v. ?f DE AMSTERDAMMER, WEEKBLAD VOOR NEDERLAND 3 Nov. '23. - No. 2419 BERLIJN?DRESDEN Teekening voor'?de Amsterdammer" door jordaan ,,Berliner Bolle Bolle Maar de veranderde stand van zaken dwingt Engeland wel tot een ontzaglijk intense en nooit onderbroken presf/ge-politiek. Er zit soms iets zenuwachtigs in deze voortdurende imperiale activiteit. De Prins van Wales naar Canada; een imperieele conferentie te Londen; en ook in de raadsvergaderingen van de Engelsche regeeringsmannen en diplo maten speelt zich een voortdurend pourparleeren af, een consulteeren en onophoudelijk nagaan van wat die bewindsman uit het oosten en die uit het westen er over denkt. Hoeveel te ernstiger wordt dit alles nog, nu de koloniale gebieden het moederland economisch uit den brand moeten helpen, markten voor zijn industrie, land voor zijn werkeloozen, havens voor zijn scheepvaart moeten bieden. Protectie, imperieele tariefpolitiek", is nu de nieuwste leuze, die aan den horizon licht brengen moet. Tastbaar element van deze steeds intenser wordende presfige-politiek is voor,Engeland de Vloot. De vloot als vreedzaam machtsmiddel. De vloot, die steeds op ingetogenheid, maar tevens op alomtegenwoordigheid wordt ge traind, en die in alle dominions de vitaliteit van het moederland moet getuigen. De Britsche politiek is vreedzaam bij uit stek. Er is van behoefte aan oorlogsparaatheid geen sprake. Zonder beknibbelen zou Engeland morgen weder een gezond en blozend Duitsch land tegenover zich in het leven roepen. Zon der morren heeft het te Washington, twee jaar geleden, de royale rol gespeeld, en Japan de eerste plaats aan de Stille Zuidzee gegund. De Britsche steunpunten" zijn daar opgcru:md. Maar, aanstonds is er toen reeds bijgezegd,dat men de grens der onttakeling oostelijk van Singapoer liggen liet. En nu wordt Singapoer versterkt. Waarom alweer.' Uit achterdocht jegens Japan? Uit nervosiBolle Bolle teit ten aanzien van de Vereenigde Staten? Uit onzekerheid omtrent mogelijk oorlogsge vaar? Neen, niets, van dat alles valt te zien. Wanneer ten onzent aan de vlootverzorging, en aan de versterking van Singapoer, geheimzinnige beteekenis toegekend wordt, is dit omdat men zich n factor niet in kan denken, namelijk de noodwendige prcstigepolitiek van een groote mogendheid als het Britsche Rijk. Daarvoor is Singapoer een punt bij uitnemendheid, aan gansch Indiëen Achter-Indiëalsmede Australië, in het oog vallend, zonder tegenover de Stille Zuidzee agressief te zijn. Voor een kleine mogendheid is er derhalve nog geen aanleiding, zich tut weermachtsorganisatie tegen mogelijke agres sie genoopt te voelen, omdat Engeland een vlootpolitiek voortzet, die meer imperieele dan internationale beteekenis heeft. Internationaal-politiek gesproken is de Stil le Zuidzee heden ten dage een voor afzienbaren tijd een in waarheid pacifiek gebied. De toe stand van Europa werkt op dit gebied terug. Georganiseerd economisch leven in ons we relddeel deed spanning van belangen sferen ontstaan in het oriënt, spanning die tot complicatie's aanleiding geven kan, zoo er niet uitstekend wijze leiding aan gegeven werd en onderling overleg tegenover stond. Vermoeid heid en versteldheid in Europa evenwel, laten het Oosten rustiger. En dit is de toestand van het oogenblik. Hij moge uit een productie-oogpunt niet het prof ij tclijkst zijn, hij vermindert in elk geval de kans op groote internationale ontwikkelingen. De conferentie