Historisch Archief 1877-1940
3 Nov. '23. - No. 2419
DE AMSTERDAMMER, WEEKBLAD VOOR NEDERLAND
MARIA MONTESSORI IN
NEDERLAND
Bij het verschijnen van dit artikel is Maria
Montessori in ons land om een
viermaandelijkschen cursus te geven in Amsterdam.
De meeste menschen,die een hervorming van
opvoeding en onderwijs noodig vinden, hebben
met instemming gelezen wat in haar boeken
verkondigd is. Maar de praktijk brengt zoo
veel teleurstellingen, zooveel onverwachte
moeilijkheden, dat we de persoonlijke aanwij
zingen van de groote apostel van de vrije
ontwikkeling" zooals prof. Gunning haar in
zijn inaugurale rede noemde, best gebruiken
kunnen. Daarom is het voor Nederland,
waar hard en degelijk wordt gewerkt aan
te oplossing van paedagogische problemen,
een groot voorrecht, dat zij nu voor langen
tijd hier is. Haar tegenwoordigheid moge een
' prikkel zijn en een bezieling zonder deze
nu eenmaal geen hervorming meer nog
nroge het een verkwikkende
ontnuchteringzijn voor hen, die in Dr. Montessori niet anders
zien als de idealist, de kamergeleerde voor
wie de behandeling der paedagogische vraag
stukken met de theoretische studie en ae
teboekstelling van haar denkbeelden
afgeloopen is.
Ons leven is een voortdurende wissel
werking tusschen de neiging om te veranderen,
te verbeteren en te vervormen en de zucht
om te behouden. Dit laatste soms uit gemak
zucht, soms tengevolge van de zuiver physieke
wet der traagheid, die op den duur op stil
stand uitloopt, dus doodloopt. De essentie
van al wat leeft, is zich er tegen te verzetten
om de zaken hun gang te laten gaan, op hun
beloop te laten.
Sommige uitingen van verzet hebben geheel
het karakter der redelooze weerspannigheid,
andere komen uit het hart of ontstaan uit
humanitaire overwegingen, andere ten slotte
op zuiver verstandelijke en wetenschappelijke
gronden.
Het verzet uit weerspannigheid kan ons
niet boeien om zijn egoïstisch en onvrucht
baar karakter. Het verzet om een van de
andere redenen is ons daarentegen altijd
min of meer sympathiek om zijn karakter
van onbaatzuchtigheid.
Het verzet van Montessori tegen de be
staande onderwijstoestanden is een verzet
tegen al wat direct geest- en initiatiefdoodend
is en al wat indirect de vrije, natuurlijke ont
wikkeling van het kind, in de school en daar
buiten belemmert. Verzet tegen de houding
van alwetendheid door onderwijzers als van
zelfsprekend aangenomen omdat de verge
lijking van quantitatieve kennis altijd in
hun voordeel uitviel. Verzet tegen het onrecht,
dat bij klassikaal onderwijs kinderen van ge
heel verschillende aanleg en vermogens over
n kam worden geschoren. Verzet tegen de:
belemmering van den physieken groei door
het urenlang stilzitten in vaste banken en
tegen den schoolregel dat kinderen moeten
zwijgen. Montessori verzet zich dus niet alleen
tegen de gedwongen passieve houding van
het kind, maar zoo mogelijk nog sterker
tegen het aanmatigende, actieve optreden van
de onderwijzers. %
Men kan bij al deze uitingen van verzet
niet denken aan zucht trtt tegenkanting
zonder meer. Haar hart en haar verstand
kwamen in opstand tegen het onrecht; haar
verstand gaf haar de redenen waarom het
verkeerd ging en haar studies en experi
menten gaven haar de middelen tot verbete
ring.
Zij wijst ons aan hoe we te werk moeten
gaan, j\\ geeft de zorgvuldig uitgedachte en
aan de praktijk getoetste leermiddelen, zij
beschrijft de inrichting van de school, de
opleiding en de houding van de leidster,
niet alleen voor het voorbereidend, maar ook
voor het lager onderwijs.
