No. 2448 DE AMSTERDAMMER, WEEKBLAD VOOR NEDERLAND 13 Dramatische Kroniek Adama van Scfieltema. Naast het afscheidswoord van prof. Prinsen aan den oorspronkelijken dichter en essayist, vraagt de tooneelrubriek dankbaar den vertaler te mogen herdenken van Goethe's Faust" en van Ibsen's Peer Gynt", arbeid van hooge waarde voor ons tooneel, waarvoor Adama van Scheltema de gaven bezat en dat had hij met de klassieken gemeen de liefdevolle, geduldige werkkracht. In zijn veelzijdig en fantastisch kunstenaarsléven 'heeft het tooneel hem telkens getrokken, zonder dat daarbij altijd zijn beste vermogens bleken. Van een dichter van zijn hoedanigheid verwachtte men onwillekeurig werk van hooger vlucht en het kan zijn, dat een wellicht wat te hoog gespannen eisch tot teleurstellingen heeft geleid, die hem bij tijden van het tooneel vervreemd den en ook invloed uitoefenden op hetgeen hij im pulsief, en zonder dat daarin veel fond of lijn te erkennen viel, over de dramatische kunst en haar beoefening in Nederland schreef. Maar de Faust-verwezenlijkingin onzen Schouw burg, in de Nederlandsche taal, is voor een groot deel mede zijn werk geweest en waar deze op voering tevens ten getuigenis staat van een bloei periode in onze tooneelkunst zooals we er vooreerst geen tweede zullen beleven, daar krijgt dit aandeel een des te grooter beteekenis. Welk een heerlijke, maar ook welk een drukkende taak moet het hem geweest zijn, dit werk, waarop de wereld staart, op te nemen, Goethe's ongenaakbaren geest schrede voor schrede te naderen, het te zien wor den in een nieuw licht, in het vertrouwelijk licht van onze eigen taal. Meer dan zesenveertighonderd versregels ! Wat daarvan geslaagd mag heeten, wat erop aan te merken mag zijn, Adama van Scheltema volbracht die taak en schonk er ons tooneel een schat mede, waarvan de waarde zal blijken aan elk geslacht. Dat Goethe's Faust" eenmaal op een hoog plan op ons tooneel is kunnen gebracht worden, dat het werk er geleefd heeft voor duizenden, in het roode W. B.boekje in hoeveel handen zagen we het in die dagen ! lag het fun dament. Thans staat het naast het oorspronkelijk werk op de boekenplank, als een altijd bereide tolk, en als,herinnering aan de meest verheven uren in den Nederlandschen schouwburg doorgebracht. Adama van Scheltema heeft er zijn tol aan het tooneel, dat hem lief was, mede betaald. En wan neer de tijd nog eens rijpt voor Peer Gynt" op het plan waarop ook deze, soms genoemde Noorsche Faust" behoort dan zal niet meer als in de dagen van leven en strijd onze eerste vraag zijn: hoe heeft Adama van Scheltema zich ook van deze opdracht gekweten, benaderde hij overal den geest, en was zijn rijmwoord altijd raak? dan zal ieder slechts in genegen erkentelijkheid den te jong gestorven dichter gedenken, die dezen nederigen arbeid, waarvan niemand kan vermoeden hoeveel stille worsteling hem regel na regel heeft gekost, als een schoone nalatenschap liet aan het Nederlandsch Tooneel. N. V. COMOEDIA, Anders, door Eugène O'Neill. De tooneelschrijver O'Neill heeft in Amerika de Mededeelingen" van Comoedia No. 15 lich ten ons daaromtrent uitvoerig in meer naam dan wij hem, op grond van een stuk als Anna Christy" en thans het kleiner werk in twee bedrijven An ders", vooralsnog zouden durven toekennen. Het gegeven, dat in een novelle tot zijn recht zou kun nen komen, is niet alleen dramatsch onbeholpen uitgewerkt, het dunkt mij ook als litteratuur louter theorie gebleven, gewrongen, en met de proef op de som onwaarschijnlijk en onwaar. Naver teld, wint het en heeft het eerste bedrijf, op de zelfde wijze als bijv. Mademoiselle Bourrat", eenige historische waarde in de teekening van het jonge meisje" van omstreeks 1890 en de snelle evolutie, welke het maagdelijk kuischheids-ideaal sindsdien doormaakte. Emma Crosby is de jonge dame" van haar tijd, zpoals la Garc.onne"de jonge dame is van dezen tijd, n.I. een uiterste der soort in de impasse van het, tot theorie en tendenz ver stard vrouwelijk zelfbewustzijn. Het jonge meisje van 1890, dat zichzelve in de hoede der conven ties rein" hield, stelde aan den man, met wien zij in het huwelijk zou treden, in haar hart eveneens den eisch der ongereptheid. Dat desniettemin ook de ietwat-gerepten op hun beurt in aanmerking kwa men, dankten deze aan de stilzwijgende overeen komst tusschen de vaders, broeders, zonen, en schoonzonen, die elkander de hand boven het hoofd hielden, terwijl de moeders, dochters en verloof den het sexueel probleem ook nog niet inde conver satie van den dag hadden opgenomen. Emma Crosby, met haar verbeelding ontgroeid aan het gezin van walvlschvaarders, waarin zij leeft, is wat dit betreft een meisje van stand". Zij voelt zich anders". En ook den man, die haar liefheeft, Caleb Williams, droomt zij zich anders" dan haar weinig delicate omgeving, alleen al om het feit dat hij bestemd is haar echtgenoot te zullen worden. Voor dit, goedkoope liefde-romans verslindend kind uit de volksklasse bestaat geen nuance tusschen de edele behoeften dezer