te Washington is daarvan reeds het onmiddellijke uitvloeisel geweest. Door de wegneming van het Engelsch- Japansche verbond, door de inleiding van een redelijke China-politiek, en door een breed beroep op de Japansche verantwoordelijkheid, is sindsdien HET O.L. VROUWE GASTHUIS In de vijftiende eeuw stond aan de Nieuwendijk te Amsterdam een complex gebouwen, welke het Lieve Vrouwe Gasthuis vormden. Dit gasthuis bevond zich ter hoogte van de tegenwoordige Nieuwe Nieuwstraat, welke is aangelegd over den grond van dit gasthuis en van het daarachter aan den N.Z .Voor burgwal gelegen klooster van S. Geertruid of Maagdendaal". Gheertruyd Tydemans, moeder van dit S. Geertruidsklooster sloot reeds in 1423 een overeenkomst met het Lieve Vrouwe Gasthuis. Die naam heeft dus wel oude rechten in de hoofdstad. ' ': Toen op het eind der vorige eeuw de bestuurdcren van de R.K. Ziekenverpleging tot den bouw van een eigen katholiek gasthuis besloten, herleefde ook weer de naam van de aloude vijftiende-eeuwsche inrichting in het Onze Lieve Vrouwe Gasthuis, dat thans 25 jaar bestaat en onder, zoowel als door de leiding van den geneesheer-directeur Dr. N. P. van Spanje , die mede zijn zilveren jubileum viert, een zoo belangrijke plaats zich heeft verworven. Door het initiatief en doorzettingsvermogen eener edele vrouwe, mevrouw Povel-Guillot, was reeds in 1878 de R.K. Ziekenverpleging gesticht om aan de verpleging der zieken door zusters van liefde uit Maastricht grootere uitbreiding te geven. Zij wist de zusters hierheen te doen komen en zich aanvankelijk met de verpleging aan huis te doen belasten. Weldra werden de perceelen Keizersgracht 129?131 (later ook Hcercngracht 124) aan gekocht en tot ziekenhuis ingericht. Hieruit ontstond het Onze Lieve Vrouwe Gasthuis, waarvan de eigenlijke stichter de eerste voorzitter van het college van regenten mag genoemd worden, die met vooruitziend beleid immer werkzaam was en nog den aankoop der/gronden kon regelen: de heer P. F. J. Everhard, die in 1890 aan het liefdewerk door den dood ontviel. De katholieken hebben er steeds prijs op gesteld een eigen ziekenhuis te bezitten, niet een, waarin uitsluitend katholieken zouden worden verpleegd het O.L.Vr. Gasthuis staat open voor ieder en 't percentage nietkatholieke verpleegden bedraagt jaarlijks 2(1 a 30 pCt. -- maar een gasthuis, waar i'e lichamelijke en geestelijke verzorging ('er katholieken volkomen zonden samenwerken. Toen daarom in het najaar van 1882 door B. en W. van Amsterdam een ouderzoek naar ue gemeentelijke gasthuizen was ingesteld en er zaken aan het licht kwamen, die reorganisatie noodig maakten, terwijl bovendien Dr. A. W. C. Benis een voorstel tot algeheele verplaatsing bij rVn gemeente raad indiende, was dit voor het bestuur der R.K- Ziekenverpleging aanleiding zich tot den raad te wenden met ecu adres'om door ROOKT Si-FA-Ko's El Gusto' SUMATRA 10 cent Jozef Israels" VORSTENLANDEN 8 cent AMSTERDAMSCH HANDWERK. Verkrijgbaar bij alle voorname Sigaranwinkeliers. iiiiiiiiiiiiiimiiiiimiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiimiimii in die wereldzee de mogelijkheid van econo mische en politieke rust belangrijk verhoogd. Hoe meer Japan zich ook naar 't westen, naar Azië, kan orienteeren, hoc minder de moeilijk heden over blank en geel" in Caüfornië"en Canada blijven wegen. En de geheele positie der Vereenigde Staten is daarmede ook ont spannen geworden. Vandaar dat