Historisch Archief 1877-1940
No. 2468'
DE AMSTERDAMMER, WEEKBLAD VOOR NEDERLAND
15
Ml
GDF05PJ)
Concertgebouw: Openingsconcerten.
Met een prachtig concert heeft het Concert
gebouw zijn seizoen geopend: de dirigent
Mengelberg en de violist Kreisler beiden op hun best
Het goede begin, dat allen zoo verheugd stemde
?en aan welke verheugenis een nadrukkelijk aange
boden krans de gewenschte uitdrukking scheen te
.geven, mocht helaas niet voortgezet worden: reeds
met het tweede openingsconcert (voor de tweede
.serie) kwam de tegenslag: Mengelberg, onverwachts
?ongesteld, zal weer voor eenigen tijd den dirigen
tenstaf uit handen moeten geven. Inderdaad, er
rust zoo iets als een noodlot op het optreden van
JVlengelberg in Nederland.
Herdenken wij intusschen met de dankbaarheid,
waarmee we vervuld werden, dit eerste, zoo voor
treffelijke concert.
Is er iemand, die bij het luisteren naar Fritz
Kreisler gedacht heeft: daar staat een solist, daar
speelt een virtuoos? Het was een concert, dat
Kreisler en Mengelberg, gesteund door het orkest,
ons gaven. Zulk een zeldzaam hoog peil van solis
ten-dom is een ideaal, zooals men het zich vaak
?wenschte en zooals het te zelden bereikt wordt.
Twee meesters hebben elkaar verstaan en zij heb
ben hun waar jeu divin" (o, Scriabine !) gegeven,
waarnaar wij hebben geluisterd.
A. KREISLER (met de viool) en
DR. P. CRONHEIM, Secretaris van het Concertgeb.
Wat moet men van het spel van Kreisler zeggen ?
Men kan hem op de vingers kijken, men kan hem
zijn techniek, desnoods, afzien: hoe doet hij het?
De techniek van Kreisler is bewonderenswaardig,
maar zij is voor wat hij ons brengt, voor wat hij
voor óns is, feitelijk zonder beteekenisi Kreisler
.speelt, maar de techniek doet niets aan onze
in?drukken toe, zij wekt nooit in het bijzonder onze
bewondering, zijn techniek is inderdaad immateri
eel'geworden. Zijn techniek is louter orgaan. De
werking van zijn spel heeft Kreisler niet verkregen
door al zijn levensdagen met een viool in de handen
te loopen, Kreisler is eerst later zich geheel aan
het vioolspel gaan wijden: hij hield zich mét me
dische studiën bezig, was in Oostenrijkschen dienst
officier (hij werd gewond in den oorlog). Hij is
vóór alles een mcnscfi geweest, een wezen, dat zich
zelf eerst tot Aeolus-harp voor den doorstroom van
het leven heeft weten te stemmen. Het lijkt af
gezaagd op dergelijke onschatbare waarheden van
mensch-zijn te wijzen sinds het al weer, na
Mous.sorsky's raadgeving aan de musici meer wandelin
gen in de natuur te maken en minder op hun con
trapunt te zitten piekeren, mode is geworden ook
vioolleerboeken te besluiten met opwekkingen tot
wandelen vóór men gaat studeeren. Maar het blijft
niettemin een waarheid, die zich in Kreisler nog
maals manifesteert, en die hem in alle eenvoud
toont als een zingend hart, een ontroerd
menschenwezen. Zijn verrukking in zijn spel als hij Mozart
speelt is geen vooropgezette verrukking, zij is de
verrukking zelf, de echte gezegende blijheid, een
voudig, innig, ja vroom. Zijn Mendelsohnspel ik
neem Mozart en Mendelsohn, omdat deze ons
voor het spel van Kreisler op zijn concert van ver
leden Donderdag het naast in het geheugen liggen
streeft niet naar verdieping van een muziek die
zelf niet verdiept werd door den componist. Het
beste deel van Mendelssohn's werk is het werk van
den componist van Sommernachtstraum", de
Italienische Symphonie" en van de finale van het
door Kreisler gespeelde vioolconcert. Deze finale
van het vioolconcert werd dan ook een glorie van
lijnen en arabesken, een spel, verrukkelijk door
vlochten met de orkestlijnen, die Mengelberg er
door heen liet vloeien. Dat was een bereiking van
samenspel, dat ons onvergetelijk zal blijven. De
ontroering van het publiek, die zich uitte in on
uitputtelijke toejuichingen, is de grootste triomf
geweest, die de beide kunstenaars Mengelberg en
Kreisler?die elkaar op het podium omarmden
zich hebben kunnen wenschen.
Ik zeide reeds: Mengelberg was dien avond op
zijn best. Onvergetelijk zal ook voor ons zijn de
vertolking, die hij van Schubert's ,,Unvollendete"
gaf. Dit werk wekt niet altijd ongemengde ge
voelens bij ons en kan soms een zeer wintersche
warme-kachel-stemming uitwerken (rnet gevolgen
van dien: toeneming van den slaaplust, enz.). Maar
de wonderbaarlijke belichting, die Mengelberg's
directie op het overbekende liet vallen, maakte het
boeiend van de eerste tot de laatste noot. In zulke
oogenblikken beseft men wel met ontzag hoe een
geniaal dirigent en kunstenaar Mengelberg is.
