Zaterdag 89 December AM838 DE AMSTERDAMMER WEEKBLAD VOOR NEDERLAND Onder Hoofdredactie van a W. K E R N K A M P Redacttureni H. BRUGMANS, TOP NAEFF, Q. NOLST TRENITÉen H. SALOMONSON Secretaris der Redactie t C F. VAN DAM UITGEVERS; VAN HOLKEMA & WARENDORF Priji per jaargang f 10.?bij Yoornttbetaling. Per No. f 0.257] | Redactie en Administratie; Keizeregracht 333; Amsterdam | | Advcrtentiën f 0.75 per regel plus 20 cent dispositkkoslca | AAN DE INZENDERS Het komt herhaaldelijk voor, dat inzenders hunne bijdragen adresseeren aan de particuliere adressen van den hoofdredacteur of van de redacteuren. Wij verzoeken dezen inzenders er mede rekening te willen houden, dat alle bijdragen, bestemd voor het redactioneel gedeelte, moeten worden geadresseerd aan het secretariaat der redactie van De Amsterdammer", Weekblad voor Nederland, Keizersgracht 333, Amsterdam, zonder vermelding van persoonsnamen. Van den inhoud van ongeteekende brieven neemt de redactie geen kennis, EEN HUISELIJK PRAATJE INHOUD: Een huiselijk praatje, door Prof. Dr. G.W. Kernkamp. Tijdgenooten,doorDr. W.G.C. Byvanck 2. De motten om de kaars, teekening door L. J. Jordaan Naar aan leiding van het proces Conradi, door Dr. L. H. Grondijs Astronomische fragmenten, door Acrobates 3. Vol au Vent, door Hans Ludificor 5. Voor Vrouwen (red. Elis. M. Rogge) Bijkomstigheden, door Annie Salomons De Vrouwen van Arles, door Torn Schilperoort Uit de Natuur, door Dr. Jac. P. Thijsse ??6. Schilderkunstkroniek, door Mr. M. F. Hennus en A. Plasschaert Magnetisme en Occultisme, door Dr. A. F. Meijer. 7. Uit Atjeh's historie, door Wickevoort Crotnmelin Spreekzaal Dramatische Kroniek, door Top Naeff 8. Jaarwisseling, teekening door George van Raemdonck Onze kolo niën: Bali, teekening door J. G. Sinia Naar aanleiding van de tweejaarlijksche kunstten toonstelling te Rome, door Etha Fles De geschiedkundige atlas van Nederland, door Dr. A. A. Beekman 9. Financiën en Econo mie, door Paul Sabel Dierstudie, teekening door H. Verstijnen Krekelzang, door J. H. Speenhoff. 10. De ontwikkeling der bouw kunst, door H. J. M. Walenkamp Czn. Nic. Witsen en de Armenische drukkerij, door Prof. Dr. G. van Antal 11. Het Grieksche Kame leon, teekening door Joh. Braak*ensiek Charivaria, door Charivarius Muziek in de Hoofdstad, door C. van Wessem Brieven uit Soetoekoekianda, door Barbarossa 12. Rijmkronyck en 't Schietgat door Melis Stoke Herman Salomonson, teekening door B. van Vlijmen Muziek van woorden, door Jan J. Zeldenthuis Buitenlandsche humor, door Charivarius Omslag:jWonderlijke geschiede nissen der stof, door Dr. W. van Bemmelen. Bijvoegsel: Oudejaarsavond 1923". teeke ning door Joh. Braakensiek. Alle verstandige menschen zoo heeft Annie Salomons de vorige week in haar hoekje van de Groene geschre ven zitten in deze dagen om den familiedisch geschaard en zijn meer ge stemd voor een huiselijk praatje dan voor het aanhooren van een gewichtig betoog. Dit schijnt dus wel het aangewezen oogenblik om het hoofdartikel in de pen te houden en een onder-onsje te beginnen met de lezers van de Groene. Werïich liebe, den liebe ich im Win ter besser als im Sommer": dat heeft, alweer volgens Annie Salomons voor mij, die haar onfeilbare memorie reeds in den tijd, toen zij op mijn college res pondeerde, heb leeren bewonderen, was het werkelijk niet noodig, dat zij er be scheiden aan toevoegde: als mijn her innering me niet bedriegt" volgens Annie Salomons dan heeft Nietzsche dat eens gezegd, en ze stemt er hart grondig mede in. Wat meer is: zij ge looft, dat