DE AMSTERDAMMER, WEEKBLAD VOOR NEDERLAND 17 VEREENIOD TOONEEL". Carlo Goldoni. De waaier, door Op den drempel van een nieuw seizoen overvalt mij altijd n helder oogenblik, waarin ik mij afvraag: waarvoor doe ik 't? Kritiek schrijven, dat is niet alleen de dame inlichten die, vóór zij zich op het pad der kunst begeeft, wil weten: ,,of het stuk de moeite waard is", het kan nog wat anders zijn, namelijk op de bres staan en voor iets strijden. Maar dat iets" moet er dan ook zijn, onmiddellijk of in 't verschiet, en in ons land, waar het stuivertje wisselen der gezelschappen zich pleegt te bewegen om de kas en de zorg het den man die het scherrn ophaalt zoo goed mogelijk naar den zin te maken, wordt de vraag met elk seizoen klemmender: wat zal er met dit al voor ons te verdedigen overblijven, en wie zullen er op den duur nog meer in de tooneelkunst geïnteresseerd zijn dan de dame bovengenoemd, en de heer die het Avondblad leest tusschen de bedrijven? In 1921 maakte Comoedia" in het tooneelzaaltje op de Weteringschans haar joyeuse entree met een blijspel van den ten onzent vermoedelijk om de onoverkomelijke moeilijkheden die deze zuidelijke improvisatie het lauwere bloed oplegt nog ongespeelden Carlo Ooldoni. Thans schrijven wij 1924, en op het Leidsche Plein vinden wij het gezelschap terug onder den naam Vereenigd Tooneel", en wederom staat in haar vaandel ge schreven: Carlo Goldoni. Plus que 53 change.. Als schutspatroon had men intusschen een mindere kunnen kiezen dan den beminneüjken mensch, die de Molière van Italiëzou zijn geworden als hij wat minder op zijn gemak gesteld was geweest qualitatief, quantitatief waarborgt zijn oeuvre Comoedia" nog circa honderdachten negentig kansen haar positie in de wereld te ver beteren?? doch het experiment met De waaier", als eerste proeve op een nieuw tooneel, met een door het toeval saamgebracht, oningespeeld ensem ble, had al niet hachelijker kunnen zijn. Ook om het precedent van De Herbergierster", dat als stuk meer substantie bood, en dat niettegen staande het bedompt décortje een gevolg van het kleine podium in dit noodgedwongen poppenkast-formaat, met het miniatuur-figuurtje van Greta Lobo in het midden en een voortreffelijken knecht van Lobo, de herinnering naliet niet slechts aan een bekoorlijken avond, maar aan een eenheid", een op zekere wijze afgerond geheel, dat juist in het fluweelen doosje der gordijnen paste. Wat mij in den Stadsschouwburg tot dusver bovenal den strijd waard toescheen, heet: stijl. In den stijl gespeeld is op het tooneel alles van waarde, en nog bij de zwakste bezetting blijft zulk een voorstelling genietbaar, van de simpele klucht tot het melo-drama. Zonder stijl, dat wil zeggen: in velerlei stijlen door elkaar, iedere speler naar zijn aard en lust, wordt het beste werk beladen met ballast en zinkt als een te zwaar bevracht schip. Tot de erkenning van den speel stijl" als eerste vereischte voor het welslagen van een werk, is de gemiddelde toeschouwer altijd moeilijk te brengen geweest; hij verraadt het gemis wanneer hij in de pauze bekent: ja, eigenlijk kon ik er nu niet zóó om lachen", en bewijst daar mee de ingrijpende beteekenis van den stijl" in dubbelen zin: 1°. hem werd van het tooneel iets opgedrongen, 1°. hij heeft tot zijn teleurstelling aan den gestelden eisen niet kunnen voldoen. Ongeveer als het gemoed van dien toeschouwer kwam mij de feestelijk gestemde zaal voor bij de eerste vertooning van Goldoni's als uit glas ge sponnen blijspel: de stijl ontbrak, waarin wij dit vederlicht stofje-onder met den waaier onbevangen hadden kunnen meespelen. Als de wind zoo vlug moet hij vliegen van hand in hand, zóó zie je 'm, zóó zie je 'm niet. En nooit mogen wij, toeschouwers, vergeten dat dit, door het kloppend vrouwen hartje bewogen attribuut der ijdelheid de hoofdrol speelt. Juist als hij onzichtbaar is, moeten wij, als zagen wij door den jaszak heen, voortdurend weten: daar zit hij! Want zóó alleen kan het een sierlijk en spannend spelletje worden, een dans spelletje, simpel verwant aan al wat ons uit de jaren van verstoppertje en kruip-door, sluip-door, dierbaar bleef. Wij waren te veel afgeleid. Door het realistisch geschilderd decor, dat intusschen weer echte" zonneschermpjes uitspande, door de mandoline spelers, die, getooid met authentieke gondoliershoeden, zaten schuitje te varen in het orchest, door een heuschen hond op het tooneel, door een demonstratie met het berucht wolkenapparaat, WILT GIJ DEN VREDE, BEREIDT U TEN OORLOG! Teekening