romantiek en de slechtheid" van het leven daarbuiten. Haar tijd wist van geen schipperen op het punt van de officiëele moraal. Emma is zuiver in de leer, zij weet niet beter of haar conventies zijn haar natuur. Wat gebabbel van het scheepsvolk, waar uit zij gewaar wordt dat ook Caleb, haar Caleb, nmaal, op een zijner verre reizen zondigde zij het onder verzachtende omstandigheden want het was een Neger-Eva, hem vóór de kust van een verrukkelijk eiland, waar alles ook alweer anders" was dan een meisje aan den anderen oever ver moedt, voor de grap in de armen gevoerd, en hij bezweek slechts uit piëteit voor de natte dame, die door de golven tot hem zwom.... ? is haar voldoende om de verloving te verbreken Zij zal na deze catastrophe harer illusies omtrent de mannelijke standvastigheid, ongehuwa blijven, niettegenstaande Caleb, berouwvol en redelijk, haar trouw belooft tot in den dood. Dertig jaar springt de onhandige tooneelschrij ver over om ons te toonen hoe het deze Vestaalsche verging, en hoe Caleb inmiddels ter walvisch voer Het bloed kruipt waar het niet kan gaan, en, waarlijk, deze zielige verwording van een zedig meisje in een mallotige tante" van Caleb's jongen neef, zou aangrijpend zijn geweest indien wij in deze menschen hadden kunnen gelooven, en wan neer er tusschen dit eerste en tweede bedrijf een derde had gelegen, waarin ons de wraak der ver krachte vrouwelijke natuur geleidelijk was getoond. De grofste middelen moest de auteur thans aan wenden om ons den ondergang als voldongen feit te doen verstaan, zonder dat hij ons van iemand of iets overtuigt. Ongetwijfeld heeft hij het fijner bedoeld, de figuur van Caleb staat daarvoor borg. Niet omniet koos hij voor den eeuwigen minnaar van Emma Crosby een stoeren zeeman, zwijger van aard, en stug bij wanbegrip. Maar juist naast de zen moeilijken man had het meisje, wier arm hartje in het keurslijf harer virginiteit dertig jaar vergeefs wacht op het verlossend woord van den sterkste", in haar bekrompenheid ontroerender geschetst moeten zijn. Het weerzinwekkend too neel met den jongen neef, die het ongelukkig schep sel na deze dertig jaren opvrijt om geld van ha#r los te krijgen, zou dan vanzelf naar den achter grond verschoven zijn, en de plotselinge zelfmoord van Caleb, van wien wij thans moeilijk kunnen aannemen dat hij zijn illusie in deze caricatuur van een meisje" eerst verloor op den dag waar op zij hem haar voornemen: met hst min sujet te zullen trouwen, trachtte wijs te maken, zou als wanhoopsdaad van een karakter dat jarenlang in de eenzaamheid zijn ellende opkropte, beteekenis hebben gekregen. Het geval is belangwekkend, want representatief en universeel voor den tijd waarin het speelt, maar de uitwerking laat vrijwel alles te wenschen. De zwakke indruk lag ongetwijfeld ook aan de vertooning, die vergrofde en weinig stemming had. Wij kunnen niet weten hoe de atmosfeer is in een gezin van walvischvaarders in Nieuw-Zeeland, waar de mannen dagelijks kampen met de golven om het monster van de zee en de gedachten der vrouwen gisten, maar ongetwijfeld zal het er anders" zijn dan in de opkamer van onzen kruide nier. Wat mevrouw Lobo-Braakensiek uit de weinige gegevens van Emma Crosby maakte, was op zichzelf boeiend en knap, althans in het tweede bedrijf, het eerste lag haar niet, het neuswijs fi guurtje miste daar het aureool der jonkvrouwelijkheid. Maar de lugubre caricatuur in II, met het prachtig spel der recalcitrante magere handen, zou in een werk van Strindberg van treffende wer king zijn geweest en het lag aan het stuk, waarbij ook de grime wat te sterk was aangezet, dat dit spel hier niet overtuigde. Het verband tusschen het jonge meisje van I en het oude meisje van II ontging ons. Dichter bij de bedoeling bleef waar schijnlijk Lobo, uiterlijk meer een dorpsouderling dan een zeeman, maar in soberheid gevend: gedachtenleven achter stil masker. Waar echter mevrouw Lobo zoo sterk naar het groteske neigde, had ook hij, terwille van het evenwicht, de fi guur van Caleb in grooter afmetingen moeten op zetten. In de rol van Caleb's zuster Harriet, de vrouw, die in tegenstelling tot de dwepende Emma de realiteit van het leven aandurft, trof Mevrouw van Kerckhoven den toon, waarachter men het woelige, wisselvallige en zware bestaan dezer een voudige menschen vermoedde. De overigen bleven tooneelvisschers. Het bekoorlijk stukje van Duvernois Alleen" dat ook nog zal winnen bij fijner spel de jonge dichter behoeft in zijn huiselijkheid niet onsmakelijk te worden?besloot geestig en hartelijk den avond. TOP NAEFF FOLKLORE! Teekeningen voor de Amsterdammer" door Qeorge van Raemdonck (Uit het verslag over 23. Keuringdienst.) Men treft nog winkels aan waar zich bed steden bevinden met zieken er in". r. Thans wordt volstaan met de melk te laten zeven, opdat het vuil er zoo kort mogelijk in blijft". J ~ -tf^ _.. l ^Trpwi^f Bij onderzoek, bleek de samenstelling worst over het algemeen slecht". der ,,Roggebrood kneden'met de voeten, de man in de onderkleeren, komt nog al eens voor."