BUSSINK'S
Echte Deventer Ji
- ALOM VERKRIJGBAAR
"Alle beginselen van haar leer hebben het
kenmerk der eenvoud. Het leven is in strijd
met de wet der traagheid, zegt Montessori,
het gaat uit zich zelf. De onderwijzer heeft
dus in de eerste plaats de plicht om afzijdig
te blijven, het leven als een verschijnsel
waar te nemen, de ontwikkeling van het
kind als een groeiproces gade te slaan.. Heel
iets anders dus als wat wij ons uit onze
schooljaren herinneren, waar nooit iets aan
ons werd overgelaten.
Toen Montessori er dus op wees, dat alle
gedeeltelijke hervormingen ons niets verder
brachten zoolang de kinderen niet in de
gelegenheid waren om kenbaar te maken wat
zij noodig hadden, vond haar leuze van
bevrijding in vele landen weerklank.
Het ligt voor de hand, dat met de oude
leermiddelen in deze richting niets te bereiken
viel en dat alle vormen van goed- en afkeuring,
van straffen en belooningen daarbij, zoowel
als de oude inrichting der schoollokalen
misplaatst zijn.
Daar ontstaan dus een aantal didaktische
en disciplinaire, intellectueele en moreele
vraagstukken.
Een kind, dat in zelfgekozen werk ver
diept is, komt weliswaar met in de verleiding
om de orde te verstoren, doch het halen en
opruimen van de leermiddelen, de belangstel
ling in eikaars werk, de pauzen tusschen
het werk zijn voor levenslustige en dus
speelsche kinderen aanleiding om harder te
praten dan wenschelijk is voor de rust in
de klas, om elkaar eens vriendschappelijk
te lijf te gaan, te plagen of andere mis
drijven" te plegen. Men zegt, dat de vrijheid
op de Montessori-school deze onwelkome
uitingen in de hand werkt ten nadeele van
de vorderingen der leerlingen. Dat men de
kinderen door het ze te makkelijk te maken
opkweekt tot willooze en wilszwakke indi
viduen. Doch men weet niet, dat het kind
op de 'Montessorischool zelfbeheersching leert
zonder vrees voor straf en dat er tal van
natuurlijke moeilijkheden zijn, die hem de
noodige oefening geven op moreel gebied.
Zelf doen" zegt het kleine kind zoodra
het praten kan, als vader of moeder het
iets vóór willen teekenen, het willen voeren
of op een stoel helpen. Die elementaire
drang van het individu om zich onafhankelijk
te maken, op eigen beenen te staan, tracht
de gewone school onmiddellijk den kop in te
drukken. En als het haar niet lukt, is het haar
schuld niet. Voor Montessori zijn bevrijding
en orde twee vormen van n begrip.
Innerlijke vrijheid brengt orde en innerlijke
orde voert tot bevrijding. Maar zoowel het
n als het ander wordt moeizaam verkregen,
het is een proces, dat zich in den een langzaam,
in den ander verwonderlijk snel voltrekt en
waarbij tal van factoren een rol spelen,
erfelijken aanleg, opvoeding in het gezin,
gezondheid, enz., enz.
Montessori zegt echter ook: Alle schade
lijke en gevaarlijke handelingen moeten met
alle kracht verstikt en uitgeroeid worden".
Het komt er maar op aan, of men deze veel
geciteerde en misbruikte uitspraak verstaat
en hoe.
Schadelijk noemt zij bijvoorbeeld iedere
daad, die de innerlijke orde verstoort, dus de
concentratie op een bepaald doel belemmert,
iedere doellooze daad in het algemeen. Zij
bedoelt dat de leidster, vóórdat zij tot de
conclusie komt dat een daad doelloos is,
zij die daad van alle kanten moet hebben
bekeken. Zij moet een inzicht hebben, of
trachten te krijgen in de motieven, die voor
het kind gelden. Zij moet zichzelf, haar
eigen persoonlijkheid daarbij volkomen uit
schakelen. Zij mag dus niet volstaan met de
volstrekt willekeurige uitspraak, dat de daad,
de bezigheid van het kind, doelloos is omdat
zij van haar eigen standpunt dat vindt,
doch zij moet zich volledig in het kind ver
plaatsen, trachten het misschien verborgen
en onbewust aanwezige doel op te sporen.