voor afzienbaren tijd schrikbeelden over verwikkelingen in de Stille Zuidzee ongerijmd mogen worden geacht. Ontspanning in de Vereenigde Staten ! Indien n factor kort na den wereldoorlog intrensieke gevaren voor den geheelen toestand van het westelijk halfrond heeft opgeleverd, dan was het de toenmalige overspannen isolementspolitiek van Washington. In zichzelve opgesloten, dreigde de Uniestaten toen een onvermijdelijke factor van spanning en ge weld te worden. De groote vlootplannen gaven daar reeds uiting aan. Harding's geste met de Washington-conferentie heeft feitelijk het land op den tweesprong doen zien, en de op lossing gebracht ten goede, de ontspanning. Een man als Staatssecretaris Hughes werkt voort in die richting, al moet het, gezien den Yankeegeest, uiterst voorzichtig. De ontspanning gaat gelukkig verder door. Een kwaadaardig heer als Ambassadeur Harvey te Londen, die heel wat onheil heeft gesticht op 't gebied van Amerikaansch iso lement, moest eerst water in den wijn doen, en wordt nu vervangen Mede onder den in vloed van den geest der Britsche dominions wordt President Coolidge uit zijn tent geroe pen, en neemt hij weer het internationale conferentieplan" op, dat Hughes verleden jaar reeds aangekondigd had. Gewichtige mogelijk heid tot verdere ontspanning, al valt nog niet te zeggen in welke maat. Amerika nadert de tafel der Europeesche besprekingen; of moet men zeggen: den kuil van de Europeesche ont reddering? De vorm schijnt weer gevonden te worden voor een inderdaad internationaal overleg. Poincaréhoudt dit binnen het tractaat van Versailles, en daaraan doet Washington mee. Washington houdt het buiten de regeling der inter-geallieerde schulden, en dat valt den anderen tegen.Een bespreking van deskundigen kan evenwel in eik geval worden tegemoet gezien. Hoofdzaak zal daarvan wel worden: het ontwerpen van een Sanirungsplan" voor Duitschland, een methode om het rijk financieel weer in zijn vleesch te zetten. Het mag worden betwijfeld of het Rijk zelf daarbij direct veel zal winnen. Bij de besprekingen Iloninklijki Miubeltianiporl-Maatscliappij j DE GRUYTER & Co.| PEN HAAQ AMSTERDAM ARNHEM Verhuizingen per Auto-Trein krijgt het waarschijnlijk een bescheiden plaats. Maar toch: een plaats. De te treffen maatre gelen zullen echter vooral en in de eerste plaats er op zijn aangelegd de uit Duitschland ge vluchte" kapitalen dienstbaar te maken a. voor het herstel van Duitschland, maar ver volgens ook, b. voor de betalingen van Duitsche schuld aan de geallieerden. VoorDuitschland's toekomstigen rijkdom zal, direct gesproken, krachtige intergeallieerde actie tot dit doel eer na- dan voordeelig zijn. Doch voor het leven der Duitsche natie op den duur kan er slechts genezing in liggen. Die Duitsche natie maakt op het oogenblik haar eenheidscrisis door. In hoeverre was het werk van 1870, was Bismarck's schepping kunstmatig, in hoeverre een natuurlijke plant? Op deze som wordt thans de proef ge nomen. Stresemann strijdt den strijd voor de nheid", die eenmaal, over den Atlantischen Oceaan, in zijn Unie, door een Lin coln is gestreden; waarvoor in óns land tel kens Oranje heeft gestaan; maar die niet overal in de wereld altijd gelukt is. De vraag blijft of Duitsche eenheid dan wel Duitsche veelheid de levensvatbaarder en standvastiger vorm is. Hierop schijnt zich thans de historie te be zinnen. BRANDARIS minimum n FRIES EN GRONINGS De strijdbijl, die eenmaal