iedereen, die niet meer in den roes der eerste jeugd verkeert, deze uitspraak zal beamen". De uitgevers van de Groene die, zooals uitgevers betaamt, nooit in een roes verkeeren, en dus ook niet in den roes der eerste jeugd beschamen haar geloof niet. Zij onderschrijven niet alleen de woorden van Nietzsche, maar brengen ze ook in practijk. Aan de abonné's van de Groene dragen de heeren van Holkema en Warendoif ook in den zomer geen kwaad hart toe. Maar in den winter wordt hunne lief de toch nog warmer. En zij zoe ken en vinden dan een gelegenheid om die liefde te uiten: door de toezending van een Kerstnummer. Dit jaar hebben zij het daarbij zelfs niet gelaten. Op het Kerstnummer volgde nog een boekje met de portretten en handteekeningen en staaltjes van beroepsvaardigheid van allen, die, met pen of teekenstift, geregeld aan de Groene medewerken. En daar wie lief heeft, scheutig pleegt te zijn, hebben zij dit boekje met milde hand ook uit gestrooid onder hen, die nog niet tot het groote gezin van de Groene be hoorden: hunne armen staan wijd open om deze misdeelden alsnog aan hun hart te drukken. Voor de trouwe lezers van de Groene kunnen de proefjes van het werk alleen nog wat nieuws brengen, als zij te eeniger tijd, wegens dringende andere bezigheden, eens een nummer van het weekblad of eenig onderdeel daarvan mochten hebben overgeslagen. Zij zul len hunne aandacht hoofdzakelijk moe ten concentreeren op de handteeke ningen en de portretten. Blijkens het voorbericht van het boekje ont veinsden" de heeren van Holkema en Warendorf zich niet, dat zij enkelen lezers een illusie zouden ontnemen, nu deze de voorstelling, die zij zich in ge dachte van een schrijver of teekenaar hadden gevormd, met de werkelijkheid konden vergelijken. De medewerkers kunnen daar alleen maar het beste van hopen ! Maar n nieuwtje zal het boekje toch nog voor velen hebben bevat. Niet iedereen was in de gelegenheid, op de Tentoonstelling van Letterkunde het door van Vlijmen geteekende portret van Melis Stoke te zien, en onder hen die dit voorrecht hadden, zullen er nog wel geweest zijn, die den heer Herman Salomonson niet van aangezicht tot aangezicht kenden en zich er dus niet over konden verheugen, dat hij dezelfde bleek te zijn als de geliefde auteur Melis Stoke. Dit geheim heeft het boekje nu wereldkundig gemaakt. De vreugde, die dit alom zal hebben gewekt want voor de meeste men schen is het immers een genoegen, den naam te vernemen van een door hen gaarne gelezen auteur, die tot dusverre achter een pseudoniem schuil ging deze vreugde moeten wij tot ons leed wezen dadelijk temperen door de mededeeling, dat de heer Herman Salomon son, wegens zijn vertrek naar Indië, niet langer tot de redactie van dit weekblad kan blijven behooren. De door hem i ledig gelaten plaats zal, te beginnen met l Januari 1924, worden ingenomen door den heer Herman Heijermans. Het spijt ons, redacteuren en uit gevers van de Groene, zeer dat wij Melis Stoke op zijn vaste plaats in dit weekblad en Herman Salomonson in den kring onzer redactie voortaan moeten missen. In dit nummer neemt hij, in Rijm-kronijck en Schietgat, als ge trouw wekelijksch medewerker af scheid van zijn lezers. Tot ons groot ge noegen zal dit echter niet een afscheid voor goed van de Groene zijn; hij heeft ons toegezegd, dat hij de banden, die hem gedurende zooveel jaren aan het weekblad verbonden, niet geheel zal verbreken, en ook tijdens zijn verblijf in Indiëvan tijd tot tijd bijdragen voor de Groene zal sturen. Tot de vaste medewerkers van de Groene