Is zij ten slotte overtuigd, dat zulk een inner
lijk motief en doel niet aanwezig zijn, dan
eerst dan zal zij mogen en moeten
ingrijpen.
En dat verstikken en uitroeien verliest ook
al veel van zijn rigeur als men uit den mond
van Montessori zelf verneemt hoe beminnelijk
zij deze vreeselijke uitdrukkingen interpre
teert. Het simpele onderbreken van een
verkeerde dood" zeide zij nog onlangs in
Londen, is soms voldoende". Glimlachend
vertelde zij van een kind, dat zij van een
onhebbelijke gewoonte had genezen door
WAT DE MODE BRENGT
Tcekening voor ,,de Amsterdammer" door
S. Desa<'a.
Japon van koffiebruine gabardine met
molgrijze stiksels en biezen.
hem op de innemendste wijze om de zooveel
minuten bij den naam te roepen.
Zoo zijn er natuurlijk honderd andere
dingen, die in dit kleine bestek niet besproken
kunnen worden.
Slechts zij, die een grondige studie van de
methode hebben gemaakt eu persoonlijk con
tact met haar hebben gehad, kunnen zich
hiervan een voorstelling vormen.
Het is te hopen dat honderden de gelegen
heid zullen waarnemen de colleges van
Montessori in Amsterdam te volgen. Al zullen
onder hen slechts diegenen een werkelijke
aanwinst voor de Montessori-beweging zijn,
die aan het eind van de cursus behalve hun
diploma, de overtuiging mee naar huis nemen
dat alle arbitraire optreden tegen de kinderen
op school uit den booze is.
I. P R l N S?W I L L E K E S
MACDONAI. D
illiiliniimimilMiim illiiiiiiiliiiiillililiiifiin
BIJKOMSTIGHEDEN
XCVll
Tijdschrift- en weekblad-uitgevers klagen
steen en been, omdat hun vroegere trouwe
lezers hun geld aan de allernoodzakelijkste
levensbehoeften opmaken, en de nieuw op
gekomen welgestelden nog niet aan geestelijk
voedsel toe zijn, en ze trachten, in samenwer
king met hun redacties, de belangstelling
van hun kring te prikkelen door het uit
schrijven van prijsvragen, door het houden
van enquêtes en door het uitloven van be
looningen voor het aanbrengen van nieuwe
abonnés. Er bestaat bijna geen periodiek,
of het heeft de allures aangenomen van een
winkel-met-cadeaux", waar de zuinige huis
vrouw niet koopt, omdat de boter er zoo
goed is, maar omdat ze er voor de
kinderenVRÜCHTENKOEKJES
VAN
SIPKES HAARLEM
gijn voortreffelijk van kwaliteit
en aangenaam van smaak
thuis een luchtballon present krijgt; en dat
verleggen van het zwaartepunt van den
inhoud van het blad naar het profijt, dat men
er als aanhangsel" bij kan winnen, is voor de
auteurs, die het plegen te vullen, een
allerfnuikendste ervaring. Ze krijgen het gevoel,
dat ze het tegenwoordig met Ie bonheur
de me voir imprimé" stellen moeten, daar
het geluk óók nog gelezen te worden hun pas
te beurt zou vallen, als de weinig
literairervaren abonnent nog een oogenblikje tijd
mocht overhouden, nadat hij eerst de puz/les
heeft opgelost; nadat hij eerst zijn meening
aan de redactie kenbaar heeft gemaakt,
wie van de twee internationale
voetbalelftallen de zege zal behalen, en hoeveel
goals iedere ploeg zal maken en nadat hij
eerst een moeilijk geval" tot een bevredigende
situatie heeft omgetooverd; en als dat ne
verloren kwartier dan nog komt, waarin
de lezer, met het hooghartig air van ik
heb er voor betaald" die bladzijden zal
doorbladeren, waaraan de schrijver met
zooveel toewijding en vertwijfeling, met
zooveel liefde en spanning heeft gewerkt,
dan zal hij ze toch verveeld terzijde schuiven,
omdat het een doodgewoon verhaal blijkt
te zijn met een kop en een staart, en het niet,
(zooals hij in stilte gehoopt had) plotseling
op het spannende oogenblik werd afgebroken
met deze laconieke mededeeling: Abonnés,
die een goed slot voor deze geschiedenis
weten, gelieven hun bijdrage vóór Woensdag
in te zenden bij den redacteur van deze ru
briek. De beste oplossing wordt gepubliceerd
en bekroond met een prijs van / 15."
