini, hopende eenmaal Miissolini's plaats inDuitschland in te nemen, zonder echter Mussolini's persoonlijkheid en bekwaamheden te bezitten. Hij is een man van omstreeks 35 jaar, met bruin haar en koude vischachtig blauwe oogen, het eene kleiner dan het andere, een echt gedegenereerd type met een zenuwachtigen trek om zijn mondhoeken wanneer hij spreekt. Hij dwingt zijn gelaat tot een ernstige, on vriendelijke uitdrukking als om er de waar digheid aan te verleenen van een man van beteekenis. Verder heeft hij een bespottelijk klein Charlie Chaplin snorretje, spreekt in korte afgebeten zinnen, met een zware stem, ' " ' heil der wereld van zijn woorden Zeg aan de Amerikanen" z.eide hij tot mij, terwijl hij mij strak aankeek en den klemtoon legde op elk van zijn woorden, dat mijn boodschap aan hen deze is: Wanneer gij u niet bevrijdt van nw Joden, Japaneezeii en Negers, dan zal het reine hartebloed van de natie bezoedeld worden". Hun strijdkreet behoort te zijn Amerika voor de Amerikanen," zooals de mijne is Duitschland voor de Duitschers". Zijn hoofdkwartier maakt den indruk van dat van een legeraanvoerder. Zijn voornaamste helpers zijn Kapitein Herrmann Esser, uit het vroegere Duitsche leger; Majoor Weiss, eveneens uit het leger en nu trainer van de Stonntroepen" van het Haken Kruis"; Dietrich Ehrhardt, een derde rangs cichter en de straks genoemde Fritz (of Frank) Henffstangel. De eerste drie mannen zijn allen beneden de 30 jaar. Ik sprak uitvoerig en op verschillende tijden met deze vier mannen. Ze schenen z:cl< meer bezig te houden met hun antisemitische bed rijf dan met Duitschlands aangelegenheden of eenige ander phase in de Hakenkruis" be weging. Was het mij wel bekend, informeerde Henffstangel statig, dat de Fransche revolutie was bespoedigd door den Jood" Voltaire? Neen, ik moest bekennen dat ik altijd ge dacht had, dat dit niet zoo eenvoudig in zijn werk was gegaan. De heer Ehrhardt, eveneens uitweidende over hetzelfde onderwerp, ver telde me nog andere verrassende historische z.g. feilen" en een andere man, die Hantfstangel's assistent scheen te zijn, Rosenberg genaamd, wat volgens zijn verzekering geen Joodsche naam was, voegde daar zulke uitge zochte staaltjes aan toe, als ware onder de aarts-niisdadigers, n.l. onder de regeerders, Paus Alexander de Zesde een Jood en Keizer Wilhelm de Tweede ook met Joodsch bloed in zijn aderen, evenals Koning Fidward de Zeven de van Engeland. Op de bewering dat Koning lulward een Jood was, kon ik een kreet van verwondering niet weerhonden, doch Rosen berg verzekerde het nogmaals. Had ik dan nooit gehoord, dat Koningin Victoria in zeer intieme verhouding had gestaan tot een Joodsehen hofarts, Wolff genaamd? Ik moest ontkennen, dat ik ooit n woord ten n-ideele van deze dame had gehoord, zelfs-niet in haar verhouding tot Disraeli. Ah ! Disracli ! wist ik dan niet dat hij een Jood was? Ik erkende, dat ik dat wel eens gehoord had. (Wat zou Ford van ons gesprek genoten hebhen !) Behalve zijn strijdkreet : Weg met de Jo den !" heeft Hitler nog een tweede leus: Weg met de Communisten" '. Toch brengt een nauwkeurige lezing van het merkwaardige document, dat hij het programma züner partij noemt, het hoogstverbazende feit aan den dag, dat hij de meeste communistische eisenen van Sovjet-Rnsland heeft gestolen/ Fien paar voorbeelden laat ik hier volgen: *Art. 10. De eerste plicht van ieder t5urger moet zijn werken". Het beroep van/den per soon mag niet in strijd zijn met de belangen der gemeenschap, doch moet inyvereenstemming zijn met en tot heil van het