zullen wij voortaan ook Bar barossa mogen rekenen; de serie Brieven uit Soetoekoekianda" is, naar onze lezers weten, reeds door hem be gonnen ; ook van de faits et gestes van den Amsterdamschen gemeenteraad zal hij hun, . op zijne bekende wijze, geregeld verslag uitbrengen. Behalve deze wijzigingen in de sa menstelling van de redactie en in den inhoud van het blad, zal er, met de wisseling van het jaar, ook aan het uiterlijk van de Groene iets veranderen. In het Kerstnummer van het vorige jaar hebben wij aan onze lezers een aantal vragen voorgelegd, waardoor zij gelegenheid kregen hunne wenschen omtrent den inhoud van dit blad ken baar te maken. Bij die vragen was er ook ne, die het formaat betrof. De meerderheid van hen, die deze laatste vraag beantwoordden, verklaar de toen, geen wijziging van het for maat te wenschen. Nadat wij in het begin van dit jaar dezen uitslag van onze enquête hadden medegedeeld, ontvingen wij van een groot aantal abonné's brieven, waarin zij ons berichtten, het te betreuren, dat zij geen gebruik hadden gemaakt van de gelegenheid om op een veran dering van het formaat aan te dringen; zij verzochten ons tevens, deze zaak nog niet als afgedaan te beschouwen. In den loop van dit jaar hebben wij haar nog eens van alle kanten bekeken, en zijn toen tot een vast besluit ge komen. Te beginnen met het nummer van 5 Januari 1924 zal de Groene in een ander formaat verschijnen; een bladzijde ervan zal voortaan ongeveer half zoo groot zijn als vroeger; het aantal bladzijden zal verdubbeld wor den, zoodat de inhoud van het weekblad dezelfde blijft. Wij begrijpen zeer goed, dat menig een vreemd zal opkijken, als hij de volgende week voorliet eerst de Groene in haar nieuw formaat ontvangt; voor al zij, die al jarenlang op ons blad geabonneerd waren, zullen even moeite hebben aan den overgang te wennen; zij wisten precies, op welke bladzijde zij het artikel, dat zij het eerst wilden lezen, konden aantreffen en zullen nu aanvankelijk een weinig gedesoriën teerd zijn. Maar na enkele weken zal dit be zwaar zijn ondervangen en zullen zjj ONS KERSTNUMMER Ons Kerstnummer is thans verzonden aan alle abonnés van De Amsterdammer" Weekblad voor Nederland. Dit Kerstnummer is voor nietabonnés a f l.?verkrijgbaar in den boekhandel, aan de kiosken in de steden en op de stations. Wij reserveeren een klein getal Kerstnummers voor hen, die zich als nieuwe abonnéaanmel den. De prijs van de Groene Am sterdammer met gratis Kerst nummer is f 10. per jaar. Zij die zich heden als abonnéop geven voor 1924 ontvangen het Kerst nummer 1923 gratis. Van Holkema en Warendorf, Amsterdam. l llillllllllllHIII onmiddellijk weer den weg vinden. Wijveronderstellen ook, dat zij de voordeelen van het nieuwe formaat dan hebben leeren waardeeren. Zij zullen dan immers hebben opge merkt, dat de illustraties beter tot haar recht komen en dat het weekblad, in zijn nieuwen vorm, veel overzichtelijker is geworden dan vroeger. En vooral zal dan de grief zijn weg genomen, die zoo dikwijls te onzer kennis werd gebracht, nl. dat de Groene zoo moeilijk te hanteeren is, zoodat men er b.v. in den trein geen weg mee weet en er tegen opziet haar mee te nemen naar de huiskamer, omdat de anderen er dan over kjlagen, dat de Groene bijna de heele tafel beslaat. Het zal voortaan ook minder plaats innemen, zoo men de nummers wil bewaren; men zal er eer der toe komen, dit te doen en een jaar gang bijeen te houden en te laten binden Daarom vertrouwen, wij, dat het ge voel van onw'ennigheid spoedig zal zijn geweken en het