Ach ja, iedere tijd stelt zijn eigen eisenen",
en de onze eischt gemakkelijk vermaak, met
te meer aandrang, naarmate ons dag aan dag
grooter moeilijkheden^ en onvermakelijker
verrassingen komen overvallen. Maar juist
in verband met dit laatste heb ik een plan,
een inval, die mij nauwelijks minder dan
geniaal" voorkomt, en die ik met alle
eerbied aan de uitgevers der diverse bladen
aanbeveel, in de eerste plaats natuurlijk aan
de heeren van de Groene, omdat ik aan dit
nobele orgaan nu eenmaal mijn leven verbon
den heb.
Het is ontegenzeggelijk een feit, dat in
deze zware jaren bijna iedereen overvol met
grieven rondloopt; een zeer klein gedeelte
daarvan komt als ingezonden stukken" in
de courant, meestal nog van redactiewege
bekort"; het grootste percentage woekert
onuitgesproken en verborgen verder, en
exploteert alleen van tijd tot tijd in een feilen,
huiselijken twist-om-niets, of in een
onredelijken kibbel achterop een overvol trambalcon.
Nu zou ik een ondernemend zakenman willen
voorstellen, als bijlage voor zijn bestaande
krant, een klachtenkrant" te willen stichten,
alleen verkrijgbaar voor en alleen
vol-schrijfbaar door abonné's, waarin die allen, zonder
eenige beperking, jiun bitterheid en hun
ergernissen zouden kunnen taleeren. Behalve
het financieel voordeel van copy-in-overvloed,
die niet gehonoreerd behoeft te worden,
zou het getal abonnés met zoo'n duizeling
wekkende snelheid naar boven springen, dat
de uitgever van de klachtenkrant weldra de
eenige zou zijn, die geen klagen" had, en
dat alle andere uitgevers in zijn kolommen
hun overprikkeld, verbitterd gemoed zouden
moeten komen luchten.
Ja, inderdaad, hoe meer ik er over denk,
hoe meer me deze inval het ei van Columbus
lijkt, dat n man rijk en heel onze samen
leving vrediger en gezelliger zou maken, en
ik kan me alleen maar niet begrijpen, dat een
psycholoog dit onfeilbare middel tegen revo
lutionaire woelingen en sabotage al niet
veel eerder heeft aanbevolen. Want wie eens
lekker, in den breede er over heeft kunnen
uitweiden, hoe onrechtvaardig hij of zijn
klasse is behandeld, is zijn eigenlijke woede
kwijt, en als hij zich dan bovendien nog een
heelen avond heeft kunnen te buiten gaan
aan de woede en de opstandigheid van zijn
medeklagers, dan zal hij zoo vredig als een
kind gaan slapen, en den volgenden ochtend
wakker worden met onderbewust het besef,
dat de wereld nog zoo kwaad niet is....
