No. 2477 DE AMSTERDAMMER, WEEKBLAD VOOR NEDERLAND Teekenir.g voor de Amsterdammer" door George van Raemdonck VEREENIGD TOONEEL." Aan gene zijde, door Walter Hasenclever. Het is wel jammer, dat het Vereenigd Tooneel" zich onttrokken heeft aan den algemeenen eeredienst voor Herman Heijermans, die in deze dagen van rouwen gulle bereidheid,zijn geest, door middel zijner beste werken, overal in den schouwburg brengt. Juist in dit unaniem en spontaan opkomen onzer voornaamste gezelschappen, met terzijde stelling van alle overige belangen, waaraan n het benard tooneelbedrijf heel wat offers vastzitten, Jigt de hooge waarde van dit hartelijk gebaar, het maakt het tot een daad van nationale beteekenis. Van het gezelschap, dat den Stadsschouwburg bespeelt, had men in deze het voorbeeld mogen verwachten, en dit niet-gereed-zijn stelt des te meer teleur, waar het immers de heeren Verkade en Verbeek waren, die bij de j.l. sollicitatie naar den eersten Schouwburg des lands hun aanbeve lingsbrieven tooiden met den gevierden naam van dezen tooneelschrijver, er zelfs de belofte aan toevoegden mevrouw de Boer?van Rijk te zullen engageeren in het belang van het Heijermansrepertoire. De derde December liet als de geijkte datum om deze woorden waar te maken, geen twijfel. Op het jeugdig drama Aan gene zijde," van den Jung-Deutscher Walter Hasenclever, hadden we dan desnoods nog wel een paar maanden kunnen wachten. Zonder al te groote artistieke schade. De revolutionair-litteraire beweging met haar geest drift voor abstracte problemen, waaraan het Duitschland van na den oorlog ook dit beminnelijk, maar ietwat ijlhoofdig film-spel dankt, behoort daar alreeds tot de overwonnen excessen. Een auteur als Pirandello overvleugelde sindsdien in Europa al deze te vroeg geroepenen, en wat Nederland betreft, mogen we nu wel vaststellen, dat de drinkbeker van het expressionisme aan ons tooneel voorbij is gegaan. Invloed op onze jongere schrijvers, zooals in deze richting bijv. Lenormand's Les ratés" zou kunnen uitoefenen, lijkt mij van dit bodemloos tooneelspel al heeft men het in Duitschland een Konzentrisches Liebesgedicht in Prosa" willen noemen, weinig te ver wachten. Het is best mogelijk, dat uit deze gege vens een modern hooglied had kunnen opklinken, maar tot dusver is het toch meer een spiritistische séance in telegramstijl gebleven. Litteraire be gaafdheid en distinctie, deze kwaliteiten bleken ook reeds bij de opvoering van Der Sohn", waarbij voortreffelijk spel de zwakheden camoufleerde, maar we kunnen toch niet zeggen dat Hasen clever het daarmede, benevens den bijstand van Strindberg en Wedekind, tot een redelijk drama heeft gebracht. De gedachte, die hem voorzweefde, is dit heeft hij met velen zijner tijdgenooten gemeen belangrijk genoeg. Zóó ingrijpend zelfs, dat men zich afvraagt: hoe durft iemand, met nog niet meer in zijn mars dan een machteloos tooneellyrisme, dit aan ! Het zou ons, wat de gedachte betreft van inhoud" kan men nauwelijks spreken niet moeilijk vallen deze zóó weer te geven, dat wie de eenentwintig notedop-tafereelen van Aan gene zijde" niet hebben genoten, zouden gelooven iets schoons te hebben gemist. Maar men zou haar met evenveel gemak, en helaas met evenveel recht, belachelijk kunnen maken, een voudig door na te vertellen wat er bij eenentwintig tooneelveranderingen aan geestelijke opzichtig heid en valsch gevoel in den vorm van een raadselspel aan ons voorbijgleed. De gezuiverde gedachte is deze: alles om ons heen is wankel en vergankelijk, slechts onze her innering" leeft in ons voort tot het verlossend einde. Zij is van onze liefde het eenig kind, dat wij niet verliezen kunnen zoolang onze geest werkzaam blijft. Doch zij is tevens de meesteres, die ons aan haar tyrannie onderwerpt, met allen die ons lief waren, lief zijn, of lief zullen worden. Raoul, de vriend van Jeanne's echtgenoot de betrekking moet zeer intiem zijn geweest, van Raoul's kant afhankelijk en serviel ziet hem in een vizioen, en trekt daaruit de conclusie, dat er op dat oogenblik iets met hem hij is mijningenieur en voor zijn werk afwezig moet zijn gebeurd. Hij maakt Jeanne, de volmaakt gelukkige jonge vrouw' van den ingenieur haar belijdenis van deze liefde is innig en sterk deel genoot van zijn angst, die weldra bevestigd wordt door een telefoonbericht: de verbeide is in een mijnschacht omgekomen. In haar vertwijfeling, zij sterft om zoo te zeggen met hem bij het hooren van deze moordende tijding, slaat de vrouw haar armen om den hals van den vriend, die als het WELKEN WEG ZAL zij VOLGEN ? ware een deel van hém is, het eenige tastbare, waarnaar