nieuwe formaat van de Groene bij de overgroote meerder heid onzer lezers bijval zal vinden. Namens redactie en uitgevers van de Groene KERNRAMP lllllllllllllllimilllllllllllllllllllllllllllllillllilllliltllllillllliillliiliiliimiiiiiliiitllil IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIMIIMIIIIMIIMMHII11IIIIIMIIII1IIIIIIIIIIIIII " III l IIIIH "l" TjybGENGOTEN A HET GEHEIME LEVEN l Een spel van Grenville Baker, den bekenden dramatist en dramaopvoerder. De naam, The secret Life, past op de beschou wingen waartoe men geneigd is bij den afloop van het jaar; of wil men dat de geheele tijd het effect maakt van een donker uitzicht, laat men den titel dan encadreeren in het gansche seizoen en er niet al te enge grenzen voor trekken. Want het geheime leven zal toch wel het bestaan zijn van een ziel die niet tot bloei is gekomen, die misschien nooit was bestemd om tot bloei te geraken en die plat op den grond ligt als een noodeloos offer voor de menschen om te vertreden. Die toch weer ieder op hun beurt iets geheims of een deel van iets geheims in hun leven hebben dat voor hen het kost baarst was. In dit stuk van Grenville Baker komt een jonge man voor gewond in den oorlog, maar zijn flinkheid heeft hij niet ingeboet en hij laat zich niet makkelijk gezeggen. Hij moest met de kameraden die hij om zich heen had zien vallen, meeleven, zoo was zijn idee, hij mocht hen niet vergeten. Maar nu in de wereld waarin hij zich thans ziet, zijn ze dood gegaan. Ik schiep altoos moed", zegt hij, wanneer ik hen in het donker opriep, dat regiment van kerels mijlen heb ik met hen gemar cheerd den eenen nacht na den andere. Zoo'n prachtregiment, dacht ik, tegen de verleiding bestand, zou een eind kunnen maken aan allen warboel door jullie staatslui gemaakt. En blij voorwaar zoudt ge zijn, wanneer de tijd daarvoor aanbrak. Maar die tijd komt nooit, hebt ge mij verteld. Wel verdoemd !" Daarmee is het oogenblik van het spel gekarakteriseerd: de neergeslagen verwach tingen van na den vrede. Men moet erkennen, vraagt de schrijver van dit schouwspel een aanhoudend bijblijven van zijn lezer, en dwingt hij hem de houding van zijn personen zich telkens levendig voor oogen te stellen, van zijn kant heeft hij zijn groot talent en zijn doordringend gevoel met alle kracht gespannen om zijn tooneelen in de ruimte te doen leven, als op een idealen film. Het is geen theater waar hij ze opvoert, en het is geen drama waarvan wij getuigen zijn, het eenige dat wij het zouden kunnen noemen is: een roman in levensdoorsneden dramatisch opgezet, maar, laat mij het nog eens herhalen, geen drama. De titel van het stuk sluit dat uit. Hoe zou het geheim van het leven ons nader worden gebracht, wanneer het in passie werd uitgerafeld ! Het intiemst persoonlijke is onuitsprekelijk. Over Eleanor Strowde loopt o.a. dit verhaal; zij is een bedaagde spinster, opgedroogd eenigszins. Iemand vraagt haar en 't is niet precies alleen met spotachtige bedoeling, of zij wel verliefd is geweest. Zij antwoordt niet direct, maar zij vermant zich en zegt: ja. En hoe is het afgeloopen? Ik weet het niet, zegt zij oprecht. Natuurlijk, er zijn zooveel dingen in de wereld die niet afloopen; ongemerkt stokken zij, en zij zijn voorbij. Er zijn meer zaken om zich mee bezig te houden op aarde. Eleanor had haar genialen broeder Evan Strowde, om moedertje over te spelen en aan 't werk te houden. Was hij 't die voor haar werk had bedacht of was 't niet veeleer zij die met ijver op zijn denkbeelden was ingegaan, toen hij met vuur haar zijn philosophie