En als deze opluchting heeft uitgewerkt,
als hij thuis weer ongeduldig uitvalt, omdat
baby huilt, of omdat zijn dochtertje met haar
gamma's zit te knoeien, dan zal zijn vrouw
al eens gauw voorzichtig suggereeren: Als
je maar weer eens een stukje in die klachten
krant schreef, manlief! Iedereen leest ze
graag!" Zoo zou deze uitgave een bolwerk
worden voor den huiselijken vrede, en zou
bij haar tienjarig bestaan een deputatie
echtgenooten van beiderlei kunne mij als
auctor intellectualis komen huldigen, omdat
hun huwelijk nooit zoo goed was geweest,
IIIIIIIIIIIIIIIIIIIHIIIIIIIItlllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllnilllUHHIMUIII,!,,!,,^ I1IIIIIIII1IIIIIHMIIIIIIIIIIIIIIIIIIMIIIIII1IIIIIIIIIIII III1IIIIIIIIIIIIIIIIIII1IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII
HERFSTGETIJ
De mooie tijd van den grooten vogeltrek
is nu weer haast voorbij. In sommige opzichten
hebben we het niet bijzonder goed getroffen.
We hebben dit jaar die prachtige, stille,
heldere Octoberdagen gemist, als alles wat
vleugels heeft in de grootste opgetogenheid
verkeert en wanneer ontelbare troepen van
roeken, kraaien en kauwen van vroeg in
den morgen tot laat in den middag langs de
blauwe lucht zuidwaarts trekken. Thans
ging alles gepaard met storm en regen en lage
wolken en lagen barometer, allemaal omstan
digheden,die gelden als ongunstig voor een
flinken vogeltrek. Zelfs wordt de meening ge
koesterd, dat in dergelijke gevallen de vogels
hoogere luchtlagen zoeken, waar het hun
meer naar den zin is. Natuurlijk krijgen we
dan van dien trek weinig of niets te zien.
Hoe voorzichtig we echter in deze gevallen
moeten oordeelen, bleek op Zondag 14 October,
ook al zoo'n buiigen dag. Doch vroeg in den
morgen hoorden wij al den gerekten lokroep
der koperwieken, het halfluid, eenigszins be
drukt ssrie-ie" en meteen ging er een troep
van die kleine lijsters laag over mijn tuin.
Dat heeft toen dien heelen dag geduurd,
troep bij troep van koperwieken, zoover het
oog reikte. Als je den Hoogen Duin- en
Daalschen weg wandelde, kwam je ze allemaal
tegen, die weg ligt juist in de trekrichting, en
op het Koninginneduin staande kon je in
de vallei van den Trommel troep bij troep
voorbij zien suizen. Af en toe sproeide er een
regenbuitje, maar dat scheen op de hevigheid
van de trekbeweging geen invloed te hebben.
Het aardigste was, om in de duinboschjes
zelf te wandelen, hier en daar op een open
plek stil te staan, dan kwam daar wel binnen
de minuut een troep koperwieken overvliegen,
juist langs de toppen der boomen en dan
waren ze zoo dicht bij,dat je zonder moeite
de breede lichtgele wenkbrauwenstreep en de
groote koperroode vlekken langs de
flanken en in de oksels kon onder
scheiden ! Slechts een enkele maal
streek er een bende neer in de
boomen en dan nog maar voor een
oogenblik, het was, of ze door een
kracht van buiten tegen de takken
waren gesmakt en onmiddellijk door
diezelfde kracht weer los gewen
teld werden. En dan ging het weer
met ssrie, ssrie, srie zuidwaarts. Ik
waag het niet te gissen, hoeveel
duizenden van die vogels er dien
dag bij ons zijn voorbij getrokken;
het zal wel in de millioenen heb
ben geloopen. Den volgenden dag
was ik in de gelegenheid, om bij
een kleine honderd jongelui er naar
te informeeren, of ze iets van deze
indrukwekkende gebeurtenis had
den gemerkt. Er waren er nog geen
tien, die er iets van gezien hadden.