maaide in de lage landen aan de Wadden is gelukkig lang al onder wierden en terpen verroest. En toch flakkert weer bijwijlen het vuurtje van de oude haat op in kleine kring, meer komies dan tragies, zo'n stukje muizen- en kikkerkrijg. Staan de gouwtalen van Friesland en Gro ningen tegenover elkaar, dan komt 't van Friese kant altijd: wij hebben 'n taal, jullie 'n dialekt. Zo'n onbegrepen kermisleus van boerenjongens eigenlik, als ze te druk gema emolend hebben. Erger is het en ergerlik, als zo'n vage leus door ernstige mensen in ernst wordt aanvaard. Zoals voor enige tijd in de boezem van 't Haags bestuur van de tentoon stelling voor letterkunde. Daar zou worden tentoongezet en gelegd Nederlands en Fries, 't laatste erbij als taal" in tegenstelling met Gronings, Gelders enz. als dialekten. En toen bij verhuizing van de tentoonstelling naar de hoofdstad ook het Gronings 'n plaatsje vroeg en kreeg, moest ter elfder ure dit plaatsje zo goed als in orde ineens op 't hoge gebaren van 'n Fries bestuurslid opgeruimd worden. Gelukkig bleken na 'n bezadigd in grijpen van Groningse kant de overige leden verstandiger en hoffeliker dan hun confrater en werd de Groningse inzending gehandhaafd. 't Lijkt daarom de moeite waard, die kwestie van taal of dialekt wat nader te belichten. Het woord taal wordt in meer dan een beteekenis gebruikt. We noemen 't knippen met de ogen, het bewegen van de handen, het kwispelen van de hond met z'n staart gebarentaal. Dit brengt ons in dezen niet verder. In 't dageliks leven spreken we van onze en van vreemde talen en menen dan een offisiè'le spraak, een kunstmatig produkt voor grote gebieden, gewoonlik door politieke grenzen afgepaald. In deze zin is zeker 't Fries ook geen taal. Taal in tegenstelling met dialekt is een term uit de wetenschap, en daarvan ontstaat ge woonlik een vertroebelde volksbeteekenis. Zo ook hier. De wetenschap nu zegt: een essen tieel onderscheid tussen taal en dialekt is er niet, alleen 'n gradueel verschil. En de spraak, die ik ten opzichte van een andere dialekt" noem, kan ik met betrekking tot een derde met de naam taal" stempelen. De vraag is nu dus: is het Fries van 'n ho gere orde dan het Gronings? Nee, volstrekt niet ! Het Germaans valt in drieën: Oost-, Noord-, Westgermaans. Dit laatste in tweeën: Anglofries en Duits. Van 't eerste is 't Oudfries 'n onderafdeling, van het tweede het Oudsaksies. Die beide onderafdelingen waren spraken, die elk op een eigen litteratuur in de Middeleeuwen kunnen wijzen, ze vervingen op haar gebied het Latijn als offisiële taal b.v. Beide hebben zich als landsschrijftaal niet kunnen handha ven, 't Fries werd als zodanig verdrongen en verdrukt door Deens, Duits en Nederlands, 't Saksies door 't Hoogduits. Maar beide leefden voort in 'n aantal gotiw-sprakcu, zo lliffffiffffififilfliiiiffiiffifim middel van een jaarlijksche subsidie tot den bouw van een eigen gasthuis te geraken. De raad stemde dit evenwel af. Toen men later uil eigen kracht zoover gekomen was, dat aan de stichting van een gasthuis met meer reden dan vroeger kon worden gedacht, wendde zich het college van regenten opnieuw tot den raad niet een adres, waarin werd gevraagd: of het niet mogelijk zou zijn, dat van ge meentewege voor die onvermogende zieken, die in de termen van Gemeentelijke'Armenzorg vallende, in andere instellingen, buiten de stedelijke Gasthuizen, zouden worden ver pleegd, aan die instellingen