van de machinale industrie had ont wikkeld? Die eerste inleidende zin: hoe de mensch door zijn geest de macht zou ver krijgen om zijn welvaart te regelen, --.welke perspectieven had hij hun niet geopend om daarop het lijvige werk te bouwen ! Grondslag van den vooruitgang der wereld. Drie deelen waren reeds verschenen, een vierde stond op het punt, en het werk dat moest volgen begon te stokken. De ti;d had de deelen ingehaald. De twijfel hadden triomf op het papier van de ideeën uitgehold. Eleanor zag naar andere plannen voor haar behoefte aan bezigheid.... Zullen we zeggen dat het gordijn opgaat over ongedecideerde plannen? -?Maar welk verhaal begint niet op zoo'n wijs ! en hier is geen sprake van een opgerold doek. We zijn bij het eind van een warmen dag aan het zeestrand waar broer en zuster Strowde, wier eerste jeugd reeds is voorbijgegaan, hun zomerverblijf hebben. Een paar gasten of logé's hebben den dag bij hen doorgebracht. Uit de benauwde kamer hebben zij de piano naar de loggia getransporteerd en naar partituren die toevallig hun weer in handen zijn gekomen, hebben de heeren uit Tristan en Isolda gezongen en Isolda in liefdesdood laten verzinken, een herinnering uit hun studententijd toen zij met Wagner dweepten en er op waren gesteld zelf de muziek te maken. Een hunner is de orkestmeester en maakt met gezwaai van zijn denkbeeldigen staf en fiorittiren van accoorden op de piano een eind aan de uitvoering. Er is mettertijd een patina over hun stemmen gekomen, moeten zij er kennen. Ja, je manier van zingen deed me aan je politiek denken, is een opmerking van Evan Strowde. Zong ik dan zóó slecht'? vraagt de schuldige. Het zijn staatslieden die van daag of morgen het bestuur van Engeland in handen denken te hebben, maar ze zijn er niet grootscher om. Zij verpoozen zich nu en meestal, blij wanneer zij de zaken aan den gang kunnen houden, zij hopen dat Strowde, die vroeger lid van de regeering was, zich er toe zal laten vinden om weer een ministerpost aan te nemen. Hij zou wat leven en pit kunnen aanbrengen, misschien de regels storen.... maar enfin hij zou ook kunnen ordenen - wie weet? Eenc van het gezelschap heeft nog niet haar aandeel genomen in het samenzijn van de anderen. Lady Westbury, in het discours met haar vrienden gewoonlijk Joan genoemd, zit beneden op een bank tegen het huis aan naar de opkomende maan te staren. Zij gevoelt eenige sympathie voor die afgebrande en uitgebrande onnoodigheid aan den blauwen hemel. Zij is, in volstrekten zin niet eenzaam - - haar echtgenoot heeft een hooge verant woordelijke betrekking in Egypte maar zij heeft eenzaamheid om /ich heen. Wilt ge haar leeftijd weten? zij is al over den den rand van de veertig heen; de jaren echter en il e gebeurtenissen hebben haar persoon niet veel te /eggen gehad; twee jongens zijn haar geboren uit haar huwelijk, beiden zijn haar afgevraagd door den oorlog; haar eigen zwakke gezondheid heeft haar uit Egypte onlangs naar Europa teruggebracht en'daar heeft het Int zijn best gedaan haai de eenzaamheid nadet bij te brengen. Haar plaats in Engeland is geheel afgebrand, alles hebben de vlammen vernield, met moeite heeft zij zichzelf in haar ochtendkleed en de kaplaarzen van den tuinman kunnen redden. Hoe zou zij niet meegaan in gedachte met die andere door den brand geschroeide dame in de hooge lucht ! Eleanor Strowde heeft haar moederlijke zorg over haar uitgestrekt. Van jongs af heeft zij haar gekend en er was in het zomer verblijf van de Strowdes een plaats voor haar gereed, toen zij haar