algemeen ; daarom vragen wij: Art. 11. Het afschaffen^-van onverdiende inkomsten. Het afschaffen van te hooge renten. Art. 12. Met het oog op de kolossale offers van bloed en materiaal, welke iederen oorlog van het menschdom ischt, moet het maken van oorlogswinst worden beschouwd als een misdaad tegen de natie. Daarom eisenen wij de confiscatie van alle oorlogswinst. Art. 13. Wij eischen de nationalisatie van alle vennootschappen. Art. 14. Wij eischen aandeel in de winst van alle groote ondernemingen. Art. 22. Wij eischen het afschaffen van huurtroepeji' en de formatie van een leger van burgers. / Art. 25. Wij eischen het welzijn van de gemeenschap vóór het persoonlijke welzijn en om dit te bereiken eischen wij het formeeren van een sterke centrale macht met onvoorwaardelijken invloed en de formeering van a/beidsracku? Het document is vel van nog andere grootmoedige generalisaties en vele antise mitische wetten. Het is een opeeuhooping van inconsequenties en oppervlakkigheden, slechts geschreven om indruk te maken op de lagere intellecten. Het is niet gemakkelijk bij benadering Hit ler's positie in Duitsehland vast Ie stellen, waar op het ougenblik zoovele partijen strij den om invloed te verkrijgen op een verhonge rend en wanhopend volk. In Berlijn waar een bevel tot zijn inhechtcirsncming is uitgevaardigd en waar zijn in vloed niet wordt gevoeld, nt.enit men HU Ier een demagoog, een waanzinnige, een uiischadelijken politicus, wiens doel het is haat op te wekken als een zeker er, gemakkelijk middel om een g'i'ooten aanhang te verkrijgen. Men spot daar met hem. Aan den anderen kant wordt hij in Beieren MARCELLUS EMANTS f Nu ook deze ongemeene persoonlijkheid aan de Letteren ontvallen is op vijfenzeventigjarigen leeftijd, - doch hoe lang zagen wij den stuggen werker tiréa quatre epingles voor veel jonger aan dan hij was ! moet onze eerste gedachte op deze plaats wel zijn: wat heeft het tooneel voor hem beteekend Ven heeft het hem, den oogenschijnlijk koelen minnaar, eigenlijk ooit voor zijn niet-aflatende liefde beloond? Deden wij, die het tooneelwerk van dezen scherpen psycholoog niet anders konden, noch wilden beoordeelen dan naar den maatstaf, ons door den roman-schrijver zelf geboden, hem daarmede recht? Of zouden deze goed-in-elkaar gezette en op een levendigen dialoog steunende stukken een beter lot hebben gevonden indien zij van een veelbelovenden onbekende waren geweest in plaats van den meester, die Ben nagelaten bekentenis" schreef? Ik geloof het niet. Het was de geest, die vaak wrevel wekte. Ook in zijn novellen toonde zich Emants wel eens een te kleine Strindberg, doch reeds de mogelijkheid dezer vergelijking hief hem op een plan, waartoe de middelmaat niet reikt. Zoodra hij echter den tooneelvorm aangreep, scheen hij af te dalen van dit niveau en bleek zijn enge gebondenheid aan zekere Flaagsche cöteriêen, waarin hij -wereldreiziger met zijn verbeelding te lang had verwijld. Dan ontbrak hem de fantasie om datgene wat hem, Door de praatjes" ter oore kwam, te herleiden tot wat het in de wereld waard was, dan verbitterde zijn hekel in het bij zonder jegens de vrouw waar loyale haat wellicht erkenning /.on hebben gevonden. En dan was de kritiek hard voor den schrij ver, wiens ontleedmes niets en niemand ontzag, wiens trekken, bij zooveel inzicht en begrip, geen mildere aandoening ooit ver rieden, en die in zijn geheele oeuvre maar over llllllllllllllflIlllllllllllimlIIIIIIIIIIM n zwak menschenkind (?Touia" in Inwij ding") den mantel der liefde openlijk heeft gespreid. Achter den