voor de Amsterdammer" door George van Raemdonck OüK TUSSCHEN UUREN? dat plotseling ongemotiveerde donderwolken over het zonnig stadje joeg en herinnerde aan een loosalarm-brandje om de nieuwe spuit te beproeven. Het werkte perfect. En voorts door het meer en minder verdienstelijk, maar aldoorzooveel hoofden zooveel zinnen verradend spel der verschillende medespelenden. Daar waren mevr. Marie Paassen en Hunsche uit de school van het degelijke Duitsche blijspel, daar was Joh. Kaart, ongetwijfeld een be gaafd speler, als maar Goldoni Breèro had geheeten, Gimberg-Malvolio, in de charmante rol van den berooiden edelman, naar wien, indien de figuur naar den eisch gespeeld werd, ons hart bovenal zou uitgaan. Wij zijn aan den vóóravond van de Fransche revolutie en deze adellijke avonturier had de vader van Beaumarchais' Figaro kunnen zijn. Daar waren Dirk Verbeek, in den Schiller stijl, Willy Haak, précieuse, en Greta Lobo, de pittigste, het meest en rapport met den wisselvalligen waaier, al kan men zich dit boerinnetje, dat een onnoozelen vrijer als Crespino bemint, ook naïever opgevat denken. Daar was van ieder en van alles te veel en te weinig, daar was vooral een overvloed van woorden. Over den stijl, waarin Goldoni in onzen tijd bij voorkeur gespeeld zou moeten worden, mag verschil van opvatting gelden. In Italië, waar dit alles uit de natuur van het volk opwelt, wordt het vanzelf eenvoudig, zonnig en gul. Ik woonde eens een opvoering bij in het Teatro Goldoni in Venetië, in een fragmenta risch décortje, dat inderhaast leek opgesteld. De drie bedrijven duurden daar anderhalf uur, wat mij den juisten tijd voorkomt, en de oude beroemde Goldoni-speler Emilio Zago, een heel eind in de tachtig, leerde ons bij die gelegenheid eens-vooral hoe Goldoni eiken avond op het tooneel opnieuw geboren kan worden, wat zijn allerinnemendst gebaar ons nog te vertellen heeft, en volledig duidelijk maakt ook aan wie de taal onvoldoende verstaat. Voor de noordelijke landen, waarin een derge lijke relevatie door het spel alleen, niet bereik baar is, wordt de regie door den afstand al vanzelf gedwongen tot een verfijning boven de eigenlijke portee van het werk, en tot een vaste hanteering der figuren binnen de lijst. Voor deze opvatting, die er ook zijn mag Greta Lobo ging, zooals gezegd, in deze richting?houdt dan in het bijzon der de schilder Longhi het geheele speelplan in, zoowel voor de uiterlijke als voor de innerlijke monteering. Men lette maar eens op de gelaats uitdrukking van bijv. het koopvrouwtje op La venditrice di essenze." Doch óf de eene gebondenheid, óf de andere, en de fantaisie in n bepaalde richting geleid. Zullen, bij de eerste opvatting, de zeer begaafde spelers over den tekst, die dan louter melodie wordt, PARK-HOTEL ROTTERDAM volledig heenspelen, bij de tweede zal men met middelmatige krachten het werk vertoonen in historisch-litterair verband zonder natuurlijk, zooals hier geschiedde, met het volle gewicht tegen den woordelijden tekst aan te leunen als een achttiende-eeuwsche bibelot. En altijd zal, ook bij de sterkste stylleering, de gefixeerde improvisatie van het hart moeten uitgaan en het verstandelijk effect aardige ideetjes in het genre der gehoede orchestleden vermeden moeten worden, wil de opdracht tot op zekere hoogte vervuld worden, en het kinderlijk gemoed beha gen scheppen in den meer of minder verfijnden eenvoud van het Goldoni-stramien, in den vlinderigen waaier, gevat in het foudraal van een ver rukkelijke cultuur. Dat de fantaisie der individueele spelers voor dit spel te kort schoot, vond ik minder teleur stellend het was niet veel anders te verwachten dan het feit dat de regie wat er dan aan vitali teit op het tooneel was, niet in de hand gehouden had, en de een op deze wijze de kans voor den ander bedierf. Het publiek, dat veel te kijken kreeg, toonde zich daarvoor dankbaar, en men bewees ook op het tooneel mevr. Ranucci, die het stuk vertaald en geregisseerd had, de eer van den avond;daarbij een onwillekeurig verzuim plegend jegens Rie Cramer, welke, op het plan waarop deze heterogene vertooning stond, voor haar deel, o.a. met het brillant figuurtje dat zij van Candida-Willy Haak ontwierp, ongetwijfeld niet minder heeft bijgedragen tot dit succes. Quand on n'a pas ce qu'on aime, il faut aimer ce qu'on a. Alleen, gij, die tegen kostbare monteering pleit, laat alle hope varen . . TOP N A E F F HTEN1IIK t F1LMEI Huijginspark II SPECIALITEITs Verhuizingen onder Garantie Bergplaatsen voor Inboedel*