een billijk be drag per verpleegdag werd vergoed." Twee jaren na de indiening van dit adres op 28 April 1803 kwam de gewenschte overeenkomst tot stand en werd een desbe treffende voordracht van B. en W. door den gemeenteraad bekrachtigd. Een prijsvraag werd nu uitgeschreven onder enkele architecten, en de jury koos het plan van den architect A. C. Bleys, die met den bouw werd belast. Zijn oorspronkelijk plan zooals dit in regentenkainer en directie kamer wordt aangetroffen is niet geheel gevolgd. Later is het Mariapaviljoen door de architecten Jos. Cuypers en Jan Stuyt bijgebouwd, terwijl nu architect P. B. M. Het oude Lieve Vrouwe Gasthuis aan den Nieuwendijk te Amsterdam 't Fries in 't Noordfries, nu nog op 'n paar eilandjes aan de Sleeswijkse kust; het Oost fries, dat alleen nog in naam Fries is, en het zogenaamde Wester-Lauwerse Fries, dat in onze provinsie Friesland gesproken wordt. Het Saksies heeft zich off isiëel wat langer staan de gehouden ook al doordat het de algemene taal was van de Hanza, n als gewijde taal, die na eenmaal het wondere Evangeliegedicht de Heliand" te hebben gebracht daarbij bogen kan op de eerste lutherbijbel. Ook dat is gedeeld in gouwspraken, zo in ons land, b.v. Gelders, Overijsels, Drents, Gro nings. We zien: liet nu in onze provinsie Friesland gesprokene is een deel, een dialekt van wat in oude .tijd Groot-Fries had kunnen heten, en '/ Gronings een dialekt van 't Saksies. Menig Stanfries zal verontwaardigd zijn, dat ik hier 't Fries 'n dialekt noem, ja, zou wellicht nog liever willen, dat ik dan in gods naam 't Gronings ook maar mee 'n taal noem de. Als 't dan.op grond van al 't gezegde niet anders kan ! Wat betekent dat of een man, en nog wel 'n man zonder gewicht dat zegt, zo zal hij zich troosten, 't Spijt me, dat ik hem die zoete troost moet roven. Ik kan mij, behal ve op de feiten, beroepen opdeallergewichtigste mannen in dezen: Professoren en doctoren Th. Siebs, Jan te Winkel, J. Verdam ! Bewijs plaatsen uit de werken van deze geleerden pas sen slecht in 'n artikel van dit blad, ik wil ze aan belangstellenden echter met genoegen in menigte aanwijzen. Nu ligt de vraag voor de hand: hoe was 't dan toch mogelik, dat die uitspraak: Fries is een taal en Gronings een dialekt" zo ingang vond bij de buitenstaanders. 't Komt rne voor dat twee toevallige ver schijnselen hier aanleiding en oorzaak waren. Ten eerste denkt ieder bij de naam Fries" dat wil zeggen ieder Nederlander, in 't buitenland is 't heel anders ! allereerst aan dat naastbijliggende, onze provinsie Fries land. En weten de allermeesten niet eens, wat voor klein stukje dat eigenlik maar is van 't oude Friese land. En dan ten tweede: de Hollander verstaat van 't Fries geen jota en denkt dus licht: dat moet een hél hél andere taal zijn. Met recht ! Alleen is het maar van die hél hél andere taa! een dialekt ! Ten slotte. 't Is of er in de wereld onbewust zo iets bestaat als histories geheugen". Ten opzichte van de verhouding Fries-Groninger zeker. Ofschoon verreweg de meeste Friezen en Groningers niet eens weten, dat eenmaal in Groningen de Friezen door de Saksers ver drongen zijn, kankert daar nog altijd 'n stille vete. Die nu en dan weer eens tot uiting komt. Ik lees in een geschrift van Prof. Dr. J. Huizinga: Wanneer ik als jongen in het huis van mijn grootvader met de neefjes en nichtjes uit Friesland speelde, die daar van tijd tot tijd kwamen logeeren, kibbelden