roman-schrijver noch tans bleven wij den mede-levenden, mede lijdenden mensch vermoeden, eerbied en be wondering groeiden allengs tot genegenheid; achter den stukken-schrijver zagen wij slechts den man, die aan de touwtjes Irekt. Fin toch bleef Emants, teleurstellingen verkroppend, schrijven voor het tooneel, zich blootstellen aan kritiek beneden zijn waarde, waar hem de bijval van al wie iu de Letteren telt, verzekerd was, zoodra hij zijn gedachten uitte in anderen vorm. Fieu psychologisch probleem, thans aan ons om op te lossen. Want al zijn we geneigd alles wat ons niet gelukt en dat we desondanks niet opgeven onder de rubriek: eerzucht" te rangschikken, hier vraagt men zich toch af, wat daar voor dezen koelen, gereserveerden aristocraat voor begeerlijks kan hebben gelegen in een succes op de planken, vermits daar niet een felle, alles idealizecrende liefde voor het tooneel aan ten grondslag lag, een ingeschapen, on weerstaanbaar warm gevoel.... Nu wij, met een enkel woord, want aan de geheele belangrijke figuur van Emants zal elders in deze courant recht worden gedaan, hem ook in deze kroniek als dramaturg willen herdenken, overvalt het ons, in dit eerste oogenblik, bijna met verteedcnng, dat van dezen sterke dit nu eigenlijk het zwakke punt was, de poëzie van zijn, op de mecdoogculoozc werkelijkheid gespitst bestaan: de geur der coulissen. . . . En uit de lange reeks zijner meer en minder, doch zelden gul gewaardeerde tooneelstukken, Tijpen we dan dankbaar dat ne, waarmede minimin! i grijpen hij zich wellicht voor zijn leven heeft schade loos mogen stellen: Domheidsmacht", het urama, op n lijn met zijn besten epischen arbeid, het monument der vrouwelijke on bevangenheid ! Sinds de eerste opvoering, door het Nederlandselie Tooneel in HXH, slaat hel in de kleine rij oorspronkelijke tooneelstukken van waarde, mede vóóraan; ware het in een andere taal geschreven, het zou Emants'naam ook als looneelschrijvci' hebben gevestigd. En de repnse, in HM8 door de Rotterdammers, die, d nik zij de voortref felijke uitbeelding der beide hoofdpersonen (mevrouw van Eysdeu en Nico de Jong) de iiiiiimmiiimiimiiiiimiimiiii eerste opvatting wijzigde en de eigenlijke kracht van het werk, met zijn titel als een vuistslag, bewees, moet hem, in jaren van te weinig waardeering, gelukkig hebben ge maakt. Ons zou het een voldoening zijn, wanneer een onzer eerste gezelschappen, Emants' nagedachtenis en zijn liefde voor het tooneel ter eere.dit, ook als speelslnk, bloeiend karakterspel ten derde male opnam, het een plaats veroverde op een blijvend repertoire. ll'.'l Tuoiici'lili'Ciir, door J. W. F'. \\'i:ur> \tr;rs BIIMV;. l'itg.W. L. en J. Brusse Rotterdam. Tien aantrekkelijk boekje, dat mei ernst en overtuiging opkomt voor de rechten van het tooneel, benaderd, van den ik zeg niet gaarne dceoraticvcu" kant, wijl dit woord licht misverstand wekt - maar laten we zeggen: benaderd uit de stilte, die volgt nadat men den tekst van een drama ten einde heeft gelezen. Velen, vooral zij die iu's Blaue hiuein afgeven op wat al gauw heet: dure tnonteeringcn," zullen den zwaar-op-de-handsehen ernst, waartoe dit ingewikkeld, moeilijk onder woorden te brengen onderwerp leidde. miskennen, zooals ook het doel der j.l. theatertentooustelling onder den alarm-kreet: leve de acteur '. meer als een gevaar is bestre den, dan als een hulpmiddel werd erkend. Het tooneel schijnt nu eenmaal hartstochten te ontketenen, die bij gebrek aan een basis van inzicht en ontwikkeling allereerst tot uitersten bereid zijn, en waar, naar mijn meening, liet