zij grijpen kan, de eenige on verscheurde band. Zij klampt zich aan hem met haar ziel en haar zinnen, zoekt in haar radelooze verkilling en verlatenheid levenswarmte aan den lijve, zij vereenzelvigt den doode met den levende. In Raoul, die tot dusver slechts vriend" was, de tweede", ontwaakt op dat oogenblik de man," die de geliefde, de eerste" begeert te zijn ! In wreede, tegenstrijdige, dus terstond vijandige drift zoeken deze menschen elkaar, zij om haar armen waan, hij om zijn arme werkelijk heid te vervullen. De echtgenoot aan gene zijde," de eerste en de eenige voor de vrouw, welke door hem het volstrekte" deelachtig werd, laat niet los, zijn schim stelt zich tusschen hen aan tafel en deelt hun troosteloos bed. Hij (de herinnering) is onsterfelijk en souverein. Zelf roept Raoul den gevreesden medeminnaar" op, om zich in het licht van den dag met den duisteren vijand te meten, onder de oogen der vrouw te zegevieren. Waar een uur van vergetelheid en geluk hen wenkt, bstrekt hij Jeanne in dien verwoeden, geheimen strijd, waaraan zij ten prooi moet vallen, wil hij er niet in onder gaan. In den ban der liefde jenseits", blijft zij aan de tyrannie van het verleden onder worpen, ontoegankelijk voor het oogenblik, dat hij haar biedt, in de eeuwigheid van haar on sterfelijk geluk. En wanneer zij hem dan ten slotte bekent een kind te dragen uit haar kortstondigen echt, dan weet de tweede" den strijd tegen dit gezin," de heilige dricëenheid, onher roepelijk verloren, en het eenige wat hem rest om zich te redden uit de kluisters dezer fatale ge bondenheid, is de herinnering" te dooden in haar hart. En dit is niet anders mogelijk dan mét haar hart. For each one kills the tiling hèlovcs." Een prachtig gegeven inderdaad. Als de auteur het er nu maar van had kunnen maken, als hij het voor het minst niet bedorven had met de rhetorica en de aanstellcrijen van zijn onrijpen geeït. Toch moet er in die korte tooneeien, waarin slechts twee personen de karige woorden, meer langs dan tot elkaar, spreken, en de onzichtbare derde" de hoofdrol vervult, heel wat feller dramatiek leven, veel meer strijd in ontroering, dan er bij de première uit kwam. Ik weet het niet hoe men dit expressionisme, waarbij het ouderwetsch lanceeren" wel verboden zal zijn, moet spelen, zóó, dat dan toch de bedoeling der abrupte wendingen over het voetlicht komt en wij iets van den diepen zin verstaan? Zoo langs den neus weg gezegd, is deze geladen taal niet te volgen, en in dit langzaam tempo sterft de hartstocht, de geestelijke hartstocht, die de handeling innerlijk moet stuwen. Het wazige, Elsa Mauhs eigen, zette het begin in de vereischte droomsfeer, prachtig gaf zij de rust der verzadigdheid doch onttrok voor het overige te veel kleur aan haar ontroerin gen. Deze litanie der liefde is zeker eentonig, doch behalve dat is zij: een kracht. Haar kinderlijkklagelijke, nu en dan geaffecteerde dictie deed niet gevoelen hoe die kracht in haar groeide van scène tot scène, tot zij er den marteldood voor sterven kan. Zij bleef een teer droom-figuurtje, met nu en dan een dieper treffend gebaar, en alleen op het laatst werd ze even: martelares. Henri Ecrens is van aanleg meer pathetisch dan lyrisch en wist niet veel vorm aan zijn rol te geven, die hij bijna geheel aan den lijdenden kant hield, zoodat wij den man" in Raoul, den strijdvaardig-begeerenden, nauwelijks herkenden. Hij gaf het best: de obcessie. Twee geducht moeilijke rollen ! De mise en scène is in dit stuk, waarin we ons omtrent tijd en plaats zoo snel moeten oriënteeren, van veel beteekenis. Als personages staan op het programma vermeld: I balcon, 2 kamer, 3 theetafel, 4 telefoon, 5 bed, enz. Er komt ook nogal hocus pocus bij te pas van wankelende meubels en zwevende wanden, doch gelukkig heeft Verkade het zich oni dit occultisme niet druk gemaakt. Door middel van twee zwarte zijschermen was getracht op het te groot tooneel iets van intiemeren omvang te scheppen en in enkele tooneeien (de slaapkamer met het bed, dat de gedachte aan een katafalk moet vasthouden, en de neergelaten gordij nen) bereikte men een suggestief tooneelbeeld, dat meer dan het reciet tot ons sprak van de onpeilbare bedoelingen" des dichters. T o p N A E F i Zoodra U door het koude, gure of natte weder de eerste verschijnselen waarneemt van Verkoudheid Rheumatiek Influenza of Griep wacht dan niet verder af, maar neem direct Togal, het middel waarvan de onschadelijkheid en genezing ge garandeerd is. Talloozen voor kwamen door tijdig gebruik een ernstig lijden. Bij alle Apothe kers en Drogisten a f 0.80 en f 2.Imp. A. J. AMEYE, A'darn