wij natuurlijk af en toe. Daarbij was het geschilpunt meer dan eens ons gewestelik patriotisme: zij Frie zen en wij Groningers. Mijn broeder en ik von den het diep verachtelijk, dat iemand van jou" en jimme" kon spreken. Toch ontging het ons toen reeds niet, dat in dien volkennaijver de partijen niet gelijk stonden; dat er meer vuur school in hun provinciaal instinct dan in het onze, dat zij zich Friezen voelden in een hoogeren zin dan wij ons Groningers". Van die hoogeren" zin was dan nu ook weer de vijandige houding houding van 'n man op 'n vcrantwoordelike plaats ! --?- tegen over de Groninge* beweging een minder hoog blijk. Waar het tot 'n konflikt komt, gaat 't vijandige gewoonlik van de Friezen uit. die 't Sasse Grins" ('t Saksiese Groningen) in hun hart niet uit kunnen staan.... de besten niet te na gesproken. De Groninger beweging van de laatste jaren is de Friezen altijd welge zind geweest en gaarne tot dienst bereid. Wat ik voor geïnteresseerden eventueel ook alweer bereid ben te bewijzen. Wij Groningers - ik kom nu tot de tentoon stelling terug - - wij zijn het bestuur dank baar voor onze bescheiden plaats. Bescheiden: als men in 't Stedelik Museum de gang links van de hoofdtrap doorgaat en daar 'n aantal min of meer of niet bekende Nederlandse letterkundigen rechts of links heeft laten liggen, ziet men onze inzending iu de rechter gang op de hoek, voor men de grote zaal be reikt. G. W. S r i r z i; N Hendrix een nieuw paviljoen voor kraamverpleging, St. Annapaviijoen, heeft ontworpen. Geheel passend met de grootsche opvattint; van den bouw werd ook het medisch gedeelte al aanstonds op breede basis opgezet. De omstreeks 1890 opkomende specialiseering der medische wetenschap werd hier onmid dellijk in toepassing gebracht. Nu, na 25 jaar, voldoen de ziekenzulen - thans een 12-tal van het gasthuis, in paviljoensysteem gebouwd, nog aan moderne liooge eischeu en steeds werd door verbouwing en nieuwbouw met den tijd meegegaan. Gewezen zij alleen maar op de isoleerende kinderboxen, hier 't eerst in gebruik gesteld, op de sauatoritimzalen voor longlijders niet lij-hallen, op de Ró'ntgenafdeeling, op de inrichting voor hydrotherapie enz., alle zaken waarover geen leek vermag te schrijven. In den loop der jaren is veel gewijzigd, veel toegevoegd. Werd in 1898 de verpleging aangevangen met 40 eerwaarde zusters van den St. Carolus Barromeus, thans zijn er 160, vermeerderd met een 12-tal ziekenverpleegsters en 7 leekenbroedcrs. Het personeel in totaal telt 270 personen. Het O.L. Vr. Gast huis beschikt over 460 bedden, waarbij door de opening van het Mariapaviljoen nog 110 bedden werden gevoegd, een totaal van 570 bedden. Het Mariapaviljoen is bedoeld als klasseafdeeling en biedt gelegenheid tot verpleging in die klassen. Ongeveer 5000 slachtoffers, die eerste hulp behoeven komen jaarlijks binnen de poort. In zijn 25-jarig bestaan heeft dit gasthuis zijn bestaansrecht" voor heel Amsterdam afdoende bewezen. Wie met heel de interessante wordingsge schiedenis van dit op 4 November 1898 in gebruik gestelde werk van katholieke Charitas wil kennis maken, raden wij de lezing aan van het Gedenkboek van pastoor L. Stolk, een der regenten, die de geschiedenis heeft te boek gesteld en uit wiens werk hier enkele gegevens zijn ontleend. Mogen de zusters der liefde en de mannen der wetenschap katholiek en niet-katholiek Amsterdam tot heil blijven. L. A. P. VAN D t: N B R o i: K