werk-zelf nergens zóó onder geleden heeft en nog lijdt als onder den onrust van hen die maar-raak praten en inmiddels al het goede, dat gewonnen werd, met den neus in den wind voorbijgaan, daar is de poging: in de eerste plaats dit goede te erkennen, te behouden, en zooveel mogelijk te verklaren in de evolutie, oïwellicht den kringloop der idealen, te loven. Onder hel motlo van Adolph Appia Die seenisehe Illiision lieg! in der lebciidigrn gegenwart des Darstellers," laat il e schrijver in zijn inleiding onmiddellijk volgen: De hoogste eigenschap van een dramatische op voering is haar sfeer van eenheid, haar zijn als een wereld op zichzelf waarin de levende ruimte, het levende licht en de levende mensch tezamen onderlinge beteekenis en openbaring vinden". Fji op blz. 7 lezen wij met alle inslemming ! - (leen van hen, cue waarlijk van belang zijn, komt met ultramoderne knnstI heo-riën als plotseling geiieesni'ddel; een kunst van het tooneel is zoozeer gebonden aan de dnizende wortels waarmee de samenleving het voedt, dal elke haastige verandering kunstmatig za! blijken. Het gaat niet vóór alles om een ii'euw" tooneel, om nieuwe" decors, om een nieuwe" kunst: het gaal om een sterke, duurzame, eijien uiting \ au de besten en die uiting zal, waar de tijd veran der!, een andere vorm van uiting zijn". Op de belangwekkende Inleiding" volg! dan: De luiropeesche beweging" en Flel Nedcrlanusch decor lot 1008", als fundament voor cl e bespreking c'er voornaamste cnsceneeringeii bij verschillende onzer gezelschap pen. De zorg: niemand te-kort te doen, heeft hier wel een verzameling rijp en groen" in eng bestek bijeengebracht, en waar ook bij deze beschrijvingen en afbeeldingen de eigen lijke Illnsion," die in de levende tegenwoor digheid van den tooneel-maker ligt, uit den aard der zaak ontbreekt, daar gevoelen wij hoe de schrijver, zonder dien ruggesteun, wel telkens grond ouder t'e voeten moest ver liezen om dan. in de i ui m t e, waar men hoe lan ger hoe meer z.ij.len en keerzijden aan een veronderstelling ontdekt, zijn toevlucht te zieken in alymccner en positiever uit spraken dan dit onderwerp vooralsnog lijden kan. Had hij het motto van Appia volstrekt tot uitgangspunt genomen. I >arsteller" daar bij vertaald, niet door acteur", maar, zooals i k on wil Ie keurig al d eed ,door tooneel-maker". schcpper-van-het-tooneel-heelal, en zijn ge heele betoog gebonden aan de herinnering der levende vertooningen, zooals wij die, bevolkt eu verlicht, op de plankeu hebbeu gezien, hij zou hel zich, gemakkelijker hebben gemaakt. Want zooals het decor op zichzelf dood is eu dood-hlijti zonder den bezieler" (den regisseur,) zoo blijft ook elke theorie, elk pleil in zake tooneelkunst cliod, wanneer het niet voortdurend wordt getoetst aan de eene of andere levende vertooning, welke den vuurdoop ontving van het persoonlijk, all'cheerschendc temperament. De illustraties, naar ontwerpen en foto's der voornaamste medewerkers aan de miseen Zuid-Duitschland, waar het hem gelukt is een aanhang te verwerven van ongeveer 400.000 man sterk, door velen gevreesd, door anderen weder verafschuwd als een opruier en iemand die van de gelegenheid gebruik maakt, en neemt men hem meer au sérieux dan ergens anders. Het eenige belangrijke in zijn partij is, dat zij de eenige goed bewapende en geoefende politieke partij is. Deze militaire organisatie is Hitler's grootste kracht. Op het moment blijkt hij op politiek gebied weinig of geen invloed te hebben. Het is misschien van gewicht, dat toen Dr. Von Kahr, de iveuwe militaire dictator in Beieren, zijn ambt aanvaardde, het een van zijn eerste daden was alle leiders van de verschillende politieke partijen bij elkaar te roepen, met het doel zijn staatkundige inzichten uiteen te zetten en hunne medewer king te verzoeken. Hitler's partij werd gene geerd en Hitler werd niet verzocht de bijeen komst bij te wonen. Hitler zei dat dit gebeur de, omdat Dr. Von Kahr wel wist waar hij, Hitler, stond. Het verbieden van Hitler's bijeenkomsten werd algemeen beschouwd als een maatregel van orde zonder eenige politieke beteekenis, waarbij Hitler en de zijnen als rustverstoorders werden aangemerkt. Toch is er een ge weldige macht in de krachtige militaire be wegingdie hij heeft samengesteld. Er wordt beweij'cl, dat, wanneer de commu nisten in Saksen en Noord-Duitschland, waar zij sterk georganiseerd zijn, een roocle revolu tie zouden bewerken, Hitler dan eerst naam zou maken mef*zijn Stormtroepeu. Wanneer hij en zijn organisatie er volkomen op berekend zouden blijkeneen rood e om wenteling t e onder drukken, cian zou voor hem zeker de mogelijk heid bestaan zich te hullen in het statiekleed van militair dictator van Duitsehland op de manier van Mussolini. Doch wanneer men in aanmerking neemt, wat voor een man hij is en welk soort mannen hij om zich heen heet l, is het moeilijk te gelooven dat hij zich ooit tot een zoodanige hoogte zal kunnen opwerken. SPAAM8OH, EHOELSOH, OUIT3OH eto. Berlitz- School HoorBngrmoM 4B1 Tel. 43286 Pract. Onderwijl door bultenl. Leeraren en-scène op ons tooneel, laten zich dan ook dadelijk onderscheiden al naarmate de ver tooning waarvan zij een deel hebben uitge maakt, sterker heeft geleefd en zich in .ons geheugen heeft geprent. Er zijn er onder, die ons niet mér zeggen dan ieder ander plaatje, en er zijn er andere, die plotseling, in licht en luister van woord en gebaar, een in onze heuge nis half-vergane wereld weder compleet en levend in ons wekken. De atmosfeer", waarop het aankomt bij elke opvoering, is ondeelbaar; wie een boek wil schrijven over het decor" kan die atmosfeer alleen voel baar maken door reconstrnctie-met-de-pen van het geheele werk, hetzij naar de herin nering, die het tooneel hem bijbracht, hetzij naar het vizioen dat aan hém-zelf verscheen. Dit vooropgesteld, is het begrijpelijk dat in een handleiding bestemd deel uit te maken eener serie: toegepaste kunsten", het archi tectonische in dit illusoir probleem meer den nadruk kreeg dan de schrijver wellicht bedoeld heeft en in een werk van andere af meting had kunnen betrachten. En dat wij, waar het -zwaartepunt toch telkens vait op de décorontwikkeling, die mede-leidt tot den natuurlijken overgang van den eenen tooneelvorm in den andereu," eenigszins verrast worden door de conclusie, in den slot zin vervat, hoe gaarne wij deze onzerzijds ook onderschrijven. En wie waf voor de ontwikkeling van het Nederiandsch tooneeldecor wil doen, doet hel best een tooneelspel te schrijven of tot opvoe ring te brengen, dat zich niet al te zeer om den bestaanden schouwburg bekommert, en het overige aan zijn medewerkers over te laten". Als bijdrage, onvolkomen en aanvechtbaar in den dramatischen stroom, is dit hoekje, waarmee de schrijver ook slechts tracht een weg te banen in den chaos van indrukken, idealen en vizioenen, dank zij het in de laatste twintig jaren zoozeer verhoogd pe:l onzer looneel.kunst, in omloop gebracht, ongetwijfeld van waarde, en het zal dit des te meer blijken naarmate de groote loon-.'clpcrioclc, die achter ons ligt, beier zal worden begrepen en als zoodanig zal worden erkend.