eigen dak miste. Met Evan Strowde was ook van jongs af een betrekking.... Laat ons toch niet te lang bij het gezelschap blijven waar nog stukjes en brokjes van romantische echo's zweven die geheel ouderwetsch zijn geworden in een wereld waar de sap van eerlijke gedachten uit is, en te vreden zijn met de tegenwoordigheid van Evan Strowde van wien wij vermoeden dat er iets meer in moet zitten, gezien tusschen de moederlijke zuster en die andere myste rieuze bloesem maar met het mysterie in zich gesloten.... zooals de maan soms, ondanks tijden en omstandigheden een onge repte, kuische bloesem aan den hemel kan schijnen. Een volgenden dag, als Eleanor's bezig heid haar lange uren buiten het huis riep, hadden Joan en Evan gelegenheid voor een groote wandeling te zamen; zij konden dan weer aanknoopen bij het verleden dat nauwlijks voor hen beiden verleden was, al had het meer danachttien jaar geduurd, 's Avonds wachten zij te zamen op Eleanor's terugkeer. Een langen dag van achttien jaren, zij hadden hun ervaring voor op nmaal opbewaard, en elkander iets heel rijks verteld. al beduidde het niet zooveel wanneer men het uitlegde. Geen geestelijke avonturen", erkende Joan, een huishouden in aller hccrenlanden in de vreemde uithoeken van de wereld .... een man en twee kinderen." Geluk en plicht", merkte Evan op, zooals wij het er over eens waren, toen: alles voor 't beste." -- Daar kon geen twijfel aan zijn. Maar wanneer de menschen dat zeggen," wierp Evan tegen, dan bedoelen zij best van den tweeden rang, en het spreekwoord meent: dat soort van best is het waarop de Duivel rekent om de wereld voor zich te houden. Want zooals ge nu begrijpt wat ge toen deedt.... hadt ge mij,lief?" Ja. En daar kon ook geen twijfel aan zijn?" Neen. Al bleef de liefde voor uw man bestaan, en hadt ge uw beide jongens !" Mijn liefde voor u, Evan, kon ik niet geleefd hebben.... ik denk dat er een binnenste macht in me was geweest die mij altoos van u weg zou hebben gehouden.... En is dat sprak Joan met wat spot in haar toon, is dat niet een schok voor een vrouw, als ze moet ontdekken dat vrouw schap en moederschap het best worden ver vuld als ze zakelijk worden beschouwd?.... maar wanneer ze een man liefheeft kan ze hem alleen ongelukkig maken. Best van den tweeden rang vervolgde Joan na een korte poos, heeft macht over mij gehad en mij voor dood gelaten. Maar ik was altijd vast overtuigd dat voor u een groote loopbaan open stond. Wilt gij geen macht in de wereld zijn? Behoed me voor de begoocheling van macht," riep Evan uit alsof hij een boozen geest afweerde. Wel heb ik eens een oogen blik uitzicht gehad op een macht die in mij was,.... ik dank dat aan u mijn lieveling. Maar dat klopt niet op eenige werkelijke behoefte." Is er dan geen goede zaak, die u roept. Wel," zeide Evan, gij en ik,ïwij beiden zijn samen geklommen tot een kille hoogte, .... wij hebben het onbereikbare in elkander liefgehad, en ik heb er door geleerd het on mogelijke lief te hebben en met niets anders kan ik nu meer vrede hebben." ? Dan zou het beter zijn geweest, dat wij elkander nooit hadden ontmoet en hadden liefgehad. ,,L)at zou godslastering wezen ! Ik klaag niet, het is mij ontnomen. Maar ik loochen het niet. En . ..." Hun wake werd weldra afgebroken. Ele anor kwam thuis. Zij had haar tocht moeten verlengen, omdat onderweg het bericht haar had bereikt van den plotselingen dood in Caïro van Joan's echtgenoot. Behoedzaam wordt het sterfgeval aan Joan meegedeeld. Het is liet eind van het eerste bedrijf. W. G. C. B Y V A N C K