Nu, als ik 's morgens vroeg dat
geluid niet gehoord had en om het
ongunstig weer thuis was gebleven,
dan had ik er ook niets van gezien
en misschien nog in mijn dag
boek geschreven, dat het heelemaal
geen trekdag was met den zuid
westenwind en lagen barometer.
De hemel weet, hoeveel goede
trekdagen er ook voor mij ongemerkt
zijn voorbij gegaan, doordat ik te
veel heb getheoretiseerd Het is
toch maar het beste om wakker te
blijven, altijd vol aandacht en
verwachting, want de levende
natuur bereidt ons nog menige verrassing.
Vanmiddag ging ik langs den Julianaweg
in Overveen, daar ligt aan de Noordzijde een
groot onkruidveld, meest melde en herik.
Dat is nu in dezen tijd van 't jaar een mooie
gelegenheid om zwervende zaadeters te ont
moeten. En jawel, het wemelde er van
musschen en ringmusschen, van duizenden kleu
rige vinken, van vroolijke knetitjes en
waaremDe zwarte specht, een nieuwe figuur in het Nederlandsch landschap
Uit den Vogelkalender voor 1924 van Burdet en Thijsse
pel ook een familie van puttertjes, die baadden
in een plas. Het waren er vijf en het
rood-wit-zwart van hun kop, het helder geel en
wit van vleugels en staart schitterde hoog
uit boven al het lustig kleurvertoon van vinken
en kneutjes en groenlingen.
Die puttertjes, dat is ook alweer een heel
mysterie. In dezen treurigen tijd van ver
dwijnend natuurschoon zijn zij juist in hun
opkomst, groeien tegen de ver
drukking in, nestelen in stadspar
ken en stadstuintjes, komen mis
schien tot overleg met ons
menschen van Nijmegen begon de
victorie, nu zwerven zij al langs
den duinkant.
Zullen wij nog meer van die
nieuwelingen uit het Oosten te zien
krijgen. De Europeesche kanarie,
die dit jaar voor het eerst in
Twente broedde? De groote gele
kwikstaart, die Limburg en de
Achterhoeken veroverd heeft, krij
gen we hier reeds sinds vele jaren
in den winter te zien. Maar zal
de Zwarte Specht tot hier zijn
zwerftochten uitstrekken? Onmo
gelijk is het niet, want er zijn er
al, die hun nesten gemaakt heb
ben in de wouden van de
Utrechtsche heuvelen. Ik ben dus op hem
bedacht, herinner mij, hoe ik
hem eerst in Zwitserland gezien
en gehoord heb en later in den
Achterhoek en op de Veluwe: een
groote zwarte vogel, zoo groot
als een kraai, maar met gestrekt
lichaam en den vleugelslag van
de spechten, wat vlugge slagen
kort na elkaar en dan een oogen
blik de vleugels vlak aan 't li
chaam: een vlucht in
golflijnen.
Hij strijkt neer tegen een stam
of tegen een dikken tak en als
je hem dan gesilhouetteerd te
SCH1PEVACHTEN
GEITEVELLEU
VOETZAKKEN
REESDEKENS
als sinds ze, wat hun dwars zat, niet tegen
elkaar maar in de pers uitvierden.
Men zou onmiddellijk kunnen beginnen met
klachten over de post-chèque en giro en de
plannen voor verlaging der ambtenaars
salarissen; men zou zich te buiten kunnen
gaan aan aanvallen op de vlootwet, of, nu
die werd afgestemd, aan verwijten tegen hen,
die tegenstemden; en men zou op deze wijze
een allerboeiendst en natuurgetrouw beeld
leveren, van den incompetenten overmoed,
waarmee we allemaal oordeelen overquesties,
waar we nauwelijks de portee van weten. Trou
wens, ik krijg dikwijls den indruk, dat de
vraagstukken onzer samenleveng alle
menschen al lang boven het hoofd zijn gegroeid; dat
er alleen nog maar sprake kan zijn van mér
of minder incompetent; en dat, juist zoo
als de zwakzinnige Mr. Dick in David
Copperfield", de minst met
kennis-vanzaken belaste tegenwoordig nog wel eens
het wijste woord zegt, omdat hij, zonder
inzicht-volle weifeling, kiest, wat voor de
hand ligt. Maar als zelfs een intelligent gemeen
teraadslid van een groote stad bespiegelde:
Dertig millioen is wel heel veel voor 'n vloot",
zonder te merken, dat ze een nul verwaar
loosde; als er in de kamer zelfs onzekerheid
bleek te bestaan, of twee belangrijke
verdedigingsplaatsen twee uur met de trekschuit
of met een vliegtuig van elkaar verwijderd
lagen, dan behoeven wij ons over het gebrek
aan fundament, zoowel bij ons verzet tegen de
vlootwet, als bij onze vreugde, toen hij van
de baan was, nauwelijks meer te schamen.