* *
Het tweede openingsconcert Zondagmiddag dat
nu door ontstentenis van Mengelberg gedirigeerd
werd door Ossip Oabrilowitsch die aanvankelijk
als solist in het tweede piano-concert van Brahms
zou zijn opgetreden kunnen wij gevoegelijk
,,romantischen middag" noemen. Het concert was
op zichzelf interessant. Men had gelegenheid te
concludeeren, dat de oudere romantici oer muziek
genietbaarder zijn dan de nieuwere, Weber en
Schumann zich treffender wisten uit te drukken
dan Olière en Scriabine, al beschikten deze laatsten
over uitgebreidere orkestmiddelen en konden zij
de romantische gamma" met eenige nieuwe ge
luiden verrijken. In de romantische muziek zonder
opschrift blijken bovendien meer echte oneindige"
gevoelens zich uit te drukken dan in de latere, die
zich aan gevoels-voorstellingen: sirenen (Güre)
luttes", volupté", jeu divin" (Scriabine) te
buiten gaat en die toch deze gevoelsvoorstellingen
in tonen zet volgens de min of meer burgerlijke
verhevenheid", waarmee de componisten zich
deze gevoelens inbeeldden. Alle instrumenten in
het orkest hebben hun taak in deze romantiek
en men weet al dadelijk hoe laat het is als de harpen
beginnen te ruischen of de trompetten een thema
van machtelooze grootheid" inzetten en de ver
minderde septiem accoorden en de dalende chro
matische toonladder hevige catastrophen hoor
baar" zich doen voltrekken. Dit soort romantiek
in de muziek heeft al vaak de spotlust gewekt.
Leek het geen heiligschennis als we Debussy's spot
zich ook aan Beethoven's wellicht minst origineele
inval, het vogelconcert in de Scène am Bach"
uit de Pastorale Symphonie zien vergrijpen als hij
spreekt van de houten nachtegaal en de
Zwitsersche koekoek"? (Deze scherts werd vaak tegen
Debussy uitgespeeld om te bewijzen, dat hij ze'fs
Beethoven verguisde; men vergat dan echter de
sublieme bladzijde, die dezelfde Debussy aan Beet
hoven's Ode heeft gewijd te lezen). Eerst de moder
ne muziek heeft meer het inzicht getoond dat het
voor de muziek niet in de eerste plaats zaak is er
zich op toe te leggen grootheid", trots", onder
gang" enz. zoo verstaanbaar mogelijk uit te druk
ken en weet te onderscheiden en in te zien dat er
in het innige en eenvoudige adagio uit Mozart's
vioolconcert van Donderdagavond meer jeu di
vin" schuilt dan in de aldus gehéeten finale van
Scriabine's overigens vrij vlot geschreven en
goed klinkende 3de symphonie Le divin poème",
die Zondagmiddag werd gespeeld.
Als een echte zuivere parel was naast al die min
of meer sterk gekleurde, valsche edelsteenen het
kleine voorspel van Moussorgsky's
Khowantchina", dat wel Avondschemer op het Kremlin"
als notitie op de partituur draagt, maar niet meer
uitdrukt dan een innig stil en stemmig gespeel van
tonen, broos verluidend als een klank geworden
weefsel van avondrood-stralen.
Ossip Qabrilowitsch, de dirigent van het
Amerikaansche Detroitorkest was voor ons een nieuwe
ling. Hem danken wij ook de kennismaking met
Scriabine's symphonie Le divin poème" en een
hernieuwing met die van de andere Russische wer
ken. Dat deze Rus den Russen het best lagen, zal
niet hebben verwonderd. Overigens betoonde
Gabrilowitsch zich een dirigent, die veel routine
heeft en zakelijk, met entrain hoewel niet met veel
originaliteit in zijn opvatting de muziek vertolkt.
CONSTANT VAN WESSEM
ICORNil
VAN6LU/6
DER
GEHEELE WOON
INRICHTING
DEN HAAG
NGDRDEINDE
JUBILEUM AUG. KIEHL
De commissie van huldiging van Aug. Kiehl ter
gelegenheid van diens 50-jarig tooneelfeest, stelt
zich ten doel den gouden jubilaris een financieel
huldeblijk aan te bieden.
Bijdragen worden gaarne ingewacht aan het
adres van den penningmeester, Dr. M. J. ten
Cate, Weesperzijde 8 te Amsterdam.
TUNSFOIT Mg. HO l LI H O",
Weesperzijde 94, AMSTERDAM
Telefoon 51271. Tel.-Adres Transport'
VERHUIZINGEN, ook per gesloten auto
verhuiswagens met aanhangwagen. Binnen
een rayon van 80 Km. bespaart men
Hotelkosten.
BEHANGERIJ en STOFFEERDERIJ
Machinale Stofreiniging.
Bewaarplaatsen voor inboedels
Rust
De dag wordt rijp en rijper,
En ik word langzaam stil;
Mijn instrument: ik grijp er
Maar zelden naar, mijn wil
Is nu nog niet gestegen
Boven de rust, die zacht
Zich tot mij heeft genegen
En nog mijn deel verwacht.
Maar 'k hoor van ver al zingen
De vreugden in mijn hart,
De vreugden, die vergingen
Toen alles stiller werd.
De dag is schier volgroeid en
De tijd bijna volbracht:
De ontloken uren bloeiden
Reeds dezen zomer-nacht!
De dag zal morgen gloeien
Als rijpe vrucht in mij;
De gouden klanken vloeien
Nu aan mijn hart voorbij . . !
JAN J. ZELDENTHUIS
VRAAGT BEKNOPT PROSPECTUS