20 DE AMSTERDAMMER, WEEKBLAD VOOR NEDERLAND No. 2452 I Balletdanser uit Blasis' Methode" (1820) KRONIEK VAN DEN DANS VIII Allerlei Nabetrachiing De komst der Russen met hun zekere kunst van vorstelijk ballet en krachtigen volksdans is niet alleen door wat zij opvoerden een gebeurtenis ge weest voor het leven van den dans in Nederland; de wijze waarop men hen ontvangen heeft had evenzeer groote beteekenis. Er moest immers blijken, hoe de toeschouwer, die meestal voor het eerst den klassieken balletdans zag en die den dans leerde zien in de school van Isadora Duncan, tegenover het ballet zou staan. Er is gebleken, dat de Europeesche faam van het Russisch ballet de verwachtingen te sterk gespan nen had; dat er, naast groote waardeering voor som mige balletten, gesproken mag worden van teleurstelling in andere opzichten. Deze teleurstelling was slechts ten deele redelijk, maar steeds verklaarbaar. De toenemende belang stelling voor den dans in leven en kunst is meer dan een vluchtige mode, ze is een uiting die nauw verband houdt met vele andere verschijnselen: toenemende beoe fening van gezelschapsdans, sport, athletiek, toenemende kentering in de gymnastiekwereld, toene mende kracht van de plastische en dynamische elementen in de tooneelkunstj na lange litteraire overheersching. Het is opvallend dat tusschen gymnastiek, athle tiek en dans in de laatste jaren een nieuw velband groeit, een bezieling met verwante principes bij een natuurlijk te handhaven scheiding tusschen alle drie. Kortom, men ziet de uiting van een geleidelijk en langzaam veranderend levensbegrip waarin, na de mechanische negentiende eeuw met haar vernedering van het lichaam, haar romantische vlucht van de ziel naar steeds eenzamer gewesten en haar bittere en gruwelijke scheiding van beide onder de overheerschende kracht van verstandelijke en eenzijdige ontleding, een vernieuwende kracht van leven en bezieling zich tracht te doen gelden. Dat ze zichvoorloopigzeer vaak verwarden chaotisch uit, ligt voor de hand; dat de kunst zich in de laatste jaren in een chaotisch, vormzoekend expressio nisme en daarnaast in een streng geordend, vormbezittend, neo-classicisme beweegt, spreekt bijna evenzeer vanzelf. Het onzekere vernieuwde levens gevoel breekt de oude vormen en zoekt nieuwe; de traditioneele veilige vormen vanhetoude verzetten zich. En, om in de omgeving van het Russisch ballet te blijven: Picasso bereikt, na de ervaring van het cubisme, een gezuiverde, welhaast klas siek gespannen en sobere lijn, de choregrafen der Russen bereiken, nadat zij den ouden balletvorm verlaten hebben, na de halfslachtigheden van Puldnella" en Sheherazade", de nieuwe beheersching en spanning van ,,Le Sacre du Printemps" en Noces". De andere stroom der danskunst begint, na vele troebelheden, de strenger vormbeheersching te vinden van b.v. Mary Wigman en Edith vanSchrenck.en de afstanden tusschen de laatste goede pogingen van het ballet en die van de daaraan zoo vaak vijandelijk geachte andere dans zijn waarschijnlijk geringer dan men vermoedt. De toeschouwer nu staat in het algemeen tegen over den dans met een onzeker en chaotisch gemoed: hij bezit het vaste maar vage verlangen dat de dans hem iets van het levensgevoel geven zal, dat hij zelf aan het zoeken is en dat hij er als het ware een openbaring van een nieuwe wereld in vinden zal; hij is ook herhaaldelijk teleurgesteld het nog niet te vinden, maar hij leeft de ontwikkeling van den dans steeds aandachtiger en talrijker mede en zoekt tevens in sport, athletiek en eigen dans zijn deel neming. De faam der Russen heeft hemdoen denken dat dit een openbaring zijn zou; ze was het niet of slechts gedeeltelijk en hij voelde zich meer malen teleurgesteld en zag vele goede kwaliteiten over het hoofd. Het Russische ballet deed, in wat er hier te lande gedanst werd, nergens werk uit den laatsten tijd zien; het toonde als zijn bezit twee verschil lende elementen van danskunst, de klassieke balletscholing in oude vormen: Sylphides", Carnaval", Mariage d'Aurore" en de volks dans, in Prince Igor". Alleen in Petrouchka" zijn deze beide elementen zoo gelukkig naast elkaar gesteld dat er een eenheid ontstaat; ze zijn er echter niet saamgesmolten tot de eenheid van een anderen dansvorm, ze vullen er elkaar slechts aan. Vergelijkt men, met deze ongetwijfeld strenge critiek, die dan ook meer de algemeene ontwikkeling van dans en balletvorm treft dan wel de kwaliteit van het dansen dat er in gegeven werd, de genoemde balletten met Pulcinella", Fem mes de Bonne Humeur" en Sheherazade", dan treft in deze laatste telkens de'onvolledigheid of onsamenhangendheid. Pulcinella" werd slordig gedanst: men zag echter dat het naast oude ballet figuren plotseling nieuwe vormen gaf zonder tot eenheid te raken. De Femmes de Bonne Humeur" is een gedanst blijspel: men verwachtte telkens dat een der figuren zou gaan spreken en eigenlijk was hier dus het woord slechts vervangen door bewe ging. In Sheherazade" zou het evenmin vreemd zijn geweest als de machtige Schariar, of de favorite, of wel de vorstelijke broeder plotseling in een opera-aria was overgegaan: maar wie verwachtte dat bij de waarachtige, de zuivere dansvormen van de Sylphides", Prince Igor', bij de hoofdfiguren van Petrouchka"? To dance or not to dance; that is the question". Het Russisch ballet was zijn geschiedenis trouw: het is de kunst die ontstaan is en bewaard aan vorstenhoven, het bezit de twee elementen van die orde: de zuivere, aristocratische balletvormen, en den forschen volksdans. Het is daarna in Pulcinella" midden in een verwarring van moIII Egyptische danseressen derne kunstpogingen geraakt, het toont in She herazade" de overweldigende sensatie van een tweedehandsch oosten, zonder diepere beteekenis, en het toont in geen van die beiden de zuiverheid van die oude vorstelijke orde; de dans is er niet zelf standig, evenmin dienend, maar onzeker en half slachtig. Daarbij moet dan b.v. bij Sheherazade" uitzondering gemaakt worden voor de oogenblikken waarbij de beweging en de handeling wél samengaan: de prachtige sprongen van den neger, de dramatische stijging in het binnenrennen der benden gewapenden, e. d. Nu is het merkwaardige geweest dat men algemeen het vaste karakter van Petrouchka" Prince Igor" en de andere volksdanselementen het sterkst waardeerde, dat de Pul cinella" en Femmes de Bonne Humeur" vrij koud ontvangen werden en dat de zuivere balletfiguren den eersten avond meerschenen te bekoren dan latei en eigenlijk niet de waardeering hebben gevonden die zij toch verdienen. Men was kennelijk ingesteld op de vrijere volksdansen en zag de stren ge balletgratie te weinig in haar eigenaardige be koring. Dat het een beperkte bekoring is, daarvan gaven ook ditmaal deze Russen ons de overtuiging, maar zij overtuigden er ons tevens van dat het zuivere, traditioneele balletdansen, het moge dan een kunstvorm van een afstervende orde zijn en een II Edith von Schrenck vorm waarin de dans zich thans niet meer geheel uiten kan, toch tot een volmaaktheid kon ge raken waarin dit bijna abstracte spel van lijnen en figuren tot een gratie komt die, in haar lichaamloosheid, haar zweven, haar onstoffelijkheid, wel haast mystiek kan worden. Vera Nemchimova en Wilzak, het eerste dansers paar der Russen, heeft dat bij wat zij te genieten gaven, doen vermoeden, meer dan doen zien; want zij is nog geen prima ballerina", al is zij een zeer goede danseres en hij is geen Nijinski, bij alle lichtheid en vaardigheid. Dat vermoeden beteekent evenwel reeds dat er over het verleden van het ballet veel te veel kwaad is gesproken, wat in den strijd tegenover de andere en nieuwere danskunst begrijpelijk was. De beteekenis van dat verleden is thans duidelijker geworden; het klinkt minder vreemd dat entz van Fanny Elsler schreef dat zij Hegel danste, dat Theodore de Banville Taglioni een ange de deux imaginaires" noemde, dat Theophily Gautier haar als un des plus grands poètes" naast Lamartinc stelde en dat Stendhal de verge lijking tusschen Vigano en Shakespeare trok. Die beteekenis van het verle den, van den klassieken balletdans, heeft men bij de Russen te weinig erkend. Dat zij zelf nieuwe wegen zoeken, beteekent reeds voldoende dat deze dansvorm veranderen gaat; maar de Russen hebben .ons vooreerst geleerd om de historie van den dans met scherper oogen te zien en daarbij is de toekomst ook helderder ge worden. Het is niet onwaarschijnlijk dat de nieuwe dans eens even strenge Hiiien zal vcrtoonen, in anderen vorm, als die welke men thans, in hun stervende laatste gratie wat. lichtvaardig beoordeeld heeft tegenover de zooveel lichter aansprekende ongebonden en eeuwige levenskracht van den prachtigen Russischen volksdans. J. W. F. W E K U M E U S B U N l N (i Bij de afbeeldingen: De drie afbeeldingen brengen verwante danshoudingcn uit zeer ver schillenden tijd; hoewel bij II de steun meer op het achterste been is, treft toch de algemeene overeenkomst. Men kan duidelijk :/ien dat 11 en III sterk verwant zijn: romp en ledematen be wegen hier in ecu zelfde stuwkracht; bij l, de balletdanser, bewegen daarentegen alleen de ledematen en de romp heeft nauwelijks harmo nisch deel aan de beweging: men voelt een zekere leemte en beperking. DEN HAA« Lunchroom de Bijenkorf", Wagenstraat 45 Bekende keuken, geopend tot 12 uur 's avonds Grootste inrichting ter plaatse