De dingen zijn niet als ze schijnen."
Dit diepe woord van Vondel is de grootste
wijsheid, waartoe we in een enkel gezegend
oogenblik van inkeer weten te geraken.
Hoe ze dan wél zijn, zullen we in dit leven
wel niet mogen ontdekken.
Maar zoolang we, in het dagclijksch leven
kortzichtig en ondernemend, tegen dien
schijn", die ons ergert en kwetst en te kort
doet, te velde trekken, zonder ook maar
n gedachte aan het wezen" daarachter
vuil te maken", verwacht ik wonderen van
mijn plan voor een klachtenkrant."
ANNIE SALOMONS
iiililiiimiililiililiiiiiiiiiiiiiiittiiiiiiiiiitiiiiiiiiiiiiiiiiiiiitiii
VERZOEKE ALLE STUKKEN VOOR DE RUBRIEK
VOOR VROUWEN" IN TE ZENDEN AAN HET
SECRETARIAAT VAN DE AMSTERDAMMER"
KEIZERSGRACHT 333, AMSTERDAM.
iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiimimiiiHii tiiiiiiiiimiimitii
Zenuwachtigheid
verdwijnt
wanneer gij regelmatig Sanatogen neemt.
Dit wordt duur schriftelijke verklaringen
l van ruim 22.000 artsen bevestigd.
Prof. Dr. Neisser te Breslau. schrijft:
.Ik heb Sanatogen als een zeer goed
preparaat bij gebrek aan eetlust en energie,
bij zenuwztvakte enz. leeren kennen."
SANATOGEN
1^ Het Zenuvwterkend Voedsel
iilllllllliiiiiiillllllllllllliiiiiiiilmlliiliiiiiiiilliiiiimiiiiiiiHlliiiiiiiiiiiiiin
zien kunt krijgen, dan is hij zonder
eenigen twijfel te herkennen aan zijn dunnen
hals en zijn groot achterhoofd, dik van
veeren. Zijn kop is net een hamer op
een steel. In het Gooi vertoont hij zich
al, waarom zou hij ook niet in de duinen
komen.
De foto, hierbij gevoegd, is door mijnheer
Burdet genomen op de Veluwe. Ge vindt hem
ook in mooier afdruk in onzen vogelkalender
voor 1924, die ditmaal bijzonder goed is
geslaagd, al zeg ik het zelf, maar alle eer
daarvoor komt toe aan de uitgevers, die geen
moeite hebben ontzien. We denken, dat hij
wel gauw uitverkocht zal zijn en dat is dan
weer een goed ding voor de Vereenigingen
tot Behoud van Natuurmonumenten en tot
Bescherming van Vogels, aan wie de winst
wordt uitgekeerd. Gij kunt hem gewoon in
den boekhandel verkrijgen, maar ook aan
het kantoor dier Vereeniging, Heerengracht
260?66, welbekend.
JAC. P. T H ij s s E
llllfflIMIIIIIIIflIllllllllllllflIIIIIIIIHIIIIIflIllflIlHHIHIIIIinifHIIIIIIHIIIfll
[?MOERHEIM"
f DEDEMSVAART
Catalogus en condities op